Teun van der Leer promoveert op geloofsdopers: "De Geest gaat boven kerkstructuur"

“In deze kerken gelooft men wel in structuur, maar die is altijd secundair, zodat er openheid blijft voor verandering als de Heilige Geest daarin leidt”, maakt Teun van der Leer duidelijk. De docent en oud-rector van het Baptisten Seminarium verdedigde op 7 december zijn proefschrift ‘Looking in the other direction’ aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. CIP.nl sprak hem naar aanleiding van zijn promotieonderzoek over de eigenschappen van een bijzondere groep christenen, in de volksmond ook wel geloofsdopers genoemd.

Dit artikel is je cadeau gedaan door cvandaag Premium lid Jeffrey Schipper.

Word ook lid

Katholieken hebben hun leergezag en protestanten hun geloofsbelijdenis op basis waarvan ze hun manier van kerk-zijn vormgeven. Van der Leer verdiepte zich jarenlang in een derde type kerk, de zogenaamde 'Believers Churches' in met name de Verenigde Staten, bestaande uit een nogal gemêleerd gezelschap van dopersen, baptisten, maar ook evangelische en charismatische kerken die, juist door hun manier van kerk-zijn, geen voorgeschreven eenduidige stem hebben.

“Terwijl ze wel degelijk een eigen manier van kerk-zijn hebben, die in de kern wordt getypeerd door gelovigen die samenkomen en hun geloof actief in de praktijk willen brengen - en daar leiden ze vervolgens allerlei structuren en gebruiken vanaf”, maakte de oud-rector eerder duidelijk via de website van Unie-ABC, een geloofsgemeenschap die bestaat uit baptistengemeenten en CAMA-gemeenten in Nederland. “Mijn proefschrift geeft antwoord op de vraag: wat zijn nu de eigen typerende kenmerken en hoe kunnen ze die inbrengen in het oecumenische gesprek om anderen daarmee te helpen?”

Waar staat het type kerken waarin u zich hebt verdiept om bekend?
“Om haar onafhankelijkheid en nadruk op kerk-zijn van onderaf. Deze kerken worden ook wel eens oneerbiedig omschreven als een kruiwagens vol kikkers. Soms is de structuur waar katholieken en traditionele protestanten over beschikken een gemis, omdat het in de praktijk lastiger is om te beschrijven wie je als kerk bent en daar dan ook niet altijd goed op kunt reflecteren.

Tijdens mijn onderzoek heb ik ontdekt dat toegewijd discipelschap zeer kenmerkend is. Iedereen doet mee en men zoekt met elkaar Gods wil te verstaan. Dat is echt een ander uitgangspunt dat de hiërarchische manier van kerk-zijn binnen de katholieke traditie. En ook in traditioneel-protestantse kerken zijn aan de hand van geloofsbelijdenissen en kerkordes duidelijke kaders. Een belangrijk aspect is dat Geest bij hen boven structuur gaat: ze geloven wel in structuur, maar die is altijd secundair en ze staan altijd open voor verandering als de Heilige Geest hen daarin leidt. Zo blijft er altijd ruimte voor verandering en vernieuwing. De kerkgeschiedenis laat zien dat vernieuwingsbewegingen ontstaan als reactie op de Kerk als instituut, waarna ook vernieuwingsbewegingen weer institutionaliseren en er weer een (vernieuwende) reactie nodig is. We noemen dat de doorgaande slinger tussen kerk en beweging.

Ook dit type kerken ontkomt daar niet aan. De evangelische beweging was lange tijd een alternatief voor de kerken die er al waren. Maar intussen is ze zelf ook een traditie geworden. De liturgie is bijvoorbeeld in de loop der jaren een voorspelbaar gebeuren geworden, ook in de evangelische traditie. Je weet vaak van tevoren hoe het eraan toe gaat: mededelingen, liederen, een preek en afsluiten met ministrygebed. Hiervan bewust zijn helpt om open te blijven staan voor het vernieuwende werk van de Heilige Geest.”

Hoe wordt ‘de overtuiging dat de Geest boven structuur gaat’ concreet?
Als voorbeeld noemt Van der Leer de doopdiscussie. “We moeten eerlijk zijn: de structuur gaat over de Geest heersen als we benadrukken dat mensen per se door onderdompeling gedoopt moeten zijn. Er zijn gemeenten die nog steeds niet accepteren dat iemand die op belijdenis is besprengd als volwaardig gemeentelid wordt aanvaard. Dan is de vorm een sjibbolet geworden. Natuurlijk is de doop door onderdompeling een mooi symbool van de werking van Gods Geest in ons leven. Maar als onderdompeling als eis wordt gesteld, heerst de structuur over de Geest. In mijn onderzoek ga ik nog een stap verder en stel ik voor dat zij die als kind gedoopt zijn en dat bevestigen met een persoonlijke geloofsbelijdenis, ook als volwaardig lid worden aanvaard.”

Betekent dit dat evangelische en charismatische christenen de kinderdoop zouden moeten erkennen?
“Dat is een spannende vraag waar ik veel over nagedacht heb. Handelingen 15 houdt ons op dit gebied een spiegel voor. Er speelde zich destijds een spannende discussie af: moeten de gelovigen uit de heidenen de besnijdenis ondergaan om tot het volk van God gerekend te kunnen worden? De eindconclusie is dat de gelovigen uit de heidenen daar niet toe verplicht kunnen worden, omdat ze op dezelfde wijze de Heilige Geest hebben ontvangen als de Joodse gelovigen. Als de Geest werkzaam is in christenen die als kind en als volwassene zijn gedoopt, kan de doopvorm niet kerkscheidend werken.
Tegelijk vraag ik ruimte om mensen opnieuw te dopen indien de Geest dat verlangen in hen legt. Leg de bal bij de gelovige, zodat de geloofsdoop niet van bovenaf wordt opgelegd. Zo houd je als evangelische of charismatische gemeente de ruimte om mensen te blijven dopen.”

U verwijst in uw proefschrift naar Jannes Reiling (1923-2005), oprichter en rector van het Seminarium van de Unie van Baptistengemeenten van 1958 tot 1987. Wat heeft hij tot ons te zeggen als het hierover gaat?
“Reiling wees op Jezus die omwille van de redding van de wereld alles opgaf”, merkt Van der Leer op. “In het kader daarvan zou de kerk volgens hem bereid moeten zijn om eigen vormen en tradities op te geven omwille van de eenheid. Zijn we bereid om dat offer te brengen? In de beginjaren van de oecumenische beweging werd vooral ingezet op het komen tot één kerkelijk instituut. Gelukkig ligt vandaag de dag veel meer nadruk op de oecumene van het hart en geestelijke verbondenheid. Het gaat om het geloofsgesprek, zodat christenen elkaar herkennen in Christus als getuigenis naar de samenleving. Die geloofsverbondenheid is voor mij cruciaal.”

Wat heeft u tijdens uw onderzoek het meest verrast?
“Dat men van begin af aan zelfkritisch durfde te zijn. Dit soort kerken heeft nog wel eens de neiging wat triomfalistisch te zijn: wij weten het beter. Maar de spanning tussen de geloofde kerk en de ervaren kerk werd al van begin af aan ervaren. De kloof tussen idealistisch spreken en daar in de praktijk geen uiting aan geven, is er altijd geweest. Maar ik ontdekte dat ze vanaf de jaren zestig al openstonden voor de oecumene, om te kunnen leren van christenen uit andere denominaties. Die nederige houding tegenover andere kerken heeft mij verrast.”

Wat kunnen evangelische en charismatische gemeenten van uw onderzoek leren?
“Dat we open verbindingen houden met andere kerken. Wat is in deze geseculariseerde samenleving de kern waar het gemeenteleven om draait? Hebben we vormen ontwikkeld waardoor we mensen onnodig buitensluiten? Dan kun je bijvoorbeeld heel concreet naar de dooppraktijk kijken, maar er zijn natuurlijk ook allerlei andere zaken te bedenken. We doen er verstandig aan om naar elkaar en andere kerken te blijven luisteren, zodat we niet onnodig hetzelfde wiel weer gaan uitvinden.”

Lees hier (PDF eerst in het Engels, daarna in het Nederlands) een samenvatting van het promotieonderzoek van Teun van der Leer. De promotie van Teun van der Leer is hier via een livestream te volgen.

Christenen die meer diepgang willen kiezen voor cvandaag Premium

Je las net een gratis cvandaag Premium artikel. Meld je aan en start je gratis maand.

Start je gratis maand