Waarom Johan Lock na een lange strijd zijn pinksterkerk verliet

“Op een dwangmatige manier werd trouw aan de kerk van je verwacht. Dat betekende: geen banden met ‘onbekeerde’ familie en vrienden en zo min mogelijk deelhebben aan wereldse activiteiten.” Johan Lock groeit op in een grote pinkstergemeente in Rotterdam. Hij is onderdeel van een groep ‘uitverkorenen’ met een belangrijke missie. Daarvoor moet alles wijken: het studentenleven, voetbalwedstrijden en soms zelfs begrafenissen van familieleden. Totdat Johan niet anders kan dan de pinksterkerk definitief vaarwel zeggen. Cvandaag spreekt hem naar aanleiding van zijn roman ‘De erfenis van Adriaan’.

Dit artikel is je cadeau gedaan door cvandaag Premium lid Jeffrey Schipper.

Word ook lid

In je boek speelt pinkstervoorganger ‘Adriaan een prominente rol. Hoe kun je hem het beste omschrijven?
“De Adriaan die ik beschrijf komt sterk overeen met mijn oom die de voormalige pinksterkerk De Kandelaar leidde in Rotterdam. Veel mensen waren gevoelig voor de manier waarop hij predikte. Achteraf vind ik dat heel erg opvallend, omdat hij op een nogal onsamenhangende manier sprak. Maar zijn overtuiging klonk er krachtig in door. Bovendien was hij na een heftig verleden op een radicale manier tot geloof gekomen. Dat leverde ontzag op, denk ik.

Mijn alter ego Laurens weet, net als ikzelf, van kinds af aan niet beter dan dat Adriaan de wijsheid in pacht heeft, hij vindt het belangrijk dat de voorganger hem ziet en waardeert. Adriaan is de meest gedrevene van de groep gelovigen en wordt beschouwd als de gezalfde des Heren (een overtuiging die typerend is voor pinksterkringen en die bij deze groep ook nog eens door profetie wordt bevestigd), daardoor wordt alles wat hij doet en zegt bij voorbaat als geestelijk wijs en waar beschouwd en krijgt hij op zijn minst altijd het voordeel van de twijfel.”

Johan Lock deelde zijn verhaal ook in de Cvandaag podcast:

Jullie gezin maakte onderdeel uit van ‘het verbond’. Wat wordt daarmee bedoeld?
“Vanaf de start van de pinkstergemeente zijn er vijf echtparen nauw bij betrokken. Dit vijftal, met name de mannen, hebben een verbond met elkaar. ‘Wat er ook gebeurt, wij zullen elkaar nooit in de steek laten.’ Die houding gaat boven alles. Het is onderling best gezellig, maar naarmate Laurens ouder wordt beseft hij dat er ook plichten bij horen.”

Wat is één van die plichten?
“Er wordt van je verwacht dat je trouw bent. Activiteiten van de gemeente hebben altijd voorrang boven andere bezigheden, zoals een voetbalwedstrijd. Daardoor gaat de ‘gewone’ wereld aan Laurens voorbij. De kerk is een warme club, maar door die nadruk op onderlinge trouw ook heel beperkend. Laurens tobt jarenlang met dit dilemma. Als hij gaat studeren in Utrecht brengt dat veel gedoe met zich mee, want de kerk bevindt zich in Rotterdam. Om een voorbeeld te geven, dat ik in het boek niet heb gebruikt: ik reisde iedere dinsdagavond naar Rotterdam terug voor de Bijbelstudieavond, omdat zulke trouw nu eenmaal vanzelfsprekend was. Het idee dat ik mijn thuiskerk zou verlaten, was ondenkbaar. Dan zou er bij wijze van spreken een bom afgaan.”

Eén van de mensen die onderdeel is van ‘het verbond’ sterft door een ongeluk. Wat valt je op aan de houding van broeders en zusters?
“Het allereerste wat zij denken is: God wil ons door middel van dit ongeluk iets duidelijk maken. De normale, troostende reactie om iemand een luisterend oor te bieden wordt door die gedachte overvleugeld. Zo wordt het troostmechanisme geblokkeerd door het geestelijk denkmechanisme. Dat zie ik terug in de hele pinksterbeweging. Achter iedere gebeurtenis kan een geestelijke reden zitten, waardoor er een wantrouwige sfeer ontstaat.”

Hoe verklaar je de kloof tussen de eigen pinksterwereld en de wereld erbuiten?
“De pinksterbeweging was een opkomend fenomeen in de jaren ’50. Die eerste bekeerlingen hadden het gevoel dat hun ervaringen en Bijbelse waarheden ten deel vielen, waar ‘traditionele’ gelovigen doof en blind voor waren. Dat gaf een gevoel van uitverkorenheid, of kritischer gezegd: arrogantie. Ze spiegelden zich aan Jezus’ discipelen die alles achterlieten om Hem te volgen. En alles achterlaten betekende dus ook: alle banden met ‘onbekeerde’ familie en/of vrienden verbreken en zo min mogelijk deelhebben aan wereldse activiteiten. Dit fenomeen deed zich in vele pinkstergemeenten voor, maar het werd nog eens enorm versterkt wanneer er sprake was van leiders die controle over hun groep wilden hebben en houden. Zoals Adriaan.”

Wat gebeurde er toen je besefte dat er een grotere wereld is dan alleen de eigen kring?
“Dat besef droeg ik vanaf mijn 11e jaar met me mee. Vanaf dat moment heb ik geprobeerd een plek te verwerven in de ‘gewone’ wereld, zonder ontrouw te zijn aan de wereld van de eigen kring. Je zou dit proces kunnen vergelijken met iemand die onderdeel is van een familiebedrijf. ‘Wij verkopen slagroomtaarten. Ik heb er een hekel aan, maar het is nu eenmaal een familiebedrijf waar ik onderdeel van ben. Ik kan dus niet zomaar wat anders gaan doen.’

In de loop der jaren ben ik ook in theologisch opzicht anders gaan denken. Maar de emotionele band met de kerk was nog te groot. Het was een spagaat waaraan ik pas een paar jaar na mijn 30e wist te ontsnappen. Het gevoel van verantwoordelijkheid voor de gemeente was er nog steeds. Dat verdween pas toen alle misdragingen van onze oud-voorganger boven water kwamen.” Uit verklaringen van diverse gemeenteleden bleek dat de toen al overleden oud-voorganger zijn leiderschap had misbruikt, grenzen had overschreden en gemeenteleden had gedomineerd en gemanipuleerd. “Pas toen verkruimelde dat mythische idee van onze door God gewilde gemeente en was ik ineens vrij mens. Alsof er een gevangenisdeur openzwaaide.”

Vanaf dat moment gingen de ogen van honderden broeders en zusters open. Het merendeel verliet de kerk. “Het was niet alleen een kwestie van ‘een voorganger die niet deugde’. Het hele dwangmatige karakter van De Kandelaar werd ineens herkend en onderkend. Het zegt natuurlijk ook veel dat de misstappen van Adriaan pas na zijn overlijden naar buiten zijn gekomen. Blijkbaar hadden de gelovigen niet de moed om alarm te slaan. Trouwens, de enkelingen die het wel deden, werden genegeerd of niet geloofd. Dat is het gevolg van het ‘Gezalfde des Heren-denken’, waardoor normale menselijke reacties worden lam gelegd. De weerstand om de voorganger te bekritiseren was megagroot. Dat werd gezien als ongeestelijk. Ik vrees dat die manier van denken in pinksterkringen nog steeds actueel is.”

Wat heeft dit alles tot gevolg voor jouw/Laurens’ leven?
“Het boek stopt bij het moment dat Laurens de kerk verlaat en definitief besluit om niet meer terug te keren. Met zijn vrouw probeert hij zijn leven opnieuw vorm te geven, met een Godsbesef dat tot een minimum is gedaald. Op dat punt sta ik vandaag de dag nog steeds. Ik sta open voor God, maar bezig zelf nog heel weinig opvattingen. Ik sta wantrouwend tegenover iedereen die precies weet hoe het zit met het christelijk geloof. Maar ik sluit niet uit dat ik ooit een geloofsvorm vind waartoe ik mijzelf kan verhouden. Als ik morgen een preek houd zou ik mijn toehoorders oproepen om een voorbeeld te nemen aan Zacharias, de vader van Johannes de Doper. Het is tijd om te zwijgen.”

Klik hier om het boek van Johan Lock te bekijken of te bestellen.

Foto: Pytr de Vrys

Bovenstaand verhaal kwam in 2018 tot stand. De lessen van Johan Lock zijn nog altijd actueel. Om die reden wordt dit interview af en toe gepubliceerd op de sociale mediakanalen van Cvandaag. Beluister ook Johans verhaal in de Cvandaag podcast:

Christenen die meer diepgang willen kiezen voor cvandaag Premium

Je las net een gratis cvandaag Premium artikel. Meld je aan en start je gratis maand.

Start je gratis maand