Leerkracht cruciaal om kinderen in aanraking te brengen met christelijk-religieus erfgoed

Dagelijks leven 22 juli 2022 Dr. W. (Winnie) Verbeek
Dr. W. (Winnie) Verbeek

Wie woont hier? Zijn hier geesten? Kan je door de vloer zakken? Liggen hier mensen begraven? Zomaar wat vragen die kinderen stelden toen ze begin dit jaar de Sint-Janskerk in Gouda bezochten. Het onderwijs kan een fundamentele bijdrage leveren om ontmoeting met plaatselijk erfgoed tot stand te brengen, betoogt dr. Winnie Verbeek.

Een groot plaatselijk project rond het 750-jarig bestaan van de stad Gouda is een mooi voorbeeld van die ontmoeting met plaatselijk christelijk-religieus erfgoed. In deze blog (een bewerking van het epiloog van mijn proefschrift) benoem ik aan de hand van dit mooie project voorwaarden en kansen voor het onderwijs om leerlingen via de plaatselijke kerk aan het eigen - in eerste instantie lokale - christelijk-religieuze erfgoed te verbinden. Musea, kerken en scholen kunnen christelijk-religieus erfgoed namelijk dynamisch inzetten om daarmee niet alleen aan een gezamenlijk doel te werken, namelijk het behoud van het christelijk-religieus erfgoed voor de toekomst, zij kunnen het tevens benutten om er op heel verschillende manieren eigen doelen mee na te streven.

Kerkgebouw roept vragen op
In januari van dit jaar kwamen achthonderd kinderen van heel verschillende scholen naar de Sint-Jan. Zij leerden er over het gebouw, de gebrandschilderde ramen en deden er opdrachten om uiteindelijk onder het thema ā€˜Geef Gouda door’ bij te kunnen dragen aan het maken van een eigen kinderraam onder leiding van twee Goudse kunstenaars. Zodra de leerlingen bij het kerkgebouw arriveerden, begon de stroom van vragen. De interesse was gewekt en werd door alles wat er om en in het gebouw te zien was, gevoed. Wie woont hier? Zijn hier geesten? Kan je door de vloer zakken? Liggen hier mensen begraven? Het kerkgebouw zelf roept al die vragen op. Rondleiders kunnen die nieuwsgierigheid inzetten om in dialoog met de kinderen uitleg te geven.

De rondleider moet op het juiste moment besef hebben voor de dynamiek van de betekenislagen die in het kerkgebouw en in het christelijk-religieuze erfgoed aanwezig zijn.

Fysieke ontmoeting
In dit voorbeeld zitten in mijn ogen de kernelementen die nodig zijn om een kerkgebouw dusdanig te ontsluiten dat mensen, of zij nu volwassenen, kinderen of studenten zijn, zich bij dit erfgoed laten betrekken. Allereerst wordt er een daadwerkelijke fysieke ontmoeting gecreƫerd tussen mensen en het gebouw, zowel van buiten als van binnen. Alleen van daaruit kan de volgende stap vorm krijgen - het oproepen van nieuwsgierigheid en interesse voor wat men ziet of ontmoet. Vaak wordt juist gedurende dat moment de ruimte gecreƫerd om het derde element aan te brengen, namelijk het toevoegen van kennis. Niet alleen om de opgeroepen vragen te beantwoorden, ook om context te geven en grotere verbanden te laten ontdekken, om dat aan te reiken wat nog niet gezien werd, maar toch van belang is.

Als laatste is er de zoektocht naar de verbinding over tijd en plaats heen. In het kinderproject ā€˜Geef Gouda door’ dachten de kinderen na over hoe ze zelf op de beroemde Goudse glazen afgebeeld zouden willen worden en wat ze graag op het glas door wilden geven van het Gouda van nu. Niet alleen een verstandelijke ontsluiting van de ruimte dus, maar ook een affectieve ontsluiting door ruimte te bieden aan eigen vragen en aan een persoonlijke beleving of verwerking. Voor volwassen bezoekers vindt die beleving vaak plaats in de stilte in de kerk; de rust van een kerkgebouw wordt dikwijls als overweldigend ervaren. Zo’n beleving kan aanzetten tot een moment van persoonlijke reflectie, waar anders in alle drukte aan voorbij geleefd wordt.

Kerk als didactisch middel
De vier bovengenoemde elementen – fysieke ontmoeting, het oproepen van nieuwsgierigheid, het toevoegen van kennis en de verbinding over tijd en plaats heen – zijn daarin belangrijk. Cruciaal is echter de rol van rondleider, leerkracht of student. Idealiter moet deze voldoende toegerust zijn om vanuit de betrokkenheid die in de fysieke ontmoeting ontstaat, op verschillende niveaus kennis toe te voegen, specifieke betekenislagen naar voren te halen en te ontsluiten, verhalen te vertellen, maar ook momenten van stilte en aandacht aan te reiken, die tot nadenken brengen over tijd en plaats heen. Voldoende kennis van christelijke symboliek en van in de kerk zichtbaar aanwezige (Bijbel)verhalen, inzicht in de bouwgeschiedenis van de kerk, kennis van de plaatselijke geschiedenis, een redelijk besef van de plaatselijke kerkelijke gemeenschap die in het gebouw samenkomt en een rudimentaire kennis van kerkmuziek zijn daarin voorwaardelijk.

Musea, kerken en scholen kunnen christelijk-religieus erfgoed dynamisch inzetten om er op heel verschillende manieren eigen doelen mee na te streven.

Ofwel, de rondleider moet op het juiste moment besef hebben voor de dynamiek van de betekenislagen die in het kerkgebouw en in het christelijk-religieuze erfgoed aanwezig zijn. Juist dan zal hij in staat zijn om de plaatselijke kerk vanuit meerdere betekenissen te ontsluiten en daar ook de maatschappelijke context bij te betrekken. DƔt maakt de kerk tot een uitgelezen didactisch middel.

Bekende symbolen
De leerkracht van een protestants-christelijke schoolklas startte bijvoorbeeld het gesprek vanuit de in de kerk aanwezige en voor de kinderen bekende symbolen, waarna de kinderen door verschillende opdrachten de in de kerkarchitectuur aanwezige symboliek gingen verkennen. Een andere leerkracht opende het gesprek bij de grote wetsborden in de kerk; de kinderen dachten na over het belang van goede regels om je veilig te voelen en gingen van daaruit op zoek naar symbolen die konden helpen om die regels te onthouden. Twee voorbeelden die laten zien dat studenten, leerkrachten en rondleiders betekenisvelden wisselend in kunnen zetten om de identiteit van de school of de specifieke vragen die in een tijdsperiode leven erbij te betrekken. Ook kunnen zij nieuwe horizonten openen door in diezelfde ontmoeting andere betekenisgebieden erbij te betrekken.

Docent Beeldend vormen Winnie Verbeek van Driestar hogeschool promoveerde op 7 juli 2022 aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar de presentatiegeschiedenis van Museum Catharijneconvent. Haar proefschrift heeft de titel ā€˜Van geloof naar erfgoed. Betekenisveranderingen van christelijk-religieuze objecten in een museale omgeving.’ Een van haar thema’s is daarin hoe onderwijs en educatie kan helpen verschillende groepen mensen bij het christelijk-religieus erfgoed te betrekken, hoe dat confronteert met levensvragen en uitnodigt tot ontmoeting en gesprek. Klik hier voor meer informatie.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka

Samen Geloven
Interview

Deze kerk in Waddinxveen ziet interculturele contacten als verrijking

Nederland verbubbelt, blijkt uit onderzoek van het CBS. "Dat is ƩƩn van onze redenen om het verkenningstraject van Samen Geloven aan te gaan", vertelt Jeroen van Gent, pastoraal ouderling van wijkgemeente De Rank in Waddinxveen. "We dachten: laten we

Indonesie
Nieuws

Tientallen christelijke jongeren in Indonesiƫ aangevallen door moslims: "Dit is puur christenfobie"

Wat begon als een vredige christelijke jongerenretraite eindigde vrijdag 27 juni in religieus geweld. In het Indonesische dorp Tangkil, in West-Java, werd een groep van 36 christelijke jongeren door een woedende menigte van ongeveer 200 moslims verja

GroenGelovig
Persbericht

GroenGelovig 2025 op zaterdag 18 oktober in De Basiliek in Veenendaal

Op zaterdag 18 oktober vindt in De Basiliek in Veenendaal GroenGelovig 2025 plaats. Het evenement is een initiatief van Tearfund en wil mensen motiveren en handelingsperspectief geven om hun leven en hun omgeving eerlijker en rechtvaardiger te maken.

Syrie
Nieuws

Kerkleider haalt uit naar Syrische president tijdens begrafenis slachtoffers bomaanslag

De Grieks-orthodoxe patriarch van Antiochiƫ, Johannes (X) Yazigi, heeft zich fel uitgesproken tegen de Syrische regering na de dodelijke aanslag op een kerk in Damascus. Tijdens een emotionele uitvaartdienst in de Kerk van het Heilig Kruis legde hij

Meerartikelen

Jacobs
Column

Hoe steeds meer Joodse activiteiten geen doorgang meer vinden in Nederland

Opperrabbijn Jacobs verbaasde zich tijdens zijn bezoek aan Belgrado over de vrijheid voor Joden. De synagoge aldaar hoefde niet beveiligd te worden. Dat is in Nederland weer anders. Sterker nog, hij vertelt in zijn nieuwe dagboek hoe steeds meer Jood

Ds. Bram Hofland
Column

Een pijnlijke les: preken doe je altijd eerst voor jezelf

Een preek is altijd eerst voor jezelf. Dit is een waarheid als een koe. Onlangs maakte ik het heel concreet mee dat ik de vruchten van mijn prekenserie over de vrucht van de Geest kon meten bij mijzelf. Al jaren ben ik trots autobezitter, probeer hem

Dr. Steven Paas
Opinie

Theologische verheffing van Israƫl is en blijft riskant

In tegenstelling tot wat Bjorn Lous beweert, bevatten mijn artikelen (zie o.a. mijn eerdere reactie op Bjorn) geen persoonlijke aanvallen, geen verdediging van een superieure ā€˜religie’, geen karikaturale of onredelijke eisen aan Joden en geen uitwerk

Tyler Blevins
Getuigenis

Bekende Amerikaanse gamer: "Mijn band met Jezus wordt steeds sterker"

De bekende Amerikaanse gamer en livestreamer Tyler Blevins, wereldwijd bekend onder zijn online naam Ninja, laat zich steeds openlijker uit over zijn christelijk geloof. Tijdens een recente livestream op Twitch vertelde hij dat hij en zijn vrouw Jess

Babette van Drunen
Interview

Babette verloor haar vader, maar vond de Vader terug: ā€œIk geloof dat ik lang heimwee hadā€

We leerden haar kennen als de vrije geest uit B&B Vol Liefde, een jonge vrouw op zoek naar heling en liefde. Maar achter die ogenschijnlijke vrijheid ging diepe gebrokenheid schuil. Babette van Drunen zocht haar herstel jarenlang in de New Age, tot z

Mordechai Klimer
Interview

Joodse Messiasbelijder over grenzen aan naastenliefde: "Bidden we soms ook voor de duivel?"

Mordechai Klimer is een Messiasbelijdende Jood, geboren in Israƫl als zoon van Holocaustoverlevenden. Hij draagt een boodschap met zich mee die even ongemakkelijk als hoopvol is: over herstel, over verzoening, en over de rol van Israƫl in Gods plan.

Jurjen ten Brinke
Video

God voelt ver weg: hoe nu verder? Bekende christenen reageren

Het is een vraag die we misschien allemaal wel eens stellen: hoe kom ik dichter bij God als ik mij ver bij Hem vandaan voel? Die vraag legden we onlangs onder meer voor aan SDOK-woordvoerder Richard Groenenboom, ds. Kees van Velzen, EO-presentator Ju

priester
Nieuws

Zorgen in Nicaraguaanse kerk: priester verdwijnt na arrestatie

De Nicaraguaanse priester Pedro Abelardo MƩndez PƩrez is sinds 19 juni spoorloos, nadat hij samen met zijn chauffeur werd gearresteerd door de politie. MƩndez verdween na het leiden van een eucharistieviering in Granada. Dit roept ernstige zorgen op

Noord-Korea
Nieuws

Christenen aangehouden na poging om Bijbels naar Noord-Korea te sturen

Zes Amerikaanse christenen zijn door de Zuid-Koreaanse autoriteiten gearresteerd nadat ze probeerden 1.600 plastic flessen gevuld met Bijbels naar Noord-Korea te sturen via zee. De flessen bevatten miniatuur-Bijbeltjes, USB-sticks, geld en rijst. Dat

Christelijk zomerkamp
Nieuws

Christelijk zomerkamp in Colorado mag blijven bestaan: ā€˜Overheid mag geloof niet straffen’

Het christelijk zomerkamp IdRaHaJe uit Colorado mag blijven bestaan. Vanwege een nieuwe genderwet van de staat riskeerde het zomerkamp namelijk haar deuren te moeten sluiten. Dit werd echter via een rechtszaak voorkomen. Het zomerkamp blijft de ruimt

Ds. V. S. van der Meer
Video

HHK-predikant wijst op grote verschillen tussen rivaliserende voetbalclubs en de kerk

"De kerk is geen clubje, zoals bij het voetbal waar de ƩƩn zegt: 'Ik ben voor Feyenoord' en de ander: 'Ik ben voor Ajax of PSV'. De kerk is het lichaam van Christus", aldus ds. V. S. van der Meer. De hersteld hervormde predikant wees in een recente p

U.S. Customs and Border Protection
Nieuws

Iraanse christenen gearresteerd door immigratiediensten in Los Angeles

Pastor Ara Torosian van Cornerstone Church in West Los Angeles slaat alarm nadat vijf leden van zijn Iraanse gemeente zijn gearresteerd door Amerikaanse immigratiediensten. Onder de arrestanten zijn een gezin met een 3-jarig kind en een echtpaar dat