Moeilijke Bijbelteksten: Hoe effectief waren de Richters uit het Oude Testament?

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel is een evaluatie van het optreden van de Richters.

Als de Bijbelgegevens over de Richtertijd worden opgeteld dan zou die zo’n 400 jaar hebben geduurd. Daar komt nog de tijd van de geschiedenissen van Richteren 13-21 bij. De tijdsduur daarvan is echter onbekend. Deze ruim 400 jaar is onaannemelijk.

Uitgaande van de Bijbelgegevens over de rust die Richters zouden hebben verkregen voor Israël, dan zouden de Israëlieten daardoor hele lange perioden hebben gekend van vrede en welvaart. Het lijkt dan een uitzonderlijk godsvruchtige en gezegende periode te zijn geweest, terwijl de rest van de wereld te maken had met onrust, geweld en chaos.

Richters heroverwogen
Het is echter aannemelijker dat de Richterentijd ruim 100 jaar korter duurde (circa 1355-1043). Dat is altijd nog zo’n 180 jaar langer dan wat traditioneel daarvoor wordt gerekend. Tweederde van die tijd kan ‘rust’ hebben bestaan, doordat Richters buitenlandse vijanden en nationaal optreden van de Israëlieten binnenlandse vijanden hebben bestreden.

Om dit te onderbouwen wordt de Bijbel zo geïnterpreteerd dat de Richters niet in heel Israël (onder alle 12 stammen), maar slechts tegen regionale problemen optraden. Onder bepaalde stammen van Israël en vooral en op de eerste plaats ten behoeve van de eigen stam van de Richter. De herhaalde onderdrukking van ‘Israël’ zoals dat in de Bijbel wordt genoemd betrof dan niet steeds het hele volk Israël. Zo’n regionale onderdrukking werd wellicht toen wel collectief ervaren. Het was immers duidelijk dat die van Godswege kwam of dat Hij het toeliet.

Ook wordt er in dit artikel van uitgegaan dat de tijdsperioden waarin bepaalde Richters actief waren overlappingen hadden met andere Richters. Dat blijkt bijvoorbeeld als Samgar, die waarschijnlijk optrad in het stamgebied van Naftalie, wordt genoemd tijdens het optreden van Ehud (3:31-4:1). Verder is het de vraag of in de Bijbel niet alleen de belangrijkste Richters zijn genoemd. Er zijn namelijk aanwijzingen dat er meer waren.

Overzicht Richters
De bovenstaande interpretatieve uitgangspunten en aannames leiden tot het volgende overzicht van het optreden van de in de Bijbel genoemde Richters.

De eerste Richter na het terugtreden van Jozua als algehele leider over de Israëlieten is Otniël uit de stam Judah (Jz 15:17; Rich 1:13). Hij was 40 jaar Richter (3:11) in zijn regio. Daarna kwamen de Israëlieten (waarschijnlijk zijn hier hoofdzakelijk de Judeeërs bedoeld) door hun zonden 18 jaar onder invloed van de Moabieten (vers 14). Moab grensde immers aan het stamgebied van Juda.

Daarna zond God Ehud uit de stam Benjamin als Richter die hun (de Judeeërs en Benjaminieten) van de Moabieten verloste, zodat zij 80 jaar rust hadden (vers 30). Samgar, waarschijnlijk van de stam Naftalie, trad in diezelfde tijd op tegen de Filistijnen die de noordelijke stammen onderdrukte (vers 31).

Daarna kwamen de (noordelijk wonende) Israëlieten, zoals de stam Naftalie, door (hun terugval in) zonden 20 jaar onder invloed van de Kanaänitische koning van Hazor (4:3). Maar God zond door de dienst van de profetes Deborah de Richter Baraq, van de stam Naftalie, en die versloeg de koning van Hazor, zodat Israël (vooral de stam Naftalie) 40 jaar rust had (5:31).

Aan het einde van de 80 jaar rust bewerkt door Ehud zondigde de Israëlieten (de Judeeërs) weer en daardoor kwamen ze zeven jaar onder de macht van Midjanieten (6:1). Toen riep God Gideon uit de aan Judah grenzende stam Manasse zodat hij hen bevrijdde en 40 jaar rust bewerkte (8:28).

Israël (de stam Manasse) verviel in afgoderij en een lid uit de familie van Gideon, Abimelech, riep zich na Gideons dood uit tot koning van de stad Sichem en doodde al zijn broers. Eén wist er echter te ontkomen. Dat was Jotam. Hij profeteerde over hem en vluchtte naar het zuiden van het beloofde Land.

Abimelech regeerde drie jaar in Sichem en bracht ellende aan Israël (vooral voor de stam Manasse), zoals Jotam had geprofeteerd. Na hem kwam Tola uit de aangrenzende stam Issakar (10:1) en daarna Jaïr uit de stam Manasse (Overjordaanse Gilead) die God als Richters liet optreden in Israël (de stam Manasse; 10:3). Ze gaven het 45 jaar rust (door hun gecombineerde optreden).

Maar daarna verviel (een deel van) Israël weer in afgoderij en toen gaf God hen 18 jaar lang over aan onderdrukking van Filistijnen en de Ammonieten. Uiteindelijk riep Israël tot God voor uitredding en deed alle afgoden weg. Dit wijst misschien op een ernstige eredienst in de tent van samenkomst (vss 10-16).

Toen dreef Gods Geest Jefta uit de stam Manasse (Gilead) aan tegen de Ammonieten (11:29) en liet Hem hen overwinnen. Hij was zes jaar Richter. Daarna trad Ibsan uit de stam Judah zeven jaar op, Elon uit de stam Zebulon 10 jaar en Abdon uit de stam Efraïm acht jaar (12:8, 11, 13).

Daarna deden de (westelijke stammen van de) Israëlieten weer kwaad en gaf God hen 40 jaar over aan de Filistijnen (13:1). In die periode liet God Simson uit de stam Dan 20 jaar als Richter tegen de Filistijnen optreden.

Evaluatie Richteren
De Richters blijken effectief te zijn, maar minder efficiënt. Tijdens hun leven brachten ze rust voor hun eigen stam en vaak ook voor andere aangrenzende stammen. Maar al kort na hun dood keerde alles weer terug naar het oude. Blijkbaar lieten ze geen of amper een godsdienstig nalatenschap ter verbetering na of wisten dat niet te borgen. Het waren dan ook niet zozeer godsdienstige leraren, maar leiders om (regionale) problemen op te lossen.

Het was echter niet in de aard van de godsdienst van de Israëlieten om hun hoop te vestigen op leidende personen, zoals de Richters. Dat was iets wat juist gebruikelijk was bij heidense volken. Israël vestigde hun hoop op Gods handelen. Ook gaat het Bijbelboek niet zozeer over de Richters, maar over de godsdienstige geschiedenis van Israëls stammen na de inname van het beloofde land.

Tijdens het grootste deel van de Richterentijd kwam Israël niet verder dan te vertrouwen op Zijn ingrijpen tegen verdrukking van heidense buurvolken, terwijl zijzelf naar eigen inzicht bleven leven met een grote kans op zondigen. De kohaniem (Israëlitische priesters) en de oudsten valt dus meer te verwijten. Zij lieten blijkbaar na om Israël op te voeden, zodat God steeds weer een Richter moest roepen.

Als de Richters inderdaad slechts tegen regionale problemen optraden, dan wijst dat er op dat het godsdienstige verval van heel Israël in de Richtertijd veel minder groot was, dan wat een oppervlakkige Bijbellezing verondersteld. Dat sluit ook aan bij de gedachte dat de Richters hoofdzakelijk regionaal tot zegen waren. De ‘rust’ die verkregen werd slaat dus in Bijbelse zin op godsdienstig welvaren; vrijheid om het Verbondsleven te handhaven.