Autisme: een uitdaging voor iedere christen

Nieuws 21 maart 2016 Hanneke Schaap en Tera Voorwinden
De invloed van autisme op geloven is inmiddels een punt van aandacht in het christelijk onderwijs en de kerk. Scholen bezinnen zich op de thematiek, aan catechesemethodes worden speciale ā€˜weetvraagjes’ toegevoegd en er zijn zelfs initiatieven voor prikkelarme kerkdiensten. Maar qua theologische doordenking valt er nog wel een slag te maken, denken Hanneke Schaap-Jonker (foto boven) en Tera Voorwinden (foto rechts).

Een aantal overwegingen als opstap voor verdere bezinning. Twee punten zijn met name van belang volgens ons in deze bezinning, namelijk: welke theologische visie hebben we op mensen met ASS in de christelijke gemeente en wat is er te zeggen over de relatie tussen bepaalde persoonskenmerken van mensen met autisme en de kernen van het christelijk geloof.

Theologische visie
Veel mensen met een autisme spectrum stoornis (ASS) hebben moeite met de affectieve kant van het geloof. In het dagelijks leven is het al moeilijk om liefde of genegenheid van anderen te beantwoorden, laat staan als het gaat over God. De boodschap die ze in de kerk horen, kunnen ze vaak lastig betrekken op zichzelf; het geloof (of de Bijbel) is voor hen ā€˜een bak vol feiten’. Betekent het dat de bevrijdende boodschap van het evangelie er dan niet voor hen is? Vallen ze buiten de boot omdat ze niet kunnen zeggen dat ze ā€˜ā€™de Here Jezus echt lief hebben gekregen’’, omdat ze daar gewoon niks bij voelen? Of mogen ze meeliften met het geloof van de gemeente als lichaam van Christus? Wat is in dit verband de visie op de doop als teken van God die mensen verkiest ondanks en onafhankelijk van hun persoonskenmerken?
Veel mensen met een autisme spectrum stoornis (ASS) hebben moeite met de affectieve kant van het geloof

Vragen te over. Bij andere problematieken of stoornissen spelen trouwens vergelijkbare vragen; denk bijvoorbeeld aan iemand die te maken heeft gehad met misbruik of verwaarlozing en daarom nauwelijks in staat is tot vertrouwen. Verwachten we bij voorbeeld van mensen met een verstandelijke beperking dat ze toch zover mogelijk komen in de manier waarop anderen geloven?

Het is goed om te beseffen bij het doordenken van deze vragen dat we als mensen buiten het paradijs leven. We gaan uit van een ā€˜theologie van de gebrokenheid’ die ook de gemeente van Christus geldt. Het geldt iedere gelovige dat zijn perspectief op de (heils)werkelijkheid gebroken is. Dat maakt de vraag des te dringender: hoe doen we de ander met ASS recht op Bijbelse gronden? Zodat hij of zij niet vooral een probleem is, maar misschien juist prachtige kansen biedt, bij voorbeeld omdat hij of zij met een nietsontziende logica vraagt naar argumenten voor onze overtuigingen en van sommige zonden (bijvoorbeeld jaloezie) niet zoveel last schijnt te hebben?

Kernen van het christelijk geloof
Dit brengt bij de tweede vraag: welke relatie is er tussen persoonskenmerken van mensen met autisme en de kernen van het christelijke geloof? Mensen met autisme zijn over het algemeen betrouwbaar, hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en hebben een eigen logica, veelal gericht op functionaliteit: ze ā€˜plussen en minnen’. Bepaalde kernen uit het christelijk geloof en het gereformeerd belijden zijn daarmee moeilijk voor hen, maar andere misschien juist vruchtbaar. Noties als erfzonde en uitverkiezing kunnen bijvoorbeeld als oneerlijk worden ervaren. 

Tegelijk zijn er ook kernen uit het christelijk geloof die juist meer aan kunnen sluiten bij de persoonlijkheidskenmerken van een jongere of volwassene met autisme. Denk bijvoorbeeld de notie van verzoening door voldoening ( een sluitende redenering) of de zogenoemde forensische rechtvaardiging (een ruil waar je beter van wordt). Ook de notie van het verbond (een kader met regels en afspraken) kan aansluiten.
Nieuwe woorden en metaforen zouden behulpzaam kunnen om mensen met ASS handreikingen te doen

Inzicht in moeilijke en vruchtbare kanten van het christelijk belijden zou dienstbaar kunnen zijn om leerlingen of gemeenteleden met autisme op school of in de kerk meer aan te spreken en hen handreikingen te bieden te geloven op een manier waarbij hun persoonskenmerken serieus genomen en ingezet worden.

Al met al denken we dat de vraag terecht is of we in de lijn van Calvijns accommodatiegedachte (God past zich in zijn openbaring aan aan het begripsvermogen van mensen) nog een slag moeten, kunnen en willen maken richting medemensen met ASS. Zou het mogelijk zijn de voor hen moeilijke noties (regelmatig of zo nu en dan) te parkeren op de theologische agenda en de vruchtbare of beter bruikbare uit het christelijk belijden juist in te zetten? Is er in dat kader ook een alternatieve definitie op stellen over wat geloof in de kern is? Zoals de theoloog Stanley Hauerwas op hoge leeftijd eens in een interview een definitie gaf van liefde: ā€˜Ik concludeerde na het jarenlange samenzijn met mijn vrouw dat het liefde was.ā€ Liefde als conclusie en gedrag in plaats van ervaring en gevoel. Nieuwe woorden en metaforen zouden behulpzaam kunnen om mensen met ASS handreikingen te doen.
 
Kansen
Gemeentezijn als lichaam van Christus vraagt om gesprek waarin mensen met en zonder autisme elkaar ontmoeten en verder denken over genoemde thema’s. De gemeente is geroepen niet alleen te ā€˜dealen met’ de ander met ASS , maar hem of haar als beelddrager van God en mede- onderdeel van het gebroken lichaam van Christus principieel recht te doen. Een uitdaging die kansen biedt.

Dr. Hanneke Schaap-Jonker is psycholoog en theoloog en rector van het Kennisinstituut christelijke ggz, onderdeel van Eleos en De Hoop ggz. Drs. Tera Voorwinden-Hofman MA is als theoloog en neerlandica betrokken bij diverse projecten en publicaties. 

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Arie-Jan Mulder
Column

Hoe reageer je als christen op de zonde van een ander?

Zonde is in eerste instantie een zaak van tekortschieten in liefde, zo komt in deze columnreeks over de zonde naar voren. Als we dit begrijpen kan dat ons helpen met de vraag hoe we in het dagelijks leven omgaan met zonde. Laten we eens kijken hoe we

Geert Benedictus
Opinie

Is de Israƫl-vlag voor de kerk een steen des aanstoots?

Bij sommige kerken is de blauwwitte vlag met strepen en Davidster een vast onderdeel op het liturgisch podium. Bij andere kerken is dat beperkt tot dagen als de Israƫl-zondag, de eerste zondag van oktober. Hoe komt dat dit jaar? Kan een kerk het zich

Diederik van Dijk
Persbericht

Na lang aandringen SGP wordt Transgenderwet eindelijk ingetrokken

ā€œDit is de enige juiste uitkomst", aldus SGP-Kamerlid Diederik van Dijk in reactie op het intrekken van de verruiming van de Transgenderwet. ā€œEr waren twee moties Ć©n een interpellatie voor nodig, maar het resultaat is er.ā€ ā€œKwetsbare jongeren zijn ju

Kamerlid Pieter Grinwis
Persbericht

Aangenomen ChristenUnie-voorstel moet einde maken aan dakloosheid

De Tweede Kamer heeft vandaag met een breed gedragen steun het amendement van Kamerlid Pieter Grinwis c.s. (ChristenUnie) aangenomen, waarmee dakloze gezinnen met minderjarige kinderen worden toegevoegd aan de groepen woningzoekenden die gemeenten ve

Don Ceder
Nieuws

Kamer stemt in met strafbaarstelling illegaliteit: CU-Kamerlid Don Ceder uit stevige kritiek

De Tweede Kamer heeft dinsdag ingestemd met twee wetsvoorstellen die onderdeel zijn van het voorgenomen asielbeleid van het kabinet. Het betreft de strafbaarstelling van illegaliteit en het strafbaar stellen van hulp aan mensen zonder verblijfsvergun

Willem Ouweneel
Video

"Omdat Christus stierf, ben ik gered" - Christenen delen grootste geloofslessen

Wat was de grootste geloofsles die u leerde? Deze vraag stelden wij onlangs aan diverse christenen. Onder anderen CU-Tweede Kamerlid Don Ceder, EO-presentator Jurjen ten Brinke, SDOK-presentator Richard Groenenboom, theoloog Willem Ouweneel en presen

India
Nieuws

Indiase christenen in zee gedumpt: ā€œWe weten niet of ze nog levenā€

De onzekerheid is ondraaglijk voor Sadeq Shalom en andere Rohingya-christenen in India. Al bijna twee maanden hebben ze niets meer gehoord van hun geliefden die begin mei door de Indiase autoriteiten gedeporteerd werden – zonder waarschuwing en onder

Ds. B. Labee
Video

GerGem-predikant heeft boodschap voor jongeren die moeite hebben met bidden

"Ik hoor het nog wel eens dat jongeren het moeilijk vinden om te bidden. Gebruik dan maar deze woorden: 'Schep mij een rein hart, delg uit mijn ongerechtigheid en vernieuw in het binnenste van mij een vaste geest'", aldus ds. B. Labee. De GerGem-pred

Meerartikelen

N.T. Wright
Nieuws

Amerikaanse theoloog N.T. Wright: "God overstijgt gender"

De bekende Amerikaanse theoloog en voormalig bisschop van Durham, N.T. Wright, stelt dat God het menselijke begrip van gender overstijgt. Toch blijft het gebruik van mannelijke aanspreekwoorden als 'Vader' en 'Hij' volgens Wright Bijbels gezien veran

Bagtowar en Elias
Video

Wat houdt profetie in? Christenjongeren in gesprek

In deze aflevering van de ChristenDOM? podcast gaan Bagtowar en Elias in gesprek over de aard en actualiteit van profetie. De Bijbel staat vol profetieƫn: boodschappen van God, vaak uitgesproken door profeten, die richting geven, waarschuwen of hoop

Hardstyle-dj Sefa
Video

Terugkijken: hardstyle-dj Sefa in gesprek met ds. Bart de Bruin

Hardstyle-dj Sefa ging onlangs met vijf predikanten in gesprek over grote levensvragen en zijn levensstijl. Sefa Jeroen Vlaarkamp (24) treedt op bij grote dancefestivals als Defqon.1 en begeeft zich daarmee in een omgeving die haaks lijkt te staan op

MissieNederland logo
Persbericht

Alliantiedag MissieNederland: ā€˜Vrede in tijden van onrust’

In een tijd waarin conflicten, spanningen en verdeeldheid toenemen, klinkt de stem van Jezus verrassend actueel: ā€œMijn vrede geef Ik uā€ (Johannes 14). Op zaterdag 5 juli 2025 organiseert MissieNederland een Alliantiedag in het VEZ-centrum in Zwolle,

Superbook
Getuigenis

Japanse kinderen leren Jezus kennen door Bijbelse animatieserie: ā€œHet raakte mijn hartā€

In Japan, waar religieuze programma’s op nationale televisie nauwelijks ruimte krijgen, is het uitzenden van een animatieserie over de Bijbel al op zich een wonder. Toch gebeurde het: Superbook, een animatieserie met Bijbelse verhalen, was in de jare

Ds. A. J. van den Herik
Interview

Is Israƫl-Iran oorlog te koppelen aan Ezechiƫl 38? Ds. A. J. van den Herik antwoordt

De oorlog tussen Israƫl en Iran hield de wereld twaalf dagen lang in haar greep. Ook christenen volgen de ontwikkelingen nauwlettend. Sommigen leggen een directe link tussen de oorlog en Ezechiƫl 38 waarin beschreven wordt hoe 'Gog uit het land Magog

operatiekamer
Column

Overgave in de operatiekamer: wat als je je kind moet loslaten?

Overgave op hoog niveau, dat is wat God van ons vraagt. Niet omdat Hij dat van ons eist, maar omdat Hij weet wat het beste voor ons is. Toen mijn zoontje op 3-jarige leeftijd met een geperforeerde blindedarmontsteking met spoed de operatiekamer in mo

Leo Smits
Opinie

Ziekte als teken van een zwak geloof? Tijd voor een tegengeluid

Er is de laatste tijd veel discussie binnen christelijk Nederland over een leer die stelt dat gelovigen gevrijwaard zouden zijn van ziekte en armoede. Deze zogenoemde gerealiseerde theologie legt sterk de nadruk op wat nu al zichtbaar is van Gods Kon

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka