Embryo’s kweken voor onderzoeksdoelen: ja of nee?

Verdieping 17 juni 2024 6 minuten NPV
Embryokweek
Shutterstock

'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.' Je kunt niet om deze stelling heen bij de bespreking van het aanpassen van embryo-DNA (kiembaanmodificatie). Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het eerste deel van de serie, gaat over de stelling: 'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.'

Martina Cornel, arts: “Ja. In de voortplantingsgeneeskunde zijn in de loop van de tijd allerlei technische innovaties ingevoerd. Nu kan je onderzoeken of de kinderen die hieruit geboren worden, gezond zijn. Liever zou je eerst een aantal embryo’s onderzoeken. Een voorbeeld is de vloeistof waarin een menselijk embryo van één cel uitgroeit tot tientallen cellen voordat het in de baarmoeder wordt geplaatst. We weten eigenlijk niet wat de optimale samenstelling van de vloeistof is. Vele jaren geleden bleken aangeboren afwijkingen ietsje vaker voor te komen na reageerbuisbevruchting. Ook waren de kinderen relatief licht. Komt dat door suboptimale groeiomstandigheden? We weten het niet. Voor kiembaanmodificatie geldt zeker ook dat je eerst onderzoek zou willen doen voordat je het bij mensen toepast.

"Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen."

Nu is er een wettelijk verbod. Vragen over veiligheid en effectiviteit zou je het liefst nu al in embryo’s onderzoeken die je kweekt voor dit onderzoek. Bijvoorbeeld zou je willen onderzoeken of het mogelijk is de voorlopercellen van eicellen of zaadcellen in het laboratorium te kweken, en een gen-variant die een ernstige ziekte veroorzaakt, te repareren. Als dat lukt, zou elk embryo dat na bevruchting ontstaat, geschikt zijn voor terugplaatsing, voor zover het om de aanleg voor de erfelijke aandoening gaat. Deze vraag kan je niet onderzoeken op restembryo’s. Je moet er embryo’s voor maken uit “gerepareerde” voorlopercellen.”

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: “Het lijkt mij niet goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan. Het is begrijpelijk dat onderzoekers meer willen weten over de eerste fase van de menselijke ontwikkeling om erachter te komen waarom bevruchtingen in veel gevallen niet leiden tot voldragen zwangerschappen. Ook zouden we door embryo’s te kweken meer te weten kunnen komen over de vroege ontwikkeling van ziekten en daarmee hoe we die beter kunnen behandelen.

Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen. Dat is verbruikend onderzoek. De nieuwe embryo’s ontstaan dan niet omdat ze waardevol zijn in zichzelf, maar omdat ze wellicht kunnen bijdragen aan het bestrijden of behandelen van aandoeningen. Dan heeft beginnend menselijk leven waarde als uitkomst, waarmee ik bedoel: het heeft (mogelijke!) waarde voor ander (toekomstig) leven. Mijns inziens moeten we menselijke waardigheid echter nemen als uitgangspunt. Het menselijk embryo heeft waarde in zichzelf en niet alleen als onderzoeksmateriaal voor ander leven. Die waardigheid is er niet pas als er sprake is van bepaalde kenmerken of vermogens, maar is het uitgangspunt van omgaan met menselijk leven, ongeacht het ontwikkelingsstadium of vermogens (bijv. bewustzijn).

Al bij een embryo is sprake van een menselijk geheel. Door het geheel van het embryo prioriteit te geven boven aan- of afwezigheid van kenmerken of vermogens wordt recht gedaan aan de continuïteit van deze mens gedurende zijn hele levenscyclus. Het embryo wordt niet mens omdat het op een bepaald moment bepaalde kenmerken vertoont; het vertoont in zijn ontwikkeling voortdurend de eigenschappen die voor die fase van de menselijke ontwikkeling kenmerkend zijn.”

"Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn."

André Poortman, theoloog: “Ja, het zou goed zijn om onderzoek met menselijke embryo’s toe te staan. Onder strenge voorwaarden, met heldere doelstellingen, na zorgvuldige morele afwegingen enzovoorts. Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn. Heldere doelstellingen: geen designerbaby’, geen cosmetische catalogus met betrekking tot haarkleur, kleur van de ogen, geslacht (alleen in geval van erfelijke aandoeningen).

Onderzoek naar en toepassing van de technologie moet altijd plaatsvinden binnen het kader van een concrete medisch classificeerbare aandoening. En zorgvuldige morele afwegingen: niet alleen over de waarde en beschermwaardigheid van het embryo, maar ook over de mindset en geest van onze samenleving, de (on)mogelijkheid van integer handelen, onze verhouding tot instrumentaliteit, ziekte en gezondheid.

Maar hoe zit het dan met de beschermwaardigheid van een embryo? Dat is een goede vraag. Een embryo als kwetsbaar ongeboren leven of op zijn minst menselijk weefsel met de potentie tot leven, verdient onze bescherming. Vervolgvraag is hoe die beschermwaardigheid eruit ziet. Als het een absolute beschermwaardigheid is, zou je alle handelen waarbij een embryo verloren gaat moeten verbieden. Maar dat is geen eerlijke voorstelling van zaken. Dan zou je geen IVF mogen toepassen waarbij embryo’s verloren gaan (ook na implantatie), dan zou je bij een levensbedreigende situatie in een zwangerschap niet het leven van de moeder mogen redden ten koste van dat van het ongeboren kind.
Beter spreken we daarom van een fundamentele beschermwaardigheid waarbij de bescherming van embryo’s onder ‘normale’ omstandigheden gewaarborgd blijft, maar tegelijk een opening ontstaat voor abortus in noodsituaties en het doen van onderzoek met embryo’s om erfelijke ziektes in de toekomst te kunnen voorkomen.”

"Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: “Dat is niet goed. Het betekent een volledige instrumentalisering van pril mensenleven. Centrale vraag is: wat is een menselijk embryo en welke mate van bescherming komt dat toe? Het onderscheid in de gangbare discussie tussen ‘absolute’, ‘toenemende’ en eventueel ‘fundamentele’ beschermwaardigheid, gaat uit van waarneembare kenmerken van het prille mensenleven. Op grond daarvan wordt vastgesteld of het ‘voldoende’ mens is om volledig beschermd te worden. Dat is een heilloze weg omdat hetzelfde criterium dan gesteld kan worden bij mensen in andere levensfasen die niet alle kenmerken hebben van de meeste mensen in die fase, zoals ernstige demente, diep zwakzinnige, comateuze patiënten. Een mens heeft altijd ook een spirituele zijde. Een embryo is biologisch onmiskenbaar exemplaar van de soort mens. Het is dan ook geen biologische structuur die zich tot een mens ontwikkelt, maar is een mens die zich aan het belichamen is en daarom behoort tot de morele gemeenschap van mensen (vgl. Psalm 139:13-16).

Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt. Absolute beschermwaardigheid kan niet, in geen enkele levensfase, als dat inhoudt dat instandhouding van leven altijd de hoogste prioriteit moet hebben. Dit geldt ook voor het embryo. Volledige beschermwaardigheid betekent dan ook niet dat altijd alle middelen om leven in stand te houden, gebruikt moeten worden. De mogelijkheden om een embryo in vivo of in vitro te beschermen, zijn beperkt. Maar dat doet niet af aan de opdracht een embryonale mens in vitro niet opzettelijk te doden.”

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Bert-Jan Ruissen
Persbericht

Europees Parlement roept op tot betere bescherming christenen in Syrië

Het Europees Parlement heeft donderdag met grote meerderheid ingestemd met een gezamenlijke resolutie van vijf fracties waarmee de overgangsregering van Syrië wordt opgeroepen christenen en andere (religieuze) minderheden beter te beschermen. SGP-Eur

Pakistan
Nieuws

Ter dood veroordeelde christen in Pakistan na 23 jaar vrijgesproken

Na meer dan twee decennia gevangenschap is de Pakistaanse katholiek Anwar Kenneth onlangs vrijgesproken van blasfemie door het Hooggerechtshof van Pakistan. De man, die kampt met mentale problemen, zat sinds 2001 vast op beschuldiging van godslasteri

Kerk
Nieuws

Grote Duitse kerken verliezen enorme aantallen leden

Het aantal Duitsers dat lid is van de twee grote kerken in het land daalt drastisch. Dat blijkt uit nieuwe cijfers die dinsdag door de Duitse nieuwsdienst Idea werden gepubliceerd. Vooral in het oosten daalt het aantal mensen dat lid is van een kerk

Israe
Nieuws

SGP Staphorst spreekt steun uit aan Israël: "Woord 'genocide' is misplaatst en ongepast"

De SGP in Staphorst heeft in de gemeenteraad een statement afgegeven waarin men morele steun uitspreekt aan Israël, de inwoners van Israël en Joodse Nederlanders. “Het gebruik van het woord genocide en de eenzijdige veroordeling van Israël door Neder

Regenboogzebrapad
Nieuws

Engelse christen spant rechtszaak tegen gemeente aan vanwege regenboogzebrapad

Een christelijke vrouw uit het Engelse Camden, Blessing Olubanjo, spant een rechtszaak aan tegen haar gemeente. Aanleiding daarvoor is een zebrapad in de kleuren van de regenboogvlag. Volgens Olubanjo is het zebrapad een politiek statement dat haar r

Ds. D. Breure
Nieuws

Hervormde gemeente Kesteren brengt beroep uit op ds. D. Breure

De hervormde gemeente te Kesteren heeft een beroep uitgebracht op ds. D. Breure. De predikant moet in het Gelderse dorp de opvolger worden van ds. A. Snoek die in 2024 naar het Friese Driesum vertrok. Ds. Breure is sinds november 2020 verbonden aan d

Ds. K. Hoefnagel
Video

CGK-predikant over mensen die zelfmoord plegen: "Laat het oordeel aan God over"

Als iemand zelfmoord pleegt, hebben we als christenen soms al heel snel ons oordeel klaar. Maar volgens ds. K. Hoefnagel is het helemaal niet aan ons om in zo'n geval te oordelen, dat stelde hij onlangs in een preek. De christelijke gereformeerde eme

Amir Tsarfati
Column

Israël tart elke logica: God is geen mythe

Er is ‘iets’ met Israël wat politici en opiniemakers ongemakkelijk maakt. En het is niet wat ze zeggen dat het is. Zij wijzen naar politiek, nederzettingen, grenzen en oorlogen. Maar graaf onder die uitgesproken verontwaardiging en je zult iets diepe

Meerartikelen

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp vertelt hoe de discipelen werden vervuld met Gods Geest

Pinksteren ligt inmiddels alweer even achter ons, maar in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' staat spreker en schrijver Wilkin van de Kamp nog een keer stil bij dit bijzondere heilsfeit. In onderstaande aflevering vertelt Van d

PKN-dominees
Nieuws

PKN-predikanten doorbreken met statement stilzwijgen over Gaza

Een groeiende groep predikanten binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) wil niet langer zwijgen over het geweld in Gaza. In een statement roepen zij hun kerk op tot een heldere, morele stellingname tegen het Israëlische optreden in de Palestij

Jan Schreuder
Interview

Jan Schreuder kwam niet in een rolstoel terecht: “God heeft mij genezen”

“Het maakt mij niet uit of iemand wel of niet naar de kerk gaat. Ik vertel aan iedereen dat God mij heeft genezen.” Jan Schreuder, gepensioneerd magazijnmedewerker, ontving zo’n tien jaar geleden een bovennatuurlijk wonder dat zijn leven voorgoed ver

Oude kerk zwaar beschadigd
Nieuws

Joodse kolonisten vallen christelijk dorp op Westelijke Jordaanoever aan

De kerkleiders van Taybeh, het laatste christelijke dorp op de Westelijke Jordaanoever, luiden de noodklok na herhaalde aanvallen die door Joodse kolonisten zouden zijn uitgevoerd. Afgelopen maandag werden een eeuwenoude kerk en een christelijke begr

PVV-leider Geert Wilders
Interview

Grote onrust in Zwolle door komst azc: christenen uit de wijk reageren

Vanaf 2027 krijgt de Zwolse wijk Stadshagen een azc. Maandag stemde de gemeenteraad met ruime meerderheid voor. Niet iedereen is blij met de komst van het azc dat aan 400 mensen plek moet bieden. Honderden Zwollenaren protesteerden - in aanwezigheid

pakistan
Nieuws

Pakistaanse rechter weigert voogdij over christelijk meisje aan moslimontvoerder

Een Pakistaanse rechter heeft de voogdij over een 14-jarig christelijk meisje geweigerd aan de volwassen moslimman die haar ontvoerde, dwong zich te bekeren tot de islam en met haar trouwde. De rechtbank concludeerde dat ze minderjarig was en verklaa

Tom
Nieuws

Zeeuwse politieke partij tegen komst Frontrunners: "We komen toch lekker naar Zeeland"

Frontrunners Ministries breidt uit. De kerk maakte afgelopen periode bekend in zowel Zeeland als Eindhoven een nieuwe kerk te starten. In Zeeland is daar de nodige commotie over ontstaan. De Zeeuwse afdeling van GroenLinks/PvdA wil dat de provincie z

syrie
Nieuws

VS schrapt terreurstatus HTS in Syrië; grote zorgen christenen

De Verenigde Staten hebben de terreurstatus van de islamistische militie Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ingetrokken. Die beslissing komt zeven maanden nadat de groep het Syrische regime van Bashar al-Assad omverwierp en de macht greep in Damascus. Christ

prof. dr. Wim Verboom
Nieuws

Prof. dr. Wim Verboom (82) overleden

Op maandag 7 juli 2025 is prof. dr. Wim Verboom op 82-jarige leeftijd overleden. Met zijn heengaan verliest de kerk in Nederland een theoloog die decennialang stem gaf aan het hart van de gereformeerde traditie: de troost van het evangelie in de Heid

Eucharistie
Nieuws

Episcopaalse priester in gelijk gesteld na communievasten uit protest tegen racisme

Een kerkelijke rechtbank van de Episcopaalse Kerk in de Verenigde Staten heeft priester B. Cayce Ramey in het gelijkgesteld. Hij werd eerder door zijn bisdom in Virginia berispt omdat hij bewust geen heilige communie meer uitdeelde — uit protest tege

Baylor University
Nieuws

Christelijke universiteit ontvangt ruim vijf ton om LHBTI-acceptatie in kerken te bevorderen

De christelijke Baylor University in Texas ligt onder vuur nadat de school bekendmaakte een subsidie van bijna 650.000 dollar (circa 554.500 euro) heeft ontvangen van de progressieve Baugh Foundation. Het geld is bedoeld voor een onderzoek dat moet b

Archeoloog
Nieuws

Nieuwe vondsten versterken bewijs voor Bijbelse locatie van Kana

Een team van archeologen heeft nieuwe bewijzen gevonden die erop wijzen dat Jezus Zijn eerste wonder verrichtte in het dorp Khirbet Qana, en niet op de traditionele plek Kafr Kanna. Het gaat om de bekende gebeurtenis waarbij Jezus water in wijn veran