Jodenhaat en een scherpe uitval van Jezus tegen de Farizeeën

Preekverslag 9 november 2023 5 minuten Jan-Jaap van Peperstraten
Jan-Jaap van Peperstraten

Onlangs las ik het bericht dat de voorzitter van een Joodse Gemeente in Nederland zijn leden met klem had aangeraden om niet als Jood herkenbaar over straat te gaan. Dat bericht is de laatste tijd als een graat in mijn keel blijven steken.   

En ik voelde me minder op mijn gemak dan normaal toen ik deze preek voor de zondag voorbereidde. We horen een scherpe uitval van Jezus tegen de uiterlijkheden van de Farizeeën. Maar wat zijn deze uiterlijkheden? We zouden er een aantal kunnen herkennen. Kwasten, gebedsriemen, en mannen die zich rabbi noemen. Dat zijn niet zomaar uiterlijkheden van tweeduizend jaar geleden, onbegrijpelijke tekens van een lang vergeten religie, zo dood als de Mithrascultus of het geloof in Wodan en Donar. Dit zijn nog steeds zichtbare tekens van het joodse geloof. Gebedsriemen, gebedsmantels, kwastjes - draden. Ze zouden nog steeds te zien zijn geweest in Nederland als de catastrofe van tachtig jaar geleden niet had plaatsgevonden. Symbolen die aangevallen, uitgewist en verborgen worden nu een nieuwe golf van beestachtig antisemitisme over de wereld wordt uitgestort. De bloedigste pogrom sinds 1945, aanvallen op synagogen, aanslagen op burgers. Afgelaste herdenkingen. Struikelstenen die we opeens niet meer willen zien. Dat gebeurt hier en nu. In onze wereld, in onze omgeving.  

En dan lijkt Jezus te zeggen: “Die joodse uiterlijkheden, die de wereld nu wil uitwissen, daar heb ik ook  niks mee.” Nu is er is een zekere katholieke en christelijke traditie die daar wel raad mee wist. Jezus veroordeelt het jodendom, zouden ze zeggen. “Kijk maar zelf: veroordeelt Jezus datgene niet waar Joden mee bezig zijn? Met hun draadjes en reepjes! Het Jodendom, daar moet een grote streep doorheen!”

Ook onze eigen kerk is beladen door een anti-judaïstische en antisemitische cultuur.

“Jodendom! Dat is maar bezig met wetten, regels en uiterlijkheden. Zíj zijn in de schaduw en duisternis. Maar wíj christenen. Wíj zijn de kinderen van het Licht! Wij aanbidden God in geest en waarheid. Wíj hebben een authentiek, innerlijk geloof. Wat zijn wij toch goed. Niet zoals die joden. Jezus zegt het zelf!”    

Gelukkig wordt er niet meer zo gedacht en gepreekt. Behalve misschien in wat smoezelige uithoeken van de kerk. Maar het is wel eeuwenlang gebeurd. Het is deel van ónze schaamtevolle geschiedenis. Ook onze eigen kerk is beladen door een anti-judaïstische en antisemitische cultuur. En lezingen zoals de bovenstaande zijn misbruikt om Joodse mensen mee aan te vallen. Niet één keer, maar eeuwen lang. Wanneer de wereld brandt, en mensen op zoek gaan naar een zondebok moeten we dát in herinnering houden.

En als we ooit denken: Jezus keert zich af van de joden en het joodse geloof. Dan snappen we niets van het Evangelie. Jezus is zelf een Jood, geworteld in het jodendom, sprekend tot andere Joden over de spanningen van zijn eigen tijd. Jezus is wel de Christus, maar geen christen. Mattheüs, die dit verhaal zo opgeschreven heeft was een Jood, hij schreef voor Joden. Hij begreep Jezus als de Nieuwe Mozes. Jezus is niet los verkrijgbaar. Het jodendom maakt deel uit van onze geestelijke realiteit. Wij zijn wezenlijk geestelijk verbonden met het joodse volk, de joodse Bijbel, het joodse geloof en de joodse verwachting (Romeinen 11).

En hij zegt ook nergens: gebruiken en uiterlijkheden zijn verkeerd. Dat staat er ook niet.  

Wij zijn wezenlijk geestelijk verbonden met het joodse volk, de joodse Bijbel, het joodse geloof en de joodse verwachting.

Wat staat er dan wel? Innerlijk en uiterlijk moeten met elkaar in verhouding zijn. Wat wij van onszelf laten zien moet overeenkomen met wie wij zijn. Als religieuze uiterlijkheden een eigen leven gaan lijden raken we het zich op waar het echt om gaat kwijt. Als je gebedsriemen steeds breder worden - zodat anderen daarvan onder de indruk zijn, en je bijzondere kwasten laat aanmeten zodat anderen je gaan bewonderen. Of je loopt de hele dag met een grote Bijbel onder je arm, zo een in een goud gestikt foedraal van duizend euro. Of je draagt een reuzerozenkrans om je nek, met een zo groot mogelijk kruis. Zodat iedereen jou ziet. Nee, dat is niet de weg om te gaan. Dat is wat Jezus zegt. Meer niet.  

Ik heb het gezegd en blijf het zeggen: als het over de Farizeeën gaat in de Bijbel, dan gaat het over ons. Niet over andere mensen dichtbij of ver weg. Over ons.

Maar terugkerend, dat wil dus niet zeggen dat je helemaal zonder uiterlijkheden kan. Integendeel, als je de uiterlijkheden wegdenkt krijg je ze in een andere vorm weer terug. Er zijn religieuze groepen in Nederland die bijna álle zichtbare uiterlijkheden hebben weggedaan omdat ze volledig gericht waren op dat innerlijk. Soms mocht er zelfs geen torentje op de kerk komen! Maar na een generatie of wat zie je weer ándere uiterlijkheden terugkomen. De manier waarop je je kleedt, of hoe je praat - met zo`n bepaalde tongval. Bepaalde woorden en uitdrukkingen gebruikt die niemand anders meer kent. Je haalt ze er zó uit! Nee. Pure innerlijkheid, dat is niet voor ons weggelegd. Wij leven in de wereld. Elk geloof uit zich in een wereld en wij hebben uiterlijke zaken nodig om onze aandacht op de innerlijke wereld te kunnen richten. Wij katholieken hebben dat altijd geweten.

Als het over de Farizeeën gaat in de Bijbel, dan gaat het over ons. Niet over andere mensen dichtbij of ver weg. Over ons.

Wij kunnen dus ook weten wat het dus betekent als de dreiging van geweld de Joodse bevolking in Nederland gedwongen wordt onzichtbaar te zijn. Dat gaat veel verder dan dat iemand tijdelijk wat minder gelegenheid heeft om aan zelfexpressie te doen. Het raakt aan het wezen van de innerlijkheid, en, ja, uiteindelijk het bestaansrecht van het Joodse volk in Nederland. En ja, dat gaat ons ook aan. Het gaat ons zelfs nog meer aan dan de algemene burgerrechten die iedereen in dit land hoort te genieten.

Elke poging om een ander uit te wissen is verkeerd, en sommige zijn nog verkeerder dan anderen. Elke keer als christenen dachten de werkelijkheid van hun geloof te benaderen zonder rekenschap te geven aan de diepe, werkelijke verbondenheid die we hebben met het joodse geloof en het Joodse volk zijn we collectief de Breeveertien opgegaan. Dan komt er niet meer duidelijkheid, maar juist meer verwarring. Niet meer licht, maar nieuwe duisternis. Geen waarheid, maar dwaling. Geen veiligheid, maar onzekerheid. Wie denkt de dans te ontspringen raakt enkel verstrikt in een ander web.

God geve ons de wijsheid om deze waarheid te blijven zien, en er naar te leven.

Amen.

Bovenstaande boodschap is afkomstig van priester Jan-Jaap van Peperstraten en is met toestemming overgenomen door Cvandaag. Klik hier om de website van Jan-Jaap van Peperpstraten te bezoeken.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israël-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Brian Newberg en Lance Coles
Nieuws

Amerikaanse megakerk vraagt pastors ontslag te nemen vanwege rol in misbruikschandaal 

De New Life Church in Colorado Springs heeft twee pastors gevraagd ontslag te nemen. De reden is hun gebrekkige omgang met informatie over het vermeende seksueel misbruik door Robert Morris, oprichter van Gateway Church in Texas. De twee pastors dien

Johan Schep
Video

Johan Schep vertelt waarom het evangelie al in Genesis 1 begint

In de serie 'Jezus in het Oude Testament' vertelt evangelist Johan Schep dat de hele Bijbel, inclusief het Oude Testament, getuigt van Jezus. In meerdere afleveringen gaat Schep dieper in op zogeheten typen en schaduwbeelden van Jezus, zoals Adam en

Tonya Anne Laville
Nieuws

Voormalig politieagent in Mississippi verduisterde geld van kerk om huur te betalen

Een voormalige politieagent in de Amerikaanse staat Mississippi is veroordeeld voor het verduisteren van duizenden dollars van een katholieke kerk. Tonya Anne Laville (48) werkte als beveiliger bij de St. James Catholic Church in Gulfport, waar ze to

Handboeien
Nieuws

Amerikaanse pastor gearresteerd voor vragen om foto’s aan 11-jarig meisje

In de Amerikaanse staat Kentucky is pastor Clarence Barry Hungerford (58) gearresteerd op verdenking van het vragen om foto's van een 11-jarig meisje uit zijn eigen kerk. De man is inmiddels op non-actief gesteld. De familie van het meisje meldde zic

Bart Visser
Video

Bart Visser blikt vooruit op Zomerconferentie van New Wine

De zomer komt er weer aan en dat betekent: tijd voor zomerconferenties. Een van de bekendste is die van New Wine. Van 19 tot en met 25 juli strijkt de vernieuwingsbeweging neer op Landgoed Velder in Liempde. New Wine-directeur Bart Visser blikt vooru

ZERA worship
Persbericht

Festival met 50 uur non-stop aanbidding: line-up bekend is bekend

De volledige line-up van het ZERA worship festival 2025 is bekend. Tijdens dit unieke driedaagse festival, dat plaatsvindt van 14 tot en met 16 augustus in Maarsbergen, komen worshipformaties uit binnen- en buitenland samen voor 50 uur non-stop aanbi

asielzoekers
Nieuws

Brandbrief aan Tweede Kamer: christenen lijnrecht tegenover elkaar in asieldebat

Donderdag stemt de Tweede Kamer over de veelbesproken asielnoodmaatregelenwet. Christenen in de politiek én daarbuiten staan lijnrecht tegenover elkaar. Zo is er flinke kritiek op de SGP en stuurt een groot aantal christenen, kerken en organisaties e

Romy Kersten
Levensverhaal

TikTok-evangeliste Romy Kersten: "Zat ik niet tegen het plafond te praten?"

Moedig vertelt Romy Kersten (20) op sociale media over haar katholieke geloof. Met haar podcasts en video’s bereikt ze honderdduizenden jongeren per jaar. Ze heeft zo’n tienduizend vaste volgers op TikTok, vijftienhonderd volgers op Instagram en een

Meerartikelen

Arie-Jan Mulder
Column

Hoe reageer je als christen op de zonde van een ander?

Zonde is in eerste instantie een zaak van tekortschieten in liefde, zo komt in deze columnreeks over de zonde naar voren. Als we dit begrijpen kan dat ons helpen met de vraag hoe we in het dagelijks leven omgaan met zonde. Laten we eens kijken hoe we

Geert Benedictus
Opinie

Is de Israël-vlag voor de kerk een steen des aanstoots?

Bij sommige kerken is de blauwwitte vlag met strepen en Davidster een vast onderdeel op het liturgisch podium. Bij andere kerken is dat beperkt tot dagen als de Israël-zondag, de eerste zondag van oktober. Hoe komt dat dit jaar? Kan een kerk het zich

cvi
Nieuws

Waarom het ND berichtgeving over Christenen voor Israël niet rectificeert

Het Nederlands Dagblad heeft besloten haar berichtgeving over het onderzoek naar Christenen voor Israël (CvI) niet te rectificeren. CvI diende daartoe een verzoek in, maar de krant ziet geen aanleiding om dat te doen. In een uitgebreid statement legt

Diederik van Dijk
Persbericht

Transgenderwet ingetrokken: "Dit is de enige juiste uitkomst"

“Dit is de enige juiste uitkomst", aldus SGP-Kamerlid Diederik van Dijk in reactie op het intrekken van de verruiming van de Transgenderwet. “Er waren twee moties én een interpellatie voor nodig, maar het resultaat is er.” “Kwetsbare jongeren zijn ju

Kamerlid Pieter Grinwis
Persbericht

Aangenomen ChristenUnie-voorstel moet einde maken aan dakloosheid

De Tweede Kamer heeft vandaag met een breed gedragen steun het amendement van Kamerlid Pieter Grinwis c.s. (ChristenUnie) aangenomen, waarmee dakloze gezinnen met minderjarige kinderen worden toegevoegd aan de groepen woningzoekenden die gemeenten ve

Don Ceder
Nieuws

Kamer stemt in met strafbaarstelling illegaliteit: CU-Kamerlid Don Ceder uit stevige kritiek

De Tweede Kamer heeft dinsdag ingestemd met twee wetsvoorstellen die onderdeel zijn van het voorgenomen asielbeleid van het kabinet. Het betreft de strafbaarstelling van illegaliteit en het strafbaar stellen van hulp aan mensen zonder verblijfsvergun

Willem Ouweneel
Video

"Omdat Christus stierf, ben ik gered" - Christenen delen grootste geloofslessen

Wat was de grootste geloofsles die u leerde? Deze vraag stelden wij onlangs aan diverse christenen. Onder anderen CU-Tweede Kamerlid Don Ceder, EO-presentator Jurjen ten Brinke, SDOK-presentator Richard Groenenboom, theoloog Willem Ouweneel en presen

India
Nieuws

Indiase christenen in zee gedumpt: “We weten niet of ze nog leven”

De onzekerheid is ondraaglijk voor Sadeq Shalom en andere Rohingya-christenen in India. Al bijna twee maanden hebben ze niets meer gehoord van hun geliefden die begin mei door de Indiase autoriteiten gedeporteerd werden – zonder waarschuwing en onder

Ds. B. Labee
Video

GerGem-predikant heeft boodschap voor jongeren die moeite hebben met bidden

"Ik hoor het nog wel eens dat jongeren het moeilijk vinden om te bidden. Gebruik dan maar deze woorden: 'Schep mij een rein hart, delg uit mijn ongerechtigheid en vernieuw in het binnenste van mij een vaste geest'", aldus ds. B. Labee. De GerGem-pred

N.T. Wright
Nieuws

Amerikaanse theoloog N.T. Wright: "God overstijgt gender"

De bekende Amerikaanse theoloog en voormalig bisschop van Durham, N.T. Wright, stelt dat God het menselijke begrip van gender overstijgt. Toch blijft het gebruik van mannelijke aanspreekwoorden als 'Vader' en 'Hij' volgens Wright Bijbels gezien veran

Bagtowar en Elias
Video

Wat houdt profetie in? Christenjongeren in gesprek

In deze aflevering van de ChristenDOM? podcast gaan Bagtowar en Elias in gesprek over de aard en actualiteit van profetie. De Bijbel staat vol profetieën: boodschappen van God, vaak uitgesproken door profeten, die richting geven, waarschuwen of hoop

Hardstyle-dj Sefa
Video

Terugkijken: hardstyle-dj Sefa in gesprek met ds. Bart de Bruin

Hardstyle-dj Sefa ging onlangs met vijf predikanten in gesprek over grote levensvragen en zijn levensstijl. Sefa Jeroen Vlaarkamp (24) treedt op bij grote dancefestivals als Defqon.1 en begeeft zich daarmee in een omgeving die haaks lijkt te staan op