Embryo’s kweken voor onderzoeksdoelen: ja of nee?

Verdieping 17 juni 2024 6 minuten NPV
Embryokweek
Shutterstock

'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.' Je kunt niet om deze stelling heen bij de bespreking van het aanpassen van embryo-DNA (kiembaanmodificatie). Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het eerste deel van de serie, gaat over de stelling: 'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.'

Martina Cornel, arts: “Ja. In de voortplantingsgeneeskunde zijn in de loop van de tijd allerlei technische innovaties ingevoerd. Nu kan je onderzoeken of de kinderen die hieruit geboren worden, gezond zijn. Liever zou je eerst een aantal embryo’s onderzoeken. Een voorbeeld is de vloeistof waarin een menselijk embryo van één cel uitgroeit tot tientallen cellen voordat het in de baarmoeder wordt geplaatst. We weten eigenlijk niet wat de optimale samenstelling van de vloeistof is. Vele jaren geleden bleken aangeboren afwijkingen ietsje vaker voor te komen na reageerbuisbevruchting. Ook waren de kinderen relatief licht. Komt dat door suboptimale groeiomstandigheden? We weten het niet. Voor kiembaanmodificatie geldt zeker ook dat je eerst onderzoek zou willen doen voordat je het bij mensen toepast.

"Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen."

Nu is er een wettelijk verbod. Vragen over veiligheid en effectiviteit zou je het liefst nu al in embryo’s onderzoeken die je kweekt voor dit onderzoek. Bijvoorbeeld zou je willen onderzoeken of het mogelijk is de voorlopercellen van eicellen of zaadcellen in het laboratorium te kweken, en een gen-variant die een ernstige ziekte veroorzaakt, te repareren. Als dat lukt, zou elk embryo dat na bevruchting ontstaat, geschikt zijn voor terugplaatsing, voor zover het om de aanleg voor de erfelijke aandoening gaat. Deze vraag kan je niet onderzoeken op restembryo’s. Je moet er embryo’s voor maken uit “gerepareerde” voorlopercellen.”

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: “Het lijkt mij niet goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan. Het is begrijpelijk dat onderzoekers meer willen weten over de eerste fase van de menselijke ontwikkeling om erachter te komen waarom bevruchtingen in veel gevallen niet leiden tot voldragen zwangerschappen. Ook zouden we door embryo’s te kweken meer te weten kunnen komen over de vroege ontwikkeling van ziekten en daarmee hoe we die beter kunnen behandelen.

Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen. Dat is verbruikend onderzoek. De nieuwe embryo’s ontstaan dan niet omdat ze waardevol zijn in zichzelf, maar omdat ze wellicht kunnen bijdragen aan het bestrijden of behandelen van aandoeningen. Dan heeft beginnend menselijk leven waarde als uitkomst, waarmee ik bedoel: het heeft (mogelijke!) waarde voor ander (toekomstig) leven. Mijns inziens moeten we menselijke waardigheid echter nemen als uitgangspunt. Het menselijk embryo heeft waarde in zichzelf en niet alleen als onderzoeksmateriaal voor ander leven. Die waardigheid is er niet pas als er sprake is van bepaalde kenmerken of vermogens, maar is het uitgangspunt van omgaan met menselijk leven, ongeacht het ontwikkelingsstadium of vermogens (bijv. bewustzijn).

Al bij een embryo is sprake van een menselijk geheel. Door het geheel van het embryo prioriteit te geven boven aan- of afwezigheid van kenmerken of vermogens wordt recht gedaan aan de continuïteit van deze mens gedurende zijn hele levenscyclus. Het embryo wordt niet mens omdat het op een bepaald moment bepaalde kenmerken vertoont; het vertoont in zijn ontwikkeling voortdurend de eigenschappen die voor die fase van de menselijke ontwikkeling kenmerkend zijn.”

"Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn."

André Poortman, theoloog: “Ja, het zou goed zijn om onderzoek met menselijke embryo’s toe te staan. Onder strenge voorwaarden, met heldere doelstellingen, na zorgvuldige morele afwegingen enzovoorts. Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn. Heldere doelstellingen: geen designerbaby’, geen cosmetische catalogus met betrekking tot haarkleur, kleur van de ogen, geslacht (alleen in geval van erfelijke aandoeningen).

Onderzoek naar en toepassing van de technologie moet altijd plaatsvinden binnen het kader van een concrete medisch classificeerbare aandoening. En zorgvuldige morele afwegingen: niet alleen over de waarde en beschermwaardigheid van het embryo, maar ook over de mindset en geest van onze samenleving, de (on)mogelijkheid van integer handelen, onze verhouding tot instrumentaliteit, ziekte en gezondheid.

Maar hoe zit het dan met de beschermwaardigheid van een embryo? Dat is een goede vraag. Een embryo als kwetsbaar ongeboren leven of op zijn minst menselijk weefsel met de potentie tot leven, verdient onze bescherming. Vervolgvraag is hoe die beschermwaardigheid eruit ziet. Als het een absolute beschermwaardigheid is, zou je alle handelen waarbij een embryo verloren gaat moeten verbieden. Maar dat is geen eerlijke voorstelling van zaken. Dan zou je geen IVF mogen toepassen waarbij embryo’s verloren gaan (ook na implantatie), dan zou je bij een levensbedreigende situatie in een zwangerschap niet het leven van de moeder mogen redden ten koste van dat van het ongeboren kind.
Beter spreken we daarom van een fundamentele beschermwaardigheid waarbij de bescherming van embryo’s onder ‘normale’ omstandigheden gewaarborgd blijft, maar tegelijk een opening ontstaat voor abortus in noodsituaties en het doen van onderzoek met embryo’s om erfelijke ziektes in de toekomst te kunnen voorkomen.”

"Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: “Dat is niet goed. Het betekent een volledige instrumentalisering van pril mensenleven. Centrale vraag is: wat is een menselijk embryo en welke mate van bescherming komt dat toe? Het onderscheid in de gangbare discussie tussen ‘absolute’, ‘toenemende’ en eventueel ‘fundamentele’ beschermwaardigheid, gaat uit van waarneembare kenmerken van het prille mensenleven. Op grond daarvan wordt vastgesteld of het ‘voldoende’ mens is om volledig beschermd te worden. Dat is een heilloze weg omdat hetzelfde criterium dan gesteld kan worden bij mensen in andere levensfasen die niet alle kenmerken hebben van de meeste mensen in die fase, zoals ernstige demente, diep zwakzinnige, comateuze patiënten. Een mens heeft altijd ook een spirituele zijde. Een embryo is biologisch onmiskenbaar exemplaar van de soort mens. Het is dan ook geen biologische structuur die zich tot een mens ontwikkelt, maar is een mens die zich aan het belichamen is en daarom behoort tot de morele gemeenschap van mensen (vgl. Psalm 139:13-16).

Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt. Absolute beschermwaardigheid kan niet, in geen enkele levensfase, als dat inhoudt dat instandhouding van leven altijd de hoogste prioriteit moet hebben. Dit geldt ook voor het embryo. Volledige beschermwaardigheid betekent dan ook niet dat altijd alle middelen om leven in stand te houden, gebruikt moeten worden. De mogelijkheden om een embryo in vivo of in vitro te beschermen, zijn beperkt. Maar dat doet niet af aan de opdracht een embryonale mens in vitro niet opzettelijk te doden.”

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#373 Jeffrey & Petra van de Weetering over Israël, de kerk en geloven vanuit de schuilkelder
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

siloam
Nieuws

Archeologen ontdekken indrukwekkende muur bij badwater van Siloam

In Jeruzalem hebben archeologen een monumentale muur blootgelegd die deel uitmaakte van de oorspronkelijke waterwerken rond de vijver van Siloam. Dit is de plaats waar Jezus een man genas die vanaf zijn geboorte blind was en in het badwater zijn ogen

Pearl Jozefzoon
Interview

Pearl Jozefzoon: "Ik zag hoe de kerk in Rwanda werkt aan verzoening en vrede"

Zangeres Pearl Jozefzoon bezocht als ambassadeur van Tearfund het Afrikaanse Rwanda, een land met een pijnlijke geschiedenis én zichtbare hoop. De verhalen van veerkracht, vergeving en wederopbouw maakten diepe indruk. Deze inspirerende ervaringen ne

Opperrabbijn
Dagelijks leven

O Nederland let op uw saeck

Opperrabbijn Jacobs mag de toekomst van Joods-Nederland dan somber inzien, hij is vastbesloten om niet te zwichten voor angst. Wel hoort hij steeds vaker om zich heen dat mensen zich zorgen maken over onder meer godsdienstvrijheid in de toekomst. Daa

Israël-Palestinaconflict
Dagelijks leven

Refoweb-vragensteller zet vraagtekens bij onvoorwaardelijke steun voor Israël

In de vragenrubriek van Refoweb stelde een lezer een indringende vraag over het Israël-Palestinaconflict. Hij vroeg zich af waarom christenen Bijbels gezien vaak aan de kant van Israël staan, terwijl Palestijnen door de geschiedenis heel hun land ver

Basiliek
Persbericht

Vanessa Nakate en Paul Schenderling hoofdsprekers op GroenGelovig 2025

De Oegandese klimaatactivist Vanessa Nakate en econoom/theoloog Paul Schenderling zijn hoofdsprekers op GroenGelovig 2025. Het evenement is een initiatief van Tearfund en wil bezoekers inspireren én handelingsperspectief bieden om hun leven en omgevi

Natasja Bos
Interview

Natasja Bos ontdekte moederlijke kant van God: "Bij Hem is ruimte om te rouwen"

Ze verloor haar moeder op jonge leeftijd. Vond troost in de armen van God. En schreef daar een boek over: Het moederhart van God. Coach en schrijver Natasja Bos (35) ontdekte een diepere laag van Gods liefde die ze tot dan toe niet had gekend: Zijn m

Wilkin van de Kamp
Video

Videoboodschap Wilkin van de Kamp: 3 betekenissen van geloof in de Bijbel

In een nieuwe overdenking legt Wilkin van de Kamp uit dat het Griekse woord pistis in het Nieuwe Testament drie verschillende dimensies van geloof beschrijft: geloof in God, geloof als vrucht en geloof als gave. Aan de hand van Efeziërs 2:8-9 laat hi

Roelof Ham
Video

Wat Habakuk ons vandaag leert: Roelof Ham neemt ons mee

In een video van Het Zoeklicht staat het Bijbelboek Habakuk centraal. Roelof Ham neemt ons mee naar het slot van dit bijzondere profetenboek: hoofdstuk 3. Daar ontdekken we dat Habakuk eindigt met een psalm - een loflied dat juist in donkere tijden t

Meerartikelen

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker Kenneth Thijm deelt ervaringen in podcast

In de nieuwste aflevering van 'De Wereld Rond' horen we het bijzondere levensverhaal van Pastor Kenneth Thijm. Als jonge student kwam hij naar Nederland met het plan om vooral te genieten van het leven, maar God had een ander en beter plan. Samen met

Hans Alblas
Podcast

Wie nodig jij uit om Jezus te volgen? Beluister deze podcast

Het is zo’n bekend en aansprekend verhaal uit de kinderbijbel: Jezus die langs het meer van Galilea loopt en mensen roept om Hem te volgen. Vissers laten hun netten vallen. Hun boten. Hun zekerheden. En ze gaan. Wat is het, dat die uitnodiging "Kom,

ds. H. Korving
Video

Terugkijken: ds. Korving beantwoordt Refoweb-vragen

In de nieuwste aflevering van Pastorie online, het programma van Refoweb.nl bij de Reformatorische Omroep, gaat ds. H. Korving in op drie veelgestelde, maar vaak ook ingewikkelde geloofsvragen. Wat betekent het werkelijk dat God in de doop zegt: “Ik

Drs. P. J. Vergunst
Preekverslag

Drs. Vergunst wijst op de huidige tijdsgeest: "De wereld ligt in het boze"

“Wij weten dat de hele wereld in het boze ligt." Met deze radicale woorden uit Johannes zette drs. P. J. Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond, de toon in zijn lezing die hij begin deze week tijdens de Haamstedeconferentie hield. Aa

Joke Buis
Interview

Joke Buis kreeg heimwee naar God: “Ik kom nooit los van Hem, al voelt dat soms wel zo” 

Ze noemt haar liedjes "verhalen die naast je komen staan". Liedjes die je laten voelen: je bent niet alleen, het is oké als het niet oké is, en er is altijd hoop. "Ik hoop dat mensen na mijn concert opgeladen naar huis gaan, met een sprankje hoop in

Paus Franciscus
Nieuws

Turkse man met IS-lidmaatschap in Nederland opgepakt om moordplan paus

In Nederland is een 45-jarige man van Turkse afkomst aangehouden op verdenking van betrokkenheid bij een plan om de inmiddels overleden paus Franciscus te vermoorden. Dat meldt de Italiaanse politie aan persbureau ANSA. Hoewel de man eind april al op

Politie
Nieuws

Politie: 'Brand katholieke kerk in Gilze mogelijk aangestoken'

Op dinsdagavond brak er brand uit in de katholieke Sint Petrus’ Bandenkerk in het Brabantse Gilze, waarbij aanzienlijke schade is ontstaan. Volgens de politie is het mogelijk dat de brand opzettelijk gesticht is. Dat melden diverse media. Die brand w

Vrouw
Persbericht

4.000 kerken ontvangen brochure over miskraam en stilgeboorte

Eén op de vier vrouwen krijgt te maken met een verlies in de zwangerschap. Er heerst nog veel onwetendheid hoe om te gaan met een miskraam of stilgeboorte. Schreeuw om leven publiceert daarom een brochure over het christelijk omgaan met miskraam en s

Kamer
Persbericht

Protestants Nederland waarschuwt voor wetsvoorstel: 'Bedreiging voor pastorale zorg'

De vereniging Protestants Nederland waarschuwt dat het wetsvoorstel tot strafbaarstelling van conversiehandelingen een bedreiging vormt voor pastorale zorg. Volgens de vereniging is de wet zo geformuleerd dat ook pastorale gesprekken tot strafrechtel

TU
Persbericht

George Harinck onderscheiden met Kuyperprijs 2026

Dr. George Harinck, gerenommeerd historicus, wetenschapper en rector magnificus van de Theologische Universiteit Utrecht, is onderscheiden met de Abraham Kuyper Prize for Excellence in Reformed Theology and Public Life. De Kuyperprijs, ingesteld in 1

Belder
Opinie

Hoe Jeruzalem een lastige steen des aanstoots is en blijft

Jeruzalem is een lastige steen. Een hinderlijke steen. Een steen die uit de weg geruimd moet worden. De volken zullen zich aan hem stoten en zich aan hem vertillen. Ze zullen zichzelf aan haar verwonden. Het valt allemaal te lezen bij de profeet Zach

Vlag Soedan
Nieuws

Soedanese politie arresteert vijf christenen tijdens rouwdienst

In Soedan zijn vijf Zuid-Soedanese christenen gearresteerd tijdens een rouwdienst. Dat melden diverse kerkleiders. Op 16 augustus viel de politie een rouwdienst binnen in Noord-Khartoum. Pastor Peter Perpeny van de Presbyteriaanse Kerk van Soedan en