Prof. dr. Gijsbert van den Brink: "Je hoeft niet te kiezen tussen geloof en wetenschap"

God 9 februari 2023 Peter Siebe, NBG
Prof. dr. Gijsbert van den Brink

Hij wil het zelf niet gezegd hebben, maar het was zíjn idee, de NBV21 Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap. Zes jaar geleden bedacht professor Gijsbert van den Brink deze Bijbel, die de kloof wil overbruggen tussen toen en nu. Veel Bijbellezers zullen het herkennen: je komt soms zomaar in de knoop met wat je leest. Of je krijgt kritische vragen van iemand die niet begrijpt wat jij zoekt in de Bijbel. Want ‘die is toch achterhaald?’

Van den Brink was predikant, is nu hoogleraar Theologie en wetenschap aan de Vrije Universiteit en schreef onder meer een boek over schepping en evolutie. Zes jaar geleden nam hij het initiatief voor de Bijbel die het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap op 8 november presenteerde: de NBV21 Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap. "We waren bezig met een onderzoeksproject op het gebied van geloof en wetenschap", vertelt Van den Brink me op zijn werkkamer. "Bij het indienen van onze aanvraag kregen we als extra optie om iets te bedenken over 'geloof en wetenschap' voor een breder publiek. Toen bedachten we deze Bijbel omdat het wereld- en mensbeelden in de Oudheid vaak heel anders zijn dan de vandaag gangbare."

Vaak wordt gedacht dat er spanning zit tussen ‘geloof’ en ‘wetenschap’. Ben jij een aanhanger van de gedachte van boedelscheiding: dat geloof en wetenschap niets met elkaar te maken hebben?
"Spanning is er, maar ik geloof niet in boedelscheiding. Wel is het zinnig om geloof en wetenschap van elkaar te onderscheiden. Ze zijn verschillend, maar ze raken elkaar ook. De verhouding tussen beide is veelvormig en complex. Ik ben dus ook niet van het ‘conflictmodel’, dat ze per definitie elkaar bijten."

Dat denken veel mensen juist wél.
"Inderdaad. Ook christenen. Ze spelen dan geloof uit tegen de wetenschap. En het omgekeerde gebeurt in onze geseculariseerde samenleving. Daar wordt vaak gezegd: “Omdat we de wetenschap serieus nemen, kunnen we het geloof niet meer serieus nemen.” Dan heet de Bijbel achterhaald. Precies dat frame willen we met deze Bijbel doorbreken. Daar zijn goede argumenten voor, want de geschiedenis laat zien dat er positieve verhoudingen mogelijk zijn tussen geloof en wetenschap en dat de Bijbel op allerlei manieren wetenschapsbeoefening gestimuleerd heeft."

"Deze Bijbel helpt mensen die zich afvragen hoe ze die oude Bijbel kunnen verbinden met eigentijdse vraagstukken als, om maar iets te noemen, klimaatverandering."

Heb jij ook zelf geworsteld met die spanning tussen jouw christelijk geloof en de moderne wetenschap?
"Jazeker, want er is een groot verschil tussen wat we nu weten en wat mensen in de tijd van de Bijbel wisten. Dat riep vragen op, ook bij mij. Maar ik ben mijn geloof nooit kwijtgeraakt, want de 'aanspraak' van de Bijbel raakt uiteindelijk het hart. En dat is iets anders dan vaak wat meer rationele vragen die opkomen als je de Bijbel leest. Die zijn ook belangrijk, maar die komen toch op het tweede plan. Bijvoorbeeld hoe het zit met schepping en evolutie: daar kun je mee zitten, terwijl je tegelijk zegt: “De Bijbel raakt me op een fundamenteel niveau en brengt me in contact met God.” Op die manier hoeft de spanning niet te leiden tot verlies van je geloof."

Wat is deze ‘wetenschapsbijbel’? Een wetenschappelijk verantwoorde Bijbel?
"Nee, veel breder. Daarom heet hij Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap. Niet alleen wetenschappelijke denkbeelden waren vroeger anders dan nu, dat geldt ook voor culturele ideeën, bijvoorbeeld over de toelaatbaarheid van geweld. Ook geloofsvoorstellingen zijn nu deels anders dan in de tijd waarin de Bijbelboeken werden geschreven. Denk bijvoorbeeld aan de offercultus die ons totaal vreemd is geworden.

Deze Bijbel helpt mensen die zich afvragen hoe ze die oude Bijbel kunnen verbinden met eigentijdse vraagstukken als, om maar iets te noemen, klimaatverandering. Daarover schrijft Eva van Urk-Coster, één van de zestig wetenschappers die aan deze Bijbel hebben meegewerkt. Zij laat zien hoe de Bijbel te betrekken valt op hoe we met klimaat en natuur horen om te gaan."

Maar klimaat en natuur zijn toch moderne begrippen?
"Ook al zijn de begrippen modern, waar het om gaat is van alle tijden. De mens wordt volgens de Bijbel geroepen om de aarde in cultuur te brengen, haar bebouwbaar te maken en te onderhouden. Dat doen we niet als we de aarde twee of drie graden laten opwarmen. Allerlei taken die God volgens de Bijbel aan de mens toevertrouwt kunnen we alleen uitvoeren als we zorgvuldig met natuur en klimaat omgaan. En daarin hebben we gefaald, ook als Bijbellezers en als christenen. We besteden in deze Bijbel daarom ook aandacht aan het Jubeljaar (Leviticus 25). Dan moest land rust krijgen om daarna weer vrucht te kunnen opleveren, schulden moesten worden kwijtgescholden en slaven worden vrijgelaten. Dat zijn aanwijzingen hoe je anders om kunt gaan met economie en natuur dan wij gewend zijn."

"Het is zinnig om geloof en wetenschap van elkaar te onderscheiden. Ze zijn verschillend, maar ze raken elkaar ook."

Stel je voor dat we tegen de boeren nu zeggen: ‘Je mag eens in de zeven jaar niks zaaien en vertrouw erop dat het dan goed komt.’
"Maar zó gaan we daar niet mee om in deze Bijbel. Dat zou te veel één-op-een zijn en miskent wat we de 'hermeneutische kloof' noemen. We vragen wel: wat wil het zeggen dat dit voorschrift toen gegeven werd? En als je dat doortrekt naar vandaag: wat zijn dan vandaag zinnige tegenbewegingen tegen de voortdurend doordraaiende productie en consumptie?"

Welk artikel in deze Bijbel had jij graag eerder in je leven willen lezen?
"Verschillende. Bijvoorbeeld het artikel over de ziel. Dat is een term uit de Oudheid, die het christendom overnam. De kerk gebruikt het woord 'ziel' nog steeds, maar wetenschappers vragen zich af wat je je daarbij dan moet voorstellen. Want, zeggen ze, 'dood is dood' en 'de geest is een epifenomeen', een nevenverschijnsel dat ter herleiden is tot hersenactiviteit. Daarom hebben we een wetenschapper die gepromoveerd is op de ziel, Martine Oldhoff, gevraagd te beschrijven wat de Bijbel over de ziel zegt en hoe je de ziel vandaag zou kunnen zien. En Guus Labooy schrijft over Lichaam en geest. Hij gaat in op de vraag of de geest van een mens wel of niet een zelfstandig iets is. Hij laat zien dat zowel het populaire materialisme (er bestaat alleen materie) als het dualisme (de mens heeft een ziel die in principe los staat van zijn lichaam) Bijbels gezien problematisch is. In de Bijbel vormen lichaam en ziel een onderling nauw verbonden twee-eenheid. Onze geest bezielt ons lichaam – zoals Christus de gemeente bezielt, zegt Labooy er dan fraai bij. Zo’n visie helpt om recht te doen aan het mysterie dat het mens-zijn in zijn gevarieerdheid uiteindelijk is."

Professor Hanneke Schaap-Jonker schrijft in deze Bijbeleditie over het zelfbeeld van mensen. Kunnen we uit de Bijbel iets leren over zo’n hedendaags psychologisch onderwerp?
"Haar bijdrage is één van de vele pareltjes in deze uitgave. Schaap weet als klinisch psycholoog en theoloog hoe belangrijk een gezond zelfbeeld is. Ze geeft aan hoe gemakkelijk ons zelfbeeld door de nadruk op zelfontplooiing en autonomie, op eigen vermogens en prestaties, uit het lood raakt. Ze laat daartegenover zien hoe de Bijbel ons oproept onze identiteit en zelfbeeld niet te baseren op wat we doen of op oordelen van onszelf of anderen, maar op wie we in het licht van Christus mogen zijn. Als we onszelf aanvaarden, inclusief onze tekorten, geeft dat een enorme ontspanning."

Wat is volgens jou het belang van deze uitgave?
"Dat die de lezers helpt om de Bijbel te verbinden met deze tijd. Klassieke Bijbellezers als christenen en joden, maar ook mensen die rondlopen met allerlei scepsis en kritische vragen over de Bijbel."

Lees volgende week het vervolg van dit interview in deel 2. Daarin spreekt Peter Siebe met Gijsbert van den Brink over dino’s, Adam en Eva, en over de Bijbel in de samenleving. Bovenstaand verhaal verscheen eerder op de site van NBG en is met toestemming overgenomen door Cvandaag.

Praatmee

Beluister onze podcast

#357 Harmen Niemeijer en Steef Post discussiëren over kerkasiel in Kampen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Diederik van Dijk
Nieuws

SGP verbijsterd: "Onze straten en steden worden gevuld met antisemitische drek"

SGP-Kamerlid Diederik van Dijk voelde zich afgelopen weekeinde een vreemde in zijn eigen land. Dat vertelde hij dinsdag tijdens het wekelijkse Vragenuur in de Tweede Kamer. De reden? Tijdens een demonstratie verkleedde een man zich als Hamas-strijder

Judy Henderson
Positief nieuws

Vrouw verbleef 35 jaar onterecht in gevangenis: "Jezus gaf me de kracht om op te staan"

In 2017 zakte Judy Henderson op haar knieën in een gevangenis in Missouri. Na 35 jaar onterecht vast te hebben gezeten voor een misdrijf dat ze niet had gepleegd, kreeg ze onverwachts gratie van gouverneur Eric Greitens. “Hij pakte me bij de schouder

Bikker
Nieuws

ChristenUnie dreigt motie van wantrouwen tegen PVV-minister van Asiel te steunen

ChristenUnie twijfelt of het nog genoeg vertrouwen heeft in minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie. Dat blijkt uit de woorden van fractievoorzitter Mirjam Bikker tijdens het wekelijkse Vragenuur in de Tweede Kamer. Daardoor bestaat de kans da

pastor
Nieuws

Mysterieuze dood van pastor schokt christelijke gemeenschap India

De plotselinge en mysterieuze dood van pastor Praveen Pagadala (45) heeft diepe sporen nagelaten binnen de christelijke gemeenschap van Zuid-India. De geliefde voorganger uit Hyderabad werd op 25 maart levenloos aangetroffen in een greppel langs de w

Storm op het meer
Verdieping

Een schip vol slapende leerlingen met een wakkere Jezus

Vandaag wil ik met je stilstaan bij wat misschien wel een heel bekend verhaal is uit het leven van Jezus: de storm op het meer. Of was het wel een storm? Daarover zo meteen meer. Laten we eerst lezen. Het verhaal is te vinden in Lucas 8:22-25. Op een

gebroken kruis
Nieuws

Internationale waakhond: VN laat vervolgde christenen in de steek

De Verenigde Naties falen in het beschermen van vervolgde christenen wereldwijd. Die conclusie trekt International Christian Concern (ICC), een internationale waakhond op het gebied van christenvervolging. 'Wereldwijd blijven duizenden christenen sla

Gerry Velema
Opinie

Moet een kerk scheuren vanwege dienstbare vrouwen?

Jaren geleden werd ik in de supermarkt aangesproken door iemand die wist dat ik meehielp in een kleine kerkelijke gemeente. Ze vroeg me of ‘onze gemeente’ er ook zo'n eentje was waar ze homo’s toelieten en vrouwen in het ambt. Het werd met zichtbare

Nigeria
Nieuws

Onder meer kind en zwangere vrouw vermoord bij nieuwe aanval op Nigeriaanse christenen

Een brute aanval op een christelijke boerengemeenschap in het Nigeriaanse Plateau State heeft het leven geëist van elf mensen. Onder de slachtoffers bevonden zich een zwangere vrouw, haar echtgenoot en een meisje van tien jaar. De aanval vond plaats

Meerartikelen

Resultaat van de aardbeving Myanmar
Nieuws

Christenen verlenen hulp in Myanmar: "Gebed is het belangrijkste"

Duizenden doden zijn inmiddels te betreuren in Myanmar, het land dat getroffen is door een zware aardbeving. World Vision maakt zich zorgen om de situatie in het land en verleent hulp. De organisatie roept op tot gebed. "Gebed is het eerste en belang

aardbeving
Nieuws

Noodtoestand in Myanmar na zware aardbeving

Volgens staatsmedia hebben meer dan 2000 mensen het leven verloren en zijn er bijna 3500 mensen gewond geraakt bij de zware aardbeving die Myanmar op 28 maart 2025 heeft getroffen. De Junta-regering heeft de noodtoestand uitgeroepen en om internation

CGK
Nieuws

CGK verliezen opnieuw leden, maar er is ook goed nieuws

De Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) zijn afgelopen jaar ruim duizend leden verloren. Dat blijkt uit het nieuwe Jaarboek dat deze week verscheen. In totaal telt het kerkverband nu 66.572 leden. Het aantal leden van de kerk daalt al jaren. Er is

Capitool Kansas
Nieuws

Satanisten opgepakt na confrontatie met christenen: "Hopelijk leren ze Jezus kennen"

In de Amerikaanse staat Kansas is vrijdag een protest van satanisten uitgelopen op een gewelddadige confrontatie met christelijke tegenbetogers en de politie. Vier mensen, onder wie de leider van de satanische groep The Satanic Grotto, werden in en r

Indonesie
Nieuws

Indonesische autoriteiten blokkeren kerkbouw ondanks wettelijke goedkeuring

In de Indonesische stad Samarinda, gelegen in de provincie Oost-Kalimantan, wordt de bouw van een christelijke kerk al tien jaar tegengehouden. De Toraja Christelijke Kerk heeft inmiddels aan alle wettelijke eisen voldaan, maar krijgt desondanks geen

pakistan
Nieuws

Doodstraf voor moordenaar van Pakistaanse christen

In Pakistan is op donderdag 27 maart de moordenaar van een jonge christen ter dood veroordeeld. De 20-jarige Farhan Ul Qamar werd vorig jaar november voor de ogen van zijn familie vermoord vanwege zijn geloof. De rechter in Pasrur, in het district Si

Bangladesh
Nieuws

Bangladesh: alfabetiseringsklas van christenen tegengewerkt door moslims

Een alfabetiseringsklas voor volwassenen waar christenen met een moslimachtergrond leren lezen en schrijven in het noorden van Bangladesh, wordt al een paar maanden tegengewerkt. Lokale moslims zetten de deelnemers onder druk om niet aan de les deel

Jakob van Wielink
Interview

Jakob van Wielink vond zichzelf terug in het donker: "Zonder Goede Vrijdag geen Pasen"

Jakob van Wielink weet hoe het is om door diepe dalen te gaan. Niet als theorie, maar als levenswerkelijkheid. De identiteitscoach, transitie-expert en schrijver spreekt open over periodes waarin hij liever niet wakker werd. "Ik heb God expliciet gev

ds. J.A. van den Berg
Video

Hervormde predikant ziet overeenkomst tussen Haman en Elon Musk

"Haman is de meest gemene, brute, redeloze, hardvochtige man die je je kunt voorstellen. En toch wordt hij groot gemaakt door koning Ahasveros. Waarom laat God dit soort dingen gebeuren? Asaf had het er moeilijk mee, zo schrijft hij in Psalm 73. De g

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Je wedergeboorte is geen gedragsverandering"

Wilkin van de Kamp wijst in zijn videoboodschap op een geweldig getuigenis van Petrus, afkomstig uit zijn tweede brief die hij aan de gemeenten heeft geschreven. Hij schrijft: 'De machtige God heeft aan jullie en mij alles gegeven wat nodig is om te

dr. Gert van den Brink
Video

Mag je zonder zondekennis tot Christus gaan? Dr. Gert van den Brink antwoordt

In deze vraagbeantwoording bespreekt dr. Gert van den Brink hoe geestelijke blindheid ons verhindert onze eigen zondigheid te zien, zoals een blinde niet kan verlangen naar licht als hij niet weet wat licht is. Toch is deze blindheid geen excuus om b

Chris Stoffer
Persbericht

Bijbels Beraad M/V overhandigt boekje 'Relatievorming' aan SGP-leider

In een tijd waarin de Week van de Lentekriebels op scholen een progressieve, libertijnse visie op relaties en seksualiteit promoot, klinkt er een Bijbels tegengeluid. Afgelopen weekend hebben Bijbels Beraad M/V en KOC hun nieuwe boekje, getiteld Rela