Voor een deel is de oorzaak vaak heel praktisch, namelijk men heeft geen normale werkdagen. Je denkt 24 uur per dag en 7 dagen per week beschikbaar te moeten zijn en er is dan geen tijd voor ontspanning en weer opladen. Je hebt ook het gevoel dat er steeds meer van je wordt geëist, bijvoorbeeld omdat er in de gemeente te weinig mogelijkheden zijn om taken te delegeren naar anderen. Daarbij heb je vaak zelf ook niet tijdig je grenzen aangegeven, je ging maar door. Soms is de waardering die ieder mens nodig heeft, ook ver te zoeken. Mensen uiten vaak gemakkelijker kritiek dan een waarderend woord en op een dag voel je je uitgeput of opgebrand. Je krijgt moeite om te bidden omdat je je gedachten niet meer kan concentreren op God en je kunt geestelijk gewoon niet veel meer hebben. Het werk wat je nog doet in de gemeente, gebeurt op de automatische piloot en niet meer vanuit de rust en inspiratie die Jezus je kan geven.

Aanhoudende periodes van stress, kunnen ook grote gevolgen hebben. Soms leidt het tot een burn-out, met als gevolg chronische vermoeidheid, depressies en slaapstoornissen. Het kan je als geestelijk leider beslist overkomen, dat je met alles moet stoppen, alleen maar vanwege genoemde klachten. Je bent dan volledig uitgeschakeld en dat is precies wat satan wil. Mocht het je al zijn overkomen, dan heeft de Heer een boodschap voor je. Hij wil je volledig herstel en zegt in Jeremia 29:11 ‘Want Ik weet, welke gedachten Ik over u koester, luidt het woord des Heren, gedachten van vrede en niet van onheil, om u een hoopvolle toekomst te geven’.

Praktijkvoorbeeld
We hebben zelf in de loop van onze bediening met veel mensen hierover gesproken en zeker ook met leiders die zich opgebrand voelden. Door onze jarenlange ervaring, weten we wat er door mensen heen kan gaan, als ze dit over komt. Hier volgt een voorbeeld uit de praktijk, met uiteraard een gefingeerde naam.

Peter is al achttien jaar voorganger in een evangelische gemeente. Aan het begin was hij enthousiast, bereidwillig en meelevend met de mensen in de gemeente. Precies zoals je van een voorganger mag verwachten. Hij deed niets liever dan anderen bijstaan en helpen. Daarnaast predikte hij ook regelmatig in de gemeente en ook dan besteedde hij veel tijd aan de voorbereidingen van de prediking en het gebed. Men kon op hem rekenen.

Naast zijn dagelijks werk was hij ook vader van een gezin. Langzaam maar zeker vroeg alles samen steeds meer van zijn vrije tijd, omdat ook de werkdruk in de gemeente steeds hoger werd. Dat had ook alles te maken met het feit dat hij pastoraal erg bewogen was de mensen in de gemeente, waardoor ook steeds meer mensen een beroep op hem deden. Daarnaast groeiden zijn eigen kinderen op tot pubers en ook die vroegen steeds meer energie en aandacht van hem. Zijn vrouw kon de opvoeding niet langer alleen aan en had al eerder aangegeven dat ze hem daar meer bij nodig had. Kortom, de situatie was nu duidelijk anders dan 15 jaar geleden, toen hij begon in de gemeente en bevestigd werd in de bediening. Voor Peter wordt het steeds moeilijker om de juiste keuze te maken, mede omdat hij zijn taak als voorganger als een roeping van God zag, waar hij dus niet zomaar mee kon stoppen.

Maar geleidelijk wordt zijn dienen van God steeds moeizamer, zijn geestelijke kracht neemt af, omdat de tijd steeds meer ontbreekt om contact met God te zoeken in het gebed en z’n preken zijn vaak herhalingen omdat er geen ruimte is voor echte Bijbelstudie. Nadat er een scheuring plaatsvindt in de gemeente stort hij in. Hij is het vertrouwen in zijn naaste medewerkers kwijt en kan maar moeilijk de mensen vergeven die hem pijn hebben gedaan.

Enkele uitspraken van Peter: “Ik weet dat ik ze moet vergeven, ik heb er vaak zelf over gepreekt, maar op een of andere manier kan ik het niet meer loslaten. Het is zo onrechtvaardig dat je je altijd zo gegeven hebt, je vrije tijd en je tijd voor het gezin hebt opgeofferd om anderen dienstbaar te zijn en als dank word je belasterd en roddelen ze over je.”

Voorbeeld uit de Bijbel
Feitelijk is dit verhaal niets nieuws, ook in de Bijbel vinden we er voorbeelden van. Bijvoorbeeld in 1 Koningen 19 wordt beschreven hoe Izebel, de goddeloze vrouw van koning Achab, de profeet Elia met de dood bedreigde. Waarschijnlijk moet deze profeet al langer onder spanning gestaan hebben, want dit dreigement was kennelijk de druppel die hem te veel werd. Hij zakte weg in een diepe depressie en begon zichzelf te beklagen. Hij heeft op dat moment alle kenmerken van een burn-out, zoals: een lage zelfwaardering, weinig of geen zelfvertrouwen meer, neiging tot passiviteit, isolatie, depressie, zelfbeschuldigingen.

Laten we ook niet vergeten, dat naast alle psychisch-emotionele factoren die we als dienaren van God kunnen ondergaan in zo’n situatie, er ook altijd sprake is van een geestelijke strijd (lees Efeze 6:12). Satan is altijd bezig geweest Gods dienstknechten uit te schakelen.

Herkennen we dit ook niet in onze eigen bediening? Ook Peter, de voorganger in ons praktijkvoorbeeld, werd onder vuur genomen door satan, juist op zijn zwakste momenten. Bijvoorbeeld op het moment dat het thuis drukker werd en er meer van hem gevraagd werd in verband met de kinderen, kon hij de geestelijke strijd niet meer aan die er plaats vond in de gemeente. De pijnlijke scheuring die daar toen juist plaats vond, maakte dat hij onderuit ging. In het begin van zijn bediening zou hij het nog wel aan hebben gekund. Maar nu niet meer, vooral ook omdat voldoende tijd ontbrak om de dingen bij God te brengen en nieuwe kracht te kunnen putten uit God, die de bron is van leven en kracht. Het is net als een batterij die niet tijdig opgeladen wordt, op een dag stopt het. Het is duidelijk dat wie bezwijkt onder stress of burn-out, tot niet veel meer in staat is.

Ook voor Elia is de persoonlijke crisis waarin hij terechtgekomen is, op dit moment zo ernstig dat hij niet in staat is om aan de oplossing te werken. Maar in het verhaal van Elia zien we ook hoe God hem niet in de steek liet. Hij zond hem een engel, die hem wekte uit zijn slaap en hem tweemaal brood en water aanbood. Dit bleek later goddelijk voedsel te zijn, waardoor Elia weer krachtig werd. Wij hebben allemaal onze strijd en veel mensen in de Bijbel ook. Elia had het, maar ook mensen als Mozes, David en Paulus. Natuurlijk zijn we niet allemaal dezelfde. De één heeft er meer last van dan de ander, de grens is bij de één sneller bereikt als bij de ander. Maar toch is niemand er echt vrij van. Wat een geluk dat we de Heer hebben in ons leven, die ons nooit in de steek zal laten en vooral, die ons begrijpt.

De Bijbel leert ook dat Jezus volkomen mens geworden is (Hebr.2:14-18), dus Hij was als mens gelijk aan ons. Jezus reageerde ook net als wij zouden reageren, als we in de omstandigheden terecht zouden komen waarin Hij was. Hij was bijvoorbeeld dodelijk beangstigd in de hof van Gethsemanee (Lucas 22:44). Je zou met andere woorden kunnen zeggen: “Hij maakte zich buitensporig veel zorgen”. Hij verschilde zelfs daarin niet echt van u en mij. Jezus is God en Hij werd tegelijk mens zoals u en ik. Maar gelukkig staat er in de Bijbel, dat er toen een reactie van de hemel kwam, net als bij Elia. Een engel verscheen aan Hem om Hem kracht te geven. Kennelijk had de Heiland dit ook nodig. Omdat Hij dat nodig had in die donkere uren, weet Hij als geen ander hoe zeer wij kracht nodig hebben op moeilijke momenten. Wij mogen met vrijmoedigheid roepen tot God, Hij zal ons niet afwijzen maar Hij begrijpt ons (Hebr.4:15).

Aanwijzingen om stress te voorkomen of er van te herstellen
1. Het is medisch vastgesteld, dat elk mens rust en ontspanning nodig heeft, om goed te kunnen blijven functioneren in dit leven. En ook wanneer je dingen ontspannen kan doen, dan doe je ze vaak een stuk beter. Vandaar dat het belangrijk is dat we tijd reserveren in ons dagelijks programma om te ontspannen en dat is echt iets anders dan alleen ’s avonds achter een televisie hangen.

Subtiele verwaarlozing van jezelf is één van de oorzaken van stress of uiteindelijk een burn-out. Je blijft maar door hollen en je denkt nauwelijks aan je eigen behoeftes of dat van je gezin. Ontspanning kan zelfs ten onrechte een schuldgevoel bij je te weeg brengen. Het gevolg is, dat je sneller geïrriteerd raakt en ook het gevoel voor humor en plezier maken verdwijnt. Door alsmaar door te gaan, pleeg je roofbouw op je lichaam. Ons lichaam is niet gebouwd om voortdurend te presteren. Door vaker te ontspannen functioneer je beter, thuis en in het werk van God. Neem dus tijd voor ontspanning, reserveer er gewoon tijd voor, God wil het ook (lees Marcus 6:31).

2. Elk mensen zal regelmatig worstelen met zorgen of problemen, ook mensen die in de bediening staan. Feitelijk is niemand echt volkomen stressbestendig, want we hebben uiteindelijk allemaal een breekpunt. Mede om die reden is het van groot belang om een gebedsleven te hebben, waar we leren om onze problemen over te geven in Gods hand en ook los te laten. We weten dit wel, maar het kost tijd, het gaat niet zomaar vanzelf. We blijven mensen vol van emoties. Het medicijn voor onze oververmoeidheid en stress is een intiem leven met Jezus.

Omdat ook Jezus angstig was in de hof van Gethsemanee, weten we dat Hij ook onze onrust of angst begrijpt. Gods rust en vrede heeft ook niet in de eerste plaats met onze omstandigheden te maken. Gods rust heeft te maken met een diepe blijvende zekerheid, dat je toch wordt beschermd door de Heer, dat je dus veilig bent in het midden van de storm. Als die zekerheid weer tot ons doordringt, geeft het weer innerlijke rust. Hij draagt ons, als een moeder haar kind. Zijn liefde is een kracht die ons in alle omstandigheden van ons leven wil dragen.

Psalm 68:20-21 zegt “Geprezen zij de Here. Dag aan dag draagt Hij ons; die God is ons heil. Die God is ons een God van uitreddingen, bij de Here Here zijn uitkomsten tegen de dood.”

3. Besef dat geestelijk werk alleen gedaan kan worden als we kracht putten uit de bron van leven. Dat wil zeggen, neem dagelijks tijd om te bidden, Bijbel lezen en daarover ook na de denken. Lees Psalm 1:2,3 “… maar die zijn vreugde vind in de wet van de Heer en Zijn wet dag en nacht overdenkt. Want hij zal zijn als een boom, geplant aan waterbeken, die zijn vrucht geeft op zijn tijd, waarvan het blad niet afvalt; al wat hij doet, zal goed gelukken”.

Stop dus met alle werk voor de Heer, waarbij je merkt dat het ‘in de plaats komt’ van de tijd die je aan gebed zou moeten besteden. Je kunt niet alles, dat wordt ook helemaal niet door God van ons gevraagd. Zodra je merkt dat het werk zoveel wordt, dat er geen voldoende tijd meer overblijft voor gebed en Bijbelstudie, ben je in eigen kracht bezig. Je gaat over op de automatisch piloot en langzaam maar zeker wordt alles routine en verdwijnt de passie en de kracht.

Een goed voorbeeld is Handelingen 6:3-4, waar de apostelen bemerkten dat ze teveel belast werden met het helpen van de vele armen die er in die tijd waren. Ze hadden meer tijd nodig voor gebed en om de gemeente te onderwijzen. Om die reden hebben ze de gemeente gevraagd, zeven mannen aan te stellen die deze taak van hen konden overnemen.

4. Zet je gezin op de eerste plaats. Het is belangrijk om je af te vragen, welke plaats je huwelijk en gezin heeft in verhouding tot het werk van God. Wanneer je voorganger of gemeenteleider bent, dan heb je niet alleen een verantwoordelijkheid voor de gemeente of bediening, maar in de eerste plaats voor je gezin. Uit heel veel pastorale gesprekken blijkt dat veel vrouwen van leiders zitten met het gevoel dat zij wat het gezin betreft, de kar alleen moeten trekken.

Soms moeten vrouwen zelfs de geestelijke verantwoordelijkheid nemen voor iets, waar hun man feitelijk de eerste stap zou moeten zetten. De man is door God immers aangesteld als de priester in zijn huis en dit geldt dubbel voor geestelijk leiders, omdat die een voorbeeld moeten zijn in de gemeente en dus ook voor hun gezin (1 Kor. 11:3 en Efeze 5:23). Veel vrouwen verlangen naar geestelijke intimiteit, intens gebed, samen strijden voor de problemen die in een gezin op je af komen.

In 1 Timotheüs 3:4 staat dat een dienaar van God, goede leiding aan zijn gezin moet geven. Met andere woorden, we moeten goede ouders zijn, anders kunnen we in de gemeente niet dienen. Het werken voor de Heer, mag nooit ten koste gaan van ons gezin en/of huwelijk. Mocht het wel zo zijn, dan zouden de zaken meer in balans moeten brengen. Als het thuis niet goed gaat, vreet dat zoveel energie bij ons weg, dat we ons in het werk van God niet meer volledig kunnen geven.

Het is dus belangrijk om elke dag te werken aan je huwelijk, want een hechte huwelijksrelatie is één van de voorwaarde voor een sterk leiderschap in de gemeente. De huwelijksband is iets wat onderhouden moet worden, liefde die niet elke dag gevoed wordt zal op een dag sterven, net als een plant wat geen water ontvangt.

Een ontmoeting met God
Elia heeft niet in eerste instantie behoefte aan een ‘preek’ over hoe hij de zaken beter had kunnen aanpakken, maar veel meer aan een ontmoeting met de levende God zelf. Dat is dan ook precies datgene waartoe de Heer Elia roept: "Treed naar buiten en ga op de berg staan voor het aangezicht des Heren (1 Kon. 19:11)."

Daar, buiten de spelonk waar Elia de nacht had doorgebracht, is hij getuige van één van de machtigste godsmanifestaties aller tijden. En toch, “In de wind was de Here niet… In de aardbeving was de Here niet… In het vuur was de Here niet…“ (1 Kon. 19:11-12). God ontmoette hij uiteindelijk in de stilte.

God ontmoeten in de stilte is echter niet eenvoudig, zeer zeker niet voor iemand die net een zodanige stressperiode achter de rug heeft, dat hij er haast aan bezweken is. Maar toch ligt voor Elia het herstel van zijn burn-out, in een periode van intensieve maar intieme omgang met zijn Heer. Dat is vandaag nog niet anders. Zoek de Heer terwijl Hij zich laat vinden (Jes. 55:6).

Henk Herbold is getrouwd met Diny (foto). De evangelist heeft een eigen website. Neem hier een kijkje en lees meer blogs.