Moeilijke Bijbelteksten: Wie was de opvolger van Jakob?

God 23 december 2020 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat in op de vraag of Jakob een opvolger had en zo ja, wie dat was.

Voor Abraham was opvolging van groot belang (Gn 15:2). Zijn opvolger zou patriarch (aartsvader) in zijn plaats worden; familiehoofd en erfgenaam van zijn (geestelijk) nalatenschap. Via die patriarchale opvolging verbinden de meeste uitleggers het volk Israƫl aan Abraham. Toch wordt hij nergens in de Bijbel stamvader genoemd. Een patriarch (dynamisch leiderschap) is ook niet hetzelfde als een stamvader (status). Abraham vertegenwoordigde ook geen stam. Hij was Hebreeƫr; een trekker met kleinvee in de wildernis. Zonder vaste woonplaats of nationaliteit. Hij wordt dan wel Arameeƫr genoemd (Dt 26:5), maar dat verwijst alleen naar zijn geboorteland, taal en afkomst.

Drie generaties opvolgers
Abraham zou het heidendom hebben verlaten, maar hij vestigde zich in het land KanaƤn dat evenzeer heidens was. God had hem om een andere reden daarheen gestuurd. Namelijk om het trekkersbestaan te beƫindigen. Abraham zou die verandering echter zelf nog niet ondergaan.

Izak was Abrahams eigen zoon die hem opvolgde; de nieuwe patriarch. Izak trad ook toe tot het Verbond met God net als zijn vader (Gn 26:24-25). Jakob werd, tegen de traditie in, de opvolger van Izak en trad ook toe tot het Verbond met God (28:13-22).

De opvolging van Jakob lijkt niet expliciet geregeld.

Patriarchaat versus stamvaderschap
Jakob was de derde generatie in Abrahams familie en had een groot aantal zonen. Daarom kan hij pas ā€˜stamvader’ genoemd worden. Namelijk van de IsraĆ«lieten, de zonen van IsraĆ«l (Ex 1:7). IsraĆ«l was de naam die God aan Jakob gaf.

Patriarchaat was echter veel ouder en relevanter dan stamvaderschap. Patriarchaat was eigenlijk een impliciet gegeven vanaf het moment dat Adam geen toegang meer had tot de Boom van het Leven. Zijn sterfelijkheid, die hij vanaf zijn schepping meedroeg, kon niet meer genezen worden door van die Boom te eten.

Adam werd van mens (Hebr. adam) tot stervend, eindig mens (Hebr. enosj; Gn 4:26). Pas wie daarmee krijgt te maken gaat zich zorgen maken over opvolging en overdracht van nalatenschap; het krijgen van een zoon. Later werd de overdracht van geestelijke nalatenschap een nog grotere zorg voor Adam. Namelijk toen hij zag dat de boosaardigen het voor het zeggen kregen in de wereld.

Einde patriarchale opvolging?
Kwam met Jakob een einde aan het patriarchaat, omdat zijn zonen in Egypte uitgroeiden tot een stammenverband of volk (Ex 1:9)? Patriarchaat beperkt zich immers tot het gezinsverband. Maar patriarchaat werd door de Israƫlieten in hun stammenverband voortgezet. Op de eerste plaats in de stamhoofden; Jakobs zonen. Daarna splitsten zich binnen de stammen families af met eigen patriarchen. Zo bleven ze Hebreeƫn. Een bewuste keuze van de Israƫlieten.

Wie was Jakobs opvolger?
De opvolging van Jakob lijkt niet expliciet geregeld. Zeker is wel dat het niet Ruben, Jakobs eerstgeborene (Gn 49:4), was. Simeon en Levie evenmin (Gn 49:5). Was het dan Juda of misschien Jozef?

Jakob wilde echter toch Jozefs nalatenschap binnen zijn familie borgen en daarom adopteerde hij zijn zonen.

Juda, Jakobs opvolger?
Juda lijkt het leiderschap te krijgen over de IsraĆ«lieten (49:8-10). Toch zijn er zaken die afdoen aan Juda. Namelijk zijn rol in het verkopen van Jozef, zijn broer (37:26-27), zijn ernstige overtredingen, zoals de vermenging met de KanaƤnieten (38:1-2). Maar Juda had zijn positie ā€˜verdient’ door zichzelf garant te stellen voor zijn broer Benjamin (44:32-34). Daarmee had hij Jakob getoond verantwoordelijkheid te nemen voor de familie en de belangen van Jakob boven alles te stellen. Zaken die te verwachten vielen van een opvolger. Het is dan ook veelzeggend dat Jakob Juda vooruit zond naar Jozef toen hij met zijn familie naar Egypte trok (46:28). Bij het sterven van Jakob lijkt hij Juda aan te stellen tot leider van de familie.

Toch wijzen deze profetische woorden op een toekomstig leiderschap. Als een ambt. Een ambt dient altijd een collectief, voor het hele stammenverband (volk) en niet slechts voor een familieverband. Dus Juda werd niet de patriarch, Jakobs opvolger.

Levitisch leiderschap
De Levieten blijken leiderschap te hebben vertegenwoordigd onder de IsraĆ«lieten in Egypte, namelijk als priesters (Ex 19:22, 24). Waarom hadden de IsraĆ«lieten in Egypte al priesters? Waarschijnlijk naar het voorbeeld van de Egyptenaren. Hun onverwachte leiderschapsrol blijkt eruit dat het boek Exodus begint met de Levieten (2:1). Het is ook niet toevallig dat het middelste boek van de Pentateuch het boek Leviticus is. De Levieten hadden hun leiderschap ā€˜verdient’ door Mozes bij te staan bij de berg Horeb (32:26-28) en de kohen Pinehas deed dat bij BaƤl-Peor (Nm 25:11-12).

Jakob blijkt zijn opvolging te hebben bepaald. Alleen werd dat profetisch verdeeld over drie stammen.

God koos uit de Levieten AƤron en zijn zonen als kohaniem (Gods priesters; 28:1). Zij zouden de voortzetters zijn van de nalatenschap van de drie patriarchen, Abraham, Izak en Jakob. Maar ook van de patriarchen daarvoor, zoals Adam en Noach. Toen AƤron werd aangesteld als Hogepriester (Ex 28:2 ev.; Lv 21:10) werd hij het geestelijke hoofd van het volk Israƫl.

Maar net als Juda, was de leiderschapsrol van de kohaniem ambtshalve en zou die pas vorm krijgen lang na de dood van Jakob. In verband met de Tabernakel. Ook Levie werd dus niet de patriarch, Jakobs opvolger.

Wie was Jakobs directe opvolger?
Sommigen denken dat Jakob EfraĆÆm koos als opvolger. Jozef was buiten de familie komen te staan omdat hij het eigendom van Farao was geworden. Jakob wilde echter toch Jozefs nalatenschap binnen zijn familie borgen en daarom adopteerde hij zijn zonen (Gn 48:5). Jakob gaf Jozef een speciale zegening (49:26). Die lijkt op de oude patriarchale zegening (27:28).

Jozef had de patriarchale opvolging ā€˜verdient’ door meer dan al zijn broers de belangen van Jakobs familie veilig te stellen door zijn wijze handelen in Egypte. Maar omdat Jakob, tegen de traditie in, EfraĆÆm boven Manasse had gesteld ging die zegening van Jozef op EfraĆÆm over. Dat maakt EfraĆÆm de directe opvolger van Jakob. Het is dan ook niet vreemd dat Jozua, een lid van de stam EfraĆÆm, IsraĆ«l leidde bij de Inname van het beloofde Land (Nm 13:8).

Evaluatie
Jakob blijkt zijn opvolging te hebben bepaald. Alleen werd dat profetisch verdeeld over drie stammen. Omdat Jakob redeneerde als Hebreeër stelde hij Efraïm aan als patriarch van zijn familie in zijn plaats. Toen Israël een natie werd bij de berg Gods, kregen Levi en Juda ambtshalve het collectieve leiderschap daarover. Hierdoor kwam er later rivaliteit tussen Juda (& Levi) en Efraïm (Js 9:21) en de laatste werd als eerste weerspannig tegen God (Hos 5:3). Daardoor verwierp God Efraïm (Ps 78:67; Jr 7:15; Hos 12:14) en verkoos Hij Juda (& Levi; Ps 78:68; 132:16). Toch zou dat in de toekomst hersteld worden en zouden ze weer één worden onder het leiderschap van Juda (Js 11:13; Ezech 37:16-17; Ps 108:8).

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka

Samen Geloven
Interview

Deze kerk in Waddinxveen ziet interculturele contacten als verrijking

Nederland verbubbelt, blijkt uit onderzoek van het CBS. "Dat is ƩƩn van onze redenen om het verkenningstraject van Samen Geloven aan te gaan", vertelt Jeroen van Gent, pastoraal ouderling van wijkgemeente De Rank in Waddinxveen. "We dachten: laten we

kerk
Nieuws

Christelijke gezinnen aangevallen in India: ā€œKeer terug naar het hindoeĆÆsmeā€

Een lunchbijeenkomst van twintig christelijke gezinnen in het oosten van India is op brute wijze verstoord door een gewelddadige aanval van honderden hindoe-nationalisten. De aanval vond plaats op 21 juni in de afgelegen regio Malkangiri, in de deels

Indonesie
Nieuws

Tientallen christelijke jongeren in Indonesiƫ aangevallen door moslims: "Dit is puur christenfobie"

Wat begon als een vredige christelijke jongerenretraite eindigde vrijdag 27 juni in religieus geweld. In het Indonesische dorp Tangkil, in West-Java, werd een groep van 36 christelijke jongeren door een woedende menigte van ongeveer 200 moslims verja

GroenGelovig
Persbericht

GroenGelovig 2025 op zaterdag 18 oktober in De Basiliek in Veenendaal

Op zaterdag 18 oktober vindt in De Basiliek in Veenendaal GroenGelovig 2025 plaats. Het evenement is een initiatief van Tearfund en wil mensen motiveren en handelingsperspectief geven om hun leven en hun omgeving eerlijker en rechtvaardiger te maken.

Meerartikelen

Syrie
Nieuws

Kerkleider haalt uit naar Syrische president tijdens begrafenis slachtoffers bomaanslag

De Grieks-orthodoxe patriarch van Antiochiƫ, Johannes (X) Yazigi, heeft zich fel uitgesproken tegen de Syrische regering na de dodelijke aanslag op een kerk in Damascus. Tijdens een emotionele uitvaartdienst in de Kerk van het Heilig Kruis legde hij

Jacobs
Column

Hoe steeds meer Joodse activiteiten geen doorgang meer vinden in Nederland

Opperrabbijn Jacobs verbaasde zich tijdens zijn bezoek aan Belgrado over de vrijheid voor Joden. De synagoge aldaar hoefde niet beveiligd te worden. Dat is in Nederland weer anders. Sterker nog, hij vertelt in zijn nieuwe dagboek hoe steeds meer Jood

Dr. Steven Paas
Opinie

Theologische verheffing van Israƫl is en blijft riskant

In tegenstelling tot wat Bjorn Lous beweert, bevatten mijn artikelen (zie o.a. mijn eerdere reactie op Bjorn) geen persoonlijke aanvallen, geen verdediging van een superieure ā€˜religie’, geen karikaturale of onredelijke eisen aan Joden en geen uitwerk

Tyler Blevins
Getuigenis

Bekende Amerikaanse gamer: "Mijn band met Jezus wordt steeds sterker"

De bekende Amerikaanse gamer en livestreamer Tyler Blevins, wereldwijd bekend onder zijn online naam Ninja, laat zich steeds openlijker uit over zijn christelijk geloof. Tijdens een recente livestream op Twitch vertelde hij dat hij en zijn vrouw Jess

Babette van Drunen
Interview

Babette verloor haar vader, maar vond de Vader terug: ā€œIk geloof dat ik lang heimwee hadā€

We leerden haar kennen als de vrije geest uit B&B Vol Liefde, een jonge vrouw op zoek naar heling en liefde. Maar achter die ogenschijnlijke vrijheid ging diepe gebrokenheid schuil. Babette van Drunen zocht haar herstel jarenlang in de New Age, tot z

Jurjen ten Brinke
Video

God voelt ver weg: hoe nu verder? Bekende christenen reageren

Het is een vraag die we misschien allemaal wel eens stellen: hoe kom ik dichter bij God als ik mij ver bij Hem vandaan voel? Die vraag legden we onlangs onder meer voor aan SDOK-woordvoerder Richard Groenenboom, ds. Kees van Velzen, EO-presentator Ju

priester
Nieuws

Zorgen in Nicaraguaanse kerk: priester verdwijnt na arrestatie

De Nicaraguaanse priester Pedro Abelardo MƩndez PƩrez is sinds 19 juni spoorloos, nadat hij samen met zijn chauffeur werd gearresteerd door de politie. MƩndez verdween na het leiden van een eucharistieviering in Granada. Dit roept ernstige zorgen op

Noord-Korea
Nieuws

Christenen aangehouden na poging om Bijbels naar Noord-Korea te sturen

Zes Amerikaanse christenen zijn door de Zuid-Koreaanse autoriteiten gearresteerd nadat ze probeerden 1.600 plastic flessen gevuld met Bijbels naar Noord-Korea te sturen via zee. De flessen bevatten miniatuur-Bijbeltjes, USB-sticks, geld en rijst. Dat

Christelijk zomerkamp
Nieuws

Christelijk zomerkamp in Colorado mag blijven bestaan: ā€˜Overheid mag geloof niet straffen’

Het christelijk zomerkamp IdRaHaJe uit Colorado mag blijven bestaan. Vanwege een nieuwe genderwet van de staat riskeerde het zomerkamp namelijk haar deuren te moeten sluiten. Dit werd echter via een rechtszaak voorkomen. Het zomerkamp blijft de ruimt

Ds. V. S. van der Meer
Video

HHK-predikant wijst op grote verschillen tussen rivaliserende voetbalclubs en de kerk

"De kerk is geen clubje, zoals bij het voetbal waar de ƩƩn zegt: 'Ik ben voor Feyenoord' en de ander: 'Ik ben voor Ajax of PSV'. De kerk is het lichaam van Christus", aldus ds. V. S. van der Meer. De hersteld hervormde predikant wees in een recente p

U.S. Customs and Border Protection
Nieuws

Iraanse christenen gearresteerd door immigratiediensten in Los Angeles

Pastor Ara Torosian van Cornerstone Church in West Los Angeles slaat alarm nadat vijf leden van zijn Iraanse gemeente zijn gearresteerd door Amerikaanse immigratiediensten. Onder de arrestanten zijn een gezin met een 3-jarig kind en een echtpaar dat

china
Nieuws

Chinese huiskerk maakt bijzonder statement na veroordeling drie kerkleiders

De Linfen Covenant Home Church, een ongeregistreerde huiskerk in de Chinese provincie Shanxi, heeft een krachtig statement afgegeven na de veroordeling van drie van haar leiders. De autoriteiten arresteerden de voorgangers op 19 augustus 2022. Dit ge