Andries Knevel: "De reformatorische zuil heeft goud in handen"

“Terwijl andere zuilen afbrokkelen, staat de refozuil nog altijd overeind. Tienduizenden jongeren groeien op in een context van vroomheid, kerkgang en gemeenschapszin. De refozuil heeft goud in handen”, aldus Andries Knevel afgelopen zaterdag. De voormalig EO-presentator en theoloog verzorgde op de jaarlijkse netwerkdag van het Dutch Biblebelt Network de hoofdlezing. Hij wijst op de voor- en nadelen van de refozuil en de invloed van de evangelische beweging. “De invloed van Opwekkingsliederen op de refozuil is groter dan alle theologische publicaties van theologische hoogleraren in de afgelopen veertig jaar.”

Dit artikel is je cadeau gedaan door cvandaag Premium lid Jeffrey Schipper.

Word ook lid

Knevel citeert dr. C. S. L. Janse, voormalig hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad: ‘Er is sprake van een zuil wanneer mensen vanwege een gemeenschappelijke levensbeschouwing zich op verschillende terreinen gaan organiseren.’ Naar aanleiding van dit citaat maakt de programmamaker duidelijk dat er in Nederland ooit sprake was van vier protestantse zuilen: de bevindelijk-gereformeerden, de vrijgemaakten, modern-gereformeerden en de evangelische beweging. “Wat is er gebeurd? De modern-gereformeerde zuil is weg”, maakt Knevel duidelijk. “Die is in tien á vijftien jaar verdwenen sinds ontstaan van de PKN. De vrijgemaakte zuil is in een razend tempo aan het verkruimelen, want alles is opengesteld. Deze gereformeerden worden onderdeel van een vrijgemaakt-gereformeerd-evangelische beweging.”

Inzoomend op de bevindelijk-gereformeerde zuil merkt Knevel op dat men in de beginfase kleur op de wangen kreeg door de media. “De oprichting van het Reformatorisch Dagblad heeft bijgedragen aan het ontstaan van de zuil, zoals het Nederlands Dagblad een belangrijke rol spelen bij de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv). En de EO heeft onbedoeld bijgedragen aan een sterke evangelische beweging. In een latere fase was er sprake van emancipatie: de bevindelijk-gereformeerden werden een beetje trots op zichzelf. Nu zit men in de fase van het groeiend zelfbewustzijn.” Ter illustratie verwijst Knevel naar SGP-Kamerleden Roelof Bisschop en Chris Stoffer. “Bisschop licht met grote woorden de SGP-standpunten toe. Stoffer draagt bruine schoenen onder een blauw pak, dan ben je als refo ver heen”, zegt hij met een knipoog. “De huidige generatie is een trotse refo.”

Wat karakteriseert de refozuil?
Volgens Knevel vormen de Drie Formulieren van Enigheid (de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels, red.) het centrum van de refozuil. “Daar is een vierde ‘belijdenisgeschrift’ aan toegevoegd: bevinding. Dit wordt door hen toegeëigend. Wat is bevinding? Ds. A. Moerkerken verwoordt dat op een uitmuntende wijze: ‘Het geheel der geestelijke ervaringen die Gods kinderen ondervinden wanneer de Heilige Geest de weldaden die door Christus verworden zijn aan hun ziel toepast.’ Dat karakteriseert de refozuil. Deze invulling van bevinding gaat gepaard met een aantal sociale codes die duidelijk maakt wat wel en wat niet mag.

Volgens Bram van de Beek (een vooraanstaand protestants theoloog, red.) zal de refozuil altijd blijven bestaan. Waarom? Ze heeft diepte. ‘Er is een verborgen leven in de omgang met God en dat blijft zich verzetten tegen hedendaagse machten en krachten’, aldus Van de Beek. Hierover zei predikant en hoogleraar Cornelis Graafland (1928-2004) dat ‘de meest verhardende weerstand tegen godsvervreemding te vinden is in bevindelijke spiritualiteit’. Kortom, de refozuil is de weerhoudende kracht tegen alles wat in deze wereld op ons afkomt, terwijl andere zuilen worden weggevaagd door de cultuur waarin we leven. Om die reden hebben de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) het moeilijk, omdat ze tussen verschillende zuilen invallen.”

“Als je nog verder inzoomt op de refozuil en analyseert wat er gaande is, zie je dat er van eenheid geen sprake meer is. De refozuil is aan het versplinteren. Je ziet een links-, midden- en rechterdeel. Dat is het gevolg van het feit dat andere zuilen verdwijnen. Als refozuil kun je je daar niet tegen afzetten, waardoor er intern tegenover elkaar verzet ontstaat”, stelt Knevel, verwijzend naar de veelbesproken lezing ‘Het evangelie zonder kleine lettertjes’ van dr. G. A. van den Brink. Volgens hem prediken sommige reformatorische predikanten “een levensgevaarlijke dwaling”.

Naar aanleiding daarvan publiceerde Cvandaag een briefwisseling tussen Van den Brink en ds. A. Kort, onderdeel van de uiterste rechterflank van de reformatorische gezindte. “Deze discussie ging over de meest wezenlijke zaken binnen de refozuil: hoe wordt een mens zalig? Wat voor buitenstaanders wordt beschouwd als theologische fijnslijperij, is voor reformatorische christenen een wezenlijke discussie.”

De zegen van de refozuil
Opnieuw verwijst Knevel naar de theologen Graafland en Van de Beek. Volgens hen is de refozuil ‘de enige godsdienstige stroming die overeind kan blijven in een cultuur van godsverduistering, want daarin wordt het reformatorische geloofsgoed nog behouden’. Ook deelt hij een citaat van godsdienstsocioloog Gerard Dekker (1931-2017): ‘De refozuil kan de godsdienstige identiteit alleen onveranderd laten als het zich beperkt tot het godsdienstige leven. Het moet zich concentreren tot de toe-eigening van het heil.’ Naar aanleiding van deze laatste opmerking merkt Knevel op dat het in de refozuil vaak over randzaken gaat. Dit brengt het risico met zich mee dat de kern van de zaak, denkend aan de discussie rondom G. A. van den Brink, ondersneeuwt.

“Hoe houd je in deze cultuur jongeren bij het geloof? Ik denk dat de refozuil goud in handen heeft”, zegt Knevel overtuigd. “Zo’n 40.000 jongeren groeien op in een context van vroomheid, kerkgang en gemeenschapszin. Dit is een potentieel contingent aan jonge mensen. De bubbel waar zij onderdeel van zijn trekt als het ware de jongeren door de crisis van de cultuur heen. En dat is de grote kracht van de refozuil. Men beschikt over instituties om jonge mensen er sociologisch bij te houden. Als je het kwantitatief beschouwt zie je dat de refozuil de beste positie heeft om het christelijk geloof door te geven.”

Schaduwzijde refozuil
De voormalig EO-presentator wijst op veelgehoorde kritiek op de refozuil. “Het klassieke verhaal is dat zout in het zoutvaatje blijft. En soms lijkt het geloof alleen om uiterlijkheden en morele codes te draaien en niet om de vreze des Heeren. En dat betekent dat oude woorden misschien niet landen. Maar behoren tot de refozuil is meer dan een sociologisch gebeuren.” Ook wijst hij op de toenemende invloed van sociale media, waardoor sommige refojongeren twee levens leiden. “Daardoor neemt de kans op gespletenheid toe. Dat vind ik eerlijkgezegd een nadeel van de zuil.”

Knevel geeft vervolgens aan dat “de kans om zalig te worden klein is” in de refozuil, waarna een pijnlijke stilte volgt. In gedachten denken zijn toehoorders ongetwijfeld opnieuw aan de lezing van dr. G. A. van den Brink. “De meeste jongeren zullen van zichzelf zeggen dat ze onbekeerd zijn. Dat goud wat je als zuil in handen hebt, daar moet je wél wat meedoen. Als dat niet gebeurt zal er sprake zijn van verstarring naar binnen, omdat het wezenlijke geloof niet aanwezig is. Breng het goud van de zuil en het goud van het evangelie bij elkaar. Als zoekende gelovigen worden afgehouden van het proces van de toe-eigening van het heil, sijpelen ze weg.”

Wat gaat er gebeuren?
“De invloed van de evangelische beweging gaat toenemen”, maakt Knevel duidelijk. “Er is door ds. J. M. D. de Heer (predikant binnen de Gereformeerde Gemeenten, red.) gewaarschuwd tegen Opwekkingslied 770”, verwijzend naar het populaire lied ‘Ik zal er zijn’ van de in 2019 overleden zangeres Kinga Bán. “Bij een reformatorische studentenvereniging als CSFR gaat het dak eraf bij opwekkingsliederen als deze, terwijl psalmen moeizaam worden meegezongen.

Ds. De Heer analyseerde in zijn dissertatie dan ook dat de invloed van Opwekking het geestelijk leven binnen de refozuil aan het veranderen is. En dat proces is nu gaande. Deze trend gaat doorzetten, omdat refojongeren in contact komen met spirituele uitingen uit de evangelische cultuur. De invloed van de bundel Opwekking is groter dan alle theologische publicaties van theologische hoogleraren in de afgelopen veertig jaar. Ds. De Heer zegt het mij na.”

Christenen die meer diepgang willen kiezen voor cvandaag Premium

Je las net een gratis cvandaag Premium artikel. Meld je aan en start je gratis maand.

Start je gratis maand