Job en de Webb-telescoop: 'Waar is de weg naar de oorsprong van het licht?'

God 23 november 2022 Marjo C. A. Korpel
Webb-telescoop

Op 12 juli 2022 toonde de NASA de spectaculaire eerste foto’s van de Webb-ruimtetelescoop die een stukje universum laten zien ter grootte van een zandkorrel. Job 38:19 is daarbij ineens fascinerend, alsof de verzen ooit geschreven zijn met het oog op mensen van nu, vooral in de nieuwe bijbelvertaling. Hoe rijmen we zulke nieuwe kennis met die oude Bijbel?

Job uit Uz
Simpel gezegd gaat het bij die ruimtefoto’s om terugkijken in de tijd. Maar ook als bijbelonderzoekers proberen we dat te doen. Zo wordt van Job altijd gezegd: we weten niets van hem. Nu wist de bijbelschrijver nog wel dat Job iemand was uit het land Uz. Waar dat ligt weten we niet, maar er zijn goede redenen om aan te nemen dat het ergens in het oude Kanaän was, op de grens van Israël en Libanon. Opmerkelijk is dat juist daar, in het huidige Zuid-Syrië, Job nog altijd als heilige wordt vereerd. Er is een Job-dorp, een Job-klooster, een Job-bad (hamam), en zelfs een graf van Job en zijn familie, evenals een Job-steen. In een heel oud pelgrimageverslag schrijft de Romeinse vrouw Egeria (4e eeuw na Chr.) wat ze daar zag: het Job-dorp, het Job-graf en de Job-steen.

Job-steen
Op de zogenaamde Job-steen staat in Egyptische hiërogliefen een Kanaänitische tekst te lezen: God (El) schepper van de aarde, Baäl Zafon.

Dat verhaal van de Kanaänitische Job heeft blijkbaar zoveel indruk gemaakt dat het overal is doorverteld en verder uitgebreid.

Egeria had opgemerkt dat ook de naam Job erop was geschreven, al zegt dat niet veel. Volgens de legende was het zelfs de steen waartegen Job zat toen hij melaats ver buiten zijn stad zat. In werkelijkheid is de steen van de Egyptische koning Ramses II (13e eeuw voor Chr.). Niettemin geeft de inscriptie wel aan dat de bewoners daar in die tijd de goden El en Baäl vereerden. Uit Egyptische brieven (Amarna) weten we dat er in dat gebied toen een Kanaänitische Job onderkoning (burgemeester) was van de stad Ashtaroth. Nu bleek hij niet op zijn post te zijn toen zijn stad werd aangevallen door vijanden. De farao – die in die tijd ook over Kanaän heerste – wilde weten waarom Job afwezig was. Er wordt teruggeschreven dat koning Job ernstig ziek is en al twee maanden buiten de stad verblijft. In een andere brief worden drie getuigen genoemd die kunnen bevestigen dat Job ziek is en ver van de stad in afzondering verblijft. Die drie moeten Job dus wel hebben opgezocht, anders konden ze niet als getuigen worden aangevoerd.

Vragen aan Job
Dat verhaal van de Kanaänitische Job heeft blijkbaar zoveel indruk gemaakt dat het overal is doorverteld en verder uitgebreid, ook in Israël. In de bijbelse versie laten de bijbelschrijvers God vragen stellen aan Job: Waar is de weg naar de oorsprong van het licht?’ Letterlijk staat er in het Hebreeuws: 'waar is de weg naar de woonplaats van het licht?’, en: 'waar is de (woon)plaats van het donker?’ Alle vragen in Job 38 wijzen er wel op dat het blijkbaar ook de bedoeling is dat mensen zulke vragen stellen, en proberen antwoorden te vinden.

Menselijke taal
Nu is er wel een vraag die meteen opkomt: maar hoe sprak God dan tot Job? Wie de Bijbel doorleest zal zien dat overal waar staat: 'en God sprak’, 'en God zei’, of 'zo luidt het Woord des Heren’ het bijna altijd mensen zijn die spreken: profeten, priesters, zangers, dichters. Gedreven door de Geest spreken zij woorden van God, maar wel in hun eigen taal, en met hun eigen kennis (bijv. Job 32:8). Zo sprak de profeet Amos, die van een boerenbedrijf kwam, in beelden uit de landbouw. En de profeet Ezechiel, die priester was, gebruikte enorm veel beeldspraak over de tempel. Ook als het over de Schepping gaat, gebruiken de schrijvers daarvoor allerlei verschillende voorstellingen. Niet alleen in Genesis 1 en 2 wordt over de Schepping gesproken, maar ook in de Psalmen, de profetenboeken en dus in het boek Job.

Toen onlangs de eerste beelden van de Webb-telescoop getoond werden, leek het wel alsof die woorden in het boek Job ooit geschreven waren voor nu: 'Waar is de weg naar de oorsprong van het licht? En waar is de plaats van het donker?’

Bijbelse vragen over het oerbegin
Daaraan is te zien dat ook toen mensen zich al afvroegen: hoe zijn wij mensen hier gekomen? Hoe is deze hele aarde ontstaan? Waar komt het licht vandaan? Spottend wordt tegen Job gezegd: Jij weet dat vast, want jij bent toen toch al geboren? De bijbelschrijver realiseert zich hier: God is geen mens. God is zoveel groter dan mensen, als mens kunnen we God helemaal niet begrijpen. Wat weten wij van het ontstaan van het licht? Wat weten wij van het ontstaan van de aarde?

Webb-telescoop
Toen onlangs de eerste beelden van de Webb-telescoop getoond werden, leek het wel alsof die woorden in het boek Job ooit geschreven waren voor nu: 'Waar is de weg naar de oorsprong van het licht? En waar is de plaats van het donker?’ Want daarover gaan die ontdekkingen van de Webb-telescoop: over de weg van het licht. De snelheid van het licht is de snelste beweging die maar mogelijk is, 300.000 kilometer per seconde. Nee, dat wist men in bijbelse tijden nog niet. Maar de mens heeft wel verstand gekregen om dingen te onderzoeken. En met de Webb-telescoop kunnen we nu zó ver kijken, dat we miljarden lichtjaren terug in de tijd kunnen zien.

Terugkijken in de tijd
Zoals we dus via onderzoek naar oude teksten terug in de tijd kunnen om die Job uit Kanaän te ontdekken, zo kunnen we nu ook via die Webb-telescoop inderdaad bijna die oorsprong van het licht zien. Als je die foto’s ziet, dan besef je ineens hoe klein wij mensen zijn. Dat is ook wat bij alle discussies over de foto’s naar voren kwam in actualiteitenprogramma’s. De nietigheid van de mens. Eigenlijk net zoals die schrijver van het boek Job al die vragen beschrijft van God: wat weet jij ervan, Job? Was jij erbij, bij dat oerbegin? De foto’s geven ook iets weer van de enorme schoonheid van het heelal. Met een beetje fantasie zie je bij een van de foto’s Michelangelo’s bekende fresco erin, de schepping van Adam, twee handen die elkaar bijna raken.

Sterrenkundige Vincent Icke zei in het programma Op1 erover: 'Het is gewoon prách-tig! Het is een totaal wonder!’ Waarbij hij snel aantekende dat Simon Stevin al zei:

Een wonder is geen wonder. Want hoe wonderlijk iets ook is, er moet een verklaring voor zijn.

Met een beetje fantasie zie je bij een van de foto’s Michelangelo’s bekende fresco erin, de schepping van Adam, twee handen die elkaar bijna raken.

Dat is niet zo’n gekke gedachte. De foto’s van de Webb-telescoop laten zien hoeveel meer we tegenwoordig weten, maar ook: hoe gigantisch veel meer er nog te onderzoeken is dan men in bijbelse tijden ooit had kunnen bedenken. In bijbelse tijden was de wereld nog redelijk overzichtelijk. Zo begon de bijbelschrijver het scheppingsverhaal met de mens. Inmiddels weten we dat we als mens echt nog maar pas komen kijken (300.000 jaar).

De unieke aarde
Voordat de mens gevormd werd, om die bijbelse taal even te gebruiken, was er al minstens 13 miljard jaar aan voorafgegaan waarin de sterrenstelsels zijn ontstaan, en heel veel later ook ons zonnestelsel. Met de aarde, die unieke blauwe bal, met zuurstof voor ons als hoogtepunt. En al weten we nu zoveel meer, tegelijk blijft het zo onnoemelijk groots dat we het niet anders kunnen aanduiden dan als een wonder, of ook: een Godswonder. Gods grootsheid blijkt nog miljarden malen groter te zijn dan de bijbelschrijvers ooit hebben kunnen bevroeden.

God is geen mens
Toen de Russische kosmonaut Joeri Gagarin in 1961 als eerste mens in een baan om de aarde vloog zou hij hebben gezegd dat hij God niet was tegengekomen. Alsof God op een troon in de ruimte zou wonen. Het kan ook anders ervaren worden. Na een kerkdienst over die tekst van Job 38 vertelde een oudere man mij hoe hij in 1952 als twintigjarige zijn opleiding tot straaljagerpiloot deed in Amerika. Na twee jaar mocht hij voor het eerst een solovlucht maken. Helemaal alleen vloog hij rakelings over de wolken, want veel lager dan gewone vliegtuigen. Maar, zo vertelde hij mij, toen hij daar zo alleen was, had hij het gevoel gehad alsof hij daar boven de wolken juist níet alleen was geweest. Zelf noemde hij het een ervaring van Gods mysterie.

Gods grootsheid blijkt nog miljarden malen groter te zijn dan de bijbelschrijvers ooit hebben kunnen bevroeden.

Spreken over God is beeldspraak
De Russische kosmonaut had slechts gezocht naar God als mens, maar zo is God niet. God is de kracht buiten ons en binnen ons, die ons verre overstijgt. Alle spreken over God is beeldspraak en de bijbelschrijvers wisten dat maar al te goed. Ook voor de schepping gebruiken ze beeldspraak. Zo schept God in Genesis 1 de wereld door enkel te spreken. In Job 38 wordt God beschreven als een soort architect die alles uitmeet, maar even later ook als bouwvakker (Job 38:5), een kleermaker (Job 38:9) en een zegelmaker (Job 38:14). Zoals bijbelschrijvers al beeldspraak gebruikten om Gods scheppingswerk te beschrijven, zo beschrijven ook astronomen en natuurkundigen het onbekende met beeldspraak. Zo hebben zij het over 'zwarte gaten’ en de 'oerknal’. Het zijn beelden om iets te beschrijven dat ons voorstellingsvermogen te boven gaat. Dan kunnen we alleen nog spreken in superlatieven, en vooral in beeldspraak. Dat blijft zo, ook als de mens in staat gesteld wordt bepaalde fenomenen beter te begrijpen, zoals die Lees deze passage'zwarte gaten'.

Gods liefde
Als je dan beseft dat er minstens 13 miljard jaar nodig is geweest voor het ontstaan van het universum, en daarbinnen de laatste 4,5 miljard jaar nodig was voor het ontstaan van ons zonnestelsel, voordat wij kleine mensen hier op aarde zouden kunnen bestaan en leven, dan kun je je ook de vraag stellen: hoeveel liefde moet God dan wel niet hebben voor ons en alles op deze aarde? Mensen, planten, dieren, watervallen, blauwe meren, ruisende bossen. Dan moet God tegelijk ook wel heel dichtbij zijn.

Wazige spiegel
Zoals Paulus in zijn brief aan de Korintiërs (1 Kor. 13:8-12) zegt: 'Ons kennen schiet tekort en ons profeteren is beperkt. Pas wanneer het volmaakte (van God) komt, dan zal wat (voor ons mensen) beperkt is verdwijnen.’ Paulus stelt de liefde er tegenover:

'Nu zien we nog maar een afspiegeling’ (eerdere en betere vertaling: een wazige spiegel); 'een raadselachtig beeld, maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben’.

God is bijbels gezien zowel de kracht achter de hele Schepping, dat enorme heelal, als ook de kracht van de liefde die ons zeer nabij is en in wie elk mens gekend is.

Marjo C. A. Korpel is universitair Hoofddocent Oude Testament. Bovenstaand artikel verscheen onlangs op de site van de PThU en is met toestemming van de auteur overgenomen door Cvandaag.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. P. D. Teeuw
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormde gemeente Arnemuiden: ds. P. D. Teeuw

De hervormde gemeente Arnemuiden verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. P. D. Teeuw uit Sliedrecht heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In het Zeeuwse stadje volgt hij ds. M. Klaassen op die in 2022 vertrok en sinds juni 2024 ver

Regenboogvlag
Nieuws

Duitsers verdeeld over regenboogvlag op kerken: slechts 2 op de 10 zijn voor

Slechts twintig procent van de Duitsers vindt het gepast om de regenboogvlag te hijsen. Deze vlag is een symbool van de LHBTI-beweging en wordt op sommige overheidsgebouwen en kerken geplaatst. Een opiniepeiling van Insa-Consulere, uitgevoerd in opdr

Politieagent Amerikaanse immigratiedienst
Nieuws

Christelijke asielzoekers opgepakt tijdens bezoek aan Amerikaans immigratiekantoor

Pastor Ara Torosian van de Cornerstone Church in West-Los Angeles is diep geschokt na de arrestatie van een Iraans christelijk gezin uit zijn gemeente. De ouders en hun 3-jarig kind werden vorige maand opgepakt tijdens een afspraak bij een immigratie

Benjamin Netanyahu
Nieuws

Onderzoek: Ben-Gurion verwees vaker naar Bijbel dan Netanyahu

Uit een nieuwe studie blijkt dat David Ben-Gurion, Israëls eerste premier, in zijn toespraken tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog (1948–1949) vaak verwees naar de Bijbel en Joodse geschiedenis. De huidige premier Benjamin Netanyahu (foto) doet dat mi

Ds. M. Messemaker
Video

Ds. Messemaker vraagt kerkgangers wat er straks op hun grafsteen komt te staan

"Wat mag er straks op uw grafsteen staan?", zo vroeg ds. M. Messemaker in een recente preek aan zijn toehoorders. De hervormde predikant uit Cillaarshoek preekte over Zondag 22 uit de Heidelbergse Catechismus, waarin de troost van de opstanding centr

Iran
Nieuws

Iraanse christen uitgezet uit Turkije en gearresteerd bij terugkeer in Iran

Een Iraanse christen die eerder dit jaar zijn land ontvluchtte vanwege een zware gevangenisstraf, is door Turkije uitgezet. Direct na aankomst in Iran werd hij gearresteerd. De 37-jarige Mehran Shamloui is een voormalige moslim die zich tot het chris

Jeffrey Schipper
Hoofdredactioneel commentaar

Het water van twee radicale evangelisten stinkt naar hoogmoed

De evangelisten Bert Put en Leendert van den Heuvel slaan wild om zich heen. Dit doen ze naar eigen zeggen uit bewogenheid met mensen die binnen de reformatorische gezindte worstelen met geloofszekerheid. Ik ken meerdere mensen die hetzelfde constate

Petra van Aalst
Column

Tussen Psalm 104 en Boeddhabeelden: geestelijke strijd in Alpengebied

De zomervakantie is aanstaande. Veel Nederlanders zullen weer genieten van de prachtige bergnatuur hier in Oostenrijk. De schoonheid van de schepping is hier zo sprekend. Veel Bijbelgedeelten gaan leven. Psalm 104 bijvoorbeeld. In de Herziene Statenv

Meerartikelen

Farshid Seyed Mehdi
Podcast

Farshid Seyed Mehdi wijst op actualiteit Bijbelse profetie: “God heeft een plan met Iran”

In de Cvandaag podcast verbindt evangelist Farshid Seyed Mehdi de profetie uit Jeremia 49 met de huidige situatie in Iran en de wereldwijde verspreiding van Iraniërs. Volgens hem zien we vandaag de vervulling van wat de profeet Jeremia eeuwen geleden

Pastor Arm en zijn vrouw Nina
Interview

Kerkplanting in boeddhistisch Thailand: “Als Hij zegt ‘ga’, dan gaan we”

Pastor Arm en zijn vrouw Nina zijn vier jaar geleden samen met de Nederlandse Ab en Clarine Mol begonnen met het stichten van een gemeente, in het boeddhistische NoonSuung in Thailand. In het begin bestond de gemeente slechts uit zes mensen, inclusie

Britse Lagerhuis
Nieuws

Ochtendgebeden in Brits parlement worden niet afgeschaft

In het Britse Lagerhuis wordt al eeuwenlang elke werkdag begonnen met gebed. Deze gewoonte ligt echter opnieuw onder vuur. Humanists UK noemt de praktijk “oneerlijk” voor parlementsleden die geen christen zijn en pleit voor afschaffing. Toch gaf de h

Nigeria geweld
Nieuws

Nigeriaanse christenen gedood na nieuwe aanvallen Fulani-herders

In Nigeria zijn christenen opnieuw slachtoffer geworden van geweld. Fulani-herders vielen maandagavond twee dorpen aan in de staat Kaduna, waarbij twee christenen werden gedood en drie anderen gewond raakten. Dit melden lokale bewoners aan Christian

Ursula von der Leyen
Nieuws

Haat tegen christenen neemt toe: Spaanse organisatie roept EU op tot actie

De Spaanse organisatie Observatorium voor Godsdienstvrijheid (OLRC) heeft deze week een dringende oproep gedaan aan Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Ze vragen om de aanstelling van een speciale EU-coördinator die haatmisdri

Europese Unie
Nieuws

Hongaarse politica slaat alarm na ‘antichristelijk’ rapport

"Binnen de Europese Unie (EU) wordt goddeloosheid steeds meer zichtbaar", waarschuwt de Hongaarse regeringscommissaris Bernadett Petri. Aanleiding is een rapport van het European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights (EPF), dat volge

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Kenneth Moales Jr
Nieuws

Amerikaanse voorganger overleeft gewelddadige carjacking: "Een wonder dat ik nog leef"

Voorganger Kenneth Moales Jr. uit de Amerikaanse staat Connecticut overleefde eind juni een gewelddadige carjacking in Baltimore. Tijdens de carjacking werd hij door een 16-jarige jongen met een vuurwapen bedreigd. Moales, verbonden aan de Pentecosta

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee, hé? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep m

Ds. D. M. Heikoop
Boekfragment

Wees nuchter en waakzaam: Petrus’ alarm tegen de duivel

Achter alle weerstand die christenen in hun omgeving ontmoeten en achter alle kwaadsprekerij over hen, ziet Petrus één vijand bezig: de duivel (Grieks: diabolos) (vs. 8), de grote tegenstander van God en Zijn gemeente. En daarom roept hij met een tweevou

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Het is essentieel om Gods Geest alle ruimte te geven"

Als je wil dat Gods Geest werkzaam wordt in je leven, moet je Hem wel de ruimte geven. Dat stelt spreker en schrijver Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Levenslicht'. Van de Kamp behandelt in deze video Handelingen 19 waar Paul

Gerdien Lassche - Nelleke Plomp
Interview

Steeds minder mensen krijgen kinderen: slecht nieuws? Christenen reageren

Wereldwijd daalt het geboortecijfer en dat baart de Verenigde Naties (VN) zorgen. In veel landen besluiten mensen minder of zelfs helemaal geen kinderen te willen krijgen. Oorlogen, de klimaatcrisis én financiële onzekerheid spelen daarin een grote r