Ingrijpen in DNA van embryo's: hoe ver kun je gaan?

Verdieping 24 juni 2024 6 minuten NPV
embryokweek
Shutterstock

Is de techniek waarmee DNA van embryo’s aangepast kan worden veilig in de handen van mensen? Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… Toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het tweede deel van de serie, gaat over de stelling: 'Als we er goede regels voor maken, is deze techniek veilig in de handen van mensen.'

"Wij verwachten geen (medisch) technisch paradijs, maar door Christus, een nieuwe wereld waarop gerechtigheid woont."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: "Dat is echt de vraag. Op zichzelf zou ik een werkelijk veilige aanpassing van een ‘ziek’ gen dat tot een ernstige ziekte leidt, geen principieel probleem vinden. Zolang het om een aandoening gaat die op één ‘ziek’ gen teruggaat (monogeen is) en de effecten van een genaanpassing dus voorspelbaar zijn.

Tegelijkertijd lopen er al discussies over de wenselijkheid om mensen genetisch te verbeteren, bijvoorbeeld meer weerstand te geven tegen bepaalde (psychische) aandoeningen, of bepaalde kenmerken te versterken. Als de techniek van genetische modificatie in de kiembaan veilig toegepast lijkt te kunnen worden, dan zal in onze samenleving de verleiding wellicht onweerstaanbaar zijn om die breder toe te passen dan bij monogene ernstige aandoeningen. Veel eigenschappen als (psychische) weerstand, sportprestaties, intelligentie, zijn van meerdere genen afhankelijk. Maar ook als een monogene genaanpassing veilig kan, wil dat allerminst zeggen dat ook ingrepen in meerdere genen tegelijk veilig zijn. Dat heeft onder meer te maken met interacties tussen genen onderling en met de omgeving. De (langere termijn) gevolgen van een dergelijke ingreep worden al snel onvoorspelbaar. Maar als het gepoogd wordt dan worden veranderingen aangebracht in het erfelijke materiaal van mensen die vermoedelijk onomkeerbaar zijn. Verder kan een ogenschijnlijke verbetering van één eigenschap tot verzwakking leiden van een andere eigenschap.

Vervolgens zijn er nog de vragen wat genetische ‘verbetering‘ van mensen kan doen in de verhoudingen tussen mensen in de samenleving. Doet dat iets met de positie van ‘onaangepaste’ mensen? Leidt het streven naar perfectie niet tot een nog competitiever samenleving en nog minder aanvaarding van de kwetsbaarheid en van gekwetste mensen? Wij verwachten geen (medisch) technisch paradijs, maar door Christus, een nieuwe wereld waarop gerechtigheid woont."

"Mensen zijn in staat van een satéprikker een wapen te maken. Met een theelepeltje kun je een oogbol uitwippen."

André Poortman, theoloog: "Nee. Regels maken geen goede mensen. Mensen zijn in staat van een satéprikker een wapen te maken. Met een theelepeltje kun je een oogbol uitwippen, waarschuwde Herman Finkers in zijn oudejaarscabaretshow van 2015. Daarnaast verschuiven opvattingen. Wat gisteren ondenkbaar was en vandaag een overweging is, is morgen een geaccepteerd gebruik. Het betekent ook dat de regels die we nu maken rondom technologie altijd voorlopig zijn. We weten niet goed wat generaties na ons doen. Dat geldt tegelijk ook voor het handhaven van verboden. Dat is niet per definitie de veilige andere optie. Ook dat wat nu verboden is kan in de toekomst toegestaan worden.

Het is precies de reden waarom we in deze gevallen van ethische dilemma’s spreken. Als de keuze voor de hand liggend is, is geen ethiek nodig. Ethiek komt om de hoek kijken als we aanvoelen dat we of uit twee ‘kwaden’ moeten kiezen, of uit twee ‘goeden’, of dat we weten dat een technologie ook een gevaar in zich draagt.

Waar het in de afweging van de toepassing van DNA-modificatie op aankomt is de gezindheid waarmee de we technieken onderzoeken, toestaan en gebruiken. Wetenschappelijk nieuwsgierigheid is niet te voorkomen, is zelfs belangrijk, maar mag niet het uitgangspunt zijn. DNA-modificatie zouden we alleen toe moeten staan, als blijkt dat het veilig kan, vanuit een medisch en therapeutisch oogpunt. Mijn stellige ‘neen’ betekent dus geenszins dat we niet zouden moeten streven naar de best mogelijke regelgeving.

"Regels maken alleen is niet voldoende. Regels moeten gehandhaafd worden."

Vooralsnog komen we eigenlijk niet verder dan de aansporing van Stephan Hawking in zijn De antwoorden op de grote vragen: ‘Onze toekomst is een wedstrijd tussen de groeiende macht van onze technologie en de wijsheid waarmee we deze gebruiken. Laat we er voor zorgen dat wijsheid wint.’

Martina Cornel, arts: "Nee, regels maken alleen is niet voldoende. Regels moeten gehandhaafd worden, mensen moeten elkaar aanspreken op wat ze doen of niet doen. Volgens mij is het van groot belang dat het toezicht goed georganiseerd wordt. De Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd moet inspecteren. Je zou verder kunnen denken aan een commissie waarin de verschillende belanghebbenden en experts vertegenwoordigd zijn. Bij embryoselectie is er een landelijke indicatiecommissie. Vanuit de ouder- en patiëntenverenigingen, klinische genetica, de fertiliteitsklinieken en ethiek nemen vertegenwoordigers deel.

In een democratische samenleving zorg je zo dat er op transparante manier over gecommuniceerd en besloten wordt. Ook internationaal denk ik dat we enerzijds regels nodig hebben, maar daarnaast vooral het gesprek. Als onze voortplantingsartsen en patiëntvertegenwoordigers naar internationale conferenties gaan, kunnen ze vragen stellen over praktijken elders."

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: "Bij kiembaanmodificatie zijn de geslachtscellen (waarmee men een embryo wil creëren) óf een compleet embryo in de prilste fase het startpunt van handelen. Als al zo vroeg in de ontwikkeling een genetische afwijking aangepakt wordt, is niet alleen deze mens genezen. Ook eventuele kinderen en kleinkinderen hebben dan niet geen last meer van die genetische afwijking. Het betekent echter dat ouders en artsen beslissingen nemen over erfelijke eigenschappen van toekomstige generaties inclusief de gevolgen daarvan.

"Bij de nieuwe methoden van ingrijpen zijn deugden als bescheidenheid en voorzichtigheid van groot belang."

Tot voor kort vond men deze vorm van gentherapie te riskant om echt toe te passen. Genen kunnen inmiddels echter via de CRISPR-Cas-methode of andere ‘gene editing’-technieken technisch worden gecorrigeerd. Daarnaast kunnen (andere) genen worden ingebracht. Door deze ontwikkeling lijkt kiembaangentherapie technisch dichterbij te komen.

Op zich is de mogelijkheid een bepaalde erfelijke aandoening te behandelen en uit de lijn van de generaties te halen positief te waarderen. Daarbij ligt het voor de hand om deze vorm van gentherapie alleen toe te passen bij aandoeningen waarbij één gen het probleem veroorzaakt. Bij aandoeningen waarbij meer factoren een rol spelen, wordt het dermate ingewikkeld en het samenspel van genen en omgeving zo complex dat het onmogelijk is effecten van de interventie op langere termijn te voorzien. Bij de meeste menselijke eigenschappen zijn meerdere genen betrokken én een gen zal meerdere eigenschappen beïnvloeden. Bovendien is het samenspel van genen en omgeving (‘nature’ en ‘nurture’) in de menselijke ontwikkeling erg ingewikkeld en deze wordt nog te weinig verstaan. Het menselijke genetische materiaal en de manier waarop dat kenmerken van mensen beïnvloedt, blijkt vaak complexer te zijn dan gedacht. Bij de nieuwe methoden van ingrijpen zijn deugden als bescheidenheid en voorzichtigheid van groot belang. Monitoring van mogelijke toepassingen – ook op de lange termijn – is bij toepassing van deze vorm van gentherapie in elk geval absolute noodzaak.

Bovendien moet ervoor gewaakt worden dat langs deze weg niet alleen gendefecten worden aangepakt, maar geprobeerd wordt bij gezonde personen bepaalde gewenste eigenschappen te bevorderen of aan te brengen (human enhancement). De relatie van ouder en kind verandert dan in die van maker en maaksel en die laatste relatie is ongelijkwaardig.

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#362 Jeffrey & Ton van der Schans over het GerGem-curatorium en het predikantentekort
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. G. J. Post
Video

CGK-predikant over veranderingen rond identiteit: "Vandaag moet je zelf bepalen wie je bent"

“Tien jaar geleden wist je bij een geboorte: het is een jongetje of een meisje. Maar in de wereld van vandaag is dat slechts een voorlopige conclusie", aldus ds. G. J. Post. In een recente preek schetste de CGK-predikant dat iemands biologische gesla

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp legt uit dat vergeving niet betekent dat je het gedrag van de dader vergoelijkt

Komt degene die mij pijn deed er niet te gemakkelijk mee weg als ik hem vergeef? Het is een vraag die je misschien wel uit je eigen leven herkent. Wat nu als iemand je jaren geleden schade heeft toegebracht waar je tot op de dag van vandaag onder lij

Chris Verhagen
Video

Wanneer verandert Mariaverering in afgoderij? Christelijke apologeet antwoordt

In deze video zoomt Chris Verhagen, initiatiefnemer van het YouTube-kanaal Christelijke apologeet, in op de historische ontwikkeling van de leerstellingen (dogmata) rondom Maria de moeder van Jezus in de Rooms-Katholieke Kerk. Ook zoomt hij in op de

Hans van Vuuren
Video

Terugkijken: Hans van Vuuren blikt vooruit op de Psalmendag

Vandaag (17 mei) organiseert Groot Nieuws Radio op themakanaal Blijde Klanken weer een Psalmendag. Van acht uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds zijn alle 150 psalmen te horen. Dit jaar is het extra bijzonder omdat Blijde Klanken op 17 mei ook drie

Ds. J.A. van den Berg
Video

Terugkijken: ds. J. A. van den Berg beantwoordt Refoweb-vragen

Ds. J. A. van den Berg is predikant van de hervormde gemeente in Sint Anthoniepolder. Hij staat bekend om zijn schriftgetrouwe prediking, pastorale betrokkenheid en heldere uitleg van Bijbelse thema’s. Op Refoweb beantwoordt hij regelmatig geloofsvra

Dr. C. A. van der Sluijs
Nieuws

Nostalgie nam plaats in van waarachtige vreeze des Heeren

Wat is er toch aan de hand de laatste weken? Het lijkt wel of ons land bezet werd door nieuwe vreemde machten. De euphorie kende geen grenzen. Gewezen EO-coryfeeën waren buiten zichzelf bij het zien van de witte rook boven het Vaticaan. En de massa o

Ds. L. W. den Boer
Nieuws

Hervormde gemeente Bergambacht brengt beroep uit op ds. L. W. den Boer

Ds. L. W. den Boer (foto) denkt de komende weken na over een mogelijk vertrek uit Goedereede. De hervormde predikant heeft een beroep uit Bergambacht ontvangen. In de Laurentiuskerk (Wijk B) moet Den Boer de opvolger worden van ds. P. Wijnberger die

Acteur die Filippus speelt
Nieuws

Hitserie The Chosen maakt zich op voor 'emotionele' zesde seizoen: ‘Hou je stoel maar vast’

Reza Diako, die de apostel Filippus speelt in de populaire serie The Chosen, blikt vooruit op seizoen zes. Volgens de acteur wordt het een intens en emotioneel hoofdstuk in het levensverhaal van Jezus. “Het wordt pijnlijk. Het wordt moeilijk", zegt D

Meerartikelen

Duitse kerk
Nieuws

Onderzoek: Meerderheid Duitsers gelooft slechts in twee geslachten

Uit een recent onderzoek van INSA-Consulere, uitgevoerd in opdracht van het christelijke persbureau IDEA, blijkt dat 62 procent van de Duitsers gelooft dat er slechts twee geslachten zijn: man en vrouw. Het onderzoek werd tussen 9 en 12 mei gehouden

Robert Morris
Nieuws

Voormalig leider megakerk eist miljoenen euro’s na beschuldigingen seksueel misbruik

Voormalig voorganger Robert Morris van megakerk Gateway Church in Texas heeft na zijn vertrek miljoenen euro’s aan pensioenuitkering geëist. De kerk weigert echter zijn eisen in te willigen, blijkt uit rechtbankdocumenten die deze week zijn ingediend

pakistan
Nieuws

Christelijke arbeider gemarteld en vermoord in Pakistan: "Ze sloegen hem met ijzeren staven"

Deze week overleed de 35-jarige katholieke dagloner Kashif Masih. Hij werd zwaar gemarteld door een groep mannen, onder wie een voormalige politieagent. De mishandeling zou zijn begonnen na een beschuldiging van diefstal van een mobiele telefoon. Dat

Jan van den Bosch
Column

Niet het Witte Huis maar het kruis moet weer belangrijk worden

Focus niet op het Witte Huis, maar op het kruis, zo roept Jan van den Bosch op in zijn nieuwe column. In kerken en bij christenen gaat het in de Verenigde Staten vaak over Donald Trump, maar dat is de verkeerde focus. Het moet weer over het evangelie

Marije en Jan
Video

Zondag is Marije van der Velde te gast in Hour of Power

Zondag is Marije van der Velde te gast in Hour of Power. Ze groeide op in de Gereformeerde Gemeenten, waar ze veel over God leerde, maar Hem niet persoonlijk kende. Uiteindelijk liet ze Hem los. Onbewust raakte ze daarna verstrikt in de New Age-beweg

Gemeente Rotterdam
Nieuws

Gemeente Rotterdam verbiedt trouwambtenaren om over God en geloof te praten

De gemeente Rotterdam verbiedt haar trouwambtenaren om tijdens huwelijksvoltrekkingen te spreken over God en geloof. Dat blijkt uit berichtgeving van het Reformatorisch Dagblad. Zowel de Rotterdamse ChristenUnie-fractie als de landelijke SGP vragen o

Ds. W. Visscher
Video

GerGem-predikant: "Ambtsdragers lopen niet de hele dag met een sip gezicht rond"

"Ambtsdrager zijn betekent niet dat je de hele dag vrome dingen doet en met een sip gezicht rondloopt", stelde ds. W. Visscher in een recente preek. De predikant uit de Gereformeerde Gemeente van Amersfoort preekte over het vijfde gebod 'Eer uw vader

Myanmar
Interview

Anderhalve maand na aardbeving Myanmar: "God liet ons niet in de steek"

Op 28 maart werd Myanmar getroffen door een zware aardbeving en heftige naschokken. Het epicentrum lag in de regio Sagaing en Mandalay. Volgens de VN verloren ruim 3800 mensen het leven en raakten er meer dan 5000 mensen gewond. De materiële schade w

eenzaam
Dagelijks leven

Refoweb-vragensteller heeft nog nooit relatie gehad: 'Ik voel me afgewezen'

'Op dit moment ben ik bijna 40 jaar en ik heb nog nooit een relatie gehad, laat staan seksuele gemeenschap. Ik vind het heel naar om te zien dat er zo veel mensen om mij heen getrouwd zijn, kinderen hebben, terwijl voor mijn idee de hele wereld aan m

Ds. C. Sonnevelt
Video

Wat houdt Israël steunen als christen in? Ds. Sonnevelt antwoordt

Israël blijft Gods volk, en aan hen heeft Hij het land Israël beloofd. Maar betekent dit ook dat je als christen de huidige staat Israël moet steunen? Ben je vanuit de Bijbel onlosmakelijk verbonden met het volk, land én staat? En wat houdt Israël st

Anton de Wit
Video

Anton de Wit beantwoordt vragen over Rooms-Katholieke Kerk en de paus

Onlangs vond het conclaaf plaats en kozen 133 kardinalen Leo XIV als nieuwe paus. Voorafgaand organiseerde Credo een online Q&A met Katholiek Nieuwsblad-hoofdredacteur Anton de Wit. Wat voor rol heeft de paus in de Rooms-Katholieke Kerk? Bepaalt de p

CGK-synode
Opinie

Hebben de Christelijke Gereformeerde Kerken nog toekomst?

De situatie waarin de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) zich bevinden, is helaas zodanig dat gezamenlijk verdergaan niet meer realistisch lijkt te zijn. De standpunten zijn principieel, voor (oneerbiedig gezegd) elke groep. Het is ons inziens d