Een raadselachtige zin in de Bijbel: schoot Jezus zijn leerlingen tóch niet te hulp?

God24 juni 2022 Dr. Jan Krans
Bijbelblog Markus

Deze bijbelblog gaat over een wonderlijk zinnetje midden in een verhaal van Markus: ‘Toen hij zag dat de leerlingen door de hevige tegenwind maar nauwelijks vooruitkwamen, hoe hard ze ook roeiden, liep hij tegen het einde van de nacht over het meer naar hen toe, en hij wilde hen voorbijlopen’ (Markus 6:48 Nieuwe Bijbelvertaling). Jezus heeft de leerlingen per boot vooruitgestuurd, maar gaat hen achterna als hij ziet dat ze het moeilijk hebben. De rest van het verhaal is bekend: als ze hem zien, denken ze dat het een geestverschijning is. Jezus stelt hen gerust, en als hij aan boord klimt gaat de wind liggen.

Vreemde zin in Markus
Het verhaal staat niet alleen in Markus, maar ook in Mattheüs en Johannes, al zijn er ook grote verschillen. Zo loopt alleen bij Mattheüs ook Petrus over het water, en is alleen bij Johannes de boot al aan de overkant voordat Jezus aan boord kan komen. Ook de verdere reactie van de leerlingen verschilt hemelsbreed: Johannes meldt niets, Mattheüs laat de leerlingen Jezus aanbidden, en Markus heeft het over verbijstering en onbegrip.

Markus is ook de enige die dat vreemde zinnetje heeft: ‘en hij wilde hen voorbijlopen.’ Jezus kwam zijn leerlingen toch juist te hulp? Johannes, die het evangelie naar Markus waarschijnlijk niet kende, heeft zoiets niet, en Mattheüs, die Markus als bron gebruikt heeft, laat het weg. Misschien was Mattheüs er wel net zo over in verwarring als de latere uitleggers. Alleen hebben die laatsten geen keus: ze moeten proberen te begrijpen waarom Markus schreef dat Jezus de leerlingen in de boot voorbij wilde lopen. Welk beeld van Jezus wilde hij oproepen?

Markus is ook de enige die dat vreemde zinnetje heeft: ‘en hij wilde hen voorbijlopen.’ Jezus kwam zijn leerlingen toch juist te hulp?

Verschillende verklaringen
Deed Jezus maar alsof? Stelde hij zijn leerlingen enkel op de proef? Augustinus denkt zo: Jezus wilde zo de angst oproepen die hij vervolgens zou gaan wegnemen. Erasmus zegt iets dergelijks: ‘Hij [Jezus] laat zijn mensen soms in moeilijke omstandigheden alsof hij hen negeert, maar hij houdt nooit op zich om hen te bekommeren.’ Met anderen dacht hij misschien aan het verhaal van de Emmaüsgangers, bij Lukas, waar ook staat dat ‘Jezus deed alsof hij verder wilde reizen’ (Lukas 24:28). Alleen staat er bij Lukas echt ‘hij deed alsof’, maar bij Markus alleen maar ‘hij wilde’.

Wilde Jezus werkelijk gewoon naar de overkant, en waren het de kreten van de leerlingen die hem van gedachte deden veranderen? Hij wilde hen aan de andere oever verrassen, stelt de één. Hij wilde hen voorgaan naar Bethsaïda, om te laten zien dat zijn boodschap ook voor niet-Joods gebied was, stelt de ander. Hoe aantrekkelijk het idee ook is dat Jezus op concrete nood reageert – en daar zijn inderdaad genoeg voorbeelden van in het evangelie –, het blijft vreemd dat hij het meer opgaat naar hen toe en hen dan opeens voorbij zou willen steken. Is hij dan soms tweemaal van gedachte veranderd?

Of gaat het eigenlijk om het gezichtspunt van de leerlingen? Moeten we ‘hij wilde hen voorbijgaan’ lezen als ‘het leek hun alsof hij hen voorbij wilde gaan’? Maar waarom staat dat er dan niet, en hoe zouden we moeten weten dat er zo’n abrupte wisseling van perspectief plaatsvindt?

Schrijf- of vertaalfout
Is er dan misschien sprake van een schrijffout? Verander een paar letters in de overgeleverde Griekse tekst, en er staat dat Jezus de leerlingen aan het passeren was. Dat zou goed voorstelbaar zijn: de leerlingen gaan Jezus zien zodra hij zo ongeveer langszij komt. Maar als de tekst oorspronkelijk zo eenvoudig was, waarom hebben alle handschriften dan het ingewikkelde ‘hij wilde’? Of moeten we die paar handschriften van het evangelie naar Markus volgen dat het hele zinnetje per ongeluk weglaten? Maar dan is het haast nog lastiger om te verklaren hoe het dan wel in de overlevering terecht is gekomen.

Misschien heeft Markus zulke teksten willen oproepen om Jezus’ gang over het meer trekken van een goddelijke verschijning te geven.

Je kunt ook, zoals wel vaker, aan een vertaalfout denken. Liever gezegd: je kunt onderzoeken of de Griekse woorden niet iets anders kunnen betekenen dan gewoonlijk wordt gedacht. Het zinnetje biedt twee aangrijpingspunten: ‘hij wilde’ en ‘voorbijgaan’. Er zijn dan ook exegeten die voor een van beide een andere betekenis voorstellen. In een paar Griekse teksten houdt ‘willen’ iets veel zwakkers in, namelijk ‘op het punt staan om’. Deze betekenis zou het probleem hier oplossen, maar jammer genoeg komen de paar voorbeelden ervan uit teksten die heel ver van het Nieuwe Testament afstaan. In het Nieuwe Testament zelf zit er in het bewuste werkwoord steevast een element van bedoeling.

De andere mogelijkheid zit in ‘voorbijgaan’. Bij het voorbereiden van deze bijdrage dacht ik even het ei van Columbus te hebben gevonden. Er zijn namelijk teksten waar het gebruikte werkwoord niet ‘voorbijgaan’, ‘passeren’ betekent, maar ‘bereiken’, ‘erbij komen’. Dat zou hier heel mooi passen: ‘en hij wilde tot bij hen komen’. Als dit klopte was al het geploeter dat ik al vermeldde overbodig, net als de diepzinnigheden die hierna nog aan bod komen. De hele uitleggeschiedenis – op één oplettende uitlegger na dan – zou zijn misleid door de keuze die al heel vroeg in de Latijnse vertaling is gemaakt, want daar staat een werkwoord dat echt alleen maar ‘voorbijgaan’ kan betekenen. Helaas, ook deze oplossing werkt niet: het Griekse werkwoord kan wel iets als ‘bereiken’ betekenen, maar in dat geval zeg je wie of wat er wordt bereikt op een totaal andere manier dan Markus hier doet. De Griekse zinsbouw sluit die betekenis dus uit. Het kan hier echt alleen om ‘voorbijgaan’ gaan.

Voorbijgaan
Bij enkele uitleggers heeft dat ‘voorbijgaan’ een belletje doen rinkelen: zijn er niet een paar teksten in het Oude Testament, vooral in Exodus, waar God zelf ‘voorbijgaat’, teksten die een verschijning van God als diens ‘voorbijgaan’ aanduiden? En lezen we niet in Job 9:8 en 11: God zelf ‘wandelt op de zee alsof het vaste grond is’ en ‘als hij boven me langs gaat zie ik het niet, en als hij mij voorbijgaat, heb ik het niet door’? Misschien heeft Markus zulke teksten willen oproepen om Jezus’ gang over het meer trekken van een goddelijke verschijning te geven. Deze uitleggers zien in de woorden waarmee Jezus zijn leerlingen geruststelt nog zo’n aanwijzing: ‘Ik ben (het)!’ Deze mogelijkheid is me te subtiel en diepzinnig. Het werkwoord ‘voorbijgaan’ is in het Grieks een heel gewoon werkwoord, en ‘ik ben (het)’ is ook al heel alledaagse taal. Bovendien blijft het vreemd om dan ‘hij wilde hen voorbijgaan’ te schrijven.

Al met al voldoet geen enkele uitweg of verklaring: het raadsel wil maar niet overgaan. Ook daarin schuilt gelukkig schoonheid.

Dr. Jan Krans is universitair docent Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Bovenstaand artikel verscheen onlangs op de site van de PThU en is met toestemming van de auteur overgenomen door CIP.nl.

Praatmee

Beluister onze podcast

#321 voorganger Teun van der Leer en predikant Peter Sinia in gesprek over de doop
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Yoran
Nieuws

Vader vermiste christelijke jongen (16) doet belangrijke oproep

Ondanks dat er met duizenden vrijwilligers werd gezocht, is de vermiste christelijke Yoran Krol (16) nog steeds niet gevonden. Zijn vader doet op sociale media daarom nogmaals een oproep en vraagt iedereen die zich in de regio op het water begeeft go

Insalvation en Michelle Lee
Video

InSalvation en Ann Michelle Lee brengen nieuwe single uit: 'Breek de hemelen open'

Het kan nog zo donker lijken in je eigen leven en om je heen; Gods licht kan het doorbreken. De nieuwe single van InSalvation (met gast Ann Michelle Lee) is een gebed om dat te laten gebeuren; een hartenkreet voor het hier en nu. De single is sinds 2

Nigeria gevangenis
Nieuws

Nigeriaans predikantsechtpaar verbleef ten onrechte drie jaar in gevangenis

Een rechtbank in de Nigeriaanse staat Kaduna heeft dominee Jonah Gangas en zijn vrouw Josephine vrijgesproken. Het echtpaar zat meer dan drie jaar gevangen. Ze werden beschuldigd van ontvoering en het bekeren van een jong moslimmeisje, een beschuldig

Ds. J. Koppelaar
Video

Ds. Koppelaar over ziekenzalving: "Het is niet iets magisch of engs"

"We zijn het kwijtgeraakt om met handoplegging te bidden. Dat kwam door de roomse kerk die daar een soort magische werking aan ging toeschrijven. Merkwaardig is trouwens dat we die zegening met handoplegging nog steeds kennen, maar dan alleen bij het

David de Vos
Nieuws

DoorBrekers cancelt Paasconferentie David de Vos: 'Zaait verdeeldheid in lichaam van Christus'

Hij is een gevierd man binnen de evangelische beweging. Maar zijn aankomende boek en verschillende interviews daarover, lijken evangelist en spreker David de Vos plotseling de kop van jut te maken binnen diezelfde beweging. Hij kreeg de afgelopen dag

Wycliffe
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers ontwikkelt nieuwe methode waarbij Bijbels sneller vertaald moeten worden

Wycliffe Bijbelvertalers heeft een nieuwe methode ontwikkeld om Bijbels sneller te vertalen en daarmee Gods Woord aan meer mensen aan te kunnen bieden. Dat meldt The Christian Post. In samenwerking met lokale kerken en tolken werkt de organisatie mom

Oekraïners
Nieuws

Christenen helpen tienduizenden Oekraïners: "Ik wil dat ze weten wie Jezus is"

Toen Rusland twee jaar geleden Oekraïne binnenviel, trokken bijna een miljoen Oekraïners naar het kleine buurland Moldavië. Hoewel de meeste van deze vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of zich in andere landen hebben gevestigd, verblijven er n

Ds. J. B. Alblas over Psalm 47
Video

Ds. Alblas over Psalm 47: een boodschap van hoop in tijden van ellende

‘Want de HEERE, de Allerhoogste, is ontzagwekkend, een groot Koning over de hele aarde.’ In zijn meditatie geeft ds. J. B. Alblas uitleg over Psalm 47 vers 1 tot 5: “Het thema van heel deze Psalm is het koningschap van God. Het gaat om Hem en om Zijn

Meerartikelen

Ds. R. W. Mulder
Nieuws

Ds. R. W. Mulder aanvaardt beroep hersteld hervormd Waarder

De hersteld hervormde gemeente in Waarder verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. R. W. Mulder (foto) uit Montfoort heeft het beroep aanvaard. Waarder was sinds vorig jaar vacant vanwege het emeritaat van ds. L. W. C. Ruijgrok. Mulder bedankt

Rik Op den Brouw
Column

Een les van Jezus: je hoeft niet het maximale uit het leven te halen

Voor sommigen is het leven het plaatsen van vinkjes op een ‘bucketlist’. Wat moet je gedaan hebben en wat moet je gezien hebben. Hoe spectaculairder en hoe verder, hoe beter. Altijd op zoek naar iets nieuws. Anderen doen alles om rijker en belangrijk

Albert van der Heide
Column

Een vergeten boodschap: God spreekt door gevoel

‘Je bent niet tot gevoel gekomen, maar tot geloof.’ Deze uitspraak heb ik regelmatig gehoord in mijn omgeving, terwijl ik opgroeide in de dingen van God en Zijn Heilige Geest. Het is een waar woord en alle aanneming waardig. Want het klopt; geloof is

ds. K.H. (Karel) Bogerd
Nieuws

Preektocht door de Dokkumer Wouden

In de Dokkumer Wouden gaat op woensdag 10 april een derde ‘preektocht’ van start. De ‘preektocht’ begint om 9.30 uur in de Grote of St. Martinuskerk (Markt 2) te Dokkum. De eerste preektocht (40 deelnemers) werd op 23 maart 2022 gehouden in de Friese

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

We willen zelf de regie houden over ons leven (maar Jezus leert iets anders)

In de Bijbel vind je honderden voorspellingen over de geboorte, het leven en sterven van Jezus, die stuk voor stuk zijn uitgekomen. De gebeurtenissen rond de laatste achttien uur van Jezus’ leven zijn eeuwen tevoren voorspeld.Een van de belangrijkste

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Jezus' lijden en sterven: "Hij hield het uit omdat Hij aan ons dacht"

"Jezus heeft de lange lijdensweg kunnen verdragen omdat Hij ons al die tijd in gedachten had. Jezus heeft aan het kruis kunnen volharden omdat Hij steevast onze redding voor ogen had. Wij waren de vreugde die voor Hem in het verschiet lag. Jezus wist

Ds. G. van Zanden
Video

Is het allemaal pais en vree als je een nieuw hart hebt? Ds. Van Zanden geeft antwoord

"Hoe vaak wordt een mens op een dag boos? Een keer? Twee keer? Vijf keer? Tien keer? En een christen die een nieuw hart gekregen heeft? Wordt die ook boos? Kan hij zich nog eens ergens flink over opwinden of is het waar wat het kinderlied zingt: ‘Een

Leander Janse
Video

De oudste zoon is dicht bij de Vader, maar net zo vervreemd als zijn broer

De bekende gelijkenis beschrijft twee verloren zonen. Er bestaat niet alleen een wilde, uitbrekende vorm van zonde. Er is ook meer verborgen, op het oog fatsoenlijke manier, waarop je van God vervreemd kan zijn. De oudste zoon is dicht bij de Vader,

Zanger Elbert Smelt: “Dan mis ik haar gewoon heel erg natuurlijk. Ja, wie niet?”
Video

Zanger Elbert Smelt deelt herinneringen aan Kinga Bán: "Ik mis haar heel erg"

Bijna vijf jaar geleden overleed zangeres Kinga Bán. Zanger Elbert Smelt van de band Trinity bracht vlak voor haar dood samen met haar 'Leef met volle teugen' uit. In een video van Nederland Zingt vertelt hij over dit lied en over de bijzondere optre

Dato Steenhuis over zondebesef
Video

Videoboodschap Dato Steenhuis: Ben jij wel echt bewust van je zonden?

Zondebesef kan een lastig onderwerp zijn. In een video vertelt Dato Steenhuis hier meer over en beantwoordt hij de vraag: ‘Is mijn zondebesef wel groot genoeg? In zijn video benadrukt Steenhuis dat één zonde al voldoende is voor zondebesef. “Als je é

Ds. J. A. W. Verhoeven
Verdieping

Geloven in God is wel persoonlijk, maar niet individualistisch

Mijn geloof of hét geloof? Jonge mensen zeggen nogal eens dat ze belijdenis doen van ‘hun geloof’. Is dat hetzelfde als belijdenis doen van ‘het geloof’? Kan het belijden van het geloof, zoals beleden in het Apostolicum, toch persoonlijk worden? Rond

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Froukje Prakken

Inmiddels terug in Nederland kijken we met Froukje Prakken terug op de beginperiode van het zendingswerk dat haar man Ger en zij deden in Peru tussen 1983 en 1991. Een verhaal over Gods leiding en vertrouwen op God in moeilijke omstandigheden. Ook ho