Hoe zit dat eigenlijk met wetenschap en de Bijbel?

God 14 maart 2023 Prof. dr. ir. G. J. de Ridder
Jeroen de Ridder

Wetenschap bestaat niet in de Bijbel. Beter gezegd, je zult er geen beschrijvingen vinden van wat wij tegenwoordig wetenschap noemen, en zeker geen beschouwingen over hoe geloof zich tot wetenschap verhoudt. De moderne wetenschap zoals wij die kennen, ontstond pas vanaf de zestiende eeuw, hoewel er al een basis voor was gelegd in de klassieke oudheid en de middeleeuwse kloosters. Zaken die voor ons vanzelfsprekend bij wetenschappelijke kennis horen - systematische observatie, experimenteren, een zo neutraal mogelijk buitenstaandersperspectief, objectiviteit en waardenvrijheid - wijken vaak af van hoe de Bijbel schrijft over weten en kennen. Hooguit kun je zeggen dat sommige vormen van technologische of ambachtelijke kennis in de Bijbel onder wijsheid vallen.

Kennis in de Bijbel
In zowel het Oude als het Nieuwe Testament ontstaat kennis door ervaring van en betrokkenheid bij het onderwerp van de kennis. Ook de persoonlijke ontmoeting met een ander mens of met God leidt tot kennis. De kennis die je zo opdoet, heeft altijd elementen van subjectieve ervaring en beleving. Kennen is in de Bijbel bovendien een activiteit. Het is geen passieve toestand waarin je feitelijke informatie, ervaringen of gevoelens met betrekking tot het onderwerp hebt en in herinnering kunt roepen. Kennis is in de Bijbel gericht op handelen: wie God echt kent, vreest Hem ook. Bij echte kennis hoort zelfs zorg en liefde voor datgene wat je kent. De herder die zijn schapen kent ( Joh. 10), zorgt ook voor ze. Als God zegt dat Hij weet hoe het volk Israël lijdt (Ex. 3:7), stuurt Hij direct Mozes om het volk uit Egypte te bevrijden.

Sciëntisme
De gedachte dat wetenschappelijke kennis de beste of zelfs de enige vorm van kennis zou zijn, is een ongewoon idee in de Bijbel. Maar tegenwoordig is die ‘verabsolutering’ van wetenschappelijke kennis, vaak sciëntisme of wetenschappelijk imperialisme genoemd, wel gangbaar. Veel populairwetenschappelijke boeken (en niet alleen die van ‘nieuwe atheïsten’ als Richard Dawkins, Daniel Dennett en Sam Harris) gaan er stilzwijgend van uit dat je voor echte kennis alleen bij de natuurwetenschappen kunt aankloppen. Voor aanhangers van sciëntisme tellen andere bronnen van kennis niet volwaardig mee. Persoonlijke ervaring, intuïtie, geesteswetenschappelijke reflectie, literatuur, kunst, het geweten en zeker goddelijke openbaring moeten wijken voor wat de natuurwetenschappen zeggen.

Hoewel sciëntisme in bepaalde kringen populair is, valt er ook kritiek op te geven. Ten eerste hebben alle wetenschappen niet-wetenschappelijke kennis nodig, want onze gewone alledaagse waarnemingen en onze intuïtie zijn de brandstof voor wetenschap. Zonder onze zintuigen en ons gezond verstand zouden we geen meetinstrumenten kunnen aflezen, geen experimenten kunnen bedenken en geen theorieën kunnen onderbouwen. Dus als die totaal onbetrouwbaar zouden zijn, zou wetenschap nooit kennis kunnen opleveren. Natuurlijk filteren en verbeteren wetenschappelijke methoden de waarnemingen en intuïties die eraan voorafgaan, maar zonder een basis van betrouwbare input kan dat nooit kennis opleveren.

Wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ‘de hemel verhaalt van Gods majesteit’

Ten tweede spreekt sciëntisme zichzelf tegen. De stelling dat de natuurwetenschappen onze enige of beste bron van kennis zijn, is zelf geen uitkomst van natuurwetenschappelijk onderzoek, maar een filosofische stelling, die je alleen met filosofische argumentatie aannemelijk kunt proberen te maken. Als je het sciëntisme dus helemaal accepteert, moet je sciëntisme direct verwerpen! Als je het zo bekijkt, zit achter sciëntisme eigenlijk een denkfout. Natuurwetenschap is enorm succesvol in het produceren van een bepaald soort kennis, die zeer behulpzaam is om de diepere structuur van de wereld beter te begrijpen en om nieuwe technologieën en andere toepassingen te ontwikkelen. Maar het gaat mis als je uit dat succes concludeert dat alle kennis net zo zou moeten zijn als natuurwetenschappelijke kennis. Een vergelijking: het feit dat hardlopen een heel effectieve manier is om je conditie op peil te houden, betekent niet dat alleen activiteiten die net zo vermoeiend en belastend zijn als hardlopen dat kunnen.

Verschillende vormen van kennis naast elkaar
Toch moeten we ook weer niet doorschieten in het andere uiterste en doen alsof wetenschappelijke kennis onverenigbaar zou zijn met Bijbels denken over kennis. Vanaf de late middeleeuwen hebben veel wetenschappers de Bijbel gelezen als inspiratiebron en aanmoediging voor de beoefening van wetenschap. In tegenstelling tot wat in andere oud-oosterse culturen werd geloofd, zijn de aarde en de hemellichamen in Genesis 1 Gods schepping en daarom zijn ze zelf niet goddelijk. Je kunt ze dus vrij bestuderen zonder daarmee heiligschennis te plegen. Sterker nog: wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ‘de hemel verhaalt van Gods majesteit’ (Ps. 19:2) en Gods ‘onzichtbare eigenschappen zijn vanaf de schepping van de wereld zichtbaar in zijn werken’ (Rom. 1:20).

Verschillende vormen van kennis kunnen bovendien prima naast elkaar bestaan en elkaar zelfs verrijken. Kennis door vertrouwdheid en persoonlijke betrokkenheid kunnen de objectieve beschouwende blik aanvullen. Dankzij wetenschap kennen we de chemische samenstelling van water. Dat doet niets af aan het genot van een koud glas water op een warme dag. Tot op de dag van vandaag ervaren veel gelovige wetenschappers het doen van onderzoek dan ook als een manier om hun Schepper beter te leren kennen.

Prof. dr. ir. G. J. de Ridder is universitair hoofddocent filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Deze bijdrage is afkomstig uit de Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Britse Lagerhuis
Nieuws

Ochtendgebeden in Brits parlement worden niet afgeschaft

In het Britse Lagerhuis wordt al eeuwenlang elke werkdag begonnen met gebed. Deze gewoonte ligt echter opnieuw onder vuur. Humanists UK noemt de praktijk “oneerlijk” voor parlementsleden die geen christen zijn en pleit voor afschaffing. Toch gaf de h

Nigeria geweld
Nieuws

Nigeriaanse christenen gedood na nieuwe aanvallen Fulani-herders

In Nigeria zijn christenen opnieuw slachtoffer geworden van geweld. Fulani-herders vielen maandagavond twee dorpen aan in de staat Kaduna, waarbij twee christenen werden gedood en drie anderen gewond raakten. Dit melden lokale bewoners aan Christian

Ursula von der Leyen
Nieuws

Haat tegen christenen neemt toe: Spaanse organisatie roept EU op tot actie

De Spaanse organisatie Observatorium voor Godsdienstvrijheid (OLRC) heeft deze week een dringende oproep gedaan aan Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Ze vragen om de aanstelling van een speciale EU-coördinator die haatmisdri

Europese Unie
Nieuws

Hongaarse politica slaat alarm na ‘antichristelijk’ rapport

"Binnen de Europese Unie (EU) wordt goddeloosheid steeds meer zichtbaar", waarschuwt de Hongaarse regeringscommissaris Bernadett Petri. Aanleiding is een rapport van het European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights (EPF), dat volge

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Kenneth Moales Jr
Nieuws

Amerikaanse voorganger overleeft gewelddadige carjacking: "Een wonder dat ik nog leef"

Voorganger Kenneth Moales Jr. uit de Amerikaanse staat Connecticut overleefde eind juni een gewelddadige carjacking in Baltimore. Tijdens de carjacking werd hij door een 16-jarige jongen met een vuurwapen bedreigd. Moales, verbonden aan de Pentecosta

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee, hé? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep m

Ds. D. M. Heikoop
Boekfragment

Wees nuchter en waakzaam: Petrus’ alarm tegen de duivel

Achter alle weerstand die christenen in hun omgeving ontmoeten en achter alle kwaadsprekerij over hen, ziet Petrus één vijand bezig: de duivel (Grieks: diabolos) (vs. 8), de grote tegenstander van God en Zijn gemeente. En daarom roept hij met een tweevou

Meerartikelen

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Het is essentieel om Gods Geest alle ruimte te geven"

Als je wil dat Gods Geest werkzaam wordt in je leven, moet je Hem wel de ruimte geven. Dat stelt spreker en schrijver Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Levenslicht'. Van de Kamp behandelt in deze video Handelingen 19 waar Paul

Lineke Blijdorp
Opinie

Oproep aan Kees van der Staaij: keer terug naar de SGP

Advocaat Lineke Blijdorp doet in een open brief een indringend beroep op Kees van der Staaij: keer terug naar de Tweede Kamer. In scherpe bewoordingen uit ze haar zorgen over de huidige politieke koers van de SGP, met name rond de strafbaarstelling v

Gerdien Lassche - Nelleke Plomp
Interview

Steeds minder mensen krijgen kinderen: slecht nieuws? Christenen reageren

Wereldwijd daalt het geboortecijfer en dat baart de Verenigde Naties (VN) zorgen. In veel landen besluiten mensen minder of zelfs helemaal geen kinderen te willen krijgen. Oorlogen, de klimaatcrisis én financiële onzekerheid spelen daarin een grote r

Don Ceder en Mirjam Bikker
Nieuws

ChristenUnie stelt Kamervragen over onveiligheid Joodse leerlingen op scholen

De ChristenUnie maakt zich grote zorgen over het toenemende antisemitisme binnen het Nederlandse onderwijs. Kamerleden Mirjam Bikker en Don Ceder hebben daarom schriftelijke vragen gesteld aan de minister en staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en

Billy Graham
Nieuws

Excuses voor gebruiken van Graham-preken in anti-Trump-campagne

De politieke organisatie Evangelicals for Harris, inmiddels omgedoopt tot Evangelicals for America, heeft excuses aangeboden. De groep gebruikte preekfragmenten van de in 2018 overleden evangelist Billy Graham in een campagne tegen president Donald T

Ds. W. A. Zondag
Video

Volgens ds. Zondag kun je weten of je wel of niet uitverkoren bent

'Ben ik wel of niet uitverkoren?' Het is een vraag die met name christenen uit de rechterflank van de refogezindte bezighoudt. Volgens ds. W. A. Zondag kun je echter wél weten of je wel of niet uitverkoren bent. In onderstaand preekfragment noemt de

Henk Willem Laan
Video

Henk-Willem Laan aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Henk-Willem Laan is aanstaande zondag te zien bij Hour of Power. De directeur van Stichting Het Gehandicapte Kind heeft zelf een zoon die meervoudig gehandicapt is. "Joas is mijn geliefde zoon en inspiratiebron, waardoor ik dit werk ben gaan doen. Er

Uitgezet
Nieuws

Amerika zet vader én voorganger na twintig jaar uit: "We zijn uit elkaar gerukt"

Pastor Maurilio Ambrocio is na een verblijf van meer dan twintig jaar in Amerika uitgezet naar Guatemala. De 42-jarige vader van vijf kinderen leidde jarenlang de Iglesia de Santidad Vida Nueva in Florida. In april werd hij tijdens een routinematige

LHBTI
Video

Wat zegt de Bijbel over het LHBTI-denken? Documentaire op komst

In een tijd waarin liefde vooral wordt verbonden aan gevoel, zelfexpressie en identiteit, rijst de vraag: is er nog ruimte voor een andere stem? Wat zegt de Bijbel over liefde, identiteit en waarheid - en hoe verhouden die zich tot thema’s als homose

Syrie
Nieuws

Raad van Kerken vraagt in brief aan ministers steun voor Syrische christenen

De Raad van Kerken heeft in een brief aan het demissionaire kabinet om steun gevraagd voor christelijke minderheden in Syrië. Dat meldt de organisatie zelf op haar website. Reden daarvoor is dat de positie van christenen in het land steeds benarder l

pastor
Nieuws

Baptistenpredikant en gemeentelid vermoord tijdens kerkdienst in Nigeria

Tijdens een kerkelijke bijeenkomst zijn deze week een predikant en een gemeentelid van de Bege Baptistenkerk in Yaribori (Katsina, Noordwest-Nigeria) doodgeschoten. De aanval werd vermoedelijk door islamitische extremisten uitgevoerd. Een vrouwelijke

pakistan
Nieuws

Twee christelijke jongens in Pakistan vrijgesproken van blasfemie na jarenlange rechtszaak

Twee jonge christenen uit Pakistan zijn deze week vrijgesproken van blasfemie. Ze zaten bijna twee jaar vast op basis van valse beschuldigingen. De katholieke jongens Adil Babar en Simon Nadeem waren nog maar 18 en 14 jaar oud toen ze in mei 2023 wer