Opvattingen van kerkrechtjurist over nieuwe fusiekerk zijn merkwaardig

God 22 maart 2023 Hans Bügel
synode fusiekerk

Mr. dr. Pel is een kerkrechtjurist die zijn sporen heeft verdiend. Toch zijn zijn kerkrechtelijk opvattingen, zoals verwoord in zijn recente artikel: ā€œKerk-en-fusie: de gemeente ten onrechte als sluitpost over de fusie tussen GKv en NGKā€ in het licht van het gereformeerde kerkrecht en zijn beginselen merkwaardig te noemen.

Merkwaardig omdat hij het fusieproces onderscheidt in een bestuurlijk en gemeentelijk traject. Die gedachte steunt kennelijk op het feit dat plaatselijke kerken, zijnde gemeenten, zelfstandige entiteiten zijn naar gereformeerd kerkrecht die vrijwillig zijn aangesloten bij een kerkverband. Vanwege de zelfstandigheid van de gemeente en de vrije keuze van de plaatselijke gemeente voor het kerkverband, kan een generale synode niet beslissen voor en over een plaatselijke gemeente binnen haar kerkverband om mee te gaan in een fusie. Zo’n besluit zou in strijd zijn met de plaatselijke autonomie van de gemeente en is daarmee onrechtmatig.

Wederkerige overeenkomst
Hoewel de redenering op zichzelf begrijpelijk is, berust deze opvatting op een misverstand. Het klopt dat naar gereformeerd kerkrecht plaatselijke kerken zelfstandige kerken zijn. Zij zijn vrijwillig tot een verband van kerken toegetreden zonder dat zij hun zelfstandigheid hebben verloren. Echter, met het toetreden tot een kerkverband zijn de kerken die behoren tot het kerkverband ten opzichte van elkaar als het ware contractpartijen geworden bij een wederkerige overeenkomst. Deze wederkerige overeenkomst schept, over en weer, rechten en plichten. Kenmerkend daarbij is dat het nakomen van de rechten en plichten niet afdwingbaar zijn, ondanks dat zij wel verplichtend zijn. Dit betekent dat als het kerkverband in haar overeenkomst een bepaalde bevoegdheid toekent aan een orgaan binnen het kerkverband, de plaatselijke kerken ten aanzien daarvan, afzien van hun eigen bevoegdheid op dat punt.

Vanouds behoort het streven naar kerkelijke eenheid tot iets wat behoort tot de kerken van de meerdere vergadering in het algemeen.

Bovendien betekent het toekennen van bevoegdheid ook als uitgangspunt gebondenheid aan die bevoegdheid voor de plaatselijke kerken. Het is kenmerkend voor gereformeerde kerkverbanden dat plaatselijke kerken weliswaar niet hun bevoegdheden over bepaalde zaken opgeven, maar wel dat zij die bevoegdheden hebben gemandateerd aan kerkelijke organen binnen het kerkverband. Dat kerkelijk orgaan mag dan uit naam van de plaatselijke kerken bevoegdheden uitoefenen en besluiten nemen namens die plaatselijke kerken.

Voldoende basis
Pel stelt zich op het standpunt dat het de generale synode aan mandaat zou ontbreken van de plaatselijke kerken om ook in hun naam te besluiten tot een fusie met de NGK. Volgens Pel ontbreekt een kerkordelijke grondslag en is dat ook wel logisch dat zij ontbreekt omdat dit zich ook niet zou verdragen met het gereformeerde kerkrecht en haar grondbeginselen. Echter, dat is onjuist. Hoewel in de vigerende kerkorde van de GKv, ex artikel E67.4, de bevoegdheden van de generale synode wat ongelukkig lijken te zijn geformuleerd, blijkt, in het licht van de rechtsgeschiedenis van dit artikel, er voldoende basis voor de generale synode om een fusiebesluit te nemen dat ook onmiddellijk de plaatselijke kerken bindt. Die bevoegdheid is niet in strijd met de zelfstandigheid van de plaatselijke kerken, maar juist gebaseerd op het mandaat van die kerken. De Dordtse Kerkorde, waarvan de GKv kerkorde is afgeleid en in feite mede op gebaseerd is, kent immers afspraken waarbij aan meerdere vergaderingen, zoals de generale synode, zaken worden overgelaten die mindere vergaderingen, zoals de kerkenraad, zelf niet kunnen doen of die tot de kerken gezamenlijk behoren.

Vanouds behoort het streven naar kerkelijke eenheid tot iets wat behoort tot de kerken van de meerdere vergadering in het algemeen. Wie de verschillende acta van de GKv vanaf haar ontstaansgeschiedenis raadpleegt, kan vaststellen dat kerkelijke eenheid tot de taken en bevoegdheden van de generale synode behoren. In de praktijk van het kerkelijk leven functioneert het ook daadwerkelijk zo; ook in de GKv zijn er bijvoorbeeld regelingen voor samenwerkende en samenwerkingsgemeenten. Daarover zijn landelijke afspraken gemaakt en die betreffen synodebesluiten. Het is niet zo dat een plaatselijke zelfstandige kerk niet bevoegd zou zijn om zelf afspraken te maken met elke willekeurige kerk, maar zij maakt van die bevoegdheid geen gebruik, omdat zij dat zo met andere kerken binnen het verband heeft afgesproken. En ook in de kerk geldt dat gemaakte afspraken behoren te worden nagekomen.

Bezwaar ongegrond
Een fusie van het kerkverband is dus bij uitstek iets wat behoort tot de kerken van de meerdere vergadering in het algemeen. De kerken die behoren tot het verband hebben de generale synode gemandateerd om te streven naar en te komen tot kerkelijke eenheid. Daarmee is de bevoegdheid een gegeven, omdat het een zaak betreft, ex artikel E67.4 van de kerkorde, waarvan door de kerken eerder is afgesproken om die gezamenlijk in de generale synode te behartigen. Daarmee is in feite de kern van Pel zijn bezwaar ongegrond. Het klopt dat volgens gereformeerd kerkrecht de plaatselijke kerken zelfstandige kerken zijn. Inderdaad zijn zij op vrijwillige basis toegetreden tot het landelijke kerkverband, maar zij hebben ook gezamenlijk afgesproken dat zaken die de kerkelijke eenheid betreffen tot het mandaat van de generale synode behoren.

De suggestie die Pel wekt is dat sprake zou zijn van kerkelijke hiƫrarchie, maar van een top en grondvlak is in de GKv geen sprake.

Bindende rechtskracht
De argumentatie dat het mandaat van de generale synode niet zover gaat dat zij voor individuele kerken kan beslissen om mee te gaan met een fusie van het kerkverband, wordt niet gedragen door een beroep op gereformeerd kerkrecht. Immers, het kerkrecht van de GKv gaat uit van een presbyteriaal-synodaal stelsel. Kerken worden in dat stelsel door middel van afvaardiging naar meerdere vergaderingen vertegenwoordigd. Het is dus ook niet zo dat er sprake is van een top-down benadering zoals Pel zegt. Een meerdere vergadering is immers niet hoger, maar alleen breder samengesteld. Het principe van het presbyteriaal-synodale stelsel is nu juist dat verondersteld en aanvaard wordt dat kerken in die meerdere vergaderingen vertegenwoordigd zijn. Dat verklaart ook dat voor kerkelijke besluitvorming in de GKv geldt dat een besluit van een kerkelijke vergadering bindende rechtskracht heeft. Die bindende rechtskracht ziet dus ook op binding van plaatselijke kerken aan besluiten van de generale synode. Dergelijke besluiten hoeven niet eerst, voordat zij rechtskracht krijgen, te worden geratificeerd door de plaatselijke kerkenraden, maar hebben uit zichzelf direct bindende rechtskracht. Dit leidt alleen tot een uitzondering als er sprake zou zijn van een kerkelijk besluit dat in strijd is met Gods Woord of de kerkorde. Voor dat geval is de plaatselijke kerkenraad bevoegd het betwiste besluit niet uit te voeren. Hoewel op de redactie van deze kerkordelijke bepaling kritiek kan worden uitgeoefend, omdat de artikelen F74.1 en F74.4 innerlijk tegenstrijdig zijn, doet dat niet af aan haar bedoeling, namelijk dat er geen gebondenheid is aan besluiten in strijd met Gods Woord of de kerkorde.

De consequentie is dat een generale synode bindende besluiten kan nemen voor plaatselijke kerken. Dat is geen hiƫrarchie of inbreuk op de zelfstandigheid van plaatselijke kerken, maar het toepassen van tussen kerken in de kerkorde gemaakte afspraken. De suggestie die Pel wekt is dat sprake zou zijn van kerkelijke hiƫrarchie, maar van een top en grondvlak is in de GKv geen sprake. Het gaat uitsluitend om het gemeenschappelijke brede draagvlak van de kerken dat tot uitdrukking komt in synodale besluitvorming. De vrijheid van de kerken is niet in het geding, want kerken hebben immers in alle vrijheid ervoor gekozen de kerkorde als wederkerige overeenkomst van samenwerking te accepteren. Daarbij is het uitgangspunt, zoals de kerkorde ook nadrukkelijk verwoordt, dat besluiten van de kerken in meerdere vergaderingen te allen tijde moeten overeenstemmen met Gods Woord en de kerkorde. In feite kunnen meerdere vergaderingen geen rechtsgeldige besluiten nemen die daarmee in strijd zijn. De zelfstandigheid van plaatselijke kerken komt dan ook onmiddellijk tot uiting bij niet-rechtsgeldige besluiten. Kerkenraden kunnen die - in de woorden van de Gkv kerkorde - niet uitvoeren.

Toetsingsrecht
In zoverre Pel zich beroept op het toetsingsrecht, miskent Pel dat de aard van dat toetsingsrecht niet betekent dat pas na aanvaarding door de plaatselijke kerkenraden kerkelijke besluiten rechtskracht krijgen; die besluiten ontlenen immers hun rechtskracht aan het feit dat zij overeenstemmen met Gods Woord en de kerkorde. De afspraken over besluitvorming in de kerkorde veronderstellen dat zij overeenstemmen met Gods Woord en de kerkorde, zodat het toetsingsrecht een niet op zichzelf staand recht is, maar van toepassing is als er duidelijke en concrete aanwijzingen zijn dat een kerkelijk besluit niet zou voldoen aan de daaraan te stellen voorwaarden en dus mogelijk rechtskracht ontbeert.

De voorstelling van zaken die Pel geeft van de bevoegdheden van meerdere vergaderingen en de rol van de plaatselijke gemeenten is verkeerd.

In de kerkorde van de GKv is bovendien nadrukkelijk bepaald dat besluiten rechtskracht hebben ook als een kerkenraad meent dat het besluit in strijd is met Gods Woord en de kerkorde. Dan hoeft die kerkenraad het besluit niet uit te voeren. Dat impliceert dat de rechtsgeldigheid van dat besluit blijft bestaan. Heel concreet: de inbreng van de plaatselijke gemeente is gewaarborgd in de afvaardiging en vertegenwoordiging van alle kerken in de meerdere vergaderingen en daarom is raadpleging van de gemeente niet nodig. Zij is weer wel nodig als een kerkenraad meent dat aan een besluit rechtskracht ontbreekt omdat het zou strijden met Gods Woord of de kerkorde of in geweten dat besluit niet kan worden uitgevoerd of kan worden aanvaard.

Analogie
Als de generale synode besluit om te fuseren met de NGK, besluiten de gezamenlijke kerken van de GKv tot die fusie. In het verenigingsrecht geldt bijvoorbeeld ook dat, als twee verenigingen besluiten tot een fusie, de leden van de verenigingen automatisch lid zijn van de nieuwe gefuseerde vereniging. Leden kunnen weliswaar niet tegen hun wil lid zijn van een vereniging, zodat leden hun lidmaatschap van de gefuseerde vereniging moeten opzeggen als zij daarvan geen lid willen zijn. Naar analogie geldt dit ook bij de fusie van de GKv. Met het fusiebesluit worden alle, tot het kerkverband behorende kerken van GKv, automatisch lid van het nieuwe door fusie ontstane kerkverband. Uiteraard kunnen bezwaren worden geuit tegen het fusiebesluit door het bewandelen van de kerkelijke weg of kan het lidmaatschap van het kerkverband worden beƫindigd.

Standaardsituatie
De voorstelling van zaken die Pel geeft van de bevoegdheden van meerdere vergaderingen en de rol van de plaatselijke gemeenten is verkeerd. Het wekt ten onrechte de indruk dat plaatselijke kerken een zelfstandig fusiebesluit zouden moeten nemen. Dat past niet in het presbyteriaal-synodale stelsel waarop de Gkv gestoeld is. Dat er na het fusiebesluit de uitvoeringshandelingen bij de plaatselijke kerken nodig zijn, is logisch; het fusiebesluit brengt rechtsgevolgen met zich mee die tot aanpassingen van bestaande regelingen kunnen leiden. Dat zijn rechtsgevolgen van het fusiebesluit. Om die redenen hoeft de kerkenraad daarvoor niet de instemming van de gemeente te vragen, ondanks dat de kerkenraad er uiteraard wel verstandig aan zou doen de gemeente daarbij goed te betrekken. Het betrekken van de gemeente is verstandig om de gemeente vertrouwd te maken met het nieuwe kerkverband waarvan de gemeente straks onderdeel van uit gaat maken, maar is niet nodig voor de vraag of de gemeente van Christus daardoor wordt gediend of geschaad. Die vraag wekt de suggestie dat de gezamenlijke kerken, in de generale synode bijeen, bij hun besluitvorming geen rekening zouden houden met de vraag of de gemeenten van Christus daardoor worden gediend of geschaad. Dat is niet het geval.

Het kan zijn dat een minderheid van kerken de opvatting van de meerderheid niet deelt. Die omstandigheid kan met zich meebrengen dat voor die kerken er gegronde bezwaren zijn tegen een meerderheidsbesluit en daarom tot gewetensbezwaren leiden die het verdragen van het meerderheidsbesluit in de weg staan. Die situatie is echter wel een uitzonderingssituatie. De standaardsituatie is die van de kerkorde, zoals beschreven in artikel A2.1, namelijk dat in de kerk van Christus alles op gepaste wijze en in goede orde moet gebeuren, zodat de vrede wordt gediend, want onze God is immers geen God van wanorde, maar van vrede.

Hans Bügel is lid van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) en is in het dagelijks leven werkzaam als advocaat. Klik hier om zijn website te bezoeken.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Arie-Jan Mulder
Column

Hoe reageer je als christen op de zonde van een ander?

Zonde is in eerste instantie een zaak van tekortschieten in liefde, zo komt in deze columnreeks over de zonde naar voren. Als we dit begrijpen kan dat ons helpen met de vraag hoe we in het dagelijks leven omgaan met zonde. Laten we eens kijken hoe we

Geert Benedictus
Opinie

Is de Israƫl-vlag voor de kerk een steen des aanstoots?

Bij sommige kerken is de blauwwitte vlag met strepen en Davidster een vast onderdeel op het liturgisch podium. Bij andere kerken is dat beperkt tot dagen als de Israƫl-zondag, de eerste zondag van oktober. Hoe komt dat dit jaar? Kan een kerk het zich

Diederik van Dijk
Persbericht

Na lang aandringen SGP wordt Transgenderwet eindelijk ingetrokken

ā€œDit is de enige juiste uitkomst", aldus SGP-Kamerlid Diederik van Dijk in reactie op het intrekken van de verruiming van de Transgenderwet. ā€œEr waren twee moties Ć©n een interpellatie voor nodig, maar het resultaat is er.ā€ ā€œKwetsbare jongeren zijn ju

Kamerlid Pieter Grinwis
Persbericht

Aangenomen ChristenUnie-voorstel moet einde maken aan dakloosheid

De Tweede Kamer heeft vandaag met een breed gedragen steun het amendement van Kamerlid Pieter Grinwis c.s. (ChristenUnie) aangenomen, waarmee dakloze gezinnen met minderjarige kinderen worden toegevoegd aan de groepen woningzoekenden die gemeenten ve

Don Ceder
Nieuws

Kamer stemt in met strafbaarstelling illegaliteit: CU-Kamerlid Don Ceder uit stevige kritiek

De Tweede Kamer heeft dinsdag ingestemd met twee wetsvoorstellen die onderdeel zijn van het voorgenomen asielbeleid van het kabinet. Het betreft de strafbaarstelling van illegaliteit en het strafbaar stellen van hulp aan mensen zonder verblijfsvergun

Willem Ouweneel
Video

"Omdat Christus stierf, ben ik gered" - Christenen delen grootste geloofslessen

Wat was de grootste geloofsles die u leerde? Deze vraag stelden wij onlangs aan diverse christenen. Onder anderen CU-Tweede Kamerlid Don Ceder, EO-presentator Jurjen ten Brinke, SDOK-presentator Richard Groenenboom, theoloog Willem Ouweneel en presen

India
Nieuws

Indiase christenen in zee gedumpt: ā€œWe weten niet of ze nog levenā€

De onzekerheid is ondraaglijk voor Sadeq Shalom en andere Rohingya-christenen in India. Al bijna twee maanden hebben ze niets meer gehoord van hun geliefden die begin mei door de Indiase autoriteiten gedeporteerd werden – zonder waarschuwing en onder

Ds. B. Labee
Video

GerGem-predikant heeft boodschap voor jongeren die moeite hebben met bidden

"Ik hoor het nog wel eens dat jongeren het moeilijk vinden om te bidden. Gebruik dan maar deze woorden: 'Schep mij een rein hart, delg uit mijn ongerechtigheid en vernieuw in het binnenste van mij een vaste geest'", aldus ds. B. Labee. De GerGem-pred

Meerartikelen

N.T. Wright
Nieuws

Amerikaanse theoloog N.T. Wright: "God overstijgt gender"

De bekende Amerikaanse theoloog en voormalig bisschop van Durham, N.T. Wright, stelt dat God het menselijke begrip van gender overstijgt. Toch blijft het gebruik van mannelijke aanspreekwoorden als 'Vader' en 'Hij' volgens Wright Bijbels gezien veran

Bagtowar en Elias
Video

Wat houdt profetie in? Christenjongeren in gesprek

In deze aflevering van de ChristenDOM? podcast gaan Bagtowar en Elias in gesprek over de aard en actualiteit van profetie. De Bijbel staat vol profetieƫn: boodschappen van God, vaak uitgesproken door profeten, die richting geven, waarschuwen of hoop

Hardstyle-dj Sefa
Video

Terugkijken: hardstyle-dj Sefa in gesprek met ds. Bart de Bruin

Hardstyle-dj Sefa ging onlangs met vijf predikanten in gesprek over grote levensvragen en zijn levensstijl. Sefa Jeroen Vlaarkamp (24) treedt op bij grote dancefestivals als Defqon.1 en begeeft zich daarmee in een omgeving die haaks lijkt te staan op

MissieNederland logo
Persbericht

Alliantiedag MissieNederland: ā€˜Vrede in tijden van onrust’

In een tijd waarin conflicten, spanningen en verdeeldheid toenemen, klinkt de stem van Jezus verrassend actueel: ā€œMijn vrede geef Ik uā€ (Johannes 14). Op zaterdag 5 juli 2025 organiseert MissieNederland een Alliantiedag in het VEZ-centrum in Zwolle,

Superbook
Getuigenis

Japanse kinderen leren Jezus kennen door Bijbelse animatieserie: ā€œHet raakte mijn hartā€

In Japan, waar religieuze programma’s op nationale televisie nauwelijks ruimte krijgen, is het uitzenden van een animatieserie over de Bijbel al op zich een wonder. Toch gebeurde het: Superbook, een animatieserie met Bijbelse verhalen, was in de jare

Ds. A. J. van den Herik
Interview

Is Israƫl-Iran oorlog te koppelen aan Ezechiƫl 38? Ds. A. J. van den Herik antwoordt

De oorlog tussen Israƫl en Iran hield de wereld twaalf dagen lang in haar greep. Ook christenen volgen de ontwikkelingen nauwlettend. Sommigen leggen een directe link tussen de oorlog en Ezechiƫl 38 waarin beschreven wordt hoe 'Gog uit het land Magog

operatiekamer
Column

Overgave in de operatiekamer: wat als je je kind moet loslaten?

Overgave op hoog niveau, dat is wat God van ons vraagt. Niet omdat Hij dat van ons eist, maar omdat Hij weet wat het beste voor ons is. Toen mijn zoontje op 3-jarige leeftijd met een geperforeerde blindedarmontsteking met spoed de operatiekamer in mo

Leo Smits
Opinie

Ziekte als teken van een zwak geloof? Tijd voor een tegengeluid

Er is de laatste tijd veel discussie binnen christelijk Nederland over een leer die stelt dat gelovigen gevrijwaard zouden zijn van ziekte en armoede. Deze zogenoemde gerealiseerde theologie legt sterk de nadruk op wat nu al zichtbaar is van Gods Kon

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka