Jodenhaat en een scherpe uitval van Jezus tegen de Farizeeën

Preekverslag 9 november 2023 5 minuten Jan-Jaap van Peperstraten
Jan-Jaap van Peperstraten

Onlangs las ik het bericht dat de voorzitter van een Joodse Gemeente in Nederland zijn leden met klem had aangeraden om niet als Jood herkenbaar over straat te gaan. Dat bericht is de laatste tijd als een graat in mijn keel blijven steken.   

En ik voelde me minder op mijn gemak dan normaal toen ik deze preek voor de zondag voorbereidde. We horen een scherpe uitval van Jezus tegen de uiterlijkheden van de Farizeeën. Maar wat zijn deze uiterlijkheden? We zouden er een aantal kunnen herkennen. Kwasten, gebedsriemen, en mannen die zich rabbi noemen. Dat zijn niet zomaar uiterlijkheden van tweeduizend jaar geleden, onbegrijpelijke tekens van een lang vergeten religie, zo dood als de Mithrascultus of het geloof in Wodan en Donar. Dit zijn nog steeds zichtbare tekens van het joodse geloof. Gebedsriemen, gebedsmantels, kwastjes - draden. Ze zouden nog steeds te zien zijn geweest in Nederland als de catastrofe van tachtig jaar geleden niet had plaatsgevonden. Symbolen die aangevallen, uitgewist en verborgen worden nu een nieuwe golf van beestachtig antisemitisme over de wereld wordt uitgestort. De bloedigste pogrom sinds 1945, aanvallen op synagogen, aanslagen op burgers. Afgelaste herdenkingen. Struikelstenen die we opeens niet meer willen zien. Dat gebeurt hier en nu. In onze wereld, in onze omgeving.  

En dan lijkt Jezus te zeggen: “Die joodse uiterlijkheden, die de wereld nu wil uitwissen, daar heb ik ook  niks mee.” Nu is er is een zekere katholieke en christelijke traditie die daar wel raad mee wist. Jezus veroordeelt het jodendom, zouden ze zeggen. “Kijk maar zelf: veroordeelt Jezus datgene niet waar Joden mee bezig zijn? Met hun draadjes en reepjes! Het Jodendom, daar moet een grote streep doorheen!”

Ook onze eigen kerk is beladen door een anti-judaïstische en antisemitische cultuur.

“Jodendom! Dat is maar bezig met wetten, regels en uiterlijkheden. Zíj zijn in de schaduw en duisternis. Maar wíj christenen. Wíj zijn de kinderen van het Licht! Wij aanbidden God in geest en waarheid. Wíj hebben een authentiek, innerlijk geloof. Wat zijn wij toch goed. Niet zoals die joden. Jezus zegt het zelf!”    

Gelukkig wordt er niet meer zo gedacht en gepreekt. Behalve misschien in wat smoezelige uithoeken van de kerk. Maar het is wel eeuwenlang gebeurd. Het is deel van ónze schaamtevolle geschiedenis. Ook onze eigen kerk is beladen door een anti-judaïstische en antisemitische cultuur. En lezingen zoals de bovenstaande zijn misbruikt om Joodse mensen mee aan te vallen. Niet één keer, maar eeuwen lang. Wanneer de wereld brandt, en mensen op zoek gaan naar een zondebok moeten we dát in herinnering houden.

En als we ooit denken: Jezus keert zich af van de joden en het joodse geloof. Dan snappen we niets van het Evangelie. Jezus is zelf een Jood, geworteld in het jodendom, sprekend tot andere Joden over de spanningen van zijn eigen tijd. Jezus is wel de Christus, maar geen christen. Mattheüs, die dit verhaal zo opgeschreven heeft was een Jood, hij schreef voor Joden. Hij begreep Jezus als de Nieuwe Mozes. Jezus is niet los verkrijgbaar. Het jodendom maakt deel uit van onze geestelijke realiteit. Wij zijn wezenlijk geestelijk verbonden met het joodse volk, de joodse Bijbel, het joodse geloof en de joodse verwachting (Romeinen 11).

En hij zegt ook nergens: gebruiken en uiterlijkheden zijn verkeerd. Dat staat er ook niet.  

Wij zijn wezenlijk geestelijk verbonden met het joodse volk, de joodse Bijbel, het joodse geloof en de joodse verwachting.

Wat staat er dan wel? Innerlijk en uiterlijk moeten met elkaar in verhouding zijn. Wat wij van onszelf laten zien moet overeenkomen met wie wij zijn. Als religieuze uiterlijkheden een eigen leven gaan lijden raken we het zich op waar het echt om gaat kwijt. Als je gebedsriemen steeds breder worden - zodat anderen daarvan onder de indruk zijn, en je bijzondere kwasten laat aanmeten zodat anderen je gaan bewonderen. Of je loopt de hele dag met een grote Bijbel onder je arm, zo een in een goud gestikt foedraal van duizend euro. Of je draagt een reuzerozenkrans om je nek, met een zo groot mogelijk kruis. Zodat iedereen jou ziet. Nee, dat is niet de weg om te gaan. Dat is wat Jezus zegt. Meer niet.  

Ik heb het gezegd en blijf het zeggen: als het over de Farizeeën gaat in de Bijbel, dan gaat het over ons. Niet over andere mensen dichtbij of ver weg. Over ons.

Maar terugkerend, dat wil dus niet zeggen dat je helemaal zonder uiterlijkheden kan. Integendeel, als je de uiterlijkheden wegdenkt krijg je ze in een andere vorm weer terug. Er zijn religieuze groepen in Nederland die bijna álle zichtbare uiterlijkheden hebben weggedaan omdat ze volledig gericht waren op dat innerlijk. Soms mocht er zelfs geen torentje op de kerk komen! Maar na een generatie of wat zie je weer ándere uiterlijkheden terugkomen. De manier waarop je je kleedt, of hoe je praat - met zo`n bepaalde tongval. Bepaalde woorden en uitdrukkingen gebruikt die niemand anders meer kent. Je haalt ze er zó uit! Nee. Pure innerlijkheid, dat is niet voor ons weggelegd. Wij leven in de wereld. Elk geloof uit zich in een wereld en wij hebben uiterlijke zaken nodig om onze aandacht op de innerlijke wereld te kunnen richten. Wij katholieken hebben dat altijd geweten.

Als het over de Farizeeën gaat in de Bijbel, dan gaat het over ons. Niet over andere mensen dichtbij of ver weg. Over ons.

Wij kunnen dus ook weten wat het dus betekent als de dreiging van geweld de Joodse bevolking in Nederland gedwongen wordt onzichtbaar te zijn. Dat gaat veel verder dan dat iemand tijdelijk wat minder gelegenheid heeft om aan zelfexpressie te doen. Het raakt aan het wezen van de innerlijkheid, en, ja, uiteindelijk het bestaansrecht van het Joodse volk in Nederland. En ja, dat gaat ons ook aan. Het gaat ons zelfs nog meer aan dan de algemene burgerrechten die iedereen in dit land hoort te genieten.

Elke poging om een ander uit te wissen is verkeerd, en sommige zijn nog verkeerder dan anderen. Elke keer als christenen dachten de werkelijkheid van hun geloof te benaderen zonder rekenschap te geven aan de diepe, werkelijke verbondenheid die we hebben met het joodse geloof en het Joodse volk zijn we collectief de Breeveertien opgegaan. Dan komt er niet meer duidelijkheid, maar juist meer verwarring. Niet meer licht, maar nieuwe duisternis. Geen waarheid, maar dwaling. Geen veiligheid, maar onzekerheid. Wie denkt de dans te ontspringen raakt enkel verstrikt in een ander web.

God geve ons de wijsheid om deze waarheid te blijven zien, en er naar te leven.

Amen.

Bovenstaande boodschap is afkomstig van priester Jan-Jaap van Peperstraten en is met toestemming overgenomen door Cvandaag. Klik hier om de website van Jan-Jaap van Peperpstraten te bezoeken.

Praatmee

Beluister onze podcast

#373 Jeffrey & Petra van de Weetering over Israël, de kerk en geloven vanuit de schuilkelder
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. P. den Ouden
Preekverslag

Ds. Den Ouden over Gods soevereiniteit: “Niet beredeneren, maar aanbidden"

"Als we over Gods soevereiniteit spreken, kunnen we dat nooit buiten Zijn Woord en belofte om doen. Dat betekent dus ook dat we niet over God mogen spreken zonder Christus", aldus ds. P. den Ouden. De hersteld hervormde predikant was eerder deze week

Gerry Velema
Column

Online ‘in de Heer’: lessen van Corrie ten Boom voor vandaag

Ben je ook online ‘in de Heer’? Als we deze vraag vandaag aan Corrie ten Boom zouden kunnen voorleggen, denk ik dat ze ons de volgende anekdote zou vertellen. Corrie ten Boom was eens in de DDR, waar ze wist dat ze zelfs op haar hotelkamer werd afgel

rechter
Nieuws

Predikant vergeeft vrouw die zijn vrouw en familie doodde met giftige lunch

Predikant Ian Wilkinson verloor in één klap zijn vrouw, schoonzus en zwager door een vergiftigde maaltijd. In de rechtszaal sprak hij niet alleen zijn verdriet uit, maar ook woorden van vergeving richting de vrouw die hiervoor verantwoordelijk was. G

Rasanen
Nieuws

Finse christelijke politica in oktober voor Hooggerechtshof wegens haatzaaien

De Finse christelijke politica Päivi Räsänen moet zich opnieuw verantwoorden voor de rechter. 30 oktober dient haar zaak voor het Finse Hooggerechtshof. Ze wordt vervolgd wegens haatzaaien vanwege haar uitlatingen over homoseksualiteit. Het is de der

Johan Lock
Podcast

Schrijver Johan Lock: “Neem het risico dat een kerk mag verdwijnen”

Schrijver Johan Lock pleit voor een diepgaande herbezinning op de manier waarop kerken hun identiteit bewaren en hun toekomst vormgeven. In de Cvandaag podcast vertelt Lock over het durven loslaten van structuren als die niet langer bijdragen aan het

Ds. B. L. P. Tramper
Video

Waarom is er antisemitisme? Hervormde predikant antwoordt in preekfragment

Antisemitisme, oftewel Jodenhaat, bestaat al sinds mensenheugenis. Ook vandaag de dag steekt dit eeuwenoude fenomeen weer in alle hevigheid de kop op. Zeker na de afschuwelijke gebeurtenissen op 7 oktober 2023 en de oorlog die er sindsdien is tussen

zelfdoding
Dagelijks leven

Moeder met suïcidale gedachten deelt noodkreet: “Mijn kinderen verdienen een andere moeder”

Een aangrijpende vraag in de vragenrubriek van Refoweb heeft opnieuw de kwetsbaarheid van psychisch lijden binnen christelijke gezinnen zichtbaar gemaakt. Een vrouw deelde openhartig hoe ze als kind ernstig getraumatiseerd raakte door fysiek geweld,

klaslokaal
Nieuws

Scholen in Texas moeten uiterlijk volgende week tien geboden ophangen

De Texaanse procureur-generaal Ken Paxton heeft scholen in vrijwel de hele staat opgedragen om uiterlijk volgende week de tien geboden in hun klaslokalen te tonen. Daarmee voert hij een nieuwe wet door die eerder dit jaar werd aangenomen, ondanks dat

Meerartikelen

Driedorp
Nieuws

Strijdbijl Driedorp voorlopig begraven: compromis tussen predikant en gemeente

De strijdbijl tussen de Vrije Hervormde Gemeente Driedorp en prof. dr. W. J. op ’t Hof lijkt voorlopig begraven. Het Reformatorisch Dagblad meldt dat beide partijen tot een compromis zijn gekomen en dat er een bemiddelingstraject gestart wordt. Dinsd

Bijbel
Video

Hoe kan de Bijbel Gods Woord zijn als mensen het schreven? Bekijk de video

Veel mensen vragen zich af: als de Bijbel door mensen is geschreven, hoe kan het dan het Woord van God zijn? En hoe verschilt dat van wat moslims over de Koran zeggen? In deze video van het Bijbelcentrum wordt ingegaan op deze vragen en ontdek je waa

Delise
Persbericht

Nieuwe single Delise: “Jij bent Mijn kunstwerk”

Sinds vorige maand is het lied Kunstwerk van singer-songwriter Delise overal online te beluisteren. Het nummer was eerder al exclusief beschikbaar voor kopers van haar cd Verborgen verhalen (2024), maar is nu voor het eerst breed toegankelijk gemaakt

Nederland
Opinie

SGP, doe recht aan uw uitgangspunten in asielbeleid

Aan het debat over de asielnoodmaatregelenwet nam de SGP deel op basis van vier feitelijke onjuistheden. Dat strookt niet met de principes van de partij, zo stelt mr. J. G. de Beer in onderstaande opiniebijdrage.  De SGP geldt als een stabiele partij

Ds. W. Visscher
Preekverslag

Ds. Visscher stelt dat predikanten zielzorg nodig hebben: “Werk kan ons opslokken"

“Zielen kunnen ziek en verwaarloosd zijn. Dat geldt voor gemeenteleden, maar ook voor ambtsdragers. Daarnaast legt het predikantsambt beslag op je hele denken en doen”, aldus ds. W. Visscher. De GerGem-predikant sprak eerder deze week op de Haamstede

Jan Hoek en Mart-Jan Paul
Boekfragment

Gods openbaring is zuiver, maar niet adequaat

In verband met de menselijkheid en tijdbetrokkenheid van Gods openbaring wordt dikwijls het begrip accommodatio (aanpassing) gehanteerd. Dit kan op een verantwoorde manier gehanteerd worden, maar bij dit concept is nauwkeurige afbakening van de betek

cgk-synode
Nieuws

Betrokkenen reageren op CGK-rechtszaak: "Hopen op doorbraak"

Ze zaten dinsdag lijnrecht tegenover elkaar in de rechtszaal: de predikant en scriba van de Petrusgemeente in Broeksterwoude tegenover twee leden van het landelijke CGK-synodebestuur. De inzet: het afdwingen van een nieuwe synode. De directe betrokke

TIJS
Nieuws

Tijs van den Brink krijgt elfde plaats op CDA-lijst en gaat waarschijnlijk Tweede Kamer in

Tijs van den Brink (55) staat op de elfde plaats van de CDA-kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Daarmee is de kans reëel dat de EO-coryfee ook daadwerkelijk in de Tweede Kamer terechtkomt. Ook Derk Boswijk staat hoog op de concept-kandidatenlijst d

John MacArthur
Nieuws

Emotionele zoon deelt tijdens herdenkingsdienst laatste woorden John MacArthur

De oudste zoon van de onlangs overleden predikant John MacArthur werd zichtbaar geëmotioneerd toen hij zaterdag tijdens de herdenkingsdienst sprak over de bijna zestig jaar durende bediening van zijn vader. De dienst vond plaats in Grace Community Ch

pastor
Nieuws

Congolese voorganger in VS vastgezet door immigratiedienst: “Een groot man van God”

De Amerikaanse immigratiedienst ICE heeft in de staat Maine een Congolese voorganger gearresteerd die al jaren actief was binnen lokale kerken. Pastor Michel Tshimankinda, oprichter van de jonge gemeente Restoration Church in South Portland, wordt va

Anne Borkent
Podcast

Anne Borkent wijst op gevaar van ongezond leiderschap in kerken

Pastor Anne Borkent groeide op binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) en maakte later de overstap naar evangelische en charismatische gemeenten. Die overgang betekende voor hem aanvankelijk een bevrijding: "Ik dacht: nu breek ik met religie. Geen

Ds. J. R. van Vugt
Video

HHK-predikant wijst op dwaalleringen in de kerk rond zaligheid

In de gemeente van Kolosse deden zich een aantal dwaalleren voor, voornamelijk een mix van joods wetticisme, oosterse mystiek en Griekse filosofie. Dit zorgde ervoor dat de boodschap van het evangelie in het geding kwam. Paulus waarschuwt hier ook vo