Stefan Paas duidt refocultuur en onderwijsvrijheid: “Als je alles wilt controleren, leg je het leven plat”

“Kunnen we met elkaar draagvlak houden voor de refocultuur, die diepe wortels heeft in de vaderlandse geschiedenis?”, vraagt Stefan Paas zich af via Twitter. Het vergrootglas ligt deze week op reformatorische scholen nadat een Kamermeerderheid besloot om de zogeheten identiteitsverklaringen in het onderwijs te verbieden. De hoogleraar missiologie aan de Theologische Universiteit Kampen duidt dit nieuwsbericht via zijn Twitterpagina.

Paas maakt duidelijk dat binnen de reformatorische gezindte cultuurpolitiek een belangrijke rol speelt. “Ze bieden een omgeving waarin men als reformatorisch gelovige zichzelf kan zijn. Dit is een bekend fenomeen in alle tijden en culturen: wil een minderheidsgemeenschap overleven en eigenheid bewaren, dan dient men te investeren in cultuurpolitiek. Denk aan de Joden in Europa die ondanks vervolging, discriminatie, gedwongen bekering/assimilatie erin slaagden een eigen identiteit en cultuur door te geven tot op vandaag, dankzij sabbat, voedselwetten, besnijdenis, etc. Idem dito voor First Nations in Amerika en Australië: voor zover er nog iets van over is, dan dankzij deze cultuurpolitiek.

Dat roept bij buitenstaanders, de meerderheidsmoraal, verzet op. Soms gruwelijk, vaker gewoon alledaagse weerzin. Die concentreert zich, afhankelijk van tijd en cultuur, op zaken als: gebrek aan economische productiviteit, dierenleed, foute ideeën, nu ja in het algemeen: 'achterblijven'. De minderheid kan het uitleggen, maar staat altijd op achterstand. Vandaar het belang van die cultuurpolitiek. Als de Joden in ca. 700 CE hadden gezegd dat 'het in je hart zit' of 'dat iedereen zelf moet weten hoe-ie het invult', dan waren ze allang uitgewist door de geschiedenis."

Cultuur beschermen
"Nu naar de refoscholen: die spelen een duidelijke rol in die cultuurpolitiek. Veel focus op wat de meeste Nederlanders (echte protestanten als we zijn) 'uiterlijkheden' noemen. Maar wel heel belangrijk om de gemeenschap in stand te houden. Om die cultuur te beschermen heeft men een drie-factor authenticatie ingevoerd: alleen ouders die lid zijn van bepaalde kerken kunnen hun kind erheen sturen (1).” Ter illustratie deelt Paas dit schoolprofiel van de scholengemeenschap Pieter Zandt. “Ouders tekenen bovendien een identiteitsverklaring waarin een heel 'dikke' identiteit staat (2). Wie deze twee sluizen passeert, komt terecht in een school waar geprobeerd wordt ouderinvloed zo beperkt mogelijk te houden (3). Vandaar bijvoorbeeld de jarenlange weerstand tegen een MR”, stelt de voormalig Theoloog des Vaderlands, verwijzend naar dit artikel.

“Een belangrijke vraag aan de grote meerderheid van de Nederlanders is hier: kunnen we met elkaar draagvlak houden voor een kleine minderheid die graag z'n eigen cultuur in stand houdt, een cultuur die bovendien diepe wortels heeft in de vaderlandse geschiedenis? Daarbij geldt ook: kunnen we principieel waarderen dat het voor de creativiteit en diversiteit van het nationale debat belangrijk is om 'weerbarstige' minderheidsculturen te beschermen, enigszins vergelijkbaar met instandhouding biodiversiteit voor rijkere ecologie?”

Identiteitsverklaringen
Vervolgens gaat Paas in op de identiteitsverklaring van scholen, die een Kamermeerderheid dus een doorn in het oog is. “De Kamer wil het verplicht laten tekenen daarvoor door ouders laten verbieden. De motie is ingediend door partijen die niet onder stoelen of banken hebben gestoken dat ze sowieso af willen van dat hele religieus bijzonder onderwijs. Ik wijs hier maar weer op de geschiedenis: het heeft nimmer ontbroken aan partijen en bewegingen die deze minderheden wilden 'verlichten' of 'assimileren', desnoods met enige dwang. Het is voor hun eigen bestwil, toch, dat die indianen wat hygiënischer worden en zo?

Maar nu even inside-out, want deze scholen hebben ook een probleem. Met zulke hele 'dikke' identiteitsverklaringen, die - naast heel veel moois (echt waar! het zijn mensen die van kinderen houden), ook dit soort passages bevatten, bevries je wel je eigen interne debat. Immers, elke 'insider' weet dat op deze punten er het een en ander beweegt in de eigen achterban en dat in die kerken waaruit hun leerlingen komen er ook mensen zijn die anders denken over zulke zaken. Dat wordt op school ononderhandelbaar verklaard. Zo haal je de dynamiek eruit."

Hoe nu verder?
“Er is geen enkele traditie, ook niet de Joodse, die niet veranderd is, gereageerd heeft op de tijd, zich herzien heeft, etc.”, maakt de theoloog duidelijk. “Zulke processen gaan vaak traag, maar ze gaan wel. Ook in de reformatorische wereld. En die 'dikke' verklaringen verlammen dit. Maar hoe kan de school dan z'n cultuur bewaken? Door zichzelf als deel te zien van de hele refocultuur, die wel degelijk in beweging is. En dan heb je de volgende mogelijkheden: schaf die verklaringen af en laat het bij een selectie op kerken (en beweeg mee met die kerken) (1). Of maak de verklaring veel 'dunner' (2). Vraag instemming met de Apostolische Geloofsbelijdenis, Catechismus, Nederlandse Geloofsbelijdenis en Dordtse Leerregels. Dat zijn geen sociologische maar belijdende documenten en ze bieden voldoende ruimte aan gesprek en veranderende inzichten.

Met die hele 'dikke' verklaringen probeer je eigenlijk de kerken te verbeteren. Je vraagt meer van ouders om te ondertekenen dan veel van deze kerken vragen van hun ouderlingen. Een traditie blijft alleen levend als-ie niet bevriest. Tot slot: ik vind dat scholen, ook refoscholen, zich niet moeten bemoeien met het liefdesleven van hun leerlingen. Net zoals de overheid zich niet moet bemoeien met de identiteit van deze scholen. Als je alles wilt controleren en bepalen, leg je het leven plat. Dus als het gaat om cultuurpolitiek zou ik zeggen: benadruk de issues die op het spel staan, maar laat wel het debat toe. Een gemeenschap blijft niet in stand door uniformiteit, maar door constant gesprek over de culturele issues die haar boeien.

Bij liefde en seks: benadruk het belang van trouw, commitment, tederheid, opofferingsgezindheid, het hart aanzien in plaats van het uiterlijk. En laat het gesprek toe over wat dit betekent in relaties. Maar leg het niet tot in detail institutioneel vast. Bij schepping: benadruk dat christenen naar de wereld kijken als 'schepping', dat zij God belijden als Schepper, Dat zijn de cultuurvormende issues en daarover mag het gesprek plaatsvinden. Maar leg ouders/leerlingen niet vast op een bepaalde theorie, zoals creationisme”, aldus Paas.

Deel dit artikel op: