Hoe zit dat eigenlijk met wetenschap en de Bijbel?

God 14 maart 2023 Prof. dr. ir. G. J. de Ridder
Jeroen de Ridder

Wetenschap bestaat niet in de Bijbel. Beter gezegd, je zult er geen beschrijvingen vinden van wat wij tegenwoordig wetenschap noemen, en zeker geen beschouwingen over hoe geloof zich tot wetenschap verhoudt. De moderne wetenschap zoals wij die kennen, ontstond pas vanaf de zestiende eeuw, hoewel er al een basis voor was gelegd in de klassieke oudheid en de middeleeuwse kloosters. Zaken die voor ons vanzelfsprekend bij wetenschappelijke kennis horen - systematische observatie, experimenteren, een zo neutraal mogelijk buitenstaandersperspectief, objectiviteit en waardenvrijheid - wijken vaak af van hoe de Bijbel schrijft over weten en kennen. Hooguit kun je zeggen dat sommige vormen van technologische of ambachtelijke kennis in de Bijbel onder wijsheid vallen.

Kennis in de Bijbel
In zowel het Oude als het Nieuwe Testament ontstaat kennis door ervaring van en betrokkenheid bij het onderwerp van de kennis. Ook de persoonlijke ontmoeting met een ander mens of met God leidt tot kennis. De kennis die je zo opdoet, heeft altijd elementen van subjectieve ervaring en beleving. Kennen is in de Bijbel bovendien een activiteit. Het is geen passieve toestand waarin je feitelijke informatie, ervaringen of gevoelens met betrekking tot het onderwerp hebt en in herinnering kunt roepen. Kennis is in de Bijbel gericht op handelen: wie God echt kent, vreest Hem ook. Bij echte kennis hoort zelfs zorg en liefde voor datgene wat je kent. De herder die zijn schapen kent ( Joh. 10), zorgt ook voor ze. Als God zegt dat Hij weet hoe het volk Israƫl lijdt (Ex. 3:7), stuurt Hij direct Mozes om het volk uit Egypte te bevrijden.

Sciƫntisme
De gedachte dat wetenschappelijke kennis de beste of zelfs de enige vorm van kennis zou zijn, is een ongewoon idee in de Bijbel. Maar tegenwoordig is die ā€˜verabsoluteringā€™ van wetenschappelijke kennis, vaak sciĆ«ntisme of wetenschappelijk imperialisme genoemd, wel gangbaar. Veel populairwetenschappelijke boeken (en niet alleen die van ā€˜nieuwe atheĆÆstenā€™ als Richard Dawkins, Daniel Dennett en Sam Harris) gaan er stilzwijgend van uit dat je voor echte kennis alleen bij de natuurwetenschappen kunt aankloppen. Voor aanhangers van sciĆ«ntisme tellen andere bronnen van kennis niet volwaardig mee. Persoonlijke ervaring, intuĆÆtie, geesteswetenschappelijke reflectie, literatuur, kunst, het geweten en zeker goddelijke openbaring moeten wijken voor wat de natuurwetenschappen zeggen.

Hoewel sciĆ«ntisme in bepaalde kringen populair is, valt er ook kritiek op te geven. Ten eerste hebben alle wetenschappen niet-wetenschappelijke kennis nodig, want onze gewone alledaagse waarnemingen en onze intuĆÆtie zijn de brandstof voor wetenschap. Zonder onze zintuigen en ons gezond verstand zouden we geen meetinstrumenten kunnen aflezen, geen experimenten kunnen bedenken en geen theorieĆ«n kunnen onderbouwen. Dus als die totaal onbetrouwbaar zouden zijn, zou wetenschap nooit kennis kunnen opleveren. Natuurlijk filteren en verbeteren wetenschappelijke methoden de waarnemingen en intuĆÆties die eraan voorafgaan, maar zonder een basis van betrouwbare input kan dat nooit kennis opleveren.

Wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ā€˜de hemel verhaalt van Gods majesteitā€™

Ten tweede spreekt sciƫntisme zichzelf tegen. De stelling dat de natuurwetenschappen onze enige of beste bron van kennis zijn, is zelf geen uitkomst van natuurwetenschappelijk onderzoek, maar een filosofische stelling, die je alleen met filosofische argumentatie aannemelijk kunt proberen te maken. Als je het sciƫntisme dus helemaal accepteert, moet je sciƫntisme direct verwerpen! Als je het zo bekijkt, zit achter sciƫntisme eigenlijk een denkfout. Natuurwetenschap is enorm succesvol in het produceren van een bepaald soort kennis, die zeer behulpzaam is om de diepere structuur van de wereld beter te begrijpen en om nieuwe technologieƫn en andere toepassingen te ontwikkelen. Maar het gaat mis als je uit dat succes concludeert dat alle kennis net zo zou moeten zijn als natuurwetenschappelijke kennis. Een vergelijking: het feit dat hardlopen een heel effectieve manier is om je conditie op peil te houden, betekent niet dat alleen activiteiten die net zo vermoeiend en belastend zijn als hardlopen dat kunnen.

Verschillende vormen van kennis naast elkaar
Toch moeten we ook weer niet doorschieten in het andere uiterste en doen alsof wetenschappelijke kennis onverenigbaar zou zijn met Bijbels denken over kennis. Vanaf de late middeleeuwen hebben veel wetenschappers de Bijbel gelezen als inspiratiebron en aanmoediging voor de beoefening van wetenschap. In tegenstelling tot wat in andere oud-oosterse culturen werd geloofd, zijn de aarde en de hemellichamen in Genesis 1 Gods schepping en daarom zijn ze zelf niet goddelijk. Je kunt ze dus vrij bestuderen zonder daarmee heiligschennis te plegen. Sterker nog: wetenschappelijke bestudering van de natuur levert kennis van God op, want ā€˜de hemel verhaalt van Gods majesteitā€™ (Ps. 19:2) en Gods ā€˜onzichtbare eigenschappen zijn vanaf de schepping van de wereld zichtbaar in zijn werkenā€™ (Rom. 1:20).

Verschillende vormen van kennis kunnen bovendien prima naast elkaar bestaan en elkaar zelfs verrijken. Kennis door vertrouwdheid en persoonlijke betrokkenheid kunnen de objectieve beschouwende blik aanvullen. Dankzij wetenschap kennen we de chemische samenstelling van water. Dat doet niets af aan het genot van een koud glas water op een warme dag. Tot op de dag van vandaag ervaren veel gelovige wetenschappers het doen van onderzoek dan ook als een manier om hun Schepper beter te leren kennen.

Prof. dr. ir. G. J. de Ridder is universitair hoofddocent filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Deze bijdrage is afkomstig uit de Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap.

Praatmee

Beluister onze podcast

#357 Harmen Niemeijer en Steef Post discussiƫren over kerkasiel in Kampen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

CGK
Nieuws

CGK verliezen opnieuw leden, maar er is ook goed nieuws

De Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) zijn afgelopen jaar ruim duizend leden verloren. Dat blijkt uit het nieuwe Jaarboek dat deze week verscheen. In totaal telt het kerkverband nu 66.572 leden. Het aantal leden van de kerk daalt al jaren. Er is

Capitool Kansas
Nieuws

Satanisten opgepakt na confrontatie met christenen: "Hopelijk leren ze Jezus kennen"

In de Amerikaanse staat Kansas is vrijdag een protest van satanisten uitgelopen op een gewelddadige confrontatie met christelijke tegenbetogers en de politie. Vier mensen, onder wie de leider van de satanische groep The Satanic Grotto, werden in en r

Indonesie
Nieuws

Indonesische autoriteiten blokkeren kerkbouw ondanks wettelijke goedkeuring

In de Indonesische stad Samarinda, gelegen in de provincie Oost-Kalimantan, wordt de bouw van een christelijke kerk al tien jaar tegengehouden. De Toraja Christelijke Kerk heeft inmiddels aan alle wettelijke eisen voldaan, maar krijgt desondanks geen

pakistan
Nieuws

Doodstraf voor moordenaar van Pakistaanse christen

In Pakistan is op donderdag 27 maart de moordenaar van een jonge christen ter dood veroordeeld. De 20-jarige Farhan Ul Qamar werd vorig jaar november voor de ogen van zijn familie vermoord vanwege zijn geloof. De rechter in Pasrur, in het district Si

Bangladesh
Nieuws

Bangladesh: alfabetiseringsklas van christenen tegengewerkt door moslims

Een alfabetiseringsklas voor volwassenen waar christenen met een moslimachtergrond leren lezen en schrijven in het noorden van Bangladesh, wordt al een paar maanden tegengewerkt. Lokale moslims zetten de deelnemers onder druk om niet aan de les deel

Jakob van Wielink
Interview

Jakob van Wielink vond zichzelf terug in het donker: "Zonder Goede Vrijdag geen Pasen"

Jakob van Wielink weet hoe het is om door diepe dalen te gaan. Niet als theorie, maar als levenswerkelijkheid. De identiteitscoach, transitie-expert en schrijver spreekt open over periodes waarin hij liever niet wakker werd. "Ik heb God expliciet gev

ds. J.A. van den Berg
Video

Hervormde predikant ziet overeenkomst tussen Haman en Elon Musk

"Haman is de meest gemene, brute, redeloze, hardvochtige man die je je kunt voorstellen. En toch wordt hij groot gemaakt door koning Ahasveros. Waarom laat God dit soort dingen gebeuren? Asaf had het er moeilijk mee, zo schrijft hij in Psalm 73. De g

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Je wedergeboorte is geen gedragsverandering"

Wilkin van de Kamp wijst in zijn videoboodschap op een geweldig getuigenis van Petrus, afkomstig uit zijn tweede brief die hij aan de gemeenten heeft geschreven. Hij schrijft: 'De machtige God heeft aan jullie en mij alles gegeven wat nodig is om te

Meerartikelen

dr. Gert van den Brink
Video

Mag je zonder zondekennis tot Christus gaan? Dr. Gert van den Brink antwoordt

In deze vraagbeantwoording bespreekt dr. Gert van den Brink hoe geestelijke blindheid ons verhindert onze eigen zondigheid te zien, zoals een blinde niet kan verlangen naar licht als hij niet weet wat licht is. Toch is deze blindheid geen excuus om b

Chris Stoffer
Persbericht

Bijbels Beraad M/V overhandigt boekje 'Relatievorming' aan SGP-leider

In een tijd waarin de Week van de Lentekriebels op scholen een progressieve, libertijnse visie op relaties en seksualiteit promoot, klinkt er een Bijbels tegengeluid. Afgelopen weekend hebben Bijbels Beraad M/V en KOC hun nieuwe boekje, getiteld Rela

Jan Pool
Column

Jammer dat sommige christenen dictatoriale leiders bewieroken

In deze periode van mijn leven ben ik natuurlijk veel bezig met mijn eigen ziekteproces, maar dat is niet het enige dat mij bezighoudt. Al lange tijd maak ik mij zorgen over het feit dat veel christenen onder de indruk zijn van bepaalde wereldleiders

Christopher Gunderson
Positief nieuws

Christopher leed aan zeldzame aandoening: "God geneest nog steeds"

De Amerikaanse tiener Christopher Gunderson leefde zestien jaar zonder normaal voedsel te kunnen eten. Vanaf zijn geboorte leed hij aan een zeldzame aandoening waardoor zijn maag volledig verlamd was. Maar na jaren van medische zorgen, pijn en onzeke

Tom Wright
Boekfragment

Waarom de kerk zich wƩl met politiek mag bemoeien

Er wordt vaak gezegd dat de kerk zich nooit met politiek moet inlaten. De kerk moet geen politieke ambities hebben, en moet zich niet bemoeien met het debat over burgerrechten, klimaatverandering of volkshuisvesting. Het is niet de taak van de kerk o

ds. H. J. Reinders
Nieuws

Hervormd Woerden verwelkomt nieuwe predikant: ds. H. J. Reinders

De hervormde gemeente (PKN) in Woerden maakt binnenkort kennis met ds. H. J. Reinders (foto). Hij wordt in de Maranathakerk de directe collega van ds. J. W. Stam. Reinders neemt binnenkort afscheid van Driebergen (wijkgemeente Immanuƫl). Ook de prote

Hind Kabawat
Nieuws

Christelijke vrouw aangesteld als minister in nieuwe Syrische regering

In Syriƫ is een nieuwe regering beƫdigd, met als doel het land te leiden in een periode van wederopbouw en hervorming. De nieuwe president Ahmad al-Sharaa sprak zaterdag over zijn plannen en ambities voor Syriƫ. De christenen zijn met ƩƩn minister ve

GGiN Krimpen
Nieuws

Eerste gemeentepredikant voor GGiN Krimpen aan den IJssel sinds 1988

De gereformeerde gemeente in Nederland (GGiN) in Krimpen aan den IJssel verwelkomt een gemeentepredikant. Ds. D. E. van de Kieft uit Urk heeft het beroep aanvaard. Sinds de oprichting in 1988 had de gemeente nog nooit een eigen predikant. Van de Kief

India vlag
Nieuws

Indiase evangelist onder verdachte omstandigheden overleden

De bekende Indiase evangelist en apologeet Praveen Pagadala is op 46-jarige leeftijd overleden onder verdachte omstandigheden. Zijn dood komt enkele weken nadat hij zijn zorgen had geuit over bedreigingen vanwege zijn geloofsovertuiging en zijn kriti

Enoch Burke
Nieuws

Christendocent moet tienduizenden euro's betalen na verzet tegen transgenderbeleid

De christelijke leraar Enoch Burke werd eerder geschorst vanwege zijn verzet tegen het transgenderbeleid op zijn school. Op last van de rechter moet de Ier 40.000 euro betalen. Dat heeft het Hooggerechtshof in Ierland bepaald volgens Christian Today.

Nick Shakoour
Positief nieuws

Chosen-acteur deelt indrukwekkend bekeringsverhaal: "Ik ging voor God op mijn knieƫn"

Nick Shakoour vertolkte als acteur in de populaire serie The Chosen de vrolijke vader ZebedeĆ¼s. In een interview maakt hij duidelijk hoe deze rol zijn leven heeft veranderd. Niet alleen als acteur, maar vooral als mens, zo maakt hij duidelijk in gesp

drie-eenheid
Nieuws

Kleine minderheid Amerikaanse christenen gelooft in drie-eenheid

Uit een recent onderzoek van het Cultural Research Center (CRC) van de Arizona Christian University blijkt dat de meeste Amerikaanse christenen niet langer geloven in de drie-eenheid. Slechts 11 procent van de ondervraagde volwassenen gelooft dat God