Een raadselachtige zin in de Bijbel: schoot Jezus zijn leerlingen tóch niet te hulp?

God 24 juni 2022 Dr. Jan Krans
Bijbelblog Markus

Deze bijbelblog gaat over een wonderlijk zinnetje midden in een verhaal van Markus: ‘Toen hij zag dat de leerlingen door de hevige tegenwind maar nauwelijks vooruitkwamen, hoe hard ze ook roeiden, liep hij tegen het einde van de nacht over het meer naar hen toe, en hij wilde hen voorbijlopen’ (Markus 6:48 Nieuwe Bijbelvertaling). Jezus heeft de leerlingen per boot vooruitgestuurd, maar gaat hen achterna als hij ziet dat ze het moeilijk hebben. De rest van het verhaal is bekend: als ze hem zien, denken ze dat het een geestverschijning is. Jezus stelt hen gerust, en als hij aan boord klimt gaat de wind liggen.

Vreemde zin in Markus
Het verhaal staat niet alleen in Markus, maar ook in Mattheüs en Johannes, al zijn er ook grote verschillen. Zo loopt alleen bij Mattheüs ook Petrus over het water, en is alleen bij Johannes de boot al aan de overkant voordat Jezus aan boord kan komen. Ook de verdere reactie van de leerlingen verschilt hemelsbreed: Johannes meldt niets, Mattheüs laat de leerlingen Jezus aanbidden, en Markus heeft het over verbijstering en onbegrip.

Markus is ook de enige die dat vreemde zinnetje heeft: ‘en hij wilde hen voorbijlopen.’ Jezus kwam zijn leerlingen toch juist te hulp? Johannes, die het evangelie naar Markus waarschijnlijk niet kende, heeft zoiets niet, en Mattheüs, die Markus als bron gebruikt heeft, laat het weg. Misschien was Mattheüs er wel net zo over in verwarring als de latere uitleggers. Alleen hebben die laatsten geen keus: ze moeten proberen te begrijpen waarom Markus schreef dat Jezus de leerlingen in de boot voorbij wilde lopen. Welk beeld van Jezus wilde hij oproepen?

Markus is ook de enige die dat vreemde zinnetje heeft: ‘en hij wilde hen voorbijlopen.’ Jezus kwam zijn leerlingen toch juist te hulp?

Verschillende verklaringen
Deed Jezus maar alsof? Stelde hij zijn leerlingen enkel op de proef? Augustinus denkt zo: Jezus wilde zo de angst oproepen die hij vervolgens zou gaan wegnemen. Erasmus zegt iets dergelijks: ‘Hij [Jezus] laat zijn mensen soms in moeilijke omstandigheden alsof hij hen negeert, maar hij houdt nooit op zich om hen te bekommeren.’ Met anderen dacht hij misschien aan het verhaal van de Emmaüsgangers, bij Lukas, waar ook staat dat ‘Jezus deed alsof hij verder wilde reizen’ (Lukas 24:28). Alleen staat er bij Lukas echt ‘hij deed alsof’, maar bij Markus alleen maar ‘hij wilde’.

Wilde Jezus werkelijk gewoon naar de overkant, en waren het de kreten van de leerlingen die hem van gedachte deden veranderen? Hij wilde hen aan de andere oever verrassen, stelt de één. Hij wilde hen voorgaan naar Bethsaïda, om te laten zien dat zijn boodschap ook voor niet-Joods gebied was, stelt de ander. Hoe aantrekkelijk het idee ook is dat Jezus op concrete nood reageert – en daar zijn inderdaad genoeg voorbeelden van in het evangelie –, het blijft vreemd dat hij het meer opgaat naar hen toe en hen dan opeens voorbij zou willen steken. Is hij dan soms tweemaal van gedachte veranderd?

Of gaat het eigenlijk om het gezichtspunt van de leerlingen? Moeten we ‘hij wilde hen voorbijgaan’ lezen als ‘het leek hun alsof hij hen voorbij wilde gaan’? Maar waarom staat dat er dan niet, en hoe zouden we moeten weten dat er zo’n abrupte wisseling van perspectief plaatsvindt?

Schrijf- of vertaalfout
Is er dan misschien sprake van een schrijffout? Verander een paar letters in de overgeleverde Griekse tekst, en er staat dat Jezus de leerlingen aan het passeren was. Dat zou goed voorstelbaar zijn: de leerlingen gaan Jezus zien zodra hij zo ongeveer langszij komt. Maar als de tekst oorspronkelijk zo eenvoudig was, waarom hebben alle handschriften dan het ingewikkelde ‘hij wilde’? Of moeten we die paar handschriften van het evangelie naar Markus volgen dat het hele zinnetje per ongeluk weglaten? Maar dan is het haast nog lastiger om te verklaren hoe het dan wel in de overlevering terecht is gekomen.

Misschien heeft Markus zulke teksten willen oproepen om Jezus’ gang over het meer trekken van een goddelijke verschijning te geven.

Je kunt ook, zoals wel vaker, aan een vertaalfout denken. Liever gezegd: je kunt onderzoeken of de Griekse woorden niet iets anders kunnen betekenen dan gewoonlijk wordt gedacht. Het zinnetje biedt twee aangrijpingspunten: ‘hij wilde’ en ‘voorbijgaan’. Er zijn dan ook exegeten die voor een van beide een andere betekenis voorstellen. In een paar Griekse teksten houdt ‘willen’ iets veel zwakkers in, namelijk ‘op het punt staan om’. Deze betekenis zou het probleem hier oplossen, maar jammer genoeg komen de paar voorbeelden ervan uit teksten die heel ver van het Nieuwe Testament afstaan. In het Nieuwe Testament zelf zit er in het bewuste werkwoord steevast een element van bedoeling.

De andere mogelijkheid zit in ‘voorbijgaan’. Bij het voorbereiden van deze bijdrage dacht ik even het ei van Columbus te hebben gevonden. Er zijn namelijk teksten waar het gebruikte werkwoord niet ‘voorbijgaan’, ‘passeren’ betekent, maar ‘bereiken’, ‘erbij komen’. Dat zou hier heel mooi passen: ‘en hij wilde tot bij hen komen’. Als dit klopte was al het geploeter dat ik al vermeldde overbodig, net als de diepzinnigheden die hierna nog aan bod komen. De hele uitleggeschiedenis – op één oplettende uitlegger na dan – zou zijn misleid door de keuze die al heel vroeg in de Latijnse vertaling is gemaakt, want daar staat een werkwoord dat echt alleen maar ‘voorbijgaan’ kan betekenen. Helaas, ook deze oplossing werkt niet: het Griekse werkwoord kan wel iets als ‘bereiken’ betekenen, maar in dat geval zeg je wie of wat er wordt bereikt op een totaal andere manier dan Markus hier doet. De Griekse zinsbouw sluit die betekenis dus uit. Het kan hier echt alleen om ‘voorbijgaan’ gaan.

Voorbijgaan
Bij enkele uitleggers heeft dat ‘voorbijgaan’ een belletje doen rinkelen: zijn er niet een paar teksten in het Oude Testament, vooral in Exodus, waar God zelf ‘voorbijgaat’, teksten die een verschijning van God als diens ‘voorbijgaan’ aanduiden? En lezen we niet in Job 9:8 en 11: God zelf ‘wandelt op de zee alsof het vaste grond is’ en ‘als hij boven me langs gaat zie ik het niet, en als hij mij voorbijgaat, heb ik het niet door’? Misschien heeft Markus zulke teksten willen oproepen om Jezus’ gang over het meer trekken van een goddelijke verschijning te geven. Deze uitleggers zien in de woorden waarmee Jezus zijn leerlingen geruststelt nog zo’n aanwijzing: ‘Ik ben (het)!’ Deze mogelijkheid is me te subtiel en diepzinnig. Het werkwoord ‘voorbijgaan’ is in het Grieks een heel gewoon werkwoord, en ‘ik ben (het)’ is ook al heel alledaagse taal. Bovendien blijft het vreemd om dan ‘hij wilde hen voorbijgaan’ te schrijven.

Al met al voldoet geen enkele uitweg of verklaring: het raadsel wil maar niet overgaan. Ook daarin schuilt gelukkig schoonheid.

Dr. Jan Krans is universitair docent Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Bovenstaand artikel verscheen onlangs op de site van de PThU en is met toestemming van de auteur overgenomen door CIP.nl.

Praatmee

Beluister onze podcast

#369 Ds. Bram Hofland & ds. John de Groot over de hel, eeuwige straf en het laatste oordeel
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

 Proponent L. Schouten
Nieuws

Preekbevoegdheid verleend aan PKN-proponent door Hersteld Hervormde Kerk

Het breed moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft proponent L. Schouten uit Elspeet per dinsdag preekbevoegdheid toegekend. Dat meldt het kerkverband op haar website. Schouten is al zo’n 35 jaar als proponent actief binnen de voormalige

Willem Lingeman
Video

Echtpaar noemt huwelijk "één groot drama": Willem Lingeman reageert

Bijbelleraar Willem Lingeman reageert in een videoboodschap op een pijnlijke huwelijksgeschiedenis van een echtpaar. Volgens het stel was hun huwelijk “zeker niet Gods wil” en noemt men het “één groot drama”. Inmiddels zijn ze gescheiden en beiden he

Apollinaris Darmawan
Nieuws

Indonesische christen op leeftijd vrijgelaten na jarenlange gevangenisstraf

Na meer dan vier jaar gevangenschap is de christelijke bekeerling Apollinaris Darmawan vrijgelaten uit de Kebon Waru-gevangenis in Indonesië. De man werd in november 2024 vervroegd vrijgelaten, nadat hij meerdere strafverminderingen kreeg. Darmawan z

Indonesische vlag
Nieuws

Honderden moslims protesteren tegen bouw Indonesische kerk

In het Indonesische Kalibaru, een dorp in de stad Depok (West-Java), protesteerden op 5 juli honderden moslims tegen de bouw van een christelijke kerk. Dit gebeurde ondanks dat de kerk alle benodigde vergunningen bezit. Op videobeelden is te zien hoe

Ds. P. den Ouden
Video

Waaraan kun je genade in je hart herkennen? HHK-predikant antwoordt

Waaraan kun je herkennen dat er genade in je hart gekomen is? Op die vraag gaf ds. P. den Ouden in een recente preek antwoord. De HHK-predikant uit Katwijk aan Zee gebruikte in zijn antwoord een citaat van Augustinus. De kerkvader had ooit een briefw

Ann Michelle Lee
Video

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee is aanstaande zondag te gast bij Hour of Power. Ze vertelt daar hoe ze God echt leerde kennen. Ook deelt ze haar droom en boodschap voor de jongere generatie. "Ik wil zoveel mogelijk mensen brengen naar het hart v

Mexico
Nieuws

Mexico: een jaar ontheemd en geen zicht op terugkeer

De maand juli markeert de trieste ‘verjaardag’ van de vlucht van honderden christenen uit hun gemeenschappen in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Ze moesten vrijwel alles achterlaten: hun land, huizen en dieren. Meer dan honderd christenen - van piepj

Arthur Alderliesten
Nieuws

Dolle Mina’s verstoren bijeenkomst Schreeuw om leven: directeur reageert

Afgelopen maandag verstoorden pro-abortus demonstranten een bijeenkomst van Schreeuw om leven in Gouda. De avond was bedoeld om mensen uit de achterban te informeren over het waken bij abortusklinieken. De circa 25 demonstranten - die zich presenteer

Meerartikelen

Syrie
Interview

Syrische christenen houden stand in vijandige omgeving: "God gebruikt de kerk"

"Voor veel mensen wordt de droom van een islamitische staat in Syrië steeds meer werkelijkheid. En daarin is geen plaats voor ongelovigen, zoals christenen." Aan het woord is Ibrahim Lahdo, tot voor kort woonachtig in Syrië. Cvandaag sprak met hem ov

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De wereld kijkt niet naar je preek, maar naar je daden

Tijdens een zendingsreis in Zuid-Afrika kreeg ik onverwacht de gelegenheid om een van de meest gevaarlijke townships in Kaapstad te bezoeken. Kolonel Bazil Vellai, lid van de kerk waar ik te gast was, had ons persoonlijk uitgenodigd om Manenberg - de

Ds. M. van Reenen
Column

Overvolle huizen: spullen verzamelen of schatten in de hemel?

Een verhuizing levert veel op: stress, chaos, drukte, dozen, helpers, een verhuiswagen die de bocht niet kan halen... Maar ook: bezinning. Al die spullen die je uit het ene huis haalt en in het andere weer neerzet, waar komt het vandaan, waar moet he

Kerk van de Heilige Familie
Nieuws

Drie doden bij aanval op katholieke kerk in Gaza: Israël start onderzoek

Bij een aanval op de Kerk van de Heilige Familie in Gaza-stad zijn donderdag drie mensen omgekomen en raakten er meerdere gewond, onder wie de priester van de parochie. De kerk, waar sinds het uitbreken van de oorlog honderden christenen schuilen, we

Jan Pool
Column

Dankbaarheid is geen luxe; het is een manier van leven

Het leven kent zowel prachtige als pijnlijke momenten. Onlangs kreeg ik de sleutel van een prachtige auto, een cadeau van een dierbare vriend voor wie ik al vijftien jaar een mentor mag zijn. Ik ontving hem met tranen van ontroering in mijn ogen. Wat

Josephat Gwajima
Nieuws

Tanzania sluit grote pinksterkerk na kritiek op mensenrechtenschendingen

De Tanzaniaanse overheid heeft de grote protestantse kerk Glory of Christ Tanzania Church gesloten. Reden: een preek waarin voorganger Josephat Gwajima sprak over mensenrechtenschendingen in het land. Zes weken na de sluiting is de kerk nog altijd di

Ds. D. J. Budding
Video

Hervormde predikant wijst op kerken waar het evangelie niet ten volle klinkt

Als je op het volmaakte offer van de Heere Jezus ziet, dan mag je weten dat je zalig wordt. Toch zijn er, met name aan de rechterflank van de reformatorische gezindte, christenen die zich afvragen of zij wel zalig kunnen worden. Die worsteling leidt

Wilkin van de Kamp
Nieuws

Wilkin van de Kamp nodigt je uit om de Plaatsvervanger van Jezus beter te leren kennen

"De Heilige Geest is de Geest van Jezus in jou Die het leven van Jezus in en door jou wil leiden", aldus Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God'. De spreker en schrijver nodigt je in deze aflevering - en in de

Päivi Räsänen
Nieuws

Finse politica overweegt om haar kerk te verlaten na jarenlange LHBTI-strijd

De Finse politica Päivi Räsänen overweegt een definitief afscheid van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland. De aanleiding: de groeiende acceptatie van homorelaties binnen de kerk en het recente besluit van een bisschop om kerken open te stellen v

Naomi Oosterhof
Podcast

Wat houdt ware vriendschap in? Beluister deze podcast

In deze podcastaflevering staat Naomi Oosterhof (foto) stil bij een thema dat ons allemaal raakt: vriendschap. Wat onderscheidt een gewone vriend van een broeder of zuster voor het leven? En hoe kijkt God eigenlijk naar vriendschappen? Naomi neemt je

Groot Letter-uitgave
Persbericht

Bijbelvereniging introduceert Groot Letter Nieuwe Testament (HSV)

Sinds vorige maand is bij de Bijbelvereniging het Nieuwe Testament in Groot Letter-uitgave verkrijgbaar. Deze speciale editie is gedrukt in de Herziene Statenvertaling (HSV) en bedoeld voor mensen die gebaat zijn bij grotere letters, zoals ouderen en

Serhii Burlaka met Oekraïense militairen
Interview

Serhii werkt voor ZOA én is legerpredikant: "Er is een wonder nodig voor Oekraïne"

Als ZOA-medewerker voorziet Serhii Burlaka mensen in de ‘bevrijde gebieden’ rond Cherson (Oekraïne) van voedsel. Maar één week in de maand werkt hij als legerpredikant aan het front. “Ik preek in zo’n week soms maar twee minuten. Het is veel belangri