Antisemitisme stamt uit Westers racisme

God 18 januari 2023 Dr. Steven Paas
Steven Paas

De oorsprong van het Westerse antisemitisme hangt samen met de botsing tussen het Joodse volk als politiek-religieuze entiteit en een van de grootste wereldmachten die ooit hebben bestaan.

Dat wereldrijk was het Imperium Romanum, ofwel het Romeinse keizerrijk. De Romeinen duldden geen volken zoals het Joodse volk naast zich met eigen nationalistische aanspraken, laat staan met de profetische claim dat Israël eens zou worden hersteld als macht die onder God de wereld zou beheersen. Opstanden in 66-73 en 132-136 AD werden bloedig neergeslagen en maakten een eind aan het Joodse volksbestaan in Kanaän. Jeruzalem en de tempel werden verwoest; de Joden werden gedeporteerd en kwamen ook terecht in de landen waarnaar velen van de andere stammen van Israël al waren verspreid.

Racisme
De Joodse verwachting van nationaal herstel van Israël bleef echter in de diaspora bestaan. Dat vormde een bijzondere uitdaging voor het Romeinse Rijk toen het christelijk werd. Nadat keizer Constantijn in 313 door het Edict van Milaan aan christenen vrijheid schonk, ontwikkelde het christendom zich tot staatsgodsdienst en groeide in het Romeinse Rijk de behoefte aan een eigen Bijbelse identiteit. Daarin speelde een politiek-religieuze ambitie, ontleend aan het oudtestamentische Israël, een belangrijke rol. Echter, met dit verschil dat niet de etnische nakomelingen van het oudtestamentische Israël of het Joodse volk voortaan die rol zouden gaan vervullen. Zij waren immers uitgespeeld. Het na-Constantijnse Romeinse Rijk zag zichzelf als geroepen om het Bijbelse Israël te vervangen. Het sentiment van ‘Wij zijn Israël’ werd populair in de Westerse wereld.

Na de val van het Romeinse Rijk in het Westen werd dat afgeleide Israël-bewustzijn overgenomen door het Frankische Rijk, het Duitse Rijk (‘Das heilige Römische Reich deutscher Nation’) en de vroege natiestaten van West Europa, zoals Engeland en Nederland. Het ‘wij-zijn-Israël-sentiment’ was niet alleen politiek maar ook theologisch van aard en drong door in Kerk en persoonlijk geloof. Het werd geleidelijk ingebed in een algemener gevoel van Westerse blanke superioriteit. De Westerse wereld vanaf Constantijn zag zichzelf als een politiek-religieus ‘corpus christianum’ van eenheid van Staat en Kerk, als het nieuwe Israël. Dat uitte zich noodzakelijkerwijs op twee manieren: het verheffen van het eigen volk en het vernederen van andere volken. Wat dat laatste betreft, heeft het ‘corpus christianum’ een droevige reputatie in de omgang met de eigen Joodse minderheid. In het Moderne Tijdperk van Europa schikten zich gedwongen steeds meer volken in alle continenten onder de macht van de koloniale imperia van het Westen. Naarmate dat vorderde, versterkten zich de voorboden van wat vanaf de negentiende-eeuwse evolutionaire rassen-theorieën van Darwin en anderen werd aangeduid als het verschijnsel van racisme.

Het racisme in de vanouds ‘christelijke’ Westerse wereld heeft zich op verschillende manieren geuit. Imperialisme, kolonialisme en extreem nationalisme traden op als bondgenoten ervan. De ‘eigen blanke’ continenten van Europa en Amerika worden soms met een racistische connotatie aangeduid als de ‘boreale wereld’. In die gebieden zelf en in de landen van andere continenten is de bodem doordrenkt van bloed door vele Westerse pogingen om volken te onderwerpen, uit te roeien of tot slavernij te brengen. De Holocaust is wellicht het meest afschrikwekkende voorbeeld, maar wie de geschiedenis kent, weet van genocidale misdaden tegen vele volken. Het neerkijken op een ander ras of andere rassen en het opzien naar een bepaald volk of ras heeft zich in de Westerse geschiedenis vermengd met het Christendom. De onbijbelse gedachte dat een bepaald ras of volk een exclusieve ‘goddelijke roeping’ zou bezitten, plaatst andere rassen of volken lager op de ladder van Gods veronderstelde voorkeuren of prioriteiten. Dit lijkt op sociaal-Darwinisme in een christelijk jasje. De schade die deze dwaling heeft aangericht, is naar mijn overtuiging een belangrijke oorzaak van de terugval van kerk en geloof in het Westen. Wie als christen met de verlossende boodschap van Jezus Christus zijn of haar multiculturele wereld wil tegemoet treden, moet zich door Hem laten genezen van elke vorm van racisme. Een Nederlandse predikant zegt daarover optimistisch en met instemming van zijn Malawische echtgenote: ‘Racisme is aangeleerd. Als racisme een begin heeft, dan heeft het ook een einde. Het overleeft Jezus niet’ (De Nieuwe Koers, 2020-2, p. 15).

Racisme past niet bij geloof in Jezus. Als christenen het racisme altijd hadden afgekeurd, was de geschiedenis van het Westen anders gelopen. Dat geldt niet alleen voor racisme in het algemeen maar ook voor de bijzondere vormen ervan.

Antisemitisme en filosemitisme
Kenmerkend ervoor ontstonden binnen dit Westerse racisme als vanzelf allerlei rassentheorieën over het Joodse volk. Ten eerste leidde dit tot de ideologie van antisemitisme. Daardoor vond men bevestiging van de al sinds het Romeinse Rijk bestaande afkeer van de Joden, die met hun herstelverwachtingen de Westerse machten naar de kroon leken te steken, als een soort van vijfde colonne. Dat anti-Joodse sentimenten zich ook nestelden in theologie en Kerk veranderde niet wezenlijk door de Reformatie. Na de Reformatie ontstond echter, met name in piëtistische stromingen binnen het Protestantisme, wel een tegenbeweging, namelijk die van het filosemitisme. Zij uitte zich in een speciale liefde voor Israël of het Joodse volk vanwege de vermeende uitzonderlijke zegenrijke toekomst die dat volk te wachten zou staan en de verwachting dat daaraan een grote zegen voor de Kerk verbonden zou zijn.

Jodenhaat en doorgeschoten liefde voor de Joden zijn producten van Westerse raciale antipathieën en sympathieën. Ze zijn elkaars tegenbeelden, of twee kanten van dezelfde munt. Beide komen voort uit hetzelfde raciale denken in de Westerse blanke vanouds ‘christelijke’ cultuur, wellicht omdat de ‘blanke’ Joodse medemens altijd in de buurt was. Ze roepen elkaar op. Antisemitisme komt soms voort uit teleurgesteld filosemitisme en filosemitisme is soms het product van schaamte vanwege een antisemitisch verleden. Beide zijn overspannen sentimenten ten aanzien van Israël of het Joodse volk. Ik duid die verschijnselen samen aan met de term ‘Israëlisme’ en versta ze als aan elkaar verwante pogingen om Israël los te pellen uit de samenbindende liefde en trouw van God, zoals die geldt voor alle volken zonder onderscheid. Israël wordt buiten de naties gezet omdat God niet meer van ze houdt, of Israël staat los van de naties omdat God ze uitzonderlijk liefheeft. Die loskoppeling is fataal, want zij leidt onvermijdelijk tot een karikatuur die elke andere visie op Israël bij voorbaat verdacht maakt.

Die complexe religieuze theorie van het ‘Israëlisme’ heeft zich naar twee schijnbaar tegengestelde kanten geuit: het in Gods heilsplan verlagen of het verhogen van het Joodse volk ten opzichte van andere volken. Óf de volken vervangen het geminachte Israël. Óf Israël wordt verheven boven de volken. Als typerende aspect ervan illustreert het Israëlisme dat het Westerse racisme ten diepste (ook) religieus van aard is. De octopus van het Israëlisme vertegenwoordigt echter een religiositeit die geen steun vindt in de openbaring van God. De Schrift laat vanuit Christus juist gelijkwaardigheid van alle volken zien en eenheid van alle uit hen samengebrachte gelovigen (Gal. 3:28; Ef. 2:11-14).

Dit artikel van dr. Steven Paas is een gedeelte van zijn essay ‘De Bijbelse boodschap: wesp of trechter’, waarvan de hele tekst met voetnoten toegankelijk is via LinkedIn.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

John MacArthur
Nieuws

Predikant en Bijbelleraar John MacArthur op 86-jarige leeftijd overleden

De bekende Amerikaanse predikant en Bijbelleraar John MacArthur is gisteren op 86-jarige leeftijd overleden. Zijn kerk, Grace Community Church in Los Angeles, maakte zijn overlijden bekend. Een week geleden werd MacArthur vanwege een longontsteking o

Ds. P. den Ouden
Video

HHK-predikant trekt vergelijking met Donald Trump: "Ook wij willen groot zijn"

"Trump zegt: 'Make America great again', maar ten diepste wil hij vooral zichzelf groot maken. We zijn wat dat betreft allemaal een beetje Donald Trump. We willen allemaal groot worden", aldus ds. P. den Ouden. In een recente preek waarschuwde de HHK

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp legt uit wat het betekent om te leven met de Heilige Geest

Wat betekent het om te leven met de Heilige Geest – niet alleen in ons, maar ook op ons? In een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' werpt spreker Wilkin van de Kamp een inspirerend licht op dit onderscheid. In deze video maakt hij d

Henk-Willem Laan
Interview

Henk-Willem Laan ontving een gehandicapte zoon: "God is te vertrouwen"

"Bel 112", zei de verloskundige tegen Henk-Willem Laan toen zijn zoon Joas net geboren was. Terwijl zij Joas reanimeerde belde Henk-Willem de ambulance. De directeur van stichting Het Gehandicapte Kind vertelde afgelopen zondag bij Hour of Power over

katholieke priester
Nieuws

Amerikaanse bisdommen springen in de bres voor ongedocumenteerde migranten

Twee katholieke bisdommen in de Verenigde Staten hebben ongedocumenteerde migranten vrijstelling gegeven van hun zondagse kerkplicht, uit angst voor immigratierazzia's. De maatregel komt te midden van een toegenomen immigratiehandhaving onder het bel

Kandidaat H. J. Ymker
Nieuws

CGK Soest verwelkomt nieuwe dominee: kandidaat H. J. Ymker

De CGK te Soest beschikt binnenkort weer over een eigen predikant. Kandidaat H. J. Ymker uit Meppen heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In Soest volgt Ymker ds. J. L. de Jong op die in 2023 vertrok. De kandidaat gaat in het Utrechtse dor

Soedan
Nieuws

Drie Soedanese kerken gebombardeerd: 5 doden

In het noorden van Soedan zijn begin juni drie kerken getroffen door luchtaanvallen van de Rapid Support Forces (RSF). De bombardementen, tussen 9 en 11 juni in El Fasher, kostten minstens vijf mensen het leven, onder wie priester Luka Jumu. Tientall

Upgrade Festival 2025
Persbericht

Upgrade Festival keert terug: Groeien, aanbidden en verbinden in Kapelle

Op 5, 6 en 7 september 2025 is het weer zover: Upgrade Festival 2025 gaat van start! Na het succes van de vorige edities keert het festival voor de derde keer terug, wederom op de prachtige locatie in Kapelle, Zeeland. Het driedaagse festival present

Meerartikelen

azc
Nieuws

Kamervragen SGP na flinke toename discriminatie Syrische christenen in azc's

SGP-Kamerlid Diederik van Dijk stelt Kamervragen over de situatie van Syrische christenen in asielzoekerscentra in Nederland. Stichting Gave stelde eerder deze week dat discriminatie van Syrische christenen in Nederlandse azc’s flink is toegenomen. S

Afina
Nieuws

Nigeria: Boko Haram ontvoert katholieke priester tijdens hulpactie voor vervolgde christenen

De Nigeriaanse katholieke priester Daniel Alphonsus Afina (41) is op 1 juni ontvoerd door de islamitische terreurgroep Boko Haram. De ontvoering vond plaats tijdens een gewelddadige aanval op een konvooi nabij Maiduguri, in het noordoosten van Nigeri

China
Nieuws

China intensiveert christenvervolging: 'Gezichtsherkenning in kerken, predikanten opgepakt'

De Chinese overheid voert opnieuw de druk op christenen op. In een poging de groei van het christelijk geloof te stoppen, grijpt het regime van president Xi Jinping naar vergaande maatregelen. Onder meer gezichtsherkenningscamera’s in kerken, arresta

Kees van Helden
Opinie

Hoe het ongemakkelijker is een ongeboren haan te doden dan een ongeboren kind

Wanneer er in een podcast gesproken wordt over het doden van een ongeboren haantje, merkt Kees van Helden dat er een bepaald ongemak heerst. Maar datzelfde ongemak is nergens te bekennen wanneer het over abortus gaat, zo merkt hij op. In onderstaande

Farshid Seyed Mehdi
Podcast

Farshid Seyed Mehdi: “Wat ik in de Bijbel las, was een enorme schok”

Farshid Seyed Mehdi ontdekte dat fundamentele Bijbelse waarheden in de islamitische leer zijn verdraaid. “Er zijn veel waarheden in de Koran” zegt hij, “maar ze zijn dan ook grotendeels overgenomen uit de Thora. Tegelijkertijd zijn er ernstige onjuis

Fred de Vries
Opinie

Twee rel-evangelisten vallen refogezindte aan: terecht?

Er is op het topje van de Bijbelbelt een rel gaande op straat. Evangelisten richtten hun pijlen eerst op de Gereformeerde Gemeente van Werkendam. Kennelijk is dat bolwerk nogal gesloten en slaan de pijlen erop stuk. Dus dan maar een andere kerk als d

gevangenen
Getuigenis

Honderden gevangenen geven leven aan Jezus in Amerikaanse gevangenis

In de Amerikaanse staat Oklahoma werkt God op bijzondere wijze tijdens een grootschalige gevangenis-outreach van Victory Christian Center uit Tulsa. Meer dan zevenhonderd gedetineerden kwamen samen voor aanbidding, gebed en onderwijs over het evangel

Mirjam Cappon
Interview

Mirjams dochter werd geboren met genetische aandoening: "Abortus was voor ons geen optie"

Toen Mirjam Cappon op haar veertigste zwanger raakte, was de vreugde groot. Maar al snel bleek er medisch iets aan de hand met haar kindje. Artsen noemden haar dochter "niet levensvatbaar", maar Rachel werd geboren én leefde. Haar korte leven liet di

Ds. P. D. Teeuw
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormde gemeente Arnemuiden: ds. P. D. Teeuw

De hervormde gemeente Arnemuiden verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. P. D. Teeuw uit Sliedrecht heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In het Zeeuwse stadje volgt hij ds. M. Klaassen op die in 2022 vertrok en sinds juni 2024 ver

Regenboogvlag
Nieuws

Duitsers verdeeld over regenboogvlag op kerken: slechts 2 op de 10 zijn voor

Slechts twintig procent van de Duitsers vindt het gepast om de regenboogvlag te hijsen. Deze vlag is een symbool van de LHBTI-beweging en wordt op sommige overheidsgebouwen en kerken geplaatst. Een opiniepeiling van Insa-Consulere, uitgevoerd in opdr

Politieagent Amerikaanse immigratiedienst
Nieuws

Christelijke asielzoekers opgepakt tijdens bezoek aan Amerikaans immigratiekantoor

Pastor Ara Torosian van de Cornerstone Church in West-Los Angeles is diep geschokt na de arrestatie van een Iraans christelijk gezin uit zijn gemeente. De ouders en hun 3-jarig kind werden vorige maand opgepakt tijdens een afspraak bij een immigratie

Benjamin Netanyahu
Nieuws

Onderzoek: Ben-Gurion verwees vaker naar Bijbel dan Netanyahu

Uit een nieuwe studie blijkt dat David Ben-Gurion, Israëls eerste premier, in zijn toespraken tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog (1948–1949) vaak verwees naar de Bijbel en Joodse geschiedenis. De huidige premier Benjamin Netanyahu (foto) doet dat mi