"Dat is vier procent van de christenheid. En dan nog? Daar horen alle ook leden van de Protestantse Kerk in Nederland bij en hoeveel van hen denken nu werkelijk gereformeerd? Toch heeft de gereformeerde theologie wel ‘katholieke trekken’. Die theologie is niet bedoeld om de positie van die kleine minderheid eens goed te markeren en af te zetten tegen de rest van de wereldkerk. Gereformeerde theologie wil juist tot uitdrukking brengen wat de kerk als geheel gelooft of zou moeten geloven.

Spreken van God
In de gereformeerde orthodoxie van de zeventiende eeuw is diep nagedacht over de aard van de theologie. Volgens de gereformeerde theologen uit de tijd van de synode van Dordrecht is al onze kennis van God afgeleid van Gods zelfkennis en van Zijn openbaring in Christus en in de Heilige Schrift. De Synopsis Purioris Theologiae, uitgegeven in Leiden in 1625, definieert theologia als ‘het spreken van God, of liever, (…) het spreken over God’. Hier worden Gods openbaring in Zijn Woord en ons spreken daarover dus direct aan elkaar gekoppeld.

Theologie is een vorm van kennis (scientia) maar er is wel een fundamenteel verschil tussen de wijze waarop God Zichzelf kent en de wijze waarop wij als schepselen Hem kunnen kennen. In de scholastieke theologie heeft de Leidse hoogleraar Franciscus Junius (1545-1602) daarom het onderscheid tussen de archetypische theologie – wat God weet over Zichzelf – en de ectypische theologie – wat schepselen weten over Hem – ingebracht.

Pelgrims
Bij de kennis die schepselen hebben over God, moet je dan weer onderscheiden tussen engelen en mensen. Bij de mensen is er verschil tussen de kennis van 1) Adam en Eva voor de val, 2) van gevallen zondaren, van 3) mensen die door de Geest van God verlicht zijn en 4) van de hemelse heerlijkheid. Die laatste vorm van kennis is gelijk aan de kennis die de engelen van God hebben, het is de zogenaamde theologia visionis, de theologie van de aanschouwing. Wij zijn nog niet zover, wij moeten wandelen door het geloof en daarom is onze theologie op zijn best die van de gevallen, maar door de Geest van God opnieuw geboren zondaren, de zogenaamde theologia viatorum, de pelgrimstheologie. Echte gereformeerden zijn pelgrims.

Al onze theologie – als kennis van God – is dus afgeleid van Gods openbaring en van Gods zelfkennis. Dat is een duizelingwekkende gedachte. We beginnen altijd met God, de drie-enige: God de Vader onze Schepper, God de Zoon onze Verlosser en God de Heilige Geest, Die ons door Christus met God verbindt en zo vernieuwt. We weigeren ons theologische uitgangspunt te nemen in menselijke ervaringen en ideeën omdat die bedrieglijk zijn en we zoeken ons ankerpunt, ons houvast in God, Die Zich in Christus en door de Schriften aan ons heeft geopenbaard. Ook als dat soms tot theologische resultaten leidt die moeilijk te doorgronden zijn, zoals bij de predestinatieleer, of als de theologie een correctie betekent op wat wij voelen en ervaren – God is heilig en soeverein ook in Zijn toorn en wraak – dan nemen we het zelfgetuigenis van God serieuzer dan onze bedrieglijke religieuze ervaringen of behoeften. Dat maakt de gereformeerde theologie echt katholiek, geschikt voor de kerk als geheel, als correctie van het al te menselijke spreken en denken.

Stelligheid
De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat de grote stelligheid waarmee de gereformeerde theologie vaak als een burcht is opgebouwd, haaks staat op deze fundamentele notie. Het is raar dat mensen die belijden dat al hun kennis gebrekkig en ten dele is, elkaar toch zo de tent van de kerk uit kunnen vechten… De gereformeerde theologie is dus wel katholiek, maar gereformeerde theologen zijn het helaas niet altijd.

Het doet afbreuk aan het katholieke karakter van de gereformeerde theologie, als gereformeerde christenen het geheel van de kerk uit het oog verliezen. Zij zien het dan niet meer als hun roeping om de kwantitatieve katholieke kerk te dienen met de kwalitatieve katholiciteit van de gereformeerde theologie. Zij scheiden zich af en zetten de kerk in afgeslankte vorm voort. Dat is nooit de intentie van de Reformatie of van de katholieke, naar het Woord van God gereformeerde kerk geweest. Van origine zocht de gereformeerde kerk juist de verbinding met de wereldwijde kerk, zelfs met oosters-orthodoxe christenen, in het besef van de historische continuïteit van deze kerken met de vroege kerk en in het verlangen om de herontdekking van het Evangelie ook met hen te delen."

Prof. dr. H. van den Belt is bijzonder hoogleraar namens de Gereformeerde Bond aan de Rijksuniversiteit Groningen. Lees de volledige tekst van dit artikel in De Waarheidsvriend van donderdag 30 augustus 2018, of download hier de gratis pdf. Klik hier om een abonnement op De Waarheidsvriend te nemen.