Protestanten zoeken in toenemende mate inspiratie in de katholieke en anglicaanse traditie

God 4 oktober 2022 Rob van der Dussen
Rob van der Dussen

Verrassend dat twee protestantse theologen een boek publiceren met voorstellen tot verrijking van de liturgische praktijk. Het werk is ontstaan in coronatijd, op het moment dat de liturgie grotendeels wegviel en het allemaal op de preek aankwam. In die leemte is bij de auteurs een hernieuwd verlangen naar liturgie aangewakkerd.

Het boek komt niet uit de lucht vallen. Haar thema is zeer actueel: protestanten zoeken in toenemende mate inspiratie in de katholieke en anglicaanse traditie. Het boek sluit aan bij twee belangrijke drijfveren. Allereerst de schoonheid van de liturgie. Volgens de schrijvers richt het protestantisme zich teveel op het oor en de ratio dan op de andere zintuigen. Als gevolg daarvan ā€œmoeten het heil en de genade van God ook helemaal ā€˜door de oren’.ā€

Om juist de hele mens aan te spreken geven Plaisier en Cornet diverse aanwijzingen voor een rijke liturgie waarmee Gods Geest de gelovige mee kan nemen in het verhaal van God.

Het boek komt niet uit de lucht vallen. Haar thema is zeer actueel: protestanten zoeken in toenemende mate inspiratie in de katholieke en anglicaanse traditie.

Toenadering
Een andere belangrijke aanleiding is, zoals een priester in een gesprek eens treffend verwoordde: ā€œEen sterke ervaring van gemisā€. In andere woorden, er heerst een gevoel van verlatenheid. God is ver weg. Daarom trekt de sacramentele dimensie van de rooms-katholieke traditie protestanten aan. Zo stellen Plaisier en Cornet dat de eredienst niet alleen iets is van het Woord: Christus spreekt, maar ook van de sacramenten: God is aanwezig. Zo wordt het gebouw waar de gemeente samenkomt een gewijde plaats, een ruimte waar Christus door het sacrament van het Avondmaal tot ons komt en de gelovige Hem mag ontvangen. Zo bemiddelen de sacramenten het werk van Gods Geest om dichter bij God te komen.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel gaat over de liturgie als plaats waar God en mens elkaar ontmoeten. In deel twee wordt ingegaan op de verschillende onderdelen van de liturgie waarin de gelovige God ontmoet, zoals de doop, heilig Avondmaal en gebed. Vervolgens komen de raamwerken van de liturgie zoals tijd en ruimte en haar invloed op de vieringen aan bod. Daarnaast wordt gepleit voor een orde in de samenkomst van de gemeente, een liturgie die bestaat uit Woord en sacrament. In het slotdeel worden vier dimensies belicht van de liturgie, hoe zij in verbinding staat met ons voorgeslacht (verleden), engelen en heiligen (boven), onze tijdgenoten (buiten) en dat zij Christus’ komst verwacht (voren).

God en mens
De auteurs van Dichter bij God gaan de liturgie in al haar facetten langs. De grondtonen van het boek zijn dat God in Christus tot ons nadert, en de gemeente op heilige grond staat. Of het nu gaat om het gemeenschappelijke gebed, het geven van de gaven of het sacrament van de doop, het zijn momenten waarin de gemeente God mag naderen. Dat verwoorden de auteurs als het hart van de liturgie, daar waar de mens voor God staat. Enerzijds ons tekortkomen, anderzijds Gods volmaaktheid. Zou ons gemeenteleven niet revolutionair veranderen wanneer ieder christen diep van binnen zou realiseren dat God tijdens de samenkomst van de gemeente in haar midden is?

Binnen de Rooms-Katholieke traditie, waar Plaisier en Cornet ogenschijnlijk de meeste inspiratie hebben geput, gaat liturgie over mƩƩr dan de viering van de eredienst.

In het boek klinkt een warm hart voor de gelovige. De coronapandemie heeft het gemeenteleven geen goed gedaan: een preek via een scherm en een predikant zonder toehoorders. Dat is niet hoe het hoort te zijn. Het is essentieel dat een gemeente samenkomt, om te laten zien dat wij elkaar nodig hebben, want geloven is geen individuele aangelegenheid. Plaisier en Cornet onderstrepen terecht dat, wanneer de gemeente bijeen is, er geen sprake van eindeloze improvisatie kan zijn, een bepaalde structuur is gewenst. Tegelijkertijd stellen zij met reden dat een keuze voor een bepaalde orde van dienst of veel rijke liturgische handelingen uiteindelijk geen succesformules zijn. Het is al genoeg voorgekomen dat de liturgische molens nog draaien, maar er een leegte is. Er is niks meer.

Betekenis van woorden
In het openingshoofdstuk van Dichter bij God gaat Plaisier in op de vraag: Wat is liturgie? Hij verbindt ā€˜liturgie’ met de eerste christelijke gemeenschap, die zich aan de leer van de apostelen hield, samen bad en het brood brak (Handelingen 2:42). Hoewel de auteur pogingen onderneemt om het fenomeen liturgie te verhelderen, blijft het opvallend stil over Bijbelse referenties. Neem bijvoorbeeld het Griekse woord voor liturgie, leitourgia (dienst(betoon) of bediening), welke zes keer voorkomt in het Nieuwe Testament. Hoe kan je alle ruimte geven aan ā€œwat vanuit de wereldkerk tot ons komtā€ zonder ƩƩrst helder te hebben wat de Schrift te zeggen heeft?

Nu komt het. Binnen de Rooms-Katholieke traditie, waar Plaisier en Cornet ogenschijnlijk de meeste inspiratie hebben geput, gaat liturgie over mƩƩr dan de viering van de eredienst: leitourgia (bediening, Hebr. 8:6) wordt gekoppeld aan leitourgos (dienaar, Hebr. 8:2). Deze dienaar is Jezus Christus. Volgens de Rooms-Katholieke Catechismus (1070) is de liturgie ā€œde uitoefening van het priesterlijk ambt van Jezus Christus […] De openbare eredienst wordt in zijn geheel voltrokken door het mystieke lichaam van Christus, dat wil zeggen: door hoofd en ledematenā€. Wanneer een rooms katholiek het heeft over liturgie, wordt dus in ƩƩn adem het Christusmysterie genoemd. Spreekt Plaisier in dezelfde geest wanneer hij zegt: ā€œEen liturgie is een heilig gebeuren, waarvan de geheime kern het offer van Christus is, dat vrede scheptā€?

Helaas zal dit boek in het gesprek met andere tradities niet helpend zijn om te begrijpen wat er echt op het spel staat.

Waarom een mysterie? De Rooms-Katholieke Kerk heeft wel degelijk redenen om te spreken over een geheimenis. Allereerst, sacramenten worden gezien als instrumenten van genade. Zichtbare middelen (de ā€˜natuur’), zoals water, brood en wijn, zijn in staat om Gods genade over te dragen aan de gelovige. Ten tweede, in de liturgie handelt Christus Zelf, in en door de priester. De Kerk ziet zichzelf als een voortzetting van de vleesgeworden Christus, een ā€˜tweede Christus’, om zo als bemiddelaar de verborgen genade van God te openbaren. Het is verbazingwekkend dat deze twee pijlers onder de Rooms-Katholieke theologie, waar de protestantse Reformatie radicaal afstand van nam, niet worden bevraagd.

De traditie
In het boek valt op dat de schrijvers zich sterk tot ā€˜de traditie’ aangetrokken voelen. Dit wordt met zo’n enthousiasme gepromoot dat John Henry Newman naast Johannes Calvijn wordt aangehaald, of een Eucharistisch gebed uit het Romeins misboek volgt op een verwijzing naar een Zondag uit de Heidelberger. In Dichter bij God lijkt de werkelijkheid simpeler dan hoe deze in realiteit is. Helaas zal dit boek in het gesprek met andere tradities niet helpend zijn om te begrijpen wat er echt op het spel staat.

Rob van der Dussen schrijft over theologie en missie. Klik hier om zijn website te bezoeken.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Raouf Leeraar
Video

Christenen voor Israƫl genoemd in VN-rapport over verdrijving Palestijnen, Raouf Leeraar reageert

Volgens VN-rapporteur Francesca Albanese zouden bijna 50 organisaties zich schuldig maken aan de verdrijving van Palestijnen. Dat schrijft zij in een nieuw rapport. In het rapport staat onder meer dat de bezetting van de Westelijke Jordaanoever blijf

Urkers
Video

Prachtig: honderden Urkers zingen uit volle borst 'Een toekomst vol van hoop'

'U geeft een toekomst vol van hoop. Dat heeft U aan ons beloofd. Niemand anders U alleen, leidt ons door dit leven heen', deze woorden komen uit het voor veel christenen bekende lied 'Een toekomst vol van hoop'. Het lied - afkomstig van de christelij

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee hƩ? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep mo

Ron van der Spoel
Video

Ron van der Spoel behandelt Psalm 80 in nieuwe gebedsvlog

Het gebed is onlosmakelijk verbonden aan het christelijk geloof, maar hoe bid je nu precies? In de Gebedsvlogs van IZB deelt PKN-predikant Ron van der Spoel waardevolle inzichten en praktische handvatten om gebed en stilte een plek te geven in je dag

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp vertelt hoe de discipelen tijdens Pinksteren met Gods Geest vervuld werden

Pinksteren ligt inmiddels alweer even achter ons, maar in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' staat spreker en schrijver Wilkin van de Kamp nog een keer stil bij dit bijzondere heilsfeit. In onderstaande aflevering vertelt Van d

Drs. Piet Guijt
Column

Christenen moeten zich wapenen tegen dubieus piramideverhaal

Sinds maart 2025 gaat er een opmerkelijke theorie rond over verborgen structuren onder de Egyptische piramide van Chefren. De hype verspreidt zich razendsnel online, maar wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt volledig. Sterker nog: betrokken onder

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Ds. Kees van Velzen
Video

Christenen vertellen wat de kerk volgens hen meer dan ooit nodig heeft

Wat heeft de kerk meer dan ooit nodig? Deze vraag legden wij onlangs aan diverse christenen voor. Onder andere ds. Kees van Velzen, CU-Tweede Kamerlid Don Ceder, EO-presentator Jurjen ten Brinke, presentator Jan van den Bosch en theoloog Willem Ouwen

Meerartikelen

Willem Lingeman
Opinie

Hebben gelovigen de wet der tien geboden nodig?

Elke zondagmorgen buigen veel christenen zich onder het voorlezen van de Wet des Heeren, zoals die te vinden is in Exodus 20:1-17 en Deuteronomium 5:6-21. In veel kerken, met name van reformatorische signatuur, is dit zoals men zegt: ā€˜een goede gewoo

Zwitsers parlementsgebouw
Nieuws

Zwitserse overheid wil eiceldonatie voor vrouwen legaliseren

De Zwitserse Evangelische Alliantie (SEA) heeft zich uitgesproken tegen plannen van de overheid om eiceldonatie voor vrouwen te legaliseren. Volgens de christelijke koepelorganisatie brengt het wetsvoorstel ernstige ethische risico’s met zich mee en

Michal Canina Geske
Nieuws

Dochter van vermoorde christelijke uitgever dreigt Turkije te worden uitgezet

De Duitse Michal Canina Geske, de dochter van een in 2007 vermoorde christelijke uitgever in Turkije, dreigt na bijna dertig jaar Turkije te moeten verlaten. Dat meldt de Deutsche Welle. Michal was pas drie jaar oud toen ze met haar ouders naar Turki

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant: Israƫl heeft het recht om zichzelf te verdedigen

Al ruim anderhalf jaar zijn Israƫl en Hamas met elkaar in oorlog. In het begin van de oorlog kozen veel mensen Israƫls kant. Vandaag de dag scharen steeds meer mensen zich achter de Palestijnen. Ds. J. Koppelaar - hersteld hervormd emerituspredikant

 Wilkin van de Kamp
Video

Volgens Wilkin van de Kamp verwaarloosde de kerk eeuwenlang het werk van de Heilige Geest

"In de vierde eeuw na Christus beschreef een theoloog de Heilige Geest al als de 'onbeschreven God', de God over wie niemand schrijft", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' vertelt de spreker en schri

Elvis E
Video

Elvis E. is aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Zondag in Hour of Power het verhaal van de veelzijdige en muzikale Elvis E. De musicus groeide op in Nigeria en werd geboren als prins. Hij kende daar rijkdom en armoede. God betekent alles in zijn leven. "Waar ik tekort kom, vult God het voor mij in

HSV
Nieuws

Hersteld Hervormde Kerk versoepelt koers rond Herziene Statenvertaling

De Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft haar standpunt ten aanzien van het gebruik van de Herziene Statenvertaling (HSV) versoepeld. Tijdens de synodevergadering van juni besloot het landelijke kerkverband dat het gebruik van de HSV niet langer wordt

Bart Bolhuis
Nieuws

Prominent ChristenUnie-lid stapt over naar Partij voor de Dieren

Bart Bolhuis, tot voor kort actief binnen de ChristenUnie, heeft bekendgemaakt dat hij per 1 augustus in dienst treedt als beleidsmedewerker bij de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren. De overstap markeert een duidelijke breuk met zijn v

Gids bij de Bijbel
Nieuws

NBG helpt jongeren met 'Gids bij de Bijbel'

Wat staat er allemaal in de Bijbel? Spreekt God echt door de Bijbel? Bijbellezen, hoe doe je dat eigenlijk? Voor jongeren met dit soort vragen is er nu de Gids bij de Bijbel. "Deze Gids is een mega-handige, laagdrempelige, frisse en tegelijk verdiepe

Diederik van Dijk
Nieuws

SGP stelt Kamervragen over christenvervolging in Indonesiƫ

SGP-Kamerlid Diederik van Dijk heeft minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken schriftelijke vragen gesteld over christenvervolging in Indonesiƫ. Aanleiding daarvoor is de recente, zorgelijke berichtgeving die onder andere op deze website verscheen. H

Tweede Kamer
Nieuws

Kamer stemt na chaotische dag voor strenger asielbeleid: dit was de rol van de christelijke partijen

Na een lange dag vol onduidelijkheid en twijfel stemde de Tweede Kamer donderdag uiteindelijk in met de Asielnoodmaatregelenwet. In die wet staat onder meer dat illegaal in Nederland verblijven strafbaar wordt. SGP en ChristenUnie speelden gedurende

Sebastiaan van Wessem
Opinie

Oude Testament als gewelddadig afschrijven is riskant

'Voor veel christenen (ook voor mij) bestaat er een stilzwijgend conflict tussen deze twee gezichten van God', stelde Olaf ten Napel eerder deze week in dit Cvandaag-artikel. Veel christenen zullen het dilemma herkennen dat Olaf beschrijft als we kij