Embryo’s kweken voor onderzoeksdoelen: ja of nee?

Verdieping 17 juni 2024 6 minuten NPV
Embryokweek
Shutterstock

'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.' Je kunt niet om deze stelling heen bij de bespreking van het aanpassen van embryo-DNA (kiembaanmodificatie). Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het eerste deel van de serie, gaat over de stelling: 'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.'

Martina Cornel, arts: “Ja. In de voortplantingsgeneeskunde zijn in de loop van de tijd allerlei technische innovaties ingevoerd. Nu kan je onderzoeken of de kinderen die hieruit geboren worden, gezond zijn. Liever zou je eerst een aantal embryo’s onderzoeken. Een voorbeeld is de vloeistof waarin een menselijk embryo van één cel uitgroeit tot tientallen cellen voordat het in de baarmoeder wordt geplaatst. We weten eigenlijk niet wat de optimale samenstelling van de vloeistof is. Vele jaren geleden bleken aangeboren afwijkingen ietsje vaker voor te komen na reageerbuisbevruchting. Ook waren de kinderen relatief licht. Komt dat door suboptimale groeiomstandigheden? We weten het niet. Voor kiembaanmodificatie geldt zeker ook dat je eerst onderzoek zou willen doen voordat je het bij mensen toepast.

"Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen."

Nu is er een wettelijk verbod. Vragen over veiligheid en effectiviteit zou je het liefst nu al in embryo’s onderzoeken die je kweekt voor dit onderzoek. Bijvoorbeeld zou je willen onderzoeken of het mogelijk is de voorlopercellen van eicellen of zaadcellen in het laboratorium te kweken, en een gen-variant die een ernstige ziekte veroorzaakt, te repareren. Als dat lukt, zou elk embryo dat na bevruchting ontstaat, geschikt zijn voor terugplaatsing, voor zover het om de aanleg voor de erfelijke aandoening gaat. Deze vraag kan je niet onderzoeken op restembryo’s. Je moet er embryo’s voor maken uit “gerepareerde” voorlopercellen.”

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: “Het lijkt mij niet goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan. Het is begrijpelijk dat onderzoekers meer willen weten over de eerste fase van de menselijke ontwikkeling om erachter te komen waarom bevruchtingen in veel gevallen niet leiden tot voldragen zwangerschappen. Ook zouden we door embryo’s te kweken meer te weten kunnen komen over de vroege ontwikkeling van ziekten en daarmee hoe we die beter kunnen behandelen.

Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen. Dat is verbruikend onderzoek. De nieuwe embryo’s ontstaan dan niet omdat ze waardevol zijn in zichzelf, maar omdat ze wellicht kunnen bijdragen aan het bestrijden of behandelen van aandoeningen. Dan heeft beginnend menselijk leven waarde als uitkomst, waarmee ik bedoel: het heeft (mogelijke!) waarde voor ander (toekomstig) leven. Mijns inziens moeten we menselijke waardigheid echter nemen als uitgangspunt. Het menselijk embryo heeft waarde in zichzelf en niet alleen als onderzoeksmateriaal voor ander leven. Die waardigheid is er niet pas als er sprake is van bepaalde kenmerken of vermogens, maar is het uitgangspunt van omgaan met menselijk leven, ongeacht het ontwikkelingsstadium of vermogens (bijv. bewustzijn).

Al bij een embryo is sprake van een menselijk geheel. Door het geheel van het embryo prioriteit te geven boven aan- of afwezigheid van kenmerken of vermogens wordt recht gedaan aan de continuïteit van deze mens gedurende zijn hele levenscyclus. Het embryo wordt niet mens omdat het op een bepaald moment bepaalde kenmerken vertoont; het vertoont in zijn ontwikkeling voortdurend de eigenschappen die voor die fase van de menselijke ontwikkeling kenmerkend zijn.”

"Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn."

André Poortman, theoloog: “Ja, het zou goed zijn om onderzoek met menselijke embryo’s toe te staan. Onder strenge voorwaarden, met heldere doelstellingen, na zorgvuldige morele afwegingen enzovoorts. Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn. Heldere doelstellingen: geen designerbaby’, geen cosmetische catalogus met betrekking tot haarkleur, kleur van de ogen, geslacht (alleen in geval van erfelijke aandoeningen).

Onderzoek naar en toepassing van de technologie moet altijd plaatsvinden binnen het kader van een concrete medisch classificeerbare aandoening. En zorgvuldige morele afwegingen: niet alleen over de waarde en beschermwaardigheid van het embryo, maar ook over de mindset en geest van onze samenleving, de (on)mogelijkheid van integer handelen, onze verhouding tot instrumentaliteit, ziekte en gezondheid.

Maar hoe zit het dan met de beschermwaardigheid van een embryo? Dat is een goede vraag. Een embryo als kwetsbaar ongeboren leven of op zijn minst menselijk weefsel met de potentie tot leven, verdient onze bescherming. Vervolgvraag is hoe die beschermwaardigheid eruit ziet. Als het een absolute beschermwaardigheid is, zou je alle handelen waarbij een embryo verloren gaat moeten verbieden. Maar dat is geen eerlijke voorstelling van zaken. Dan zou je geen IVF mogen toepassen waarbij embryo’s verloren gaan (ook na implantatie), dan zou je bij een levensbedreigende situatie in een zwangerschap niet het leven van de moeder mogen redden ten koste van dat van het ongeboren kind.
Beter spreken we daarom van een fundamentele beschermwaardigheid waarbij de bescherming van embryo’s onder ‘normale’ omstandigheden gewaarborgd blijft, maar tegelijk een opening ontstaat voor abortus in noodsituaties en het doen van onderzoek met embryo’s om erfelijke ziektes in de toekomst te kunnen voorkomen.”

"Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: “Dat is niet goed. Het betekent een volledige instrumentalisering van pril mensenleven. Centrale vraag is: wat is een menselijk embryo en welke mate van bescherming komt dat toe? Het onderscheid in de gangbare discussie tussen ‘absolute’, ‘toenemende’ en eventueel ‘fundamentele’ beschermwaardigheid, gaat uit van waarneembare kenmerken van het prille mensenleven. Op grond daarvan wordt vastgesteld of het ‘voldoende’ mens is om volledig beschermd te worden. Dat is een heilloze weg omdat hetzelfde criterium dan gesteld kan worden bij mensen in andere levensfasen die niet alle kenmerken hebben van de meeste mensen in die fase, zoals ernstige demente, diep zwakzinnige, comateuze patiënten. Een mens heeft altijd ook een spirituele zijde. Een embryo is biologisch onmiskenbaar exemplaar van de soort mens. Het is dan ook geen biologische structuur die zich tot een mens ontwikkelt, maar is een mens die zich aan het belichamen is en daarom behoort tot de morele gemeenschap van mensen (vgl. Psalm 139:13-16).

Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt. Absolute beschermwaardigheid kan niet, in geen enkele levensfase, als dat inhoudt dat instandhouding van leven altijd de hoogste prioriteit moet hebben. Dit geldt ook voor het embryo. Volledige beschermwaardigheid betekent dan ook niet dat altijd alle middelen om leven in stand te houden, gebruikt moeten worden. De mogelijkheden om een embryo in vivo of in vitro te beschermen, zijn beperkt. Maar dat doet niet af aan de opdracht een embryonale mens in vitro niet opzettelijk te doden.”

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#356 Jeffrey & dr. Wim Dekker over iftar-maaltijden, de NGK-synode en de 40-dagentijd
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Agnes van Haaften
Nieuws

IZB publiceert rapport ‘Op zoek naar toewijding. Twintigers en de kerk’

Wat hebben kerkelijk betrokken twintigers nodig om te groeien in geloof? Agnes van Haaften, hoofd Gemeentecontact en -advies bij de IZB, sprak daarover met twintigers en kerkelijke professionals en deelde haar bevindingen in een rapport. ‘Twintigers

Ds. W. P. Emaus
Video

Hervormde predikant vertelt over loodgieter die Spurgeon hoorde spreken

'Ik hoor ook bij die wereld. Dan kan het ook voor mij en dan is het ook voor mij'. Dit citaat is afkomstig van een loodgieter. Hij kwam ooit tot geloof nadat hij de bekende predikant Charles Spurgeon hoorde spreken. Deze anekdote werd door ds. W. P.

Jordan Cernek
Nieuws

Schadevergoeding voor christelijke leraar die ontslagen werd na weigeren trans-voornaamwoorden

Een christelijke leraar uit de Amerikaanse staat Wisconsin heeft een schadevergoeding van 20.000 Amerikaanse dollar ontvangen. Dat meldt The Christian Post. Docent Jordan Cernek werd door het Argyle School District ontslagen nadat hij weigerde transl

Clive Johnston
Nieuws

Baptistenvoorganger aangeklaagd om openluchtdienst nabij abortuskliniek

De Noord-Ierse baptistenvoorganger Clive Johnston (76) is aangeklaagd, nadat hij voorging tijdens een openluchtdienst. De autoriteiten beschuldigen hem van het overtreden van de omstreden bufferzone-wetgeving rond een abortuskliniek in Coleraine. Dat

Larry Sanger
Positief nieuws

Medeoprichter Wikipedia is nu christen: "Niemand bekeerde mij, ik las alleen de Bijbel"

Larry Sanger, medeoprichter van Wikipedia, liet onlangs weten dat hij christen is geworden. Als scepticus twijfelde hij jarenlang over geloof en God. 'De tijd is rijp om volledig en openbaar te getuigen dat ik een christen ben', stelde hij onlangs in

Roelof Ham
Column

Voor geloven is meer nodig dan de waarheid ontdekken

Er valt mij al langer iets op. De laatste keer dat ik het tegenkwam was tijdens een podcast van Wierd Duk, Lenny Kuhr en Bart Nijman. Het ging over Israël, antisemitisme en wat er speelde in het Midden-Oosten. Vertwijfeld vroegen de drie gesprekspart

jacobs
Column

Hoe een knorrige hoteleigenaar mij anders tegen het aardse bestaan liet aankijken

In zijn nieuwste dagboek vertelt opperrabbijn Jacobs onder meer hoe hij Poerim heeft beleefd. Maar hij deelt ook hoe hij anders tegen het aardse bestaan leerde aankijken door een knorrige hoteleigenaar in Antwerpen. De levenslessen liggen voor het op

Ds. G. Kater
Nieuws

Ds. G. Kater aanvaardt beroep hersteld hervormd Ridderkerk

De hersteld hervormde gemeente in Ridderkerk verwelkomt een nieuwe predikant. Ds. G. Kater (foto) heeft het beroep aanvaard. Hij neemt dus afscheid van Arnemuiden. In Ridderkerk wordt Kater de directe collega van ds. C. J. P. van der Bas. De hersteld

Meerartikelen

India
Nieuws

Massaal protest van christenen in India tegen anti-bekeringswet

Bijna 200.000 christenen verzamelden zich afgelopen week in het dorp Borum, in de noordoostelijke Indiase deelstaat Arunachal Pradesh, om te protesteren tegen de invoering van een omstreden anti-bekeringswet. De wet, die al sinds 1978 bestaat maar no

Glossy 'Heilige Ruimte'
Nieuws

Glossy 'Heilige Ruimte' verschijnt bij tweede editie van gelijknamig congres

Op woensdag 12 maart verscheen de nieuwe glossy 'Heilige Ruimte, plekken van betekenis. De publicatie werd gepresenteerd tijdens het tweede congres 'Heilige Ruimte' dat die dag in Leeuwarden plaatsvond. De glossy belicht de verborgen waarde en beteke

René van Loon
Nieuws

Studiemiddag ‘Kerk door de ogen van de gast’

Op vrijdag 21 maart vindt in Almere een studiemiddag plaats over het thema ‘Kerk door de ogen van de gast’. Tijdens deze studiemiddag zal René van Loon, predikant in Rotterdam, de resultaten presenteren van zijn onderzoek naar de manier waarop niet-k

Wim Dekker
Podcast

Wim Dekker over ‘homobesluiten’ NGK-synode: “Er worden te grote stappen gezet”

“Als de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK) het huwelijk niet goed afbakenen, creëert men een sfeer waarin onbedoeld een hellend vlak wordt betreden. Dat moet men zien te voorkomen”, stelt dr. Wim Dekker. In de NGK zijn tijdens een recente synoded

Kerk
Nieuws

Bijna helft hervormde predikanten voelt zich geestelijk verbonden met andere refo-kerk

Ruim 45 procent van de predikanten binnen de Gereformeerde Bond voelt zich geestelijk meer verbonden met een andere reformatorische kerk dan met een naburige PKN-gemeente. Dat blijkt uit een rondgang van Cvandaag onder ruim 140 hervormde predikanten.

Prof. dr. Arnold Huijgen
Opinie

Het Trump-tijdperk: kies als christen voor Europa

Met verbijstering heb ik de afgelopen weken gezien wat in de Verenigde Staten gebeurde sinds het aantreden van president Trump. Zijn minachting voor vrouwen en minderheden, voor rechtsstaat en democratie waren allang bekend. En toch is het schokkend

Engeland
Nieuws

Britse straatprediker vrijgesproken na kritiek op de Koran

De Britse straatprediker Karandeep Mamman is op 12 maart door de rechter vrijgesproken van haatzaaien. De rechtszaak volgde op een incident in januari 2023, waarbij Mamman tijdens een openluchtprediking kritiek uitte op de Koran en werd omringd door

Nigeria
Nieuws

Opnieuw christenen in Nigeria slachtoffer van dodelijke aanval door Fulani-herders

Een gewelddadige aanval door Fulani-herders heeft het leven gekost aan zeven christenen in Nigeria. De aanval begon met een dodelijke steekpartij en escaleerde tot een grootschalige aanslag op een christelijk dorp. Op zondag 9 maart werd een christel

Ds. J. M. J. Kieviet
Video

CGK-predikant vertelt over Syrisch meisje dat haar vader verloor: "Alleen omdat hij christen was"

"Nu heeft Gara geen vader meer, en dat alleen omdat hij christen was", aldus ds. J. M. J. Kieviet. De CGK-predikant deelde in een preek een aangrijpend verhaal over de zevenjarige Gara uit Syrië die haar vader verloor. Haar vader, die buschauffeur wa

SDOK podcast
Podcast

SDOK podcast: Genezingswonder leidt hindoepriester tot Jezus

Binod uit Nepal is hindoepriester en geneest van een dodelijke ziekte nadat Jezus aan hem verschijnt in een droom. Als hij vervolgens besluit om Jezus te gaan volgen, wordt Binod door zijn familie op straat gezet en verliest hij ook zijn baan. Zijn b

Otto Grevink
Video

Ds. Otto Grevink over het tweede gebod: "Jouw godsbeeld kan in de weg staan"

Het tweede gebod houdt in dat je geen beelden of voorwerpen mag maken om die als god te vereren, omdat alleen God zelf mag worden aanbeden. Ds. Otto Grevink merkt op dat sommigen "met een heel massief beeld van God zijn opgevoed: zo is God, en niet a

Joël, Bagtowar en Mandy
Podcast

Hoe betrek je God in je werk of studie? Christenjongeren in gesprek

In deze aflevering van ChristenDOM? gaan Joël, Bagtowar en Mandy in gesprek over hoe je God kunt betrekken in je werk en je studie. Hoe doe je dat, welke struikelblokken kom je tegen en waarom zou je dat eigenlijk doen? Dit en meer kun je in deze afl