Ingrijpen in DNA van embryo's: hoe ver kun je gaan?

Verdieping 24 juni 2024 6 minuten NPV
embryokweek
Shutterstock

Is de techniek waarmee DNA van embryo’s aangepast kan worden veilig in de handen van mensen? Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… Toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het tweede deel van de serie, gaat over de stelling: 'Als we er goede regels voor maken, is deze techniek veilig in de handen van mensen.'

"Wij verwachten geen (medisch) technisch paradijs, maar door Christus, een nieuwe wereld waarop gerechtigheid woont."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: "Dat is echt de vraag. Op zichzelf zou ik een werkelijk veilige aanpassing van een ‘ziek’ gen dat tot een ernstige ziekte leidt, geen principieel probleem vinden. Zolang het om een aandoening gaat die op één ‘ziek’ gen teruggaat (monogeen is) en de effecten van een genaanpassing dus voorspelbaar zijn.

Tegelijkertijd lopen er al discussies over de wenselijkheid om mensen genetisch te verbeteren, bijvoorbeeld meer weerstand te geven tegen bepaalde (psychische) aandoeningen, of bepaalde kenmerken te versterken. Als de techniek van genetische modificatie in de kiembaan veilig toegepast lijkt te kunnen worden, dan zal in onze samenleving de verleiding wellicht onweerstaanbaar zijn om die breder toe te passen dan bij monogene ernstige aandoeningen. Veel eigenschappen als (psychische) weerstand, sportprestaties, intelligentie, zijn van meerdere genen afhankelijk. Maar ook als een monogene genaanpassing veilig kan, wil dat allerminst zeggen dat ook ingrepen in meerdere genen tegelijk veilig zijn. Dat heeft onder meer te maken met interacties tussen genen onderling en met de omgeving. De (langere termijn) gevolgen van een dergelijke ingreep worden al snel onvoorspelbaar. Maar als het gepoogd wordt dan worden veranderingen aangebracht in het erfelijke materiaal van mensen die vermoedelijk onomkeerbaar zijn. Verder kan een ogenschijnlijke verbetering van één eigenschap tot verzwakking leiden van een andere eigenschap.

Vervolgens zijn er nog de vragen wat genetische ‘verbetering‘ van mensen kan doen in de verhoudingen tussen mensen in de samenleving. Doet dat iets met de positie van ‘onaangepaste’ mensen? Leidt het streven naar perfectie niet tot een nog competitiever samenleving en nog minder aanvaarding van de kwetsbaarheid en van gekwetste mensen? Wij verwachten geen (medisch) technisch paradijs, maar door Christus, een nieuwe wereld waarop gerechtigheid woont."

"Mensen zijn in staat van een satéprikker een wapen te maken. Met een theelepeltje kun je een oogbol uitwippen."

André Poortman, theoloog: "Nee. Regels maken geen goede mensen. Mensen zijn in staat van een satéprikker een wapen te maken. Met een theelepeltje kun je een oogbol uitwippen, waarschuwde Herman Finkers in zijn oudejaarscabaretshow van 2015. Daarnaast verschuiven opvattingen. Wat gisteren ondenkbaar was en vandaag een overweging is, is morgen een geaccepteerd gebruik. Het betekent ook dat de regels die we nu maken rondom technologie altijd voorlopig zijn. We weten niet goed wat generaties na ons doen. Dat geldt tegelijk ook voor het handhaven van verboden. Dat is niet per definitie de veilige andere optie. Ook dat wat nu verboden is kan in de toekomst toegestaan worden.

Het is precies de reden waarom we in deze gevallen van ethische dilemma’s spreken. Als de keuze voor de hand liggend is, is geen ethiek nodig. Ethiek komt om de hoek kijken als we aanvoelen dat we of uit twee ‘kwaden’ moeten kiezen, of uit twee ‘goeden’, of dat we weten dat een technologie ook een gevaar in zich draagt.

Waar het in de afweging van de toepassing van DNA-modificatie op aankomt is de gezindheid waarmee de we technieken onderzoeken, toestaan en gebruiken. Wetenschappelijk nieuwsgierigheid is niet te voorkomen, is zelfs belangrijk, maar mag niet het uitgangspunt zijn. DNA-modificatie zouden we alleen toe moeten staan, als blijkt dat het veilig kan, vanuit een medisch en therapeutisch oogpunt. Mijn stellige ‘neen’ betekent dus geenszins dat we niet zouden moeten streven naar de best mogelijke regelgeving.

"Regels maken alleen is niet voldoende. Regels moeten gehandhaafd worden."

Vooralsnog komen we eigenlijk niet verder dan de aansporing van Stephan Hawking in zijn De antwoorden op de grote vragen: ‘Onze toekomst is een wedstrijd tussen de groeiende macht van onze technologie en de wijsheid waarmee we deze gebruiken. Laat we er voor zorgen dat wijsheid wint.’

Martina Cornel, arts: "Nee, regels maken alleen is niet voldoende. Regels moeten gehandhaafd worden, mensen moeten elkaar aanspreken op wat ze doen of niet doen. Volgens mij is het van groot belang dat het toezicht goed georganiseerd wordt. De Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd moet inspecteren. Je zou verder kunnen denken aan een commissie waarin de verschillende belanghebbenden en experts vertegenwoordigd zijn. Bij embryoselectie is er een landelijke indicatiecommissie. Vanuit de ouder- en patiëntenverenigingen, klinische genetica, de fertiliteitsklinieken en ethiek nemen vertegenwoordigers deel.

In een democratische samenleving zorg je zo dat er op transparante manier over gecommuniceerd en besloten wordt. Ook internationaal denk ik dat we enerzijds regels nodig hebben, maar daarnaast vooral het gesprek. Als onze voortplantingsartsen en patiëntvertegenwoordigers naar internationale conferenties gaan, kunnen ze vragen stellen over praktijken elders."

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: "Bij kiembaanmodificatie zijn de geslachtscellen (waarmee men een embryo wil creëren) óf een compleet embryo in de prilste fase het startpunt van handelen. Als al zo vroeg in de ontwikkeling een genetische afwijking aangepakt wordt, is niet alleen deze mens genezen. Ook eventuele kinderen en kleinkinderen hebben dan niet geen last meer van die genetische afwijking. Het betekent echter dat ouders en artsen beslissingen nemen over erfelijke eigenschappen van toekomstige generaties inclusief de gevolgen daarvan.

"Bij de nieuwe methoden van ingrijpen zijn deugden als bescheidenheid en voorzichtigheid van groot belang."

Tot voor kort vond men deze vorm van gentherapie te riskant om echt toe te passen. Genen kunnen inmiddels echter via de CRISPR-Cas-methode of andere ‘gene editing’-technieken technisch worden gecorrigeerd. Daarnaast kunnen (andere) genen worden ingebracht. Door deze ontwikkeling lijkt kiembaangentherapie technisch dichterbij te komen.

Op zich is de mogelijkheid een bepaalde erfelijke aandoening te behandelen en uit de lijn van de generaties te halen positief te waarderen. Daarbij ligt het voor de hand om deze vorm van gentherapie alleen toe te passen bij aandoeningen waarbij één gen het probleem veroorzaakt. Bij aandoeningen waarbij meer factoren een rol spelen, wordt het dermate ingewikkeld en het samenspel van genen en omgeving zo complex dat het onmogelijk is effecten van de interventie op langere termijn te voorzien. Bij de meeste menselijke eigenschappen zijn meerdere genen betrokken én een gen zal meerdere eigenschappen beïnvloeden. Bovendien is het samenspel van genen en omgeving (‘nature’ en ‘nurture’) in de menselijke ontwikkeling erg ingewikkeld en deze wordt nog te weinig verstaan. Het menselijke genetische materiaal en de manier waarop dat kenmerken van mensen beïnvloedt, blijkt vaak complexer te zijn dan gedacht. Bij de nieuwe methoden van ingrijpen zijn deugden als bescheidenheid en voorzichtigheid van groot belang. Monitoring van mogelijke toepassingen – ook op de lange termijn – is bij toepassing van deze vorm van gentherapie in elk geval absolute noodzaak.

Bovendien moet ervoor gewaakt worden dat langs deze weg niet alleen gendefecten worden aangepakt, maar geprobeerd wordt bij gezonde personen bepaalde gewenste eigenschappen te bevorderen of aan te brengen (human enhancement). De relatie van ouder en kind verandert dan in die van maker en maaksel en die laatste relatie is ongelijkwaardig.

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#362 Jeffrey & Ton van der Schans over het GerGem-curatorium en het predikantentekort
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Christelijk zomerkamp
Nieuws

Christelijk zomerkamp uit Colorado dreigt deuren te moeten sluiten vanwege nieuwe genderwet

Het christelijke zomerkamp Camp IdRaHaJe uit Colorado stapt naar de rechter. De nieuwe genderwet van de overheid zou het kamp kunnen dwingen te sluiten als het blijft vasthouden aan de overtuiging dat jongens en meisjes gescheiden mogen worden op bas

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant roept op tot gebed om bekering voor mensen die jou pijn deden

Het is heel 'aantrekkelijk' om iemand te haten die jou in het verleden flink pijn deed. Wat dat betreft is ons, ook als christenen, niets menselijks vreemd. Jezus echter bad in Zijn tijd op aarde zelfs voor Zijn vijanden. Ds. J. Koppelaar, emerituspr

Het vluchtelingenkamp
Getuigenis

Jarenlang bad OM'er John voor nieuwe gelovigen: “Ze stonden ons op te wachten”

“Toen we een paar dagen later terugkwamen in het vluchtelingenkamp, stonden de mensen ons gretig op te wachten. Ze wilden meer leren over de God van de Bijbel. Jarenlang hebben we gebeden voor nieuwe gelovigen in het Midden-Oosten. De Heer heeft onze

shutterstock
Nieuws

Pakistaanse wet aangenomen om kindhuwelijk te verbieden: 'Historische dag'

Een belangrijke wet die kindhuwelijken tegengaat is maandag 19 mei aangenomen door het Pakistaanse parlement. Deze wet verhoogt de minimumleeftijd voor huwelijk naar 18 jaar voor zowel jongens als meisjes in het federale gebied van Islamabad. Christe

sgp
Nieuws

Nederlands Dagblad: merendeel SGP-stemmers wil vrouwen op de kieslijst

Zaterdag vindt de SGP-partijdag plaats. Veel mensen zullen daarbij vooral benieuwd zijn naar de inmiddels beruchte motie over het wijzigen van het vrouwenstandpunt van de partij. In de achterban is een meerderheid voorstander van het wijzigen van dit

Missie & Media
Persbericht

Belevingscentrum van TWR in Barneveld is compleet vernieuwd

Mensen die op een interactieve manier van dichtbij willen kennismaken met de wereld van zending kunnen daarvoor sinds enkele jaren terecht in Missie & Media. Dit belevingscentrum in Barneveld is een initiatief van zendingsorganisatie TWR en mocht sin

kruis india
Nieuws

Christenen in Indiase deelstaat Odisha worden ook ná hun dood buitengesloten

In de Indiase deelstaat Odisha worden christenen steeds vaker het recht op een waardige begrafenis ontzegd. Volgens recente onderzoeken is deze vorm van uitsluiting in opmars, vooral in landelijke gebieden zoals Nabarangpur, Gajapati en Balasore. Lok

Nigeri
Nieuws

Nieuwe aanvallen op Nigeriaanse christenen: "Onze gemeenschap wordt methodisch uitgeroeid"

In het hart van Nigeria, in de overwegend christelijke deelstaat Plateau, is opnieuw een brute aanval gepleegd op christelijke dorpen. Gewapende Fulani-milities vielen op dinsdag 14 mei meerdere gemeenschappen aan, waarbij acht christenen omkwamen en

Meerartikelen

Ruissen
Nieuws

Microfoon SGP'er in Europarlement uitgezet bij fel debat over Gaza: "U moet zich diep schamen"

SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen raakte deze week in een fel debat verwikkeld over de situatie in Gaza en het handelen van Israël. Ruissen haalde daarbij hard uit naar de Eurocommissaris omdat die Hamas niet veroordeelde: "U moet zich diep, di

SGP-partijdag
Interview

Vrouwendiscussie laait op: vijf actieve SGP'ers delen ervaringen

Steeds meer SGP-vrouwen worden zonder al te veel protesterende geluiden actief in de lokale politiek. Toch ontraadt het SGP-hoofdbestuur een motie die vrouwelijke politieke deelname binnen de partij wil toestaan. Aanstaande zaterdag komt de motie aan

Joost Valk
Opinie

Veel christenen steunen Israël onvoorwaardelijk: waar is ons medelijden?

Ik had liever niet tot dit schrijven willen komen, maar voel me helaas daartoe genoodzaakt. Mijn zorg is de radicaliserende beweging onder christenen die zich bijbelgetrouw noemen en onvoorwaardelijk achter Israël en haar beleid staat. Een beweging d

Don Ceder
Nieuws

ChristenUnie kritisch over optreden Israëlische regering en kolonisten

De ChristenUnie kiest in het Israëlisch-Palestijns conflict steeds duidelijker positie. De partij onderstreept haar traditionele verbondenheid met Israël als veilige haven voor het Joodse volk, maar spreekt zich tegelijkertijd nadrukkelijker uit tege

Duitse politie
Nieuws

Christen aangevallen op straat in Berlijn na vraag over geloofsleven

In de Duitse hoofdstad Berlijn is een 24-jarige man zwaar mishandeld nadat hij aangaf christen te zijn. Vijf onbekenden vielen hem aan toen ze hem op straat naar zijn religie vroegen. De Duitse autoriteiten behandelen de zaak als een mogelijke religi

Opperrabbijn Jacobs
Column

Demoniseren, wegkijken, zwijgen: waarschuwende woorden bij Joods monument

In zijn nieuwste dagboek blikt opperrabbijn Binyomin Jacobs terug op een intense week vol indrukwekkende ontmoetingen. Van Katwijk tot Leeuwarden, van Winterswijk tot Amersfoort draaide het telkens om herinnering, verbinding en waakzaamheid. Terwijl

Ds. Olaf Latzel
Nieuws

Duitse kerk straft ds. Latzel met salarisverlaging na 'homofobe' uitspraken

De Duitse predikant Olaf Latzel krijgt vier jaar lang vijf procent minder salaris vanwege eerdere negatieve uitspraken over homoseksualiteit en geslachtsverandering. Deze maatregel is opgelegd door de Bremische Evangelische Kirche als blijvende herin

Josh McPherson, Ryan Visconti en Landon Schott
Nieuws

Voorgangers blikken terug op bezoek aan Witte Huis: "Daar wordt God gediend"

Drie Amerikaanse voorgangers spreken openlijk over hun recente bezoek aan het Witte Huis. Naar eigen zeggen zagen ze sterke tekenen van Gods aanwezigheid binnen de tweede Trump-regering. Tijdens een recente podcastaflevering deelden pastors Josh McPh

zorgorganisatie Sirjon
Nieuws

Medewerkers reformatorische zorginstelling vernederen bewoners

Zes medewerkers van een zorginstelling voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking hebben hun cliënten vernederd, daarvan beelden gemaakt en die met elkaar gedeeld in een besloten groep op Snapchat, meldt het ANP. De filmpjes zijn gemaakt o

Ds. A. B. Broekman
Nieuws

Nieuwe dominee voor protestantse gemeente Vroomshoop: ds. A. B. Broekman

De protestantse gemeente te Vroomshoop mag in de persoon van ds. A. B. Broekman een nieuwe dominee verwelkomen. De predikant uit Gramsbergen wordt in het Overijsselse dorp de opvolger van ds. J. A. Droogendijk die vorig jaar met emeritaat ging. Broek

Ds. R. de Jong
Video

CGK-predikant vraagt kinderen wat er aan de muur in hun slaapkamer hangt

"Wat hangt er aan de muur van jullie slaapkamer?", vroeg ds. R. de Jong onlangs in een preek aan de kinderen. De CGK-predikant uit Sliedrecht wijst op het feit dat veel kinderen hun kamers volhangen met posters van Barbie, Cars of de selecties van Aj

Symelle
Video

Symelle werd katholiek: "Hij heeft mij terug naar huis geroepen"

Met een rooms-katholieke vader en een Syrisch-orthodoxe moeder kreeg Symelle van twee kanten het geloof met de paplepel ingegoten. Toch nam ze in haar tienerjaren afstand van religie, omdat ze het geloof rationeel wilde bewijzen. Door de gesprekken m