Keurt God slavernij goed?

Verdieping Marten Visser
Marten Visser

God keurt slavernij niet goed, Hij haat het. Het Oude Testament schrijft de doodstraf voor als er sprake is van mensenhandel: “Een ontvoerder moet worden gedood, ongeacht of hij het slachtoffer nog bij zich heeft of dat hij het al heeft verkocht als slaaf” (Exodus 21:16). In het Nieuwe Testament worden slavenhandelaren genoemd in een rijtje van grote zondaars (1 Timoteüs 1:10).

De Bijbel over vrijheid
Eén Bijbelboek gaat speciaal over een volk dat tot slaven gemaakt en uitgebuit werd. Het is het boek Exodus. De Israëlieten zijn in Egypte tot slaven gemaakt. Ze roepen om vrijheid en God hoort hen. Exodus vertelt het verhaal hoe God Israël bevrijdt uit de slavernij. God is een God van vrijheid, niet van slavernij.

Wie de Bijbel leest en de inhoud serieus neemt, ziet dat slavernij ingaat tegen de waardigheid die we als mensen ontvangen hebben van onze Schepper.

Wie de Bijbel leest en de inhoud serieus neemt, ziet dat slavernij ingaat tegen de waardigheid die we als mensen ontvangen hebben van onze Schepper.
De mens is geschapen naar het beeld van God – hoe kan hij dan het eigendom zijn van een ander mens?
Elk mens wordt uitgenodigd om een kind van God te worden door geloof – hoe kan een kind van God dat gekocht is met het bloed van Christus aan een ander mens verkocht worden?
God biedt ons vrijheid aan in Christus – als je vrij geworden bent in Christus, hoe kan een ander mens je dan in slavernij houden?

De christelijke strijd tegen de slavernij
Het is daarom de normaalste zaak van de wereld dat christenen overal voorop gegaan zijn in de strijd tegen de slavernij. Bijna alle samenlevingen hebben slavernij gekend in één of andere vorm. Maar het duurde niet lang voordat christenen zich daar ongemakkelijk bij gingen voelen. Bijvoorbeeld, Bathilda, koningin van de Franken uit de 7de eeuw, werd heilig verklaard vanwege haar pogingen om slaven hun vrijheid terug te geven. Tegen de 11de eeuw was er een einde gemaakt aan de slavernij in christelijk Europa, maar het kwam nog wel vaak voor in moslimgebieden en in Afrika.

Eeuwen later waren Europese landen weer bij slavenhandel betrokken. Mannen, vrouwen en kinderen werden uit Afrika naar Amerika gedeporteerd om daar als slaaf te werken. Hoewel slavernij niet meer werd geaccepteerd op eigen grondgebied, dacht men daar in Noord- en Zuid-Amerika heel anders over. Weer waren het christenen, gehoorzaam aan Gods Woord, die het voortouw namen in de strijd voor de afschaffing van de slavernij. Terwijl vele voormannen van de ‘Verlichting’ geen enkele moeite hadden met slavernij, waren het vooral dominees en andere christelijke leiders die ertegen streden totdat het voor een tweede maal uitgebannen was uit de christelijke wereld. In landen zonder christelijke ethische maatstaven komt slavernij helaas nog altijd voor.

De Bijbel en slavernij
Hoe kunnen we dit rijmen met de vele Bijbelteksten die over slavernij gaan, waarbij slaven zelfs verteld wordt hun meesters gehoorzaam te zijn (bijv. Efeziërs 6:5)? Enkele afwegingen kunnen richting geven bij deze kennelijke tegenspraak.

God gaf wetten die laten zien hoe de mens moest leven in een door zonde aangetaste wereld, op een manier die Hem eert. Dit betekent niet dat God alles maar goedvindt wat er op aarde bedacht wordt.

Allereerst moeten we opmerken dat ‘slavernij’ geen eenduidige term is. Er zijn verschillende vormen en gradaties van slavernij. Zo waren veel lijfeigenen en horigen in de Middeleeuwen feitelijk slaaf van hun heer, omdat ze in grote mate van hem afhankelijk waren en gedwongen werden voor hem te werken. Ook vandaag de dag zitten veel mensen wereldwijd gevangen in ongezonde en oneerlijke arbeidsverhoudingen. Ik kan me een toekomst voorstellen waarin mensen het volgende zullen lezen over de 21ste eeuw: “Er waren mensen die zichzelf voor vele uren per week aan anderen verkochten die hun konden vertellen wat ze moesten doen en waar ze heen moesten gaan. Ze vonden zelfs een apparaatje uit waarmee ze deze mensen buiten de gewone uren waarvoor ze zichzelf verkocht hadden, konden bereiken, en er werd verwacht dat ze daarop zouden reageren. Het heeft heel wat moeite gekost om een eind te maken aan deze vorm van slavernij.”

Als we nu denken aan slavernij, dan stellen we ons er de meest wrede vorm van voor. Maar er waren ook andere, mildere vormen die meer leken op de afspraken tussen een landheer en zijn pachters, of zelfs een werkgever en zijn werknemers. Deze vormen komen meer in de buurt van wat in de Bijbel beschreven wordt. Een aanwijzing daarvoor is dat slaven er soms voor kozen niet vrij te worden omdat ze van hun meesters hielden (Exodus 21:5).

Ten tweede moeten we voor ogen houden dat de focus in de Bijbel ligt op verlossing en gezond leven. Het gaat niet om het omverwerpen van de maatschappelijke orde. De bestaande structuren in de tijd van het Oude Testament zijn verwerpelijk voor ons. De Israëlieten mochten slaven kopen afkomstig uit landen rondom hen (Leviticus 25:44). Maar het is duidelijk dat ze die goed moesten behandelen, zodat er wederzijds respect zou zijn. Niet alleen was het de Israëlieten niet toegestaan om mensen tot slaven te maken (Exodus 21:16), ze waren ook verplicht om een schuilplaats te bieden aan gevluchte slaven (Deuteronomium 23:15-16). Hoewel het hebben van slaven niet verboden is in het Oude Testament, laat dit vers duidelijk zien dat als een slaaf slecht behandeld is en daarom wegvlucht, het niet de fout is van de slaaf, maar van zijn meester. Dit principe wordt nog versterkt door de wet dat, als een meester zijn slaaf verwondt (bijv. een tand uitslaat), deze moet worden vrijgelaten (Exodus 21:27).

God gaf dus wetten die laten zien hoe de mens moest leven in een door zonde aangetaste wereld, op een manier die Hem eert. Dit betekent niet dat God alles maar goedvindt wat er op aarde bedacht wordt. Hij geeft voorschriften aan slaven en aan slavenhouders om in vrede met elkaar te leven, zonder goedkeuring te hechten aan het systeem van slavernij.

God houdt van mensen. Hij haat om die reden de slavernij. Dat is de duidelijke boodschap van de Bijbel.

De Bijbel maakt dat slavernij geëindigd is
Als je in verwarring bent over het gegeven dat zelfs in de brieven van Paulus het houden van slaven als heel natuurlijk gezien werd, vergeet dan niet dat dezelfde Paulus slavenhandelaren brandmerkte als zware zondaars. Want zonder slavenhandelaars kan slavernij niet bestaan. Daarom legt Paulus de bijl aan de wortel van de slavernij, zelfs als hij tegelijkertijd uitlegt hoe we kunnen leven zolang het systeem nog bestaat.

Andere plaatsen in het Nieuwe Testament hebben dezelfde kiem in zich die moet leiden tot het einde van de slavernij. Meteen na het gedeelte waarin Paulus schrijft dat slaven hun heren moeten gehoorzamen, zegt hij “Slaveneigenaars, u moet op uw beurt uw slaven goed behandelen. Spreek hen niet dreigend toe. U moet niet vergeten dat u zelf slaven van Christus bent. U hebt dezelfde Meester als zij en voor Hem bent u elkaars gelijken” (Efeziërs 6:9). Hij vertelt slaveneigenaars om hun slaven te dienen; in de ogen van God zijn zij immers gelijk aan hun slaven. Dat is een overtuiging die de slavernij wel om zeep móét helpen.

Nog een laatste voorbeeld. Paulus stuurt een gevluchte slaaf terug die waarschijnlijk van zijn meester gestolen heeft. Maar hij stuurt hem terug “niet als uw slaaf, maar ook als uw geliefde broeder” (Filemon 1:16). Dat maakt duidelijk dat, als je naar mensen kijkt met Gods liefde, slavernij niet kan overleven.

Het is een schande dat het in naam christelijke Europa enkele eeuwen lang achter de slavenhandel vanuit Afrika stond. Maar je moet de schuld daarvoor niet bij het Woord van God leggen. Overtuigend bewijs daarvoor is het bestaan van ‘Slavenbijbels’. Dat waren ingekorte Bijbels zonder de delen die slaven zouden kunnen aanmoedigen om hun vrijheid na te streven. Grote delen van het Oude Testament en de helft van het Nieuwe Testament waren verwijderd. Zelfs de uitgevers van deze Slavenbijbels wisten het: als je de hele Bijbel leest, dan zie je dat het voornaamste onderwerp er één van vrijheid is.

God houdt van mensen. Hij haat om die reden de slavernij. Dat is de duidelijke boodschap van de Bijbel. Dat is ook de reden dat mensen die van God houden door de hele geschiedenis heen slaven als broers hebben behandeld, hun de vrijheid hebben teruggegeven en hebben gestreden voor de afschaffing van de slavernij. Veel christenen maken zich noch steeds sterk voor de afschaffing van moderne vormen van slavernij.

Ds. Marten Visser is directeur van GlobalRize. Bovenstaand artikel verscheen eerder op de site van Bijbelwoord.

Bovenstaand artikel kwam in 2022 tot stand en wordt ter inspiratie van lezers af en toe gedeeld op de sociale mediakanalen van Cvandaag.

Praatmee

Beluister onze podcast

#366 Jeffrey & Martin Koornstra over een zieke kerk, herleving in de kerk en opwekking
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. B. Visser
Nieuws

Hervormde gemeente Nunspeet verwelkomt nieuwe predikant: ds. B. Visser

De hervormde gemeente te Nunspeet (Opstandingskerk) mag in de persoon van ds. B. Visser een nieuwe predikant verwelkomen. De hervormde wijkgemeente was sinds het vertrek van ds. J. D. J. ten Voorde in 2022 vacant. Visser was sinds 2020 verbonden aan

Hans Bügel
Nieuws

Jurist haalt uit naar Christelijk Gereformeerd Beraad: 'Kerkelijk vandalisme'

Binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) is verschil van mening over de kerkelijke structuur en bevoegdheden van meerdere vergaderingen zoals de synode. Hans Bügel, CGK-lid en jurist, uit felle kritiek op het standpunt van het Christelijk Ge

Jacques Brunt
Video

Videoboodschap Jacques Brunt over Israël-Iran en omstreden motie GroenLinks-PvdA

"Heel de wereld zal weten dat Israël een God heeft", deze woorden uit 1 Samuel 17 vormen het uitgangspunt van een nieuwe aflevering uit de serie 'Levenslicht'. In deze serie bespreekt Jacques Brunt - aan de hand van Bijbelteksten - de laatste actuali

Nicaragua
Nieuws

Wereldwijde gebedsdag voor kerk in Nicaragua: “Regering voert oorlog tegen eigen volk”

De Amerikaanse Bisschoppenconferentie (USCCB) heeft woensdag 25 juni uitgeroepen tot een Dag van Gebed voor de Kerk in Nicaragua. De oproep komt op een moment dat de vervolging van christenen in het Centraal-Amerikaanse land een dieptepunt bereikt he

Engelsen demonstreren tegen hulp bij zelfdoding
Nieuws

Christenen reageren geschokt op nieuwe Engelse wet hulp bij zelfdoding

Britse christenen reageren geschokt op de goedkeuring van een wetsvoorstel dat hulp bij zelfdoding legaliseert voor terminaal zieke mensen. Het Lagerhuis stemde op vrijdag 20 juni met een nipte meerderheid vóór het voorstel. De wet gaat nu naar het H

Kees Brouwer
Interview

Kees Brouwer heeft een ongeneeslijke spierziekte: "Elke dag is genade - zelfs nu."

Wat doe je als je lichaam je langzaam in de steek laat, terwijl je geest nog helder is? Kees Brouwer (72) kreeg na het verlies van zijn vrouw te horen dat hij PSMA heeft, een progressieve spierziekte die lijkt op ALS. Toch zit hij vol levenslust en h

Ds. A. C. Borsje
Video

Ds. Borsje vertelt over vijfjarig meisje dat sprak op opa’s begrafenis

"Aan zijn stem hoorde je altijd dat hij serieus was en daarom vind ik het zo mooi dat opa nu met zijn handen gevouwen in de kist ligt", aldus ds. A. C. Borsje. De hervormde predikant vertelde in een preek dat hij een begrafenis bijwoonde van een zeve

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp vertelt hoe hij ooit in de verkeerde trein stapte

"Heel even dacht ik nog dat het een grap was, maar al snel besefte ik dat in de verkeerde trein was gestapt", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' vertelt de spreker en schrijver hoe hij ooit in een v

Meerartikelen

Elishba
Nieuws

Christelijk meisje (14) ontvoerd en gedwongen bekeerd tot islam in Pakistan

In Pakistan is opnieuw een minderjarig christelijk meisje het slachtoffer geworden van ontvoering en gedwongen bekering tot de islam. Elishba Adnan (14), een katholiek meisje uit de regio Burewala in de provincie Punjab, werd op 11 juni uit haar oude

Palestijnse activisten
Verdieping

Oudste haat in nieuw jasje: de wereldwijde opleving van antisemitisme

De afgelopen jaren zien we een zorgwekkende ontwikkeling: antisemitisme groeit wereldwijd. Deze haat, die eigenlijk een heropleving is van de ‘oudste haat’, komt nu vaker en heftiger voor dan we lange tijd hebben gezien. Vooral na de terroristische a

Damascus
Nieuws

Christenen in Syrië protesteren tegen geweld na aanslag op kerk; terreurgroep opgerold

Het aantal dodelijke slachtoffers van de islamitische zelfmoordaanslag op een kerk in Damascus is gestegen naar minstens 25. Christenen in Syrië zijn uit protest de straat opgegaan en het verantwoordelijke terreurnetwerk van Islamitische Staat is doo

Pieter
Video

Pieter ergerde zich aan kerkregels: "Ik werd gegrepen door God"

Jarenlang had hij niets met geloof, ergerde zich aan kerkelijke regels en hield geloofsgesprekken af. Maar tijdens een wandeling in het Rotterdamse Prinsenpark veranderde alles. Een gebed om hulp voor zijn zieke vader werd verhoord, en dat betekende

Dr. Steven Paas
Opinie

Christendom en jodendom onlosmakelijk verbonden? Talmoed verzwijgt Jezus

Met een rookgordijn van moeilijk herkenbare verwijten ontwijkt Bjorn Lous helaas de kern van mijn betoog. Als je een christen bent, wie is Jezus dan voor je? Is Jezus voor Lous alleen degene door wie heidenen bij Gods verbond met Israël mogen horen?

Ds. Bram Beute
Column

‘Iedereen is welkom’: geen oppervlakkige boodschap

‘Iedereen is welkom!’ Dat staat in grote letters voor iedereen te lezen op het nieuwe spandoek aan ons kerkgebouw. Ik ben er best een beetje trots op. We hebben er lang over gepraat. Dit leek ons het belangrijkste om te zeggen tegen iedereen die voor

CrossPointe Community Church
Nieuws

Heldhaftig optreden voorkomt bloedbad bij kerkaanval in Michigan

Gemeenteleden verijdelden op het nippertje een aanslag op een kerk in de Amerikaanse staat Michigan. Tijdens de zondagochtenddienst op 22 juni opende een gewapende man het vuur buiten de CrossPointe Community Church in Wayne, een voorstad van Detroit

Engelse agente spreekt straatprediker aan
Nieuws

Londense politieagent spreekt straatpredikers aan: "Ik vind het gewoon verkeerd"

Twee christelijke straatpredikers zijn aangesproken door een Londense politieagent terwijl ze evangeliseerden vlak bij het treinstation King’s Cross. Het voorval verscheen als een filmpje op sociale media en veroorzaakte veel ophef. Het gaat om Mon B

India
Nieuws

Grote zorgen om toenemend geweld tegen christenen in India

Christenen in India worden steeds vaker het slachtoffer van geweld en discriminatie. In de eerste vijf maanden van 2025 zijn er al 313 meldingen van aanvallen op christenen geregistreerd, gemiddeld meer dan twee per dag. Dat blijkt uit gegevens van d

Amerikaans klaslokaal
Nieuws

Texas verplicht openbare scholen om tien geboden in klaslokalen op te hangen

De gouverneur van Texas, Greg Abbott, heeft een nieuwe wet ondertekend. Deze wet verplicht openbare scholen om de tien geboden zichtbaar in de klas op te hangen. Tegelijkertijd verklaarde een federale rechtbank een vergelijkbare wet in Louisiana onge

Ds. W. Visscher
Video

Wat moet je als ouders doen als je kind niet meer naar de kerk wil? GerGem-predikant antwoordt

Als christelijke ouders willen we niets liever dan dat onze kinderen de Heere en Zijn dienst lief krijgen. Maar wat nu als je als ouders op een dag te horen krijgt dat een van je kinderen niet meer naar de kerk wil? Hoe moet je daar dan op reageren?

Kerk Damascus
Nieuws

Zelfmoordaanslag op kerk in Damascus eist tientallen levens: "Alles is opnieuw weggevaagd"

Bij een zelfmoordaanslag in de Grieks-Orthodoxe Sint-Elia kerk in Damascus zijn zondag tientallen christenen om het leven gekomen. Daarnaast raakten veel mensen gewond. Vermoedelijk zit de islamitische terreurgroep Islamitische Staat (IS) achter de a