Hoe zit dat eigenlijk met wetenschap en de Bijbel?

God 14 maart 2023 Prof. dr. ir. G. J. de Ridder
Jeroen de Ridder

Wetenschap bestaat niet in de Bijbel. Beter gezegd, je zult er geen beschrijvingen vinden van wat wij tegenwoordig wetenschap noemen, en zeker geen beschouwingen over hoe geloof zich tot wetenschap verhoudt. De moderne wetenschap zoals wij die kennen, ontstond pas vanaf de zestiende eeuw, hoewel er al een basis voor was gelegd in de klassieke oudheid en de middeleeuwse kloosters. Zaken die voor ons vanzelfsprekend bij wetenschappelijke kennis horen - systematische observatie, experimenteren, een zo neutraal mogelijk buitenstaandersperspectief, objectiviteit en waardenvrijheid - wijken vaak af van hoe de Bijbel schrijft over weten en kennen. Hooguit kun je zeggen dat sommige vormen van technologische of ambachtelijke kennis in de Bijbel onder wijsheid vallen.

Kennis in de Bijbel
In zowel het Oude als het Nieuwe Testament ontstaat kennis door ervaring van en betrokkenheid bij het onderwerp van de kennis. Ook de persoonlijke ontmoeting met een ander mens of met God leidt tot kennis. De kennis die je zo opdoet, heeft altijd elementen van subjectieve ervaring en beleving. Kennen is in de Bijbel bovendien een activiteit. Het is geen passieve toestand waarin je feitelijke informatie, ervaringen of gevoelens met betrekking tot het onderwerp hebt en in herinnering kunt roepen. Kennis is in de Bijbel gericht op handelen: wie God echt kent, vreest Hem ook. Bij echte kennis hoort zelfs zorg en liefde voor datgene wat je kent. De herder die zijn schapen kent ( Joh. 10), zorgt ook voor ze. Als God zegt dat Hij weet hoe het volk Israƫl lijdt (Ex. 3:7), stuurt Hij direct Mozes om het volk uit Egypte te bevrijden.

Sciƫntisme
De gedachte dat wetenschappelijke kennis de beste of zelfs de enige vorm van kennis zou zijn, is een ongewoon idee in de Bijbel. Maar tegenwoordig is die ā€˜verabsoluteringā€™ van wetenschappelijke kennis, vaak sciĆ«ntisme of wetenschappelijk imperialisme genoemd, wel gangbaar. Veel populairwetenschappelijke boeken (en niet alleen die van ā€˜nieuwe atheĆÆstenā€™ als Richard Dawkins, Daniel Dennett en Sam Harris) gaan er stilzwijgend van uit dat je voor echte kennis alleen bij de natuurwetenschappen kunt aankloppen. Voor aanhangers van sciĆ«ntisme tellen andere bronnen van kennis niet volwaardig mee. Persoonlijke ervaring, intuĆÆtie, geesteswetenschappelijke reflectie, literatuur, kunst, het geweten en zeker goddelijke openbaring moeten wijken voor wat de natuurwetenschappen zeggen.

Hoewel sciĆ«ntisme in bepaalde kringen populair is, valt er ook kritiek op te geven. Ten eerste hebben alle wetenschappen niet-wetenschappelijke kennis nodig, want onze gewone alledaagse waarnemingen en onze intuĆÆtie zijn de brandstof voor wetenschap. Zonder onze zintuigen en ons gezond verstand zouden we geen meetinstrumenten kunnen aflezen, geen experimenten kunnen bedenken en geen theorieĆ«n kunnen onderbouwen. Dus als die totaal onbetrouwbaar zouden zijn, zou wetenschap nooit kennis kunnen opleveren. Natuurlijk filteren en verbeteren wetenschappelijke methoden de waarnemingen en intuĆÆties die eraan voorafgaan, maar zonder een basis van betrouwbare input kan dat nooit kennis opleveren.

Wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ā€˜de hemel verhaalt van Gods majesteitā€™

Ten tweede spreekt sciƫntisme zichzelf tegen. De stelling dat de natuurwetenschappen onze enige of beste bron van kennis zijn, is zelf geen uitkomst van natuurwetenschappelijk onderzoek, maar een filosofische stelling, die je alleen met filosofische argumentatie aannemelijk kunt proberen te maken. Als je het sciƫntisme dus helemaal accepteert, moet je sciƫntisme direct verwerpen! Als je het zo bekijkt, zit achter sciƫntisme eigenlijk een denkfout. Natuurwetenschap is enorm succesvol in het produceren van een bepaald soort kennis, die zeer behulpzaam is om de diepere structuur van de wereld beter te begrijpen en om nieuwe technologieƫn en andere toepassingen te ontwikkelen. Maar het gaat mis als je uit dat succes concludeert dat alle kennis net zo zou moeten zijn als natuurwetenschappelijke kennis. Een vergelijking: het feit dat hardlopen een heel effectieve manier is om je conditie op peil te houden, betekent niet dat alleen activiteiten die net zo vermoeiend en belastend zijn als hardlopen dat kunnen.

Verschillende vormen van kennis naast elkaar
Toch moeten we ook weer niet doorschieten in het andere uiterste en doen alsof wetenschappelijke kennis onverenigbaar zou zijn met Bijbels denken over kennis. Vanaf de late middeleeuwen hebben veel wetenschappers de Bijbel gelezen als inspiratiebron en aanmoediging voor de beoefening van wetenschap. In tegenstelling tot wat in andere oud-oosterse culturen werd geloofd, zijn de aarde en de hemellichamen in Genesis 1 Gods schepping en daarom zijn ze zelf niet goddelijk. Je kunt ze dus vrij bestuderen zonder daarmee heiligschennis te plegen. Sterker nog: wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ā€˜de hemel verhaalt van Gods majesteitā€™ (Ps. 19:2) en Gods ā€˜onzichtbare eigenschappen zijn vanaf de schepping van de wereld zichtbaar in zijn werkenā€™ (Rom. 1:20).

Verschillende vormen van kennis kunnen bovendien prima naast elkaar bestaan en elkaar zelfs verrijken. Kennis door vertrouwdheid en persoonlijke betrokkenheid kunnen de objectieve beschouwende blik aanvullen. Dankzij wetenschap kennen we de chemische samenstelling van water. Dat doet niets af aan het genot van een koud glas water op een warme dag. Tot op de dag van vandaag ervaren veel gelovige wetenschappers het doen van onderzoek dan ook als een manier om hun Schepper beter te leren kennen.

Prof. dr. ir. G. J. de Ridder is universitair hoofddocent filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Deze bijdrage is afkomstig uit de Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap.

Praatmee

Beluister onze podcast

#357 Harmen Niemeijer en Steef Post discussiƫren over kerkasiel in Kampen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Keni
Nieuws

Evangelist Rodgers liep in Kenia dagelijks urenlang om het evangelie te delen

In de afgelegen dorpen van de Keniaanse kuststreek zet evangelist Rodgers zich met hart en ziel in om het Evangelie te verspreiden. Jarenlang trotseerde hij de hitte en moeilijke wegen, gewapend met slechts zijn Bijbel en een onwankelbare roeping. Da

Jesse en Wytske Borst
Video

Zondag in Hour of Power zijn Jesse en Wytske Borst te gast

Financiƫle rust en vrijheid zouden toch geweldig zijn als je dat hebt in je leven? Jesse en Wytske Borst leggen aanstaande zondag in Hour of Power uit hoe je dat kunt bereiken. En dat niet alleen, ook familierijkdom komt ter sprake. Wat is nu echte r

Ds. H. Ottema
Video

HHK-predikant stelt dat de duivel pijlen op het Woord afvuurt: 'Daarom is de kerk zo versplinterd"

Onder de prediking van Gods Woord komt God in je hart. Je wordt vervuld met de Heilige Geest. Maar wat nu als de duivel zijn pijlen op dat Woord van God afvuurt? Ds. H. Ottema merkte in een recente preek op dat de duivel als geen ander weet dat aanva

Tabitha van Krimpen & Jort van Slooten
Video

Tabitha van Krimpen en Jort van Slooten over het allereerste christelijke filmfestival van Nederland

Op 4 en 5 april vindt in de PathĆ©-bioscoop in Ede het allereerste christelijke filmfestival van Nederland plaats: Reflect. Bezoekers kunnen genieten van exclusieve filmvertoningen, premiĆØres, panelgesprekken en workshops. De organisatie wil een platf

Johan Schep
Video

Johan Schep over de tweede ontmoeting tussen onderkoning Jozef en zijn broers

In de serie 'Jozef' van Growing Faith Nederland behandelt Johan Schep het levensverhaal van Jozef. Zijn broers verkochten Jozef op jonge leeftijd als slaaf. Uiteindelijk zou Jozef terechtkomen in Egypte, waar hij zou dienen onder Potifar. Ondanks zij

ADEM Project
Persbericht

ADEM Project brengt zomerse nieuwe single 'Hallelujah' uit

ADEM Project bracht op vrijdag 28 februari de sprankelende nieuwe single 'Hallelujah' uit. Dit vrolijke, midtempo nummer met een frisse zomerse vibe is sinds die dag te beluisteren op Apple Music, Spotify en andere streamingdiensten.   Een moderne ps

Willem Ouweneel
Video

Hoe moeten Joden en christenen zich tot elkaar verhouden? Willem Ouweneel antwoordt

Al eeuwenlang wordt het Joodse volk vervolgd. Christenen hebben zich hier ook massaal aan schuldig gemaakt. Waarom heeft de kerk zich zo vaak tegen Joden gekeerd? Hoe is die Jodenhaat ontstaan? Hoe verhouden wij ons als christenen tot Joden en wat ze

Gebed voor Trump
Nieuws

Christelijke leiders bidden met Donald Trump in Witte Huis: ā€œGod heeft zijn leven gespaardā€

Een groep christelijke leiders heeft deze week in het Witte Huis samen gebeden met president Donald Trump. Volgens een van hen heeft de moordaanslag die Trump afgelopen zomer overleefde zijn band met het geloof verdiept. De bijeenkomst vond plaats in

Meerartikelen

Iran
Nieuws

Zware gevangenisstraffen voor drie Iraanse christenen

Drie Iraanse christenen zijn op 8 maart veroordeeld. In totaal kregen zij veertig jaar gevangenisstraf. De reden: het belijden van hun geloof. Het gaat om Narges Nasri, die zwanger is, Mehran Shamloui en Abbas Soori. Ze werden in november 2024 gearre

Annelijn de Gier
Opinie

PKN verlaat X: in strijd met de christelijke opdracht?

Aan het eind van februari kondigde de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) aan het platform X te verlaten. Dat leidde tot verschillende reacties binnen de christelijke wereld. Ikzelf maakte de vergelijking met Paulus op de agora's, marktpleinen die h

Henk en Marianne ter Maaten
Interview

Henk ter Maaten evangeliseert in Limburg: "Maria staat soms boven Jezus"

Hoe evangeliseer je in een omgeving waar negen van de tien mensen rooms-katholiek zijn, maar Jezus Christus niet echt kennen? Het is de dagelijkse praktijk voor Henk en Marianne ter Maaten, die sinds 2023 uitgezonden zijn naar het Limburgse Horst. Te

Adriaan Lenglet
Nieuws

Abt van Vaals treedt terug na onderzoek naar seksueel misbruik binnen abdij

De abt van de benedictijnerabdij Sint-Benedictusberg in Vaals, Adriaan Lenglet, heeft zijn functie neergelegd. Dat schrijven verschillende media. Officieel wordt zijn vertrek toegeschreven aan zijn leeftijd en gezondheidsproblemen, maar het ontslag v

Arnold Huijgen
Nieuws

Prof. dr. Huijgen tijdens 'Jansdebat': "Het kwaad uitroeien is Gods werk"

ā€œOns onderscheidingsvermogen schiet tekort om het kwaad definitief uit te roeien. Dat is uiteindelijk Gods werkā€, zo vertelde prof. dr. Arnold Huijgen afgelopen dinsdag. Tijdens het 'Jansdebat' in Gouda gingen theoloog Arnold Huijgen en schrijver Arn

Syriƫ
Nieuws

Syrische overgangsgrondwet gebaseerd op islamitische wetgeving

Na een kort opstellingsproces van minder dan twee weken heeft Syriƫ een overgangsgrondwet aangekondigd die het land de komende vijf jaar zal leiden. De nieuwe grondwet legt de basis voor de periode tot aan de geplande verkiezingen in 2030 en is het r

kerkasiel
Nieuws

NGK-synodevoorzitter vindt kerkasiel een daad van barmhartigheid

Kerkasiel is niet alleen een daad van barmhartigheid, maar ook een oproep tot rechtvaardigere wetgeving, zo stelt dominee Peter Sinia, synodevoorzitter van de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK). Zondagavond namen vertegenwoordigers van NGK, onder

Rusland
Nieuws

Russische rechtbank verbiedt ā€˜extremistischeā€™ Bijbelvertaling

De Moskouse stadsrechtbank heeft eerder deze maand een populaire Bijbelvertaling verboden en bestempeld als ā€œextremistisch.ā€ De uitspraak maakt het illegaal om het Nieuwe Testament: The Restoration Translation te verspreiden, een vertaling van de Chi

kerk
Nieuws

Satanische boodschap achtergelaten bij vernielde katholieke kerk in Amerikaanse stad

De politie en federale autoriteiten onderzoeken een mogelijk haatmisdrijf nadat een katholieke kerk in Wichita, Kansas, werd vernield en er een satanische boodschap werd achtergelaten. Dat meldt International Christian Concern.  Op zaterdagochtend on

Trump
Nieuws

Christelijke leiders roepen Trump op om 24 gevangengenomen christenen in Azerbeidzjan te redden

Een brede coalitie van christelijke leiders roept president Donald Trump op om zich in te zetten voor de vrijlating van 24 christelijke gevangenen in Azerbeidzjan. Deze groep bestaat uit 23 Armeense christenen en Ć©Ć©n Azerbeidzjaanse christen die volg

Tim Kuijsten
Opinie

Scheiding kerk en staat wordt wapen tegen christenen in Amsterdam

De ā€˜scheiding tussen kerk en staatā€™ is failliet. En dat komt niet door de kerk. In Amsterdam wordt steeds duidelijker welke risicoā€™s geloofsgemeenschappen, en dus ook christenen, lopen wanneer zij in een seculier land een overheid treffen die religie

Indonesie
Nieuws

Indonesische autoriteiten blokkeren opnieuw christelijke school in Parepare

De Indonesische autoriteiten hebben opnieuw een stokje gestoken voor de bouw van de christelijke school Gamaliel in Parepare, Zuid-Sulawesi. Hoewel de bouwvergunning officieel is goedgekeurd, heeft de lokale overheid aanbevolen om de bouw stop te zet