Bijbelse profeten spreken van een 'rest' of 'overblijfsel': waarom?

God 15 september 2023 Dr. R. W. de Koeijer, De Waarheidsvriend
rest overblijfsel

Bij het lezen van de Bijbel stuit je op de term ‘rest’ of ‘overblijfsel’. Vooral de profeten spreken hierover. Toch krijgt dit begrip niet zo vaak aandacht. En dat is niet terecht.

Het woord ‘rest’ heeft in ons spraakgebruik meestal een negatieve klank. Je kunt denken aan wat waardeloos is geworden: een etensrest, een auto op de schroothoop, een allerlaatste winkelvoorraad van de bakker. Het liefst wil je zo snel mogelijk van een restant af.

Heeft de term ‘rest’ in de Bijbel ook een negatieve klank? Ja en nee. Hoewel het woord niet vaak wordt genoemd, heeft de zaak in elk geval veel meer betekenis dan we op het eerste gezicht denken. Via de restgedachte krijgen we zicht op God en Zijn werk. In dit artikel letten we op wat het Oude Testament over de rest zegt.

Noach
In Genesis kom je de restgedachte al tegen in de geschiedenis van Noach. Na de zondeval gaat het met de mensheid van kwaad tot erger. Noach en zijn gezin vormen een uitzondering: ‘Alleen Noach bleef over, en wat met hem in de ark was.’ (Gen.7:23) Dit staat tegen een inktzwarte achtergrond, want bijna de hele mensheid verdrinkt in het water van de zondvloed.

Na de zondeval gaat het met de mensheid van kwaad tot erger. Noach en zijn gezin vormen een uitzondering

Nu wordt Noach niet gered omdat hij een beter mens is dan al zijn tijdgenoten, ook al wandelt hij met God. Alles is te danken aan Gods genade. Tegelijk zie je bij hem wat kenmerkend is voor de rest in de Bijbel: het gaat hierbij om gelovigen die in donkere tijden met God wandelen. Op deze manier komt Zijn trouw in Noach en de zijnen aan het licht en dat is hoopvol. Via Noach laat God Zijn schepping namelijk niet los, zoals Hij via het teken van de regenboog laat zien. Zijn plan gaat door in de tweede wereld.

Jozef
Omdat de wereld ook na de zondvloed verdorven is, kiest de HEERE voorlopig maar één man uit en in hem maar één volk. In de roeping van Abraham ontdek je opnieuw de dubbele lading van de restgedachte. De beperking tot één volk houdt het oordeel in over de wereld. Eigenlijk kunnen we Israël de ‘rest van de volken’ noemen. In deze rest gloort hoop, want Abraham hoort dat in zijn nageslacht de hele aarde zal worden gezegend (Gen.12:3).

In de tijd van Jakob komt de rest in de problemen door de dreiging van een hongersnood. De redding van Jakobs gezin is de achtergrond van de Jozefsgeschiedenis. Als Jozef eenmaal onderkoning is geworden en zich bekend heeft gemaakt aan zijn broers, licht hij namelijk de sluier op van Gods plan: ‘God heeft mij vóór jullie uitgezonden, om voor jullie een overblijfsel veilig te stellen, en jullie door een grote uitredding in het leven te behouden.’ (45:7) Jozef is dus onderkoning geworden om Gods volk toekomst te bieden. Blijkbaar kunnen ook gevaarlijke omstandigheden het voortbestaan van de rest bedreigen, en niet alleen zonde en ongehoorzaamheid.

Elia
De geschiedenis van de HEERE en Israël is er een van zonde en genade, zoals ook in het optreden van Elia blijkt. Hier komt de restgedachte opnieuw naar voren. Na zijn overwinning op de berg Karmel, waar hij vuur van de hemel heeft gebeden, raakt Elia aan de grond. Hij vreest dat er niemand is overgebleven die de HEERE werkelijk dient. Dan bemoedigt God Zijn moedeloze dienaar: ‘Ik zal er in Israël zevenduizend overlaten, allen die de knieën niet gebogen hebben voor de Baäl, en allen van wie de mond hem niet gekust heeft.’ (1 Kon.19:18)

De restgedachte is aangrijpend, want velen van het volk blijken de HEERE dus niet werkelijk te dienen.

Nu ontdekken we pas goed dat er ook dwars door Israël een scherpe scheiding loopt. De restgedachte is aangrijpend, want velen van het volk blijken de HEERE dus niet werkelijk te dienen. Maar in de zevenduizend ligt hoop voor de toekomst: Gods werk gaat in een donkere tijd door.

Jesaja
De restgedachte is vooral te vinden bij de profeten. Jesaja profeteert in het tweestammenrijk Juda, waar hij de zonden openlegt, waarschuwt voor het komende oordeel en oproept tot bekering. De vijanden zullen veel verwoesten, maar toch blijft er een rest over: ‘Als de HEERE van de legermachten ons niet een gering aantal ontkomenen had overgelaten, als Sodom zouden wij geworden zijn; wij zouden Gomorra gelijk geworden zijn.’ (Jes.1:9)

In een dreigende tijd krijgt de zoon van Jesaja een hoopvolle naam. De jongen heet Sjear-Jashub, wat betekent: een rest zal terugkeren (7:3; vgl. 10:20-21). De restgedachte laat ook hier zien hoe diep de afval van de HEERE is doorgedrongen onder het volk. Omdat Israël niet luistert naar de profetische prediking, staat het oordeel van de ballingschap voor de deur.

Tegelijk klinkt in het overblijfsel door dat de HEERE trouw blijft aan Zijn beloften en de deur naar de toekomst openhoudt. Dan komt er echte vernieuwing, want de teruggekeerde rest zal op de HEERE vertrouwen: ‘Op die dag zal het gebeuren dat de rest van Israël en wie van het huis van Jakob ontkomen zijn, niet langer zullen steunen op hem die hen geslagen heeft, maar zij zullen steunen op de HEERE, de Heilige van Israël, in trouw. Die rest zal terugkeren, de rest van Jakob, naar de sterke God.’ (10:20-21)

Nieuw bij Jesaja is dat de restgedachte wordt verbonden met de verwachting van een nieuwe David, de Messias. Hij krijgt de naam Immanuel (7:14) of ‘Twijgje uit de afgehouwen stronk van Isaï’ (11:1). Op deze Verlosser zal de genoemde rest zich gelovig richten.

Nieuw bij Jesaja is dat de restgedachte wordt verbonden met de verwachting van een nieuwe David, de Messias.

Amos
In het tienstammenrijk Israël verkondigt de profeet Amos Gods oordeel eveneens in aangrijpende woorden. Het zal zo zwaar zijn dat er van Israël niets meer lijkt over te blijven: ‘Zo zegt de HEERE: Zoals een herder uit de muil van de leeuw twee pootjes of een stukje van het oor redt, zo zullen de Israëlieten gered worden.’ (Am.3:12) Er zal dus maar een klein overblijfsel worden gespaard. Tegelijk vormt deze rest het bewijs dat de HEERE Zijn volk opnieuw zal zegenen, zoals het slothoofdstuk laat horen. Er komt een tijd van herstel en bloei.

Zefanja
Als Zefanja optreedt, is de Babylonische ballingschap niet meer ver weg. Bij deze profeet vormt de restgedachte onderdeel van Gods plan. De nadruk ligt immers op de woorden ‘Ik zal’. Dwars door het oordeel heen zal de HEERE ervoor zorgen dat een rest Hem dient: ‘Maar Ik zal in uw midden doen overblijven een ellendig en arm volk. Zij zullen op de Naam van de HEERE vertrouwen.’ (Zef.3:12) Geestelijke vernieuwing houdt in dat deze rest alleen de HEERE als houvast overhoudt. Juist dit vertrouwen op de HEERE geeft hoop voor de toekomst, zodat Zefanja’s profetie met blijdschap kan eindigen.

Zacharia
Na de ballingschap spreekt de profeet Zacharia over een rest. Dat is niet vreemd, want hij verkondigt Gods boodschap aan de teruggekeerden uit de ballingschap, het deel dat geestelijk gezuiverd uit het oordeel is gekomen. Ook dan zijn er zorgen over het geestelijke welzijn van een volgende generatie, zodat nieuwe toewijding nodig is. Dit zal weer door het oordeel heengaan, waarbij eerst de Herder wordt geslagen en vervolgens de meerderheid van het volk ten ondergaat.

Het laatste hoofdstuk van de profetie schildert echter een nieuwe toekomst voor een gezuiverde minderheid (Zach.13:7-9; 14). Daarin krijgen ook de heidenvolken een plaats, een notie die bij de profeten voor de ballingschap al volop voorkomt.

Wat leer je van de restgedachte in het Oude Testament? In de eerste plaats dat de zonde diep ingrijpt en Gods plan lijkt te verstoren.

Na het Oude Testament
Na het Oude Testament is de restgedachte sterk aanwezig bij groepen die zich beschouwen als Gods uitverkoren volk. We kunnen denken aan de Joodse stroming van de Essenen in de nederzetting van Qumran. Zij zien zichzelf met hun Messiasverwachting op een unieke plaats staan. Een ander voorbeeld zijn de Farizeeën. Zij treden in de evangeliën op als een selecte groep omdat ze uiterst serieus met Gods geboden omgaan, maar daaraan een hele reeks bepalingen hebben toegevoegd. Toch zijn deze bewegingen niet de rest die de HEERE bedoelt, als we zien hoe Jezus op de Farizeeën reageert.

Vragen
1. De restgedachte in het Oude Testament laat zien dat Gods verlossing steeds weer door het oordeel heengaat. Wat zegt dit over de HEERE?
2. Kun je Hem eren om Zijn weg en werk? Of vind je dit juist moeilijk?

Dubbele lading
Wat leer je van de restgedachte in het Oude Testament? In de eerste plaats dat de zonde diep ingrijpt en Gods plan lijkt te verstoren. God neemt het kwaad zo hoog op dat eerst de totale mensheid en daarna Israël helemaal ten onder lijken te gaan. Er blijft slechts een kleine minderheid over. Toch leert de restgedachte ook dat God trouw blijft aan Zijn verbond met Israël en zo aan Zijn liefdevolle bedoeling met de mensheid. De restgedachte heeft dan ook de dubbele lading van oordeel én genade. Preciezer gezegd: Gods verlossing gaat steeds weer door het oordeel heen. Het is een weg die boven ons menselijk verstand uitgaat, maar waarlangs Hij de eer krijgt.

Dat is heel wat anders dan wat iemand als Charles Darwin heeft geschreven over de rest. Volgens de grondlegger van de evolutietheorie speelt daarbij het principe van de ‘overleving van de sterkste’ (survival of the fittest). Deze opvatting legt kracht in mensen en rassen. Laten we na dit stukje heilsgeschiedenis onder de indruk komen van Gods ondoorgrondelijke weg en werk. Laten we Hem verwonderd belijden met de woorden: Wie is een God als U?

Dr. R. W. de Koeijer is predikant van de hervormde gemeente te Waddinxveen en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#369 Ds. Bram Hofland & ds. John de Groot over de hel, eeuwige straf en het laatste oordeel
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

 Proponent L. Schouten
Nieuws

Preekbevoegdheid verleend aan PKN-proponent door Hersteld Hervormde Kerk

Het breed moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft proponent L. Schouten uit Elspeet per dinsdag preekbevoegdheid toegekend. Dat meldt het kerkverband op haar website. Schouten is al zo’n 35 jaar als proponent actief binnen de voormalige

Willem Lingeman
Video

Echtpaar noemt huwelijk "één groot drama": Willem Lingeman reageert

Bijbelleraar Willem Lingeman reageert in een videoboodschap op een pijnlijke huwelijksgeschiedenis van een echtpaar. Volgens het stel was hun huwelijk “zeker niet Gods wil” en noemt men het “één groot drama”. Inmiddels zijn ze gescheiden en beiden he

Apollinaris Darmawan
Nieuws

Indonesische christen op leeftijd vrijgelaten na jarenlange gevangenisstraf

Na meer dan vier jaar gevangenschap is de christelijke bekeerling Apollinaris Darmawan vrijgelaten uit de Kebon Waru-gevangenis in Indonesië. De man werd in november 2024 vervroegd vrijgelaten, nadat hij meerdere strafverminderingen kreeg. Darmawan z

Indonesische vlag
Nieuws

Honderden moslims protesteren tegen bouw Indonesische kerk

In het Indonesische Kalibaru, een dorp in de stad Depok (West-Java), protesteerden op 5 juli honderden moslims tegen de bouw van een christelijke kerk. Dit gebeurde ondanks dat de kerk alle benodigde vergunningen bezit. Op videobeelden is te zien hoe

Ds. P. den Ouden
Video

Waaraan kun je genade in je hart herkennen? HHK-predikant antwoordt

Waaraan kun je herkennen dat er genade in je hart gekomen is? Op die vraag gaf ds. P. den Ouden in een recente preek antwoord. De HHK-predikant uit Katwijk aan Zee gebruikte in zijn antwoord een citaat van Augustinus. De kerkvader had ooit een briefw

Ann Michelle Lee
Video

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee is aanstaande zondag te gast bij Hour of Power. Ze vertelt daar hoe ze God echt leerde kennen. Ook deelt ze haar droom en boodschap voor de jongere generatie. "Ik wil zoveel mogelijk mensen brengen naar het hart v

Mexico
Nieuws

Mexico: een jaar ontheemd en geen zicht op terugkeer

De maand juli markeert de trieste ‘verjaardag’ van de vlucht van honderden christenen uit hun gemeenschappen in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Ze moesten vrijwel alles achterlaten: hun land, huizen en dieren. Meer dan honderd christenen - van piepj

Arthur Alderliesten
Nieuws

Dolle Mina’s verstoren bijeenkomst Schreeuw om leven: directeur reageert

Afgelopen maandag verstoorden pro-abortus demonstranten een bijeenkomst van Schreeuw om leven in Gouda. De avond was bedoeld om mensen uit de achterban te informeren over het waken bij abortusklinieken. De circa 25 demonstranten - die zich presenteer

Meerartikelen

Syrie
Interview

Syrische christenen houden stand in vijandige omgeving: "God gebruikt de kerk"

"Voor veel mensen wordt de droom van een islamitische staat in Syrië steeds meer werkelijkheid. En daarin is geen plaats voor ongelovigen, zoals christenen." Aan het woord is Ibrahim Lahdo, tot voor kort woonachtig in Syrië. Cvandaag sprak met hem ov

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De wereld kijkt niet naar je preek, maar naar je daden

Tijdens een zendingsreis in Zuid-Afrika kreeg ik onverwacht de gelegenheid om een van de meest gevaarlijke townships in Kaapstad te bezoeken. Kolonel Bazil Vellai, lid van de kerk waar ik te gast was, had ons persoonlijk uitgenodigd om Manenberg - de

Ds. M. van Reenen
Column

Overvolle huizen: spullen verzamelen of schatten in de hemel?

Een verhuizing levert veel op: stress, chaos, drukte, dozen, helpers, een verhuiswagen die de bocht niet kan halen... Maar ook: bezinning. Al die spullen die je uit het ene huis haalt en in het andere weer neerzet, waar komt het vandaan, waar moet he

Kerk van de Heilige Familie
Nieuws

Drie doden bij aanval op katholieke kerk in Gaza: Israël start onderzoek

Bij een aanval op de Kerk van de Heilige Familie in Gaza-stad zijn donderdag drie mensen omgekomen en raakten er meerdere gewond, onder wie de priester van de parochie. De kerk, waar sinds het uitbreken van de oorlog honderden christenen schuilen, we

Jan Pool
Column

Dankbaarheid is geen luxe; het is een manier van leven

Het leven kent zowel prachtige als pijnlijke momenten. Onlangs kreeg ik de sleutel van een prachtige auto, een cadeau van een dierbare vriend voor wie ik al vijftien jaar een mentor mag zijn. Ik ontving hem met tranen van ontroering in mijn ogen. Wat

Josephat Gwajima
Nieuws

Tanzania sluit grote pinksterkerk na kritiek op mensenrechtenschendingen

De Tanzaniaanse overheid heeft de grote protestantse kerk Glory of Christ Tanzania Church gesloten. Reden: een preek waarin voorganger Josephat Gwajima sprak over mensenrechtenschendingen in het land. Zes weken na de sluiting is de kerk nog altijd di

Ds. D. J. Budding
Video

Hervormde predikant wijst op kerken waar het evangelie niet ten volle klinkt

Als je op het volmaakte offer van de Heere Jezus ziet, dan mag je weten dat je zalig wordt. Toch zijn er, met name aan de rechterflank van de reformatorische gezindte, christenen die zich afvragen of zij wel zalig kunnen worden. Die worsteling leidt

Wilkin van de Kamp
Nieuws

Wilkin van de Kamp nodigt je uit om de Plaatsvervanger van Jezus beter te leren kennen

"De Heilige Geest is de Geest van Jezus in jou Die het leven van Jezus in en door jou wil leiden", aldus Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God'. De spreker en schrijver nodigt je in deze aflevering - en in de

Päivi Räsänen
Nieuws

Finse politica overweegt om haar kerk te verlaten na jarenlange LHBTI-strijd

De Finse politica Päivi Räsänen overweegt een definitief afscheid van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland. De aanleiding: de groeiende acceptatie van homorelaties binnen de kerk en het recente besluit van een bisschop om kerken open te stellen v

Naomi Oosterhof
Podcast

Wat houdt ware vriendschap in? Beluister deze podcast

In deze podcastaflevering staat Naomi Oosterhof (foto) stil bij een thema dat ons allemaal raakt: vriendschap. Wat onderscheidt een gewone vriend van een broeder of zuster voor het leven? En hoe kijkt God eigenlijk naar vriendschappen? Naomi neemt je

Groot Letter-uitgave
Persbericht

Bijbelvereniging introduceert Groot Letter Nieuwe Testament (HSV)

Sinds vorige maand is bij de Bijbelvereniging het Nieuwe Testament in Groot Letter-uitgave verkrijgbaar. Deze speciale editie is gedrukt in de Herziene Statenvertaling (HSV) en bedoeld voor mensen die gebaat zijn bij grotere letters, zoals ouderen en

Serhii Burlaka met Oekraïense militairen
Interview

Serhii werkt voor ZOA én is legerpredikant: "Er is een wonder nodig voor Oekraïne"

Als ZOA-medewerker voorziet Serhii Burlaka mensen in de ‘bevrijde gebieden’ rond Cherson (Oekraïne) van voedsel. Maar één week in de maand werkt hij als legerpredikant aan het front. “Ik preek in zo’n week soms maar twee minuten. Het is veel belangri