Dit artikel is nu opgeslagen in je
dashboard.
Bewaar artikelen in je dashboard.
Een complottheorie is een theorie die beweert dat een bepaalde gebeurtenis of toestand het gevolg is van een complot of samenzwering van een geheimzinnige persoon of groep mensen, die daar kwade bedoelingen mee heeft en probeert in de schaduw te blijven. Ik noem het geloof in zulke theorieën complottisme. Het is van alle tijden.
Zo werd in de Middeleeuwen een pestepidemie door veel mensen toegeschreven aan de boosaardige opzet van een bepaalde minderheid, met name de Joden. Maar ook kunnen minderheden complottheorieën verspreiden om daarmee argwaan te zaaien ten aanzien van de heersende machten: de overheid, maar ook een onzichtbare elite (de deep state in Amerika), of de media (denk aan het sleutelwoord fake news, ‘nepnieuws’), of ‘de’ wetenschap. Theoretisch zou een complottheorie correct kunnen blijken te zijn, maar in de praktijk blijkt het complottisme terug te gaan op morbide fantasie. Het wijkt dan ook altijd af van de heersende opinie onder historici en andere wetenschappers. Dit verschijnsel wordt gelegitimeerd door een beroep op ‘eigen’ bronnen: obscure ‘wetenschappers’ en tijdschriften, websites die de ‘gewone’ mensen niet kennen, ‘denkers’ die geacht worden ver uit te steken boven gangbare autoriteiten en wetenschappers. Daardoor kan het complottisme ook nauwelijks weerlegd worden: mensen geloven wat zij willen geloven en laten zich hun favoriete ‘bronnen’ niet afpakken.