"Dominee G. H. Kersten zag de demonische geest van de Duitsers te laat"

“Ds. G. H. Kersten zag de Duitsers als een roede in Gods hand. Te laat zag hij de demonische geest van de Duitsers. Maar een antisemiet of Jodenhater is hij beslist niet geweest,” vertelt Bart Bolier. De ouderling uit Elspeet schreef dit boek over ds. G. H. Kersten. “De beeldvorming die rondom ds. Kersten is ontstaan doet echt afbreuk aan de werkelijkheid,” zegt hij over de grondlegger van de SGP en de Gereformeerde Gemeenten.

Dit artikel is je cadeau gedaan door cvandaag Premium lid .

Word ook lid

Ds. Kersten begon als gemeentepredikant in Meliskerke. Op een gegeven moment ontstond er een geestelijke opleving. Wat gebeurde er precies?
“De gereformeerde gemeente in Meliskerke (toen nog behorend tot de Gereformeerde Kerken onder het Kruis, red.) lag figuurlijk in puin. De verdeeldheid was groot. Het aantal mensen dat nog naar de kerk ging was op een paar handen te tellen. Toen Kersten – toen een 19-jarige oefenaar – naar deze gemeente werd geleid, kwam al snel het geestelijk leven tot bloei.”

In zijn boek schrijft Bart over een openlijk onverschillige jongeman die uit nieuwsgierigheid besloot om een kijkje te nemen in Bruinisse, waar Kersten eens voorging. “Hij stond onverschillig tegenover het geloof maar wilde graag dat jonge ventje, waar hij veel over had gehoord, horen preken. ‘Als ik alleen zijn kop maar zie!’, zei hij. Maar tijdens die dienst kwam hij tot bekering. Blijkbaar zegende de Heere de prediking van Kersten. Ook kwam aan de verdeeldheid een einde. Verschillende ervaren mannenbroeders waren zonder resultaat naar Meliskerke gekomen, maar deze jonge voorganger bleek de juiste persoon op de juiste plaats. De enige verklaring die ik hiervoor kan bedenken is de bediening van de Heilige Geest. Uit getuigenissen blijkt dat mensen regelmatig ervoeren dat de hemel als het ware naar beneden neerdaalde als hij preekte.”

Zijn prediking noem je hartelijk, gunnend en ernstig. Wat bedoel je daarmee?
“Kersten was oprecht bewogen met de mensen tegen wie hij sprak. Hij wilde er alles aan doen om enerzijds iets van Gods liefde en anderzijds iets van Zijn heiligheid en rechtvaardigheid te laten zien. De liefde van Christus drong hem. Daarom maakte hij korte metten met godsdienst die niet op de Heere Jezus is gefundeerd. Dat soort geloof was er ook toen helaas veel. Dat is ook de reden dat niet iedereen hem graag mocht.”

Bekeringsverhalen zonder Christus. Dat kan toch niet?
“En toch kan het,” antwoordt de schrijver. “Je kunt praten over de zonde zonder dat je je daadwerkelijk een zondaar voelt. Je kunt praten over je eigen verlorenheid zonder dat zelf te hebben beleefd. Je kunt ook over Jezus spreken zonder je ellende echt te kennen. Het komt allemaal op hetzelfde neer: gevoelsgodsdienst.” Bart laat het woord ‘tijdgeloof’ vallen. “De Heere Jezus verwees in één van Zijn gelijkenissen naar mensen die het Woord met vreugde aannemen, maar dat Woord schiet geen wortel. Als bij wijze van spreken de zon gaat schijnen, gaat dat ‘geloofsplantje’ meteen dood. Kersten durfde dat te benoemen. Niemand kon bij hem de kerk uitgaan zonder te weten of je wel of niet bij Christus hoort.”

Kersten kennen we ook als de oprichter van de SGP. Tegenwoordig verkondigt de partij haar boodschap op een positieve manier. ‘We zijn voor het ongeboren leven en een duurzame relatie’. Klopt mijn indruk dat Kersten meer koos voor een negatieve benadering?
“Hij sprak zich inderdaad tegen veel zaken uit. Maar ik geloof niet dat Kersten slechts overal tegen was. Als dat zo zou zijn had hij nooit de keuze gemaakt om een politieke partij op te richten. Kersten had niets met de liberalen en socialisten, omdat ze niets met godsdienst hadden. De partijen die zich christelijk noemden waren volgens hem halfslachtig en deden te veel water bij de wijn. In plaats van vanaf de zijlijn roepen wat niet goed is, was het volgens hem tijd om zélf in actie te komen. Aangezien hij best veel dingen zag die verkeerd gingen, benoemde hij ook de zonde. Zonder het mooier te maken dan het is. Ds. Kersten riep de overheid op om terug te keren naar Gods Woord.

Wat dat betreft zou ik voor een mix gaan: de SGP van nu én de SGP van toen. Constructief meedenken én mensen regelmatig aansporen tot bekering. Ik heb Kees van der Staaij na zijn bijdrage tijdens de Algemene Beschouwingen daarom een waarderend berichtje gestuurd. In zijn bijdrage stond Jezus, de meerdere Salomo centraal. Tegelijk ging het ook over praktische politiek. Dat is in de lijn van Kersten.”

Er is veel gezegd en geschreven over de houding van ds. Kersten met betrekking tot de Joden en zijn rol in de Tweede Wereldoorlog. Wat is wat jou betreft een veelvoorkomend misverstand?
“Dat Kersten antisemitistisch zou zijn geweest en dat hij de hele oorlog dezelfde houding heeft gehad. Het klopt dat hij zich weleens negatief over Joden in Nederland heeft uitgelaten, maar dat had niets te maken met afkeuring van hun ras. De visie van Kersten was dat we terug moeten naar een gereformeerde staat. Joden waren in die tijd vaak atheïsten, liberalen of socialisten: zijn politieke tegenstanders.”

Maar het Joodse volk is wel het verbondsvolk van de Heere God…
“Zeker,” beaamt Bart. “Daar heeft ds. Kersten mijns inziens te weinig aandacht voor gehad. Maar het is niet zo dat hij hen helemaal uit het oog verloor. De predikant heeft letterlijk gezegd dat er beloften voor het Joodse volk in de Bijbel staan en dat wie het waagt om de hand te slaan aan Gods verbondsvolk daar de consequenties van zal moeten ondervinden. Kersten wist heel goed dat God Zijn beloften nog aan de Joden zou vervullen. Maar hij had dat meer mogen benadrukken, net zoals de oude schrijvers die hij veel las dat deden.”

In de beginperiode van de Tweede Wereldoorlog ging hij nauwelijks tegen de Duisters in. Mogen we dit Kersten kwalijk nemen?
“Ik vind het altijd heel gemakkelijk om vanuit onze luxepositie te oordelen. Maar ds. Kersten heeft later zelf toegegeven dat hij dingen verkeerd heeft gezegd en geschreven, dus kunnen wij hem dat gerust nazeggen. Als Gods kinderen verkeerde keuzes hebben gemaakt, hoeven we dat niet te verdoezelen. Dat doet de Bijbel ook niet. Iemand als ds. Fraanje zag wel vanaf het begin dat de Duitsers zich lieten leiden door een demonische geest. Kersten zag dat, net als de meeste Nederlands, pas veel later. Maar hij had het eerder kúnnen weten.

Kersten zag de Duitsers vooral als een roede in Gods hand, en drong aan tot onderwerping aan de bezetter. Terwijl de bommen vielen en zijn huis trilde, zei Kersten biddend op zijn: ‘Heere, wat U doet is goed en rechtvaardig.’ Hij waarschuwde wel degelijk tegen de NSB en het fascisme, maar hij had het meer prioriteit moeten geven. Anderhalf jaar na het begin van de Tweede Wereldoorlog drongen steeds meer berichten over de Holocaust huiskamers binnen. Toen gingen bij ds. Kersten de schellen van de ogen en was de grens bereikt.

Sindsdien is hij het verzet gaan steunen, zowel financieel als praktisch. Hij verbleef bij zijn schoonzoon in huis die als arts heel veel heeft betekend voor Joden. Bewust keurde zijn schoonzoon Joden medisch af, zodat ze geen toestemming kregen om gedeporteerd te worden. Zo heeft hij veel Joden kunnen redden. Ondertussen kon Kersten vanwege een verschijningsverbod niet meer schrijven in zijn ‘lijfbladen’ De Banier en De Saambinder. De Banier was daarvoor overgenomen door een meneer die pro-Duits was en een bloedhekel aan Kersten had. Zijn pro-Duitse stukken werd geïnterpreteerd als artikelen die door Kersten waren goedgekeurd, maar de predikant had er allang afstand van genomen. Dat is allemaal glashelder met feiten te bewijzen. Helaas willen velen hun eigen interpretatie liever handhaven dan de feiten.”

Je schrijft dat ds. Kersten ook veel waarde hechtte aan kerkelijke eenheid. Hoe kwam dat tot uiting?
“Zijn verlangen was in zijn beginjaren één bevindelijk-gereformeerde kerk. Hij is zelfs in gesprek gegaan met vertegenwoordigers van de Gereformeerde Kerken van Abraham Kuyper. Daarin was hij vooruitstrevend, want zijn ambtsbroeder ds. A. Janse durfde vanwege gewetensbezwaren niet mee naar dat gesprek. Kersten ging ook het gesprek aan met de Christelijke Gereformeerde Kerken, die in de jaren ’30 nog van mening waren dat ze de enige ware kerk waren. Kersten wilde dat over zijn eigen kerk niet zeggen. Nadat deze toenaderingspoging om verschillende redenen op niets uitliep, is hij zich meer gaan richten op zijn eigen kerkverband. Maar nooit heeft hij het standpunt dat kerkelijke verdeeldheid een zonde is losgelaten.”

Wat kan de predikant en kerkganger anno 2018 van Kersten leren?
“In Kerstens prediking stond centraal dat we alleen door Christus met God verzoend kunnen worden. En al het andere heeft geen waarde. Ik waardeer het ook dat hij het evenwicht tussen verkiezing en verantwoordelijkheid heeft vastgehouden. Met andere woorden, als je voor eeuwig behouden wordt heb je het volledig aan God te danken en als je voor eeuwig verloren gaat heb je het volledig aan jezelf te danken. Die twee dingen heeft hij nooit uit elkaar getrokken.

Op maatschappelijk terrein benadrukte hij dat we ons niet uit de wereld terug moeten trekken. De SGP is opgericht om het hele land terug te roepen naar God en Zijn Woord. Hij was dus niet alleen maar gericht op zijn eigen groepering. Daarnaast was Kersten niet overgeestelijk. Hij kon ook genieten van de ‘gewone’ dagelijkse dingen zoals paardrijden, zijn gezin, kunst en architectuur. In zijn pastorie kwamen mensen met allerlei verschillende achtergronden over de vloer. Iedereen was welkom. Daarom typeer ik Kersten als een warme persoonlijkheid, die overigens ook wel eens heel ontoegeeflijk kon zijn. Maar wie is zonder zonde?”

Klik hier om het boek over ds. G. H. Kersten te bekijken of te bestellen.

Christenen die meer diepgang willen kiezen voor cvandaag Premium

Je las net een gratis cvandaag Premium artikel. Meld je aan en start je gratis maand.

Start je gratis maand