Ga je op de stoel van God zitten als je embryo DNA aanpast?

Verdieping 8 juli 2024 NPV
embryokweek
Shutterstock

'Door embryo-DNA aan te passen, ga je op de stoel van God zitten.' Dit is de laatste stelling in het slot van een artikelenreeks van NPV - Zorg voor het leven. In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan het thema ingrijpen in embryo-DNA raken. In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden hier gesprekken over gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… Toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we deze techniek toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn…

Hieronder reageren vier experts reageren op de stelling: 'Door embryo-DNA aan te passen, ga je op de stoel van God'.

André Poortman, theoloog: “Als je dit antropomorfe beeld van God wilt gebruiken, dan kun je niet anders dan concluderen dat we als mensen per definitie op de stoel van God zitten. Dat is misschien wel onze ultieme tragiek. Geworpen in ons bestaan, tegen wil en dank, staan we er in ethische dilemma’s alleen voor. We kunnen natuurlijk ethische richtlijnen proberen te destilleren uit religieuze bronnen als de Tenach en het Evangelie, de traditie en allerhande andere religieuze bronnen. Maar in ultimo is Gods stoel vacant op deze wereld en kan hij alleen door ons mensen worden bezet. Dat hangt samen met het gegeven van de menselijke vrijheid. De mens is gedoemd vrij te zijn en is daarmee ook tegelijk radicaal verantwoordelijk.

"In ultimo is Gods stoel vacant op deze wereld en kan hij alleen door ons mensen worden bezet."

Jonathan Sacks roept in zijn boek Een gebroken wereld heel maken op om de menselijke vrijheid in te zetten als partners van God in het werk van de schepping. Zo kan de menselijke vrijheid samenvallen met een ethiek van verantwoordelijkheid. De mens kan namelijk alleen verantwoordelijk zijn als hij ook vrij is. Werken als partner van God is een visie die het leven beaamt, aldus Sacks, het is ‘de moed om het risico van verantwoordelijkheid te nemen door medeauteurs te worden van een wereld zoals die behoort te zijn.’

Het ongemak bij het zitten op de stoel van God, het ongemak rondom ethische dilemma’s en het onbevredigende van ethische keuzes maken is niet iets dat we zouden moeten ontlopen door ons te verschansen in conservatieve loopgraven of te relativeren met blinde progressiviteit. Het ongemak moeten we koesteren, cultiveren. Ethische besluitvorming en wetgeving zal altijd een kiezelsteen in onze morele schoen blijven.”

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: "Op de stoel van God gaan zitten, vind ik een ongelukkige uitdrukking. Ik vat die nu maar op als het doen van dingen die de mens niet toekomen.

Uit de stelling kun je de suggestie lezen dat het DNA heilig is of dat het embryo heilig is. Voor het embryo als een zich belichamend mens geldt dat; dit mag dus nooit puur als onderzoeksmateriaal gebruikt worden. Voor het DNA geldt dat niet; het is een molecuul met noodzakelijke informatie, maar kan op zich ook in het laboratorium gemaakt worden. De cruciale vraag is niet of het DNA wordt aangepast maar wat die aanpassing doet met de mens die het betreft. DNA aanpassen in lichaamscellen ter behandeling van aandoeningen is in principe prima.

"De cruciale vraag is niet of het DNA wordt aangepast maar wat die aanpassing doet met de mens die het betreft."

De stelling suggereert dat mensen door kiembaan genetische aanpassing met hun eigen lichamelijke bestaan, of met dat van hun kinderen, omgaan als een project. Dit moet leiden tot de optimale expressie van de identiteit waarvoor die mensen kiezen voor zichzelf of hun kinderen.

We zien in de samenleving en de geneeskunde een toenemende tendens tot instrumentalisering van het lichaam voor de wensen en doelen van het individu. Het lichaam moet optimaal functioneren om van het leven te kunnen genieten en als dat onmogelijk is geworden, dan kan het maar beter stoppen. Kweken van embryo’s is hiervan een uitdrukking evenals een nog altijd voorkomend behandelfanatisme gecombineerd met euthanasie als we daaraan toe zijn. Dat is – om dan die term nog te gebruiken- op de stoel van God gaan zitten. Dit is natuurlijk wat scherp gezegd en er is gelukkig veel goede zorg. Maar de genoemde tendens kan deze ondermijnen en dienen we dan ook te weerstaan.

Martina Cornel, arts: “Wat wordt er precies bedoeld met “op de stoel van God zitten”? Sommige mensen zullen daarmee bedoelen dat je je bezighoudt met zaken waar mensen zich niet mee mogen bezighouden. Persoonlijk denk ik dat God mensen nodig heeft. Juist in de gezondheidszorg doen we veel vanuit de motivatie dat omzien naar zwakkeren en zieken is wat God van ons vraagt. Veel artsen zullen God daar niet letterlijk bij noemen, maar spreken bijvoorbeeld over “weldoen” en “niet-schaden”. Wanneer je door embryo DNA aan te passen, veel leed kan voorkomen, vind ik dat we niet bij voorbaat “nee” moet zeggen, maar verder moet kijken wat de zorgen zijn (veiligheid, effectiviteit, schadelijke neveneffecten) en wat de maatschappelijke effecten kunnen zijn (gaan we na ernstige medische problemen ook andere eigenschappen in het DNA aanpassen, of hoe kunnen we dat voorkómen). 

"Natuurlijk maakt het doorgeven van DNA aan volgende generaties zorgvuldigheid extra belangrijk. Maar we kunnen mijns inziens God best helpen door foutjes te repareren."

In de geneeskunde hebben we in het algemeen niet zo veel met determinisme. Als God of het noodlot of wat dan ook bepaald heeft dat iemand ziek is, proberen we die persoon beter te maken of minstens goed zorg te verlenen. Een chirurg zal een gebroken been opereren. Een geneticus zal in principe best een gebroken gen willen repareren.
Er zijn wel teksten te vinden over DNA als de “taal van God”. Bijvoorbeeld toen de volgorde van het humane genoom in kaart gebracht was, zei president Bill Clinton “We are learning the language in which God created life”. Toch denk ik dat er met DNA net zo zorgvuldig moet worden omgegaan als met alle andere bouwstenen van het menselijk lichaam. Natuurlijk maakt het doorgeven van DNA aan volgende generaties zorgvuldigheid extra belangrijk. Maar we kunnen mijns inziens God best helpen door foutjes te repareren.”

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: “Door embryo-DNA aan te passen gaan we niet direct op de stoel van God zitten. Hier speelt het onderscheid tussen genezen en verbeteren een belangrijke rol. We zijn geroepen om leven te beschermen, lijden te verlichten, ziekten te voorkomen en te genezen indien mogelijk. Daar is de geneeskunde op gericht: op de liefdevolle zorg voor mensen in een bepaalde vorm van nood.

We zijn niet God, ook geen medescheppers naast God, hooguit bijna goddelijke creatievelingen (Ps. 8). Die creativiteit heeft ons veel en ver gebracht, onder andere door de ontwikkeling van de gentechnologie. De betekenis van genen voor de mens als geheel verzet zich op zichzelf niet tegen een modificatie van DNA-volgorden, als deze op een technisch correcte en volledig veilige manier zou kunnen worden uitgevoerd. Het probleem bij kiembaangenmodificatie is dat we ingrijpen in het allerprilste stadium waar het leven nog zó geconcentreerd is binnen de cel, dat daar maar moeilijk goed te handelen is. Bovendien gaan we beslissen over álle toekomende generaties, waarbij we de werking van het genoom in zijn totaliteit niet volledig kennen. Daarbij komt dat er mogelijk in de toekomst allerlei nieuwe behandelmethoden beschikbaar komen die een aandoening beter behandelbaar maken, waardoor het risico van ingrijpen in de kiembaan nóg minder noodzakelijk wordt of met gentherapie voor betreffende persoon goed te behandelen is, zonder risico’s voor latere generaties.

"Wij kunnen enorm veel, ook op het terrein van de geneeskunde en dat stemt dankbaar, ook naar God. Maar we kunnen het leven niet volledig maken of beheersen."

Als het gaat over ‘op de stoel van God gaan zitten’ wijs ik vooral op de maakbaarheidsgedachte van het leven. Wij kunnen enorm veel, ook op het terrein van de geneeskunde en dat stemt dankbaar, ook naar God. Maar we kunnen het leven niet volledig maken of beheersen en moeten dat ook niet willen. Het vraagt om een vorm van levenskunst om technologie in te zetten voor het goede leven. De technologische ontwikkelingen moeten echter niet bepalen wat we doen en hoever we gaan, dat beslissen we zelf. We zijn niet de Schepper die het leven geeft en moeten geen opscheppers worden die het leven volledig in handen willen hebben. De kiembaan lijkt hier een grens aan te geven waarvan het overschrijden met het oog op modificatie de menselijke maat te boven gaat.”

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Lees ook de andere artikelen uit de serie:

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Utrecht
Nieuws

PKN spreekt zich uit tegen asielplannen: "Hulp bieden is geen misdaad"

Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer toonde zich afgelopen week voorstander van de Asielnoodmaatregelenwet. Daarin staat onder meer dat illegaliteit én hulp aan illegaal in Nederland verblijvende mensen strafbaar wordt. De SGP stemde voor de wet

Soedan
Verdieping

Soedanese kerkleider over christenen in oorlog en chaos: "Ze zijn bijzonder kwetsbaar"

De oorlog in Soedan is geen hoofdonderwerp in het nieuws. Los van korte updates of een keer een achtergrondverhaal lijkt de strijd en humanitaire crisis zich af te spelen buiten het zicht van de rest van de wereld. Met zeker 11,6 miljoen mensen die i

Spanje
Nieuws

Pastorale hulp mogelijk strafbaar door wetsvoorstel met verbod op conversietherapie in Spanje

De Spaanse Evangelische Alliantie (AEE) slaat alarm over een wetsvoorstel waarin conversietherapieën verboden worden. Volgens de AEE zorgt de nieuwe wet ervoor dat pastorale hulp aan mensen die worstelen met hun seksuele geaardheid of genderidentitei

Eucharistie
Nieuws

Episcopaalse priester in gelijk gesteld na communievasten uit protest tegen racisme

Een kerkelijke rechtbank van de Episcopaalse Kerk in de Verenigde Staten heeft priester B. Cayce Ramey in het gelijkgesteld. Hij werd eerder door zijn bisdom in Virginia berispt omdat hij bewust geen heilige communie meer uitdeelde — uit protest tege

Forrest Frank
Nieuws

Christelijke muziek aan opvallende opmars bezig in Amerikaanse hitlijsten

In de Verenigde Staten maken christelijke en traditionele popsongs een opvallende opmars in de hitlijsten. Verschillende artiesten met een geloofsachtergrond breken door naar het grote publiek. Volgens het muziekplatform Billboard is er sprake van ee

Overstromingen Texas
Nieuws

Dodental christelijk zomerkamp Texas stijgt naar 27: ‘Onze harten zijn gebroken’

Het dodental na de overstromingen in Texas is maandag opgelopen tot 90. Onder de slachtoffers zijn inmiddels 27 meisjes en begeleiders van het christelijke zomerkamp Camp Mystic bevestigd. Tien meisjes en één begeleider zijn nog vermist. De situatie

Yasin
Video

Yasin ruilde de islam in voor het christendom: "Jezus verscheen aan mij in een droom"

Jarenlang bad Yasin (schuilnaam) uit Irak: “God, als U echt bent, geef me dan een teken.” Hij had een goedlopend bedrijf en was actief betrokken bij de moskee. Alles leek Yasin op orde te hebben. Toch bleef er een diepe innerlijke onrust die hem niet

Ds. W. van Klinken
Video

HHK-predikant merkt op dat dominees het steeds moeilijker vinden om voor Israël te bidden

De oorlog tussen Israël en Hamas zorgt voor verdeeldheid binnen de kerk. Waar veel christenen zich vanwege de Joodse wortels van de Bijbel met Israël verbonden voelen, zijn er ook christenen die zich achter de Palestijnen scharen. HHK-predikant W. va

Meerartikelen

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over de Heilige Geest: "Hij wil een intieme relatie met jou"

"Toen jij opnieuw geboren werd, kwam de Heilige Geest ook in jou wonen. De Heilige Geest verlangt ernaar om een intieme relatie met jou te hebben. Neem dus de tijd om de stem van de Goede Herder te leren kennen", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieu

Elvis E
Levensverhaal

Topmuzikant Elvis E groeide op als prins in Nigeria: "God betekent alles voor mij"

Elvis E heeft een bijzonder levensverhaal en vertelde daar afgelopen zondag uitgebreid over bij Hour of Power.  De musicus groeide op in Nigeria en werd als prins geboren. Hij kende daar rijkdom en armoede. God betekent alles in zijn leven. "Waar ik

Jacobs
Column

Ik wil geen tijd meer besteden aan kwaadwillende en suggestieve vragenstellers

Wat hij ervan vindt dat er in Gaza concentratiekampen zijn gevonden. Die vraag kreeg opperrabbijn Jacobs voorgelegd door een journalist. Het leidt in zijn nieuwe onderstaande dagboek tot de conclusie dat het beter is om geen tijd te besteden aan kwaa

euthanasie
Opinie

De dood als medisch instrument? De schrijnende praktijk van euthanasie

Discussies over euthanasie zijn nog altijd in volle gang. Euthanasiecijfers blijven stijgen, inclusief als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden, iets wat in het bijzonder controversieel is. Op maandag 16 juni verdedigde NSC een voorstel om eut

Chris Stoffer
Persbericht

Chris Stoffer gekozen tot lijsttrekker SGP

Na een voordracht door het partijbestuur op 17 juni, is Chris Stoffer afgelopen vrijdag met een ruime meerderheid van 97 procent van de stemmen gekozen tot lijsttrekker van de SGP voor de Tweede Kamerverkiezingen. Het aantal van 329 afgevaardigden va

Iran
Nieuws

Zwaardere vervolging van christenen in Iran na oorlog met Israël en VS

Het recente conflict met Israël en de Verenigde Staten heeft de situatie voor christenen en andere minderheden in Iran drastisch verslechterd. De laatste weken arresteerde het regime honderden mensen. Ten minste tien personen zijn inmiddels geëxecute

India
Nieuws

Christenen in India aangevallen tijdens kerkdienst: "De Heere Jezus is onze krachtbron"

Een gewelddadige aanval op een christelijke kerkdienst in het dorp Borsi, in de Indiase deelstaat Chhattisgarh, zorgt voor angst onder christenen in de bewuste regio. Gewapende hindoe-extremisten vielen op zondag 8 juni de samenkomst van de onafhanke

Cvandaag podcast
Podcast

Cvandaag podcast: vooruitblik op pro-Palestijns PKN-protest

Aanstaande dinsdag staan tientallen predikanten, kerkelijk werkers en leden van de Protestantse Kerk (PKN) in Utrecht op de stoep van het dienstencentrum van hun kerk. Zij roepen de PKN op zich duidelijker uit te spreken tegen het Israëlische optrede

Pride-vlaggen
Nieuws

Christenen reageren fel op Pride-vlaggen in Londen: "Eeuwige straf volgt"

De jaarlijkse regenboogvlaggen op Regent Street, een van de bekendste straten in Londen, zorgen opnieuw voor onrust. Meer dan driehonderd Progress Pride-vlaggen werden geplaatst in aanloop naar de Pride-optocht op zaterdag. Burgemeester Sadiq Khan st

Ds. A. Simons
Video

Waaraan kan je merken dat je vervuld bent met de Heilige Geest? Ds. Simons antwoordt

Het Pinksterfeest ligt alweer even achter ons. Christenen herdenken tijdens dit feest de uitstorting van de Heilige Geest. De Heilige Geest, die vaak ook als de Trooster wordt omschreven, kwam als Plaatsvervanger van de Heere Jezus op aarde. Maar waa

Overstromingen Texas
Nieuws

10 meisjes en begeleider vermist na dodelijke overstroming bij christelijk zomerkamp in Texas

De situatie rond het christelijke meisjeskamp Camp Mystic blijft ernstig. Tien meisjes en één begeleider zijn nog steeds vermist nadat hevige overstromingen afgelopen vrijdag het kamp en de omliggende gebieden in de Texas Hill Country troffen. Plotse

Aanbidden in de kerk
Verdieping

Hoe reageren we op de groeiende interesse in het christelijk geloof?

Jarenlang werden we in Nederland geconfronteerd met sombere berichten over religie en kerkbezoek. Rapporten voorspelden een gestaag uitstervende kerk, maar opeens horen we overal om ons heen kleine, hoopvolle signalen van groei. In de afgelopen jaren