Antisemitisme stamt uit Westers racisme

God 18 januari 2023 Dr. Steven Paas
Steven Paas

De oorsprong van het Westerse antisemitisme hangt samen met de botsing tussen het Joodse volk als politiek-religieuze entiteit en een van de grootste wereldmachten die ooit hebben bestaan.

Dat wereldrijk was het Imperium Romanum, ofwel het Romeinse keizerrijk. De Romeinen duldden geen volken zoals het Joodse volk naast zich met eigen nationalistische aanspraken, laat staan met de profetische claim dat Israël eens zou worden hersteld als macht die onder God de wereld zou beheersen. Opstanden in 66-73 en 132-136 AD werden bloedig neergeslagen en maakten een eind aan het Joodse volksbestaan in Kanaän. Jeruzalem en de tempel werden verwoest; de Joden werden gedeporteerd en kwamen ook terecht in de landen waarnaar velen van de andere stammen van Israël al waren verspreid.

Racisme
De Joodse verwachting van nationaal herstel van Israël bleef echter in de diaspora bestaan. Dat vormde een bijzondere uitdaging voor het Romeinse Rijk toen het christelijk werd. Nadat keizer Constantijn in 313 door het Edict van Milaan aan christenen vrijheid schonk, ontwikkelde het christendom zich tot staatsgodsdienst en groeide in het Romeinse Rijk de behoefte aan een eigen Bijbelse identiteit. Daarin speelde een politiek-religieuze ambitie, ontleend aan het oudtestamentische Israël, een belangrijke rol. Echter, met dit verschil dat niet de etnische nakomelingen van het oudtestamentische Israël of het Joodse volk voortaan die rol zouden gaan vervullen. Zij waren immers uitgespeeld. Het na-Constantijnse Romeinse Rijk zag zichzelf als geroepen om het Bijbelse Israël te vervangen. Het sentiment van ‘Wij zijn Israël’ werd populair in de Westerse wereld.

Na de val van het Romeinse Rijk in het Westen werd dat afgeleide Israël-bewustzijn overgenomen door het Frankische Rijk, het Duitse Rijk (‘Das heilige Römische Reich deutscher Nation’) en de vroege natiestaten van West Europa, zoals Engeland en Nederland. Het ‘wij-zijn-Israël-sentiment’ was niet alleen politiek maar ook theologisch van aard en drong door in Kerk en persoonlijk geloof. Het werd geleidelijk ingebed in een algemener gevoel van Westerse blanke superioriteit. De Westerse wereld vanaf Constantijn zag zichzelf als een politiek-religieus ‘corpus christianum’ van eenheid van Staat en Kerk, als het nieuwe Israël. Dat uitte zich noodzakelijkerwijs op twee manieren: het verheffen van het eigen volk en het vernederen van andere volken. Wat dat laatste betreft, heeft het ‘corpus christianum’ een droevige reputatie in de omgang met de eigen Joodse minderheid. In het Moderne Tijdperk van Europa schikten zich gedwongen steeds meer volken in alle continenten onder de macht van de koloniale imperia van het Westen. Naarmate dat vorderde, versterkten zich de voorboden van wat vanaf de negentiende-eeuwse evolutionaire rassen-theorieën van Darwin en anderen werd aangeduid als het verschijnsel van racisme.

Het racisme in de vanouds ‘christelijke’ Westerse wereld heeft zich op verschillende manieren geuit. Imperialisme, kolonialisme en extreem nationalisme traden op als bondgenoten ervan. De ‘eigen blanke’ continenten van Europa en Amerika worden soms met een racistische connotatie aangeduid als de ‘boreale wereld’. In die gebieden zelf en in de landen van andere continenten is de bodem doordrenkt van bloed door vele Westerse pogingen om volken te onderwerpen, uit te roeien of tot slavernij te brengen. De Holocaust is wellicht het meest afschrikwekkende voorbeeld, maar wie de geschiedenis kent, weet van genocidale misdaden tegen vele volken. Het neerkijken op een ander ras of andere rassen en het opzien naar een bepaald volk of ras heeft zich in de Westerse geschiedenis vermengd met het Christendom. De onbijbelse gedachte dat een bepaald ras of volk een exclusieve ‘goddelijke roeping’ zou bezitten, plaatst andere rassen of volken lager op de ladder van Gods veronderstelde voorkeuren of prioriteiten. Dit lijkt op sociaal-Darwinisme in een christelijk jasje. De schade die deze dwaling heeft aangericht, is naar mijn overtuiging een belangrijke oorzaak van de terugval van kerk en geloof in het Westen. Wie als christen met de verlossende boodschap van Jezus Christus zijn of haar multiculturele wereld wil tegemoet treden, moet zich door Hem laten genezen van elke vorm van racisme. Een Nederlandse predikant zegt daarover optimistisch en met instemming van zijn Malawische echtgenote: ‘Racisme is aangeleerd. Als racisme een begin heeft, dan heeft het ook een einde. Het overleeft Jezus niet’ (De Nieuwe Koers, 2020-2, p. 15).

Racisme past niet bij geloof in Jezus. Als christenen het racisme altijd hadden afgekeurd, was de geschiedenis van het Westen anders gelopen. Dat geldt niet alleen voor racisme in het algemeen maar ook voor de bijzondere vormen ervan.

Antisemitisme en filosemitisme
Kenmerkend ervoor ontstonden binnen dit Westerse racisme als vanzelf allerlei rassentheorieën over het Joodse volk. Ten eerste leidde dit tot de ideologie van antisemitisme. Daardoor vond men bevestiging van de al sinds het Romeinse Rijk bestaande afkeer van de Joden, die met hun herstelverwachtingen de Westerse machten naar de kroon leken te steken, als een soort van vijfde colonne. Dat anti-Joodse sentimenten zich ook nestelden in theologie en Kerk veranderde niet wezenlijk door de Reformatie. Na de Reformatie ontstond echter, met name in piëtistische stromingen binnen het Protestantisme, wel een tegenbeweging, namelijk die van het filosemitisme. Zij uitte zich in een speciale liefde voor Israël of het Joodse volk vanwege de vermeende uitzonderlijke zegenrijke toekomst die dat volk te wachten zou staan en de verwachting dat daaraan een grote zegen voor de Kerk verbonden zou zijn.

Jodenhaat en doorgeschoten liefde voor de Joden zijn producten van Westerse raciale antipathieën en sympathieën. Ze zijn elkaars tegenbeelden, of twee kanten van dezelfde munt. Beide komen voort uit hetzelfde raciale denken in de Westerse blanke vanouds ‘christelijke’ cultuur, wellicht omdat de ‘blanke’ Joodse medemens altijd in de buurt was. Ze roepen elkaar op. Antisemitisme komt soms voort uit teleurgesteld filosemitisme en filosemitisme is soms het product van schaamte vanwege een antisemitisch verleden. Beide zijn overspannen sentimenten ten aanzien van Israël of het Joodse volk. Ik duid die verschijnselen samen aan met de term ‘Israëlisme’ en versta ze als aan elkaar verwante pogingen om Israël los te pellen uit de samenbindende liefde en trouw van God, zoals die geldt voor alle volken zonder onderscheid. Israël wordt buiten de naties gezet omdat God niet meer van ze houdt, of Israël staat los van de naties omdat God ze uitzonderlijk liefheeft. Die loskoppeling is fataal, want zij leidt onvermijdelijk tot een karikatuur die elke andere visie op Israël bij voorbaat verdacht maakt.

Die complexe religieuze theorie van het ‘Israëlisme’ heeft zich naar twee schijnbaar tegengestelde kanten geuit: het in Gods heilsplan verlagen of het verhogen van het Joodse volk ten opzichte van andere volken. Óf de volken vervangen het geminachte Israël. Óf Israël wordt verheven boven de volken. Als typerende aspect ervan illustreert het Israëlisme dat het Westerse racisme ten diepste (ook) religieus van aard is. De octopus van het Israëlisme vertegenwoordigt echter een religiositeit die geen steun vindt in de openbaring van God. De Schrift laat vanuit Christus juist gelijkwaardigheid van alle volken zien en eenheid van alle uit hen samengebrachte gelovigen (Gal. 3:28; Ef. 2:11-14).

Dit artikel van dr. Steven Paas is een gedeelte van zijn essay ‘De Bijbelse boodschap: wesp of trechter’, waarvan de hele tekst met voetnoten toegankelijk is via LinkedIn.

Praatmee

Beluister onze podcast

#369 Ds. Bram Hofland & ds. John de Groot over de hel, eeuwige straf en het laatste oordeel
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Doekes
Column

We missen zelfcorrectie in de christelijke muziekwereld

In eerdere columns heb ik het gehad over de integriteit en roeping van christelijke artiesten en ook hebben we de christelijke muziekindustrie beschreven. In dit derde deel wil ik het hebben over projectie, verwachtingen en de verantwoordelijkheid va

Ds. G.J. Baan
Video

GerGem-predikant stelt dat het eenvoudig is om zalig te worden

"Het evangelie is zo eenvoudig dat het zelfs eenvoudig is om zalig te worden. Al is het, menselijk gezegd, het allermoeilijkste wat er is. Omdat wij zo onwillig zijn, heeft de Heere daar zoveel werk aan", aldus ds. G. J. Baan. De GerGem-predikant - a

Johan Schep
Video

Johan Schep over diepe betekenis sabbat en huwelijk Adam en Eva

In de tweede aflevering van de serie ‘Jezus in het Oude Testament’ neemt Johan Schep ons mee naar Genesis 2. De evangelist legt de diepere betekenis van de sabbat uit en laat zien hoe deze verbonden is met zowel het Oude als het Nieuwe Testament. Ook

Urkers
Video

Prachtig: honderden Urkers zingen uit volle borst 'Een toekomst vol van hoop'

'U geeft een toekomst vol van hoop. Dat heeft U aan ons beloofd. Niemand anders U alleen, leidt ons door dit leven heen', deze woorden komen uit het voor veel christenen bekende lied 'Een toekomst vol van hoop'. Het lied - afkomstig van de christelij

Yasin
Video

Yasin ruilde de islam in voor het christendom: "Jezus verscheen aan mij in een droom"

Jarenlang bad Yasin (schuilnaam) uit Irak: “God, als U echt bent, geef me dan een teken.” Hij had een goedlopend bedrijf en was actief betrokken bij de moskee. Alles leek Yasin op orde te hebben. Toch bleef er een diepe innerlijke onrust die hem niet

Anouk Schaap
Video

Terugkijken: Anouk Schaap over gezond leiderschap

In deze aflevering van de podcast In His Company is Anouk Schaap te gast. Zij deelt haar indrukwekkende reis van religie en New Age naar een leven geworteld in het geloof in Jezus Christus. Haar ontmoeting met God markeerde een radicale ommekeer in h

psalmenchallenge
Podcast

Psalmen Challenge: in deze podcast bespreken christenen Psalm 70

Symfonie van het hart is de psalmenchallenge die jou voorziet van alles wat je nodig hebt om het hele psalmenboek uit de Bijbel door te gaan. Teun van der Leer, Remko Ongersma en Peter Kruijt, de initiatiefnemers van de Psalmen Challenge, bespreken s

BijbelBrein
Persbericht

Nieuwe kinderpodcast: ‘BijbelBrein’

‘Wat is bidden eigenlijk? Waarom is de oudste broer in het verhaal over de verloren zoon nou zo boos?’ Zomaar wat vragen die kinderen kunnen stellen bij verhalen uit de Bijbel. Over dit soort vragen praten kinderen met volwassenen, in de nieuwe kinde

Meerartikelen

prof. dr. W.J. op ’t Hof
Nieuws

Rechter vernietigt ontslag voorganger vrije hervormde gemeente Driedorp

Het ontslag van prof. dr. W. J. op ’t Hof als predikant van de vrije hervormde gemeente in Driedorp is door de rechter ongedaan gemaakt. Volgens de rechtbank in Arnhem is de voorganger ten onrechte per direct op non-actief gesteld. Binnen drie dagen

 Proponent L. Schouten
Nieuws

Preekbevoegdheid verleend aan PKN-proponent door Hersteld Hervormde Kerk

Het breed moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft proponent L. Schouten uit Elspeet per dinsdag preekbevoegdheid toegekend. Dat meldt het kerkverband op haar website. Schouten is al zo’n 35 jaar als proponent actief binnen de voormalige

Willem Lingeman
Video

Echtpaar noemt huwelijk "één groot drama": Willem Lingeman reageert

Bijbelleraar Willem Lingeman reageert in een videoboodschap op een pijnlijke huwelijksgeschiedenis van een echtpaar. Volgens het stel was hun huwelijk “zeker niet Gods wil” en noemt men het “één groot drama”. Inmiddels zijn ze gescheiden en beiden he

1000 bezoekers bij doopdienst aan Engelse kust
Positief nieuws

Bijna 100 mensen gedoopt tijdens 'grootste doopdienst ooit' in Engelse kustplaats

In de Zuid-Engelse kustplaats Bournemouth lieten maar liefst 92 mensen zich op 13 juli dopen in zee. Vijf protestantse kerken organiseerden samen een grootschalige doopdienst op het strand. De BBC noemde het “de grootste stranddoop die de stad ooit h

Apollinaris Darmawan
Nieuws

Indonesische christen op leeftijd vrijgelaten na jarenlange gevangenisstraf

Na meer dan vier jaar gevangenschap is de christelijke bekeerling Apollinaris Darmawan vrijgelaten uit de Kebon Waru-gevangenis in Indonesië. De man werd in november 2024 vervroegd vrijgelaten, nadat hij meerdere strafverminderingen kreeg. Darmawan z

Indonesische vlag
Nieuws

Honderden moslims protesteren tegen bouw Indonesische kerk

In het Indonesische Kalibaru, een dorp in de stad Depok (West-Java), protesteerden op 5 juli honderden moslims tegen de bouw van een christelijke kerk. Dit gebeurde ondanks dat de kerk alle benodigde vergunningen bezit. Op videobeelden is te zien hoe

Ds. P. den Ouden
Video

Waaraan kun je genade in je hart herkennen? HHK-predikant antwoordt

Waaraan kun je herkennen dat er genade in je hart gekomen is? Op die vraag gaf ds. P. den Ouden in een recente preek antwoord. De HHK-predikant uit Katwijk aan Zee gebruikte in zijn antwoord een citaat van Augustinus. De kerkvader had ooit een briefw

Ann Michelle Lee
Video

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee is aanstaande zondag te gast bij Hour of Power. Ze vertelt daar hoe ze God echt leerde kennen. Ook deelt ze haar droom en boodschap voor de jongere generatie. "Ik wil zoveel mogelijk mensen brengen naar het hart v

Mexico
Nieuws

Mexico: een jaar ontheemd en geen zicht op terugkeer

De maand juli markeert de trieste ‘verjaardag’ van de vlucht van honderden christenen uit hun gemeenschappen in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Ze moesten vrijwel alles achterlaten: hun land, huizen en dieren. Meer dan honderd christenen - van piepj

Arthur Alderliesten
Nieuws

Dolle Mina’s verstoren bijeenkomst Schreeuw om leven: directeur reageert

Afgelopen maandag verstoorden pro-abortus demonstranten een bijeenkomst van Schreeuw om leven in Gouda. De avond was bedoeld om mensen uit de achterban te informeren over het waken bij abortusklinieken. De circa 25 demonstranten - die zich presenteer

Syrie
Interview

Syrische christenen houden stand in vijandige omgeving: "God gebruikt de kerk"

"Voor veel mensen wordt de droom van een islamitische staat in Syrië steeds meer werkelijkheid. En daarin is geen plaats voor ongelovigen, zoals christenen." Aan het woord is Ibrahim Lahdo, tot voor kort woonachtig in Syrië. Cvandaag sprak met hem ov

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De wereld kijkt niet naar je preek, maar naar je daden

Tijdens een zendingsreis in Zuid-Afrika kreeg ik onverwacht de gelegenheid om een van de meest gevaarlijke townships in Kaapstad te bezoeken. Kolonel Bazil Vellai, lid van de kerk waar ik te gast was, had ons persoonlijk uitgenodigd om Manenberg - de