De staat Israël is in 1948 gesticht als veilige haven voor alle Joden. Hoewel ze het land is met de meeste Joodse inwoners ter wereld, woont nog steeds de meerderheid buiten Israël (van de 15,2 miljoen Joden wonen er 6,9 in Israël). Dat was in Jezus’ tijd, in de eerste eeuw, al niet anders. De verstrooiing van het Joodse volk over de wereld is zelfs al 2700 jaar geleden begonnen. Het feit dat het Joodse volk nog steeds bestaat, zegt dan ook alles over de trouw en liefde van God jegens hen. Of zoals iemand ooit opmerkte: “De Joden zijn het bewijs dat God bestaat.”

De Joden zijn een volk, maar door de eeuwenlange verstrooiing zijn er heel veel verschillende etnische groepen ontstaan, die diverse talen spreken en die een verschillende cultuur en leefwijze hebben. Hoe is dat ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld tot nu?

Hoe is het begonnen?
De verstrooiing van het Joodse volk is begonnen in 721 voor Christus toen de Assyriërs het tienstammenrijk Israël veroverden en haar bevolking naar Assyrië deporteerden. Zij zijn nooit volledig teruggekeerd, maar zijn of opgegaan in de volkeren of hebben zich later gevoegd bij de overgebleven twee stammen. In 539 voor Christus veroverde Nebukadnezar Jeruzalem en voerde de Judeeërs in ballingschap naar Babel. Zij mochten na zeventig jaar wel terugkeren, maar slechts weinigen hebben dat gedaan. Zo ontstonden grote bloeiende Joodse gemeenschappen in Babylonië, Perzië en Egypte.

In de oudheid golden Joden als de beste soldaten ter wereld. Vandaar dat koningen graag Joodse soldaten in dienst namen. Zo ontstond er na de Perzische invasie in Egypte in 525 voor Christus in Egypte in Elephantine een Joodse kolonie van soldaten en hun families. Hun taak was om de zuidgrens van Egypte te beschermen. Deze kolonie had zelfs een eigen tempel. Om dezelfde reden vestigden zich Joodse militairen en hun families ten noorden van de Zwarte Zee. Ook Joodse kooplieden vestigden zich over de hele toenmalig bekende wereld.

Dat leidde ertoe dat in de eerste eeuw de meeste Joden buiten het land Israël woonden (2,5 miljoen in Israël en 5,5 miljoen daarbuiten). Dat wordt duidelijk uit het boek Handelingen waar Paulus op zijn zendingsreizen door Klein-Azië en Europa, in iedere plaats die hij bezoekt, een Joodse gemeenschap met een synagoge of gebedsplaats aantreft.

In het jaar 70 werd Jeruzalem verwoest en begon een tweede fase van de verstrooiing. Kon men voor die tijd nog terug naar Jeruzalem, toen was dat niet meer mogelijk. Tijdens de Romeinse oorlog kwam een derde deel van de Joden in Israël om, een derde deel werd krijgsgevangen genomen en als slaaf verkocht en een derde deel ontvluchtte het land. Velen kwamen zo in Rome terecht, en vandaar in alle uithoeken van het Romeinse Rijk. Hoewel de gegevens schaars zijn, neemt men aan dat al in de eerste eeuw zich Joden hadden gevestigd in het Duitse Rijnland en in Spanje. De Joodse gemeente van Keulen beroemt zich erop tweeduizend jaar te bestaan.

Veel onduidelijk
Als je wilt nagaan hoe de Joden zich hebben verspreid over de wereld, blijkt dat daarover maar weinig bekend is. Dat komt omdat het zo’n lange tijd betreft en dat er zeker voor de eerste duizend jaar na de jaartelling maar weinig geschreven bronnen over zijn. We kunnen soms vaststellen waar Joden hebben gewoond of vanwaar ze werden verdreven, maar details ontbreken.

Vandaar dat er heel veel theorieën zijn ontwikkeld over hoe bijvoorbeeld de Joodse gemeenschap in Oost-Europa zo talrijk kon worden. Kwam dat door de Duitse Joden die vanaf de tiende eeuw hiernaartoe zijn gevlucht vanwege vervolgingen? Of kwamen er Joodse vluchtelingen uit andere landen? We weten dat er voor die tijd ook Joden woonden die een Slavische taal spraken, maar geen Jiddisch.

Een andere theorie is dat de meerderheid van de Oost-Europese Joden afstammelingen zijn van niet-Joodse bekeerlingen. Er was namelijk in de tiende eeuw in Zuid-Rusland een koninkrijk van Turkse stammen, de Chazaren, die tot het Jodendom waren overgegaan. Na het uiteenvallen van hun rijk zouden ze naar Polen zijn getrokken.

Genetisch onderzoek
Er zijn de afgelopen jaren veel studies verschenen over de genetische oorsprong van de diverse Joodse bevolkingsgroepen. Je zou verwachten dat deze uitsluitsel zouden geven op de vragen naar hun oorsprong. Maar helaas spreken ze elkaar vaak tegen. Er is weinig steun voor de opvatting dat de Oost-Europese Joden van de Chazaren afstammen. Een aantal studies trekt de conclusie dat de Oost-Europese Joden oorspronkelijk uit het Midden-Oosten komen. Weer een andere studie beweert dat veel Oost-Europese Joden genetisch gezien het nauwst verwant zijn met de niet-Joodse bewoners van Oekraïne, Polen en Wit-Rusland. Kortom: het laatste woord hierover is nog niet gezegd.

De situatie nu
Vandaag de dag worden de Joden etnisch ingedeeld in drie grote groepen:

• Askenaziem (afgeleid van de naam Askenaz, zie Gen. 10:3 en Jer. 51:27, volgens de rabbijnse uitleggers is dit Duitsland).
• Sefardiem (afgeleid van de naam Sefarad, zie Obadja 20, volgens de rabbijnse uitleggers is dit Spanje).
• Mizrachiem (Hebreeuws voor ‘zij in het oosten’).

De Askenazische Joden vormen de grootste groep met twee derde deel van het Joodse volk (ongeveer 10 miljoen). Volgens een gangbare theorie stammen zij oorspronkelijk uit Duitsland en hebben zij zich tijdens en na de Kruistochten in Oost-Europa gevestigd. In de 19e en 20e eeuw emigreerden velen van hen naar Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Zuid-Afrika. Het Jiddisch, een vorm van Duits geschreven met Hebreeuwse letters, is van oudsher hun taal.

De tweede groep zijn de Sefardiem, Joden die oorspronkelijk in Spanje woonden, maar in de 15e en 16e eeuw uit Spanje werden verdreven. Zij spraken Spaans of Ladino (een Joodse vorm van Spaans). De derde groep vormen de Mizrachiem, de Joden uit het Midden-Oosten. Hun taal was en is het Arabisch. Hoe talrijk ze zijn, hangt af van de vraag tot welke groep de Joden uit Noord-Afrika (van Marokko tot Egypte) behoren. Sommigen rekenen ze tot de Sefardiem, omdat ze cultureel en godsdienstig door hen zijn beïnvloed, anderen weer tot de Mizrachiem, omdat ze Arabisch spreken.

De tweede en derde groep tellen tezamen ongeveer vijf miljoen Joden.

Daarnaast zijn er nog kleine exotische groepen, zoals de (zwarte) Joden uit Ethiopië, Joden uit Buchara, India en China. Maar ook Europa kende van oudsher kleine groepen die anders waren dan de andere Joden. Zoals de Romaniot, in Noord-Griekenland die er al voor de jaartelling woonden en het Grieks van de Septuaginta spraken, en in de Kaukasus de zogenaamde Bergjoden en de Georgische Joden.

Grote culturele diversiteit
De verschillen tussen al deze groepen hebben niet zozeer met de Joodse godsdienst te maken, maar zijn vooral cultureel bepaald, zoals taal, gebruiken en gewoonten of zelfs uiterlijk.

Als Joden heel lang in een bepaald land wonen, nemen ze soms gebruiken uit dat land over. De Duitse Joden zijn gewoon kaarsjes te branden voor overledenen, een gebruik dat ze hebben overgenomen van hun rooms-katholieke buren. De rabbijnen bij de Griekse Romaniot dragen kleding die nog het meest lijkt op dat van Grieks-orthodoxe priesters. Klezmermuziek is typisch Oost-Europees, terwijl Arabisch-Joodse muziek ons heel Arabisch in de oren klinkt. En Israëls nationale dans, de horah, stamt uit Roemenië.

Wanneer je Bijbels verspreidt, is het daarom goed om iets af te weten van de plaatselijke Joodse cultuur en leefwijze. Want de Askenazische Joden vormen geen culturele eenheid en dat geldt ook voor de Sefardiem en Mizrachiem. Een Russische Jood is in dit opzicht anders dan een Nederlandse of een Engelse Jood. En Iraanse Joden hebben weer een heel andere cultuur dan hun Marokkaanse of Jemenitische geloofsgenoten. Maar allen zijn zich wel sterk bewust van hun Joodse identiteit, ongeacht hoe ze daar vorm aan geven, en ze beschouwen zich als één volk.

Verspreiding van Bijbels wereldwijd
Dit is de reden dat wij in zo’n vijftien talen Bijbels verspreiden. We ontvangen bijbelaanvragen vanuit de hele wereld.

Er is wel een ontwikkeling in het werk van de bijbelverspreiding. Waar we van oorsprong met name keken naar de taal die men sprak, hebben we daarnaast ook meer aandacht gekregen voor de diverse subgroepen binnen het Jodendom. Zo werken we momenteel aan een Jiddische vertaling van het Nieuwe Testament, speciaal bestemd voor de ultraorthodoxe Joden. Daarnaast is er een backpackbijbel beschikbaar voor de veelal seculiere Israëlische backpackers.

Maar het verspreiden van Tenachs en Nieuwe Testamenten in verschillende talen blijft noodzakelijk, want Joodse groepen zijn onderling verschillend in taal, cultuur en leefwijze. Het is heus een wonder dat de Joden 2700 jaar verstrooiing hebben overleefd. Waar wereldrijken zijn ondergegaan, bestaat het Joodse volk nog steeds.

Bovenstaand artikel is aangeleverd door Stichting Israël en de Bijbel. Lees meer verhalen in het IB magazine en neem een kijkje op de website van Israël en de Bijbel.