Embryo’s kweken voor onderzoeksdoelen: ja of nee?

Verdieping 17 juni 2024 6 minuten NPV
Embryokweek
Shutterstock

'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.' Je kunt niet om deze stelling heen bij de bespreking van het aanpassen van embryo-DNA (kiembaanmodificatie). Het kweken van menselijke embryo’s is een voorwaarde om deze techniek in gang te zetten. Daarom moet daar over gesproken worden.

Stel: het is 2050 en er is een nieuwe techniek in gebruik genomen waarmee je het DNA van menselijke embryo’s kunt aanpassen. Met deze techniek kunnen erfelijke ziekten uitgebannen worden. Genen die ziekten veroorzaken worden uit het DNA verwijderd en vervangen voor genen die een gewenste uitkomst geven. Veelbelovend… toch?

De overheid staat aan de vooravond van belangrijke besluiten. Willen we kiembaanmodificatie toelaten in ons land? En zo ja, onder welke voorwaarden? En willen we als land embryokweek toestaan zodat deze techniek verder ontwikkeld kan worden? Wat doet dit alles met de samenleving en onze kijk op het leven? Belangrijke vragen, waar goede afwegingen en gesprekken voor nodig zijn… In het landelijk project ‘De DNA dialogen’ worden deze gesprekken gevoerd. De NPV mag in deze dialogen christelijke perspectieven naar voren brengen.

In deze artikelenreeks geven vier experts antwoord op verschillende stellingen die aan dit thema raken. Dit artikel, het eerste deel van de serie, gaat over de stelling: 'Het is goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan.'

Martina Cornel, arts: “Ja. In de voortplantingsgeneeskunde zijn in de loop van de tijd allerlei technische innovaties ingevoerd. Nu kan je onderzoeken of de kinderen die hieruit geboren worden, gezond zijn. Liever zou je eerst een aantal embryo’s onderzoeken. Een voorbeeld is de vloeistof waarin een menselijk embryo van één cel uitgroeit tot tientallen cellen voordat het in de baarmoeder wordt geplaatst. We weten eigenlijk niet wat de optimale samenstelling van de vloeistof is. Vele jaren geleden bleken aangeboren afwijkingen ietsje vaker voor te komen na reageerbuisbevruchting. Ook waren de kinderen relatief licht. Komt dat door suboptimale groeiomstandigheden? We weten het niet. Voor kiembaanmodificatie geldt zeker ook dat je eerst onderzoek zou willen doen voordat je het bij mensen toepast.

"Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen."

Nu is er een wettelijk verbod. Vragen over veiligheid en effectiviteit zou je het liefst nu al in embryo’s onderzoeken die je kweekt voor dit onderzoek. Bijvoorbeeld zou je willen onderzoeken of het mogelijk is de voorlopercellen van eicellen of zaadcellen in het laboratorium te kweken, en een gen-variant die een ernstige ziekte veroorzaakt, te repareren. Als dat lukt, zou elk embryo dat na bevruchting ontstaat, geschikt zijn voor terugplaatsing, voor zover het om de aanleg voor de erfelijke aandoening gaat. Deze vraag kan je niet onderzoeken op restembryo’s. Je moet er embryo’s voor maken uit “gerepareerde” voorlopercellen.”

Bert-Jan Heusinkveld, theoloog en ethicus: “Het lijkt mij niet goed als Nederland het kweken van menselijke embryo’s voor onderzoek gaat toestaan. Het is begrijpelijk dat onderzoekers meer willen weten over de eerste fase van de menselijke ontwikkeling om erachter te komen waarom bevruchtingen in veel gevallen niet leiden tot voldragen zwangerschappen. Ook zouden we door embryo’s te kweken meer te weten kunnen komen over de vroege ontwikkeling van ziekten en daarmee hoe we die beter kunnen behandelen.

Ethisch problematisch is echter dat we voor deze doeleinden dan nieuw, zich ontplooiend menselijk leven zouden inzetten om het vervolgens te vernietigen. Dat is verbruikend onderzoek. De nieuwe embryo’s ontstaan dan niet omdat ze waardevol zijn in zichzelf, maar omdat ze wellicht kunnen bijdragen aan het bestrijden of behandelen van aandoeningen. Dan heeft beginnend menselijk leven waarde als uitkomst, waarmee ik bedoel: het heeft (mogelijke!) waarde voor ander (toekomstig) leven. Mijns inziens moeten we menselijke waardigheid echter nemen als uitgangspunt. Het menselijk embryo heeft waarde in zichzelf en niet alleen als onderzoeksmateriaal voor ander leven. Die waardigheid is er niet pas als er sprake is van bepaalde kenmerken of vermogens, maar is het uitgangspunt van omgaan met menselijk leven, ongeacht het ontwikkelingsstadium of vermogens (bijv. bewustzijn).

Al bij een embryo is sprake van een menselijk geheel. Door het geheel van het embryo prioriteit te geven boven aan- of afwezigheid van kenmerken of vermogens wordt recht gedaan aan de continuïteit van deze mens gedurende zijn hele levenscyclus. Het embryo wordt niet mens omdat het op een bepaald moment bepaalde kenmerken vertoont; het vertoont in zijn ontwikkeling voortdurend de eigenschappen die voor die fase van de menselijke ontwikkeling kenmerkend zijn.”

"Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn."

André Poortman, theoloog: “Ja, het zou goed zijn om onderzoek met menselijke embryo’s toe te staan. Onder strenge voorwaarden, met heldere doelstellingen, na zorgvuldige morele afwegingen enzovoorts. Strenge voorwaarden om de spelregels helder te maken: kweek bijvoorbeeld niet meer embryo’s dan strikt noodzakelijk voor het onderzoek en laat altijd een concrete vraag van een ouder(paar) de aanleiding zijn. Heldere doelstellingen: geen designerbaby’, geen cosmetische catalogus met betrekking tot haarkleur, kleur van de ogen, geslacht (alleen in geval van erfelijke aandoeningen).

Onderzoek naar en toepassing van de technologie moet altijd plaatsvinden binnen het kader van een concrete medisch classificeerbare aandoening. En zorgvuldige morele afwegingen: niet alleen over de waarde en beschermwaardigheid van het embryo, maar ook over de mindset en geest van onze samenleving, de (on)mogelijkheid van integer handelen, onze verhouding tot instrumentaliteit, ziekte en gezondheid.

Maar hoe zit het dan met de beschermwaardigheid van een embryo? Dat is een goede vraag. Een embryo als kwetsbaar ongeboren leven of op zijn minst menselijk weefsel met de potentie tot leven, verdient onze bescherming. Vervolgvraag is hoe die beschermwaardigheid eruit ziet. Als het een absolute beschermwaardigheid is, zou je alle handelen waarbij een embryo verloren gaat moeten verbieden. Maar dat is geen eerlijke voorstelling van zaken. Dan zou je geen IVF mogen toepassen waarbij embryo’s verloren gaan (ook na implantatie), dan zou je bij een levensbedreigende situatie in een zwangerschap niet het leven van de moeder mogen redden ten koste van dat van het ongeboren kind.
Beter spreken we daarom van een fundamentele beschermwaardigheid waarbij de bescherming van embryo’s onder ‘normale’ omstandigheden gewaarborgd blijft, maar tegelijk een opening ontstaat voor abortus in noodsituaties en het doen van onderzoek met embryo’s om erfelijke ziektes in de toekomst te kunnen voorkomen.”

"Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt."

Henk Jochemsen, ingenieur, filosoof en bijzonder hoogleraar: “Dat is niet goed. Het betekent een volledige instrumentalisering van pril mensenleven. Centrale vraag is: wat is een menselijk embryo en welke mate van bescherming komt dat toe? Het onderscheid in de gangbare discussie tussen ‘absolute’, ‘toenemende’ en eventueel ‘fundamentele’ beschermwaardigheid, gaat uit van waarneembare kenmerken van het prille mensenleven. Op grond daarvan wordt vastgesteld of het ‘voldoende’ mens is om volledig beschermd te worden. Dat is een heilloze weg omdat hetzelfde criterium dan gesteld kan worden bij mensen in andere levensfasen die niet alle kenmerken hebben van de meeste mensen in die fase, zoals ernstige demente, diep zwakzinnige, comateuze patiënten. Een mens heeft altijd ook een spirituele zijde. Een embryo is biologisch onmiskenbaar exemplaar van de soort mens. Het is dan ook geen biologische structuur die zich tot een mens ontwikkelt, maar is een mens die zich aan het belichamen is en daarom behoort tot de morele gemeenschap van mensen (vgl. Psalm 139:13-16).

Ieder mens, ook in de prilste fase, is volledig beschermwaardig met als ondergrens dat geen opzettelijke levensbeëindiging plaatsvindt. Absolute beschermwaardigheid kan niet, in geen enkele levensfase, als dat inhoudt dat instandhouding van leven altijd de hoogste prioriteit moet hebben. Dit geldt ook voor het embryo. Volledige beschermwaardigheid betekent dan ook niet dat altijd alle middelen om leven in stand te houden, gebruikt moeten worden. De mogelijkheden om een embryo in vivo of in vitro te beschermen, zijn beperkt. Maar dat doet niet af aan de opdracht een embryonale mens in vitro niet opzettelijk te doden.”

De NPV verzamelt de mening van christenen over dit thema. Wilt u meepraten, eventueel vanuit uw ervaringsdeskundigheid? Klik dan hier of laat een bericht achter in de comments. U vindt op deze websitepagina ook meer over het standpunt van de NPV ten aanzien van kiembaanmodificatie, waarbij de beschermwaardigheid van íeder leven voorop staat.

Praatmee

Beluister onze podcast

#374 Jeffrey & Patrick over ds. Paul Visser en vermeend grensoverschrijdend gedrag
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Duitsland vlag
Nieuws

Bijna één op de drie Duitsers gelooft dat God het universum schiep

Een nieuwe peiling van onderzoeksinstituut INSA-Consulere laat zien dat bijna een derde van de Duitsers (31 procent) gelooft dat God de schepper van het universum is. Daar tegenover staat dat 41 procent dit niet gelooft. Een kwart (25 procent) weet h

Israël-Palestijnen
Nieuws

Amerikaanse christelijke leiders spreken zich uit tegen oorlog in Gaza

Meer dan zeventig Amerikaanse christelijke leiders en organisaties hebben een gezamenlijke verklaring ondertekend waarin zij zich uitspreken tegen de oorlog in Gaza. Zij beschuldigen westerse christenen die Israël steunen ervan dat zij het zionisme g

Bijbelverhalen in LEGO
Positief nieuws

Bijbelverhalen in LEGO: nieuw project bereikt duizenden jongeren

Een bijzonder evangelisatieproject uit Engeland bereikt steeds meer jongeren met de boodschap van de Bijbel door middel van LEGO-animaties. Sinds kort worden ook Spaanssprekenden aangesproken door dit creatieve initiatief, meldt Christian Daily Inter

Ds. K. Hak
Video

Ds. Hak legt uit waarom hij pas na veertien jaar voor het eerst uit Ruth preekte

Er zijn weinig dominees die uit het Bijbelboek Ruth preken, zo maakte ds. K. Hak in een recente preek duidelijk. Dat geldt overigens ook voor de hervormde predikant zelf. In zijn veertien jaar als predikant preekte Hak nooit eerder uit dit Bijbelboek

Donald Trump
Nieuws

Trump roept Amerikanen op tot gezamenlijk gebed voor het land

De Amerikaanse president Donald Trump wil dat gelovigen in het hele land samen gaan bidden. Eerder deze maand kondigde hij tijdens een toespraak in het Museum of the Bible in Washington het programma “America Prays” aan. Volgens Trump is het de bedoe

Bob Vylan
Nieuws

Christenen spreken zich uit tegen optreden Bob Vylan: 'Walgelijk en gevaarlijk'

Dominee Oscar Lohuis heeft fel gereageerd op het optreden van de Britse punkrapper Bob Vylan in Paradiso, Amsterdam. Volgens hem werd er tijdens het concert niet alleen gespot met de moord op de Amerikaanse christen en activist Charlie Kirk, maar ook

Nmecha
Nieuws

Duitse voetbalclub roept christelijke speler op het matje na steunbetuiging aan Charlie Kirk

De Duitse christelijke voetballer Felix Nmecha (24), middenvelder van Borussia Dortmund, ligt onder vuur. Dit komt door zijn uitlatingen op Instagram over de moord op de Amerikaanse activist Charlie Kirk. Zijn berichten, waarin hij zijn medeleven uit

Wilkin van de Kamp
Video

Videoboodschap Wilkin van de Kamp over geloof dat bergen verzet

In deze overdenking legt Wilkin van de Kamp uit wat Jezus bedoelt met geloof dat bergen kan verplaatsen. Aan de hand van Mattheüs 17:20 legt hij uit dat Jezus niet spreekt over geloofsvertrouwen dat langzaam groeit. In plaats daarvan verwijst Hij naa

Meerartikelen

PKN
Nieuws

Nieuwe app versterkt pionierende kerken

Sinds deze maand is de interkerkelijke app Lerenpionieren beschikbaar in de appstores. De app is ontwikkeld door Donkey Mobile, op initiatief van de Protestantse Kerk en met brede steun van het Landelijk Team Pionieren. Daarbij zijn onder meer de IZB

Jafeth en Sifra Bekx
Interview

Aanbidden doe je niet alleen op zondag: "Het is een levenshouding"

Ga je zondag naar de kerk en begint het 'gewone' leven weer op maandag? Jafeth en Sifra Bekx organiseerden afgelopen maand het eerste ZERA worship festival, om de kerk in Nederland te zegenen. “Aanbidding is niet iets wat je erbij doet. Het is een le

Jan Pool
Column

God is groter dan mijn ernstige ziekte

De afgelopen zeven maanden ben ik door verschillende fasen gegaan. Eerst de klap van de diagnose. Daarna een soort overlevingsmodus: ik wil leven! Vervolgens diepe dankbaarheid dat ik nog leef. Toen kwam er een golf van inspiratie en heb ik mijn boek

Christian Stier
Boekfragment

Israëls terugkeer: de vergeten sleutel in het begrijpen van profetieën

Welke plaats speelt de moderne staat Israël en de terugkeer van het Joodse volk in het plan van God? Christian Stier is ervan overtuigd dat de stichting van de staat Israël in 1948 vervulling is van profetie, maar ziet ook dat veel Israël-beloften vo

dominee A. P. Pors
Interview

Ds. Pors was actief in de autobranche: "Een man ontstak vloekend in woede"

“In de autobranche én in de kerk zijn drempels om het evangelie ter sprake te brengen. Wat dat betreft is de dynamiek vergelijkbaar”, zo vertelt dominee A. P. Pors. De hervormde predikant verhuisde vorig jaar van Nieuw-Beijerland naar Rouveen. Cvanda

Jan Martijn Abrahamse
Nieuws

Theoloog waarschuwt voor eenzijdige duiding van moord op Charlie Kirk

De moord op de Amerikaanse activist Charlie Kirk heeft wereldwijd voor opschudding gezorgd. Ook in Nederland wordt erover gesproken. Jan Martijn Abrahamse, lector Theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, reageerde via LinkedIn op de gebeurteniss

Johan Schep
Video

Johan Schep legt uit waarom God Kaïns offer niet maar Abels offer wél aannam

In de vierde aflevering van de serie ‘Jezus in het Oude Testament’ behandelt evangelist Johan Schep Genesis 4. Hij legt uit hoe het leven van Abel vooruitwijst naar de Heere Jezus en laat zien dat Kaïns houding veel zegt over onze huidige maatschappi

Ds. A. C. Uitslag
Video

CGK-predikant wijst op enorm verdriet van ouders die hun kinderen zien afhaken

Kerkverlating trekt diepe sporen in kerken en gezinnen. Wellicht dat je er uit eigen ervaring over mee kan praten. Misschien heb je een kind dat voorheen met grote vreugde God diende, maar inmiddels het geloof verlaten heeft. Ds. A. C. Uitslag stond

Wilkin van de Kamp
Video

Twijfel niet: Wilkin van de Kamp over de kracht van de gave van geloof

In deze overdenking legt Wilkin van de Kamp uit hoe de gave van geloof werkt in een specifiek moment of situatie. Aan de hand van Marcus 11:23 benadrukt hij dat twijfel vaak opkomt, maar dat Jezus ons uitnodigt om te vertrouwen op wat God heeft geope

Lennard Elenbaas
Video

Welvaart in verdrukking: evangelist deelt lessen uit Ecuador

In deze themalezing van Daniël Online neemt Lennard Elenbaas ons mee naar Ecuador, waar hij jarenlang als evangelist werkte. Hij laat zien hoe christenen, zelfs in moeilijke omstandigheden en onder druk, toch diepe welvaart en geestelijke rijkdom kun

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker Annette Waagemans deelt ervaringen in podcast

In deze aflevering van De Wereld Rond is Annette Waagemans te gast. Zij kwam op een bijzondere manier in aanraking met het gevangeniswerk. Tijdens haar zendingsopleiding werd ze gevraagd een preek te houden in de gevangenis, waar ze sprak over het Va

Psalmen Challenge
Podcast

Psalmen Challenge: in deze podcast bespreken christenen Psalm 75

Symfonie van het hart is de Psalmen Challenge die jou voorziet van alles wat je nodig hebt om het hele psalmenboek uit de Bijbel door te gaan. Teun van der Leer, Remko Ongersma en Peter Kruijt, de initiatiefnemers van de Psalmen Challenge, bespreken