Bernhard Reitsma over de kracht van gelijkenissen

God 11 januari 2018 Bernhard Reitsma, De Waarheidsvriend
Bernhard Reitsma

De gelijkenissen van de Heere Jezus, wie kent ze niet? Maar om ze goed te begrijpen is kennis van de wereld van het Midden-Oosten aan het begin van onze jaartelling nodig. Prof. dr. Bernhard Reitsma geeft uitleg in De Waarheidsvriend.

Niet lang geleden liep ik in Den Haag. Op weg van het station naar het Binnenhof fietste niemand minder dan premier Rutte mij voorbij. Leuk, maar niet heel bijzonder. Onze minister-president gaat ook in zijn derde termijn wel vaker op de fiets. Altijd met een brede glimlach, vriendelijk zwaaiend naar iedereen. Weinig Nederlanders zullen daar moeite mee hebben. Een sportieve premier straalt iets vitaals uit en dat heeft Nederland nodig. Toch, als ik dat verhaal in het Midden-Oosten aan collega’s en vrienden vertel, dan kijken ze wel even raar op. De leider van het land op de fiets?

‘Maar jullie zijn toch een welvarend land? Hebben jullie dan geen geld om voor de premier een auto te kopen, met chauffeur?’ In veel landen ga je namelijk pas op de fiets als je te arm bent om een auto aan te schaffen. Als de belangrijkste man van het land op de fiets moet, dan zal Nederland wel op de rand van een faillissement staan.

Het probleem van allegorie is dat we bijna alles in een gelijkenis kunnen inlezen wat onze fantasie maar bedenkt.

Associaties
Een simpel beeld roept verschillende associaties op. Dat maakt het voor ons lastig bepaalde geschiedenissen uit het Nieuwe Testament goed te begrijpen. Dat geldt in het bijzonder voor de gelijkenissen van Jezus. Het zijn verhalen uit het leven van elke dag. Over wijngaarden en bruiloften, over relaties tussen heren en slaven, over koren en harde grond. Iedereen wist precies waar het over ging. Men zag het voor zich. Dat is voor ons niet meer het geval. Ons leven in de 21ste eeuw in Europa is totaal anders dan in de tijd van Jezus. Daarom staan veel gelijkenissen ver bij ons vandaan en komen ze soms vreemd over.

Wat wil Jezus er nu precies mee zeggen? Hoe moet je het voor je zien als er tien meisjes naar een bruiloft gaan en er is een probleem met de lampen en de olie (Matt.25:1-13). Hoe kan het nu zo lang duren voor de bruidegom komt? Zo lang, dat de bruidsmeisjes in slaap vallen? Waarom mag een man zijn vader niet begraven als hij Jezus wil volgen (Luk.9:59-60)? God draagt ons toch op onze ouders te eren, geldt dat dan niet voor de ‘laatste eer’? En waarom gaat een heer van een wijngaard naar de markt om personeel? En dat meerdere keren op een dag (Matt.20:1-16)?

Allegorisch
In het verleden zijn de gelijkenissen nog weleens op – wat we noemen – allegorische wijze uitgelegd. Dat betekent dat we achter elk detail van de gelijkenis een diepere betekenis zoeken. Een bekend voorbeeld is de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis is wel gelezen als de weg van Adam (de mens) van het paradijs (Jeruzalem) naar de sterfelijkheid (Jericho). Adam valt in zonde en wordt door de duivel en zijn engelen van zijn sterfelijkheid beroofd. Als hij geestelijk (half)dood langs de weg ligt, kunnen de wet en de profeten (priester en Leviet) hem niet redden. Alleen Jezus (de Samaritaan) kan dat. Hij redt de mens, bestrijdt de zonde (olie, wijn) en brengt de mens op zijn eigen lichaam (de ezel) naar de kerk (herberg). Bij de wederkomst van Jezus (terugkeer naar de herberg) zal de mens volkomen verlost zijn. Het probleem van allegorie is dat we bijna alles in een gelijkenis kunnen inlezen wat onze fantasie maar bedenkt. Soms is een verhaal echt als allegorie bedoeld. Maar als dat niet zo is, dan moeten we terughoudend zijn. Voor je het weet, halen we de scherpte eruit en zetten we het Evangelie naar onze hand.

Gelijkenissen zijn geen leuke verhaaltjes die we zomaar even lezen. Het vraagt leesvaardigheid.

Indirect
Zo werken verhalen in het Midden-Oosten ook niet. Ze hebben een andere functie. Dat heeft alles te maken met de cultuur. Je zult in een cultuur waar ‘eer’ heel belangrijk is, maar zelden iemand rechtstreeks in het openbaar bekritiseren. Dat doe je alleen in kleine kring en zelfs dan nog sporadisch. Als je iemand ergens op wilt aanspreken, dan doe je dat indirect. Je vertelt bijvoorbeeld een verhaal waarin de ander zich herkent. Als een predikant slecht voor de gemeente zorgt, dan kun je bijvoorbeeld een verhaal vertellen over een schaapskudde en een herder in loondienst, die alleen voor zijn geld de kudde weidt. Of je praat over een wijngaard die beheerd wordt door iemand die snel rijk wil worden en het geld in zijn eigen zak stopt. Degene over wie het gaat, weet precies wat er mis is, maar mag zelf de conclusie trekken. Wie de schoen past, trekke hem aan. Zo werkt dat in het Midden-Oosten. Zo werkt het ook bij de gelijkenissen van Jezus. Hij richt zich vaak indirect tot de Farizeeërs en de schriftgeleerden. Dat hebben ze haarfijn door. Ze voelen zich aangevallen en willen Jezus zo snel mogelijk uit de weg ruimen. Maar omdat de mensen Jezus als profeet zien, durven ze dat eerst nog niet (Matt.21:45,46). Het gaat bij de gelijkenissen dus om het begrijpen van het hele verhaal en niet om de vertaling van elk detail naar een boodschap voor vandaag. Waar is Jezus op uit? Wat is het punt dat Hij wil maken en wie heeft Hij op het oog? Om dat te ontdekken zijn twee dingen belangrijk, namelijk 1. dat we iets gaan begrijpen van de cultuur en het leven in de tijd van Jezus en 2. dat we gaan zien waar het verhaal schuurt en een merkwaardige wending krijgt.

Niet vrijblijvend
Gelijkenissen zijn geen leuke verhaaltjes die we zomaar even lezen. Het vraagt leesvaardigheid. We moeten de tijd nemen om de verhalen echt tot ons door te laten dringen. De gelijkenissen zijn ook niet vrijblijvend. Ze zijn boeiend, soms zelfs vermakelijk, maar uiteindelijk wil Jezus ons een spiegel voorhouden. Gelijkenissen zijn er om ons bij de les te houden. Ze vermanen ons tot geloof en vertrouwen, tot een verandering van houding of tot volharding.

De valkuil bij gelijkenissen is dat we denken dat we ze wel kennen. Er is al zo vaak over gepreekt. We hebben ze al zo vaak gelezen. Daardoor verrassen de verhalen ons niet meer, dringt de boodschap niet meer tot ons door. En we laten ons er al helemaal niet meer door aanspreken of corrigeren. Daarom moeten we af en toe proberen opnieuw te gaan luisteren. Dan zullen we regelmatig weer verrast worden door de gelijkenissen; de boodschap is adembenemend. Over de onvoorstelbare goedheid van God, die telkens weer verrast. En over het adembenemende geduld van God in Jezus Christus. Maar ook over de onvoorstelbare dwaasheid van mensen, die Gods goedheid naast zich neerleggen. Ook dat is adembenemend. Gelijkenissen hebben ons altijd iets te zeggen, in elke levensfase opnieuw.

Prof. dr. Bernhard Reitsma is bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘De kerk in de context van de islam’ aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zijn volledige verhaal is te lezen in De Waarheidsvriend. Klik hier om De Waarheidsvriend te ontvangen.

Praatmee

Beluister onze podcast

#360 Gerdien Lassche en ds. M. Messemaker over LHBTI en refoscholen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. M. J. Tekelenburg
Nieuws

Hervormde gemeente Woerden verwelkomt nieuwe dominee: ds. M. J. Tekelenburg

De hervormde gemeente van Woerden (Centrum-Oost) mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. J. Tekelenburg (foto) uit Monster heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In Woerden wordt Tekelenburg de opvolger van de in 2023 vertrokken ds. C. J

Jan en Ton
Video

Dominee Ton Heemskerk te gast in Hour of Power

Zondag is het is Pasen! In Hour of Power spreekt Jan van den Bosch met de enthousiaste dominee Ton Heemskerk. Hij legt uit wat Pasen inhoudt en wat dat voor hem persoonlijk betekent. Jarenlang was hij zoekende: "Ik heb Zijn opstandingskracht ervaren,

Ds. W. P. Emaus
Video

Ds. Emaus vertelt waargebeurd verhaal over Luther en een brandende boerderij

In het doopformulier staat dat als we in de naam van de Vader gedoopt zijn, Hij ons met al het goede wil verzorgen en al het kwade van ons zal weren of dat ten goede wil gebruiken. De hervormde predikant ds. W. P. Emaus vertelde op basis daarvan in e

Johan Schep
Video

Johan Schep vertelt hoe Juda vrijwillig slaaf wilde worden in plaats van Benjamin

In de serie 'Jozef' van Growing Faith Nederland behandelt evangelist en Bijbelleraar Johan Schep het levensverhaal van Jozef. Zijn broers verkochten Jozef op jonge leeftijd als slaaf. Uiteindelijk zou Jozef terechtkomen in Egypte, waar hij zou dienen

Engelse kerk
Nieuws

Church of England ziet belangstelling voor kerkdiensten via social media sterk toenemen

De Church of England kijkt met hoop naar de toekomst en dat is niet zonder reden. Het aantal mensen dat via sociale media belangstelling toont voor kerkdiensten is de afgelopen tijd met maar liefst 268 procent gestegen. Dat meldt de kerk op basis van

Yair Strijker
Video

Yair Strijker vertelt over Pesach en hoe Israëli’s deze tijd beleven

Deze week viert het Joodse volk Pesach. Een feest van bevrijding, maar ook met dubbele gevoelens. Waar het feest samen gevierd wordt en zo de mensen verbindt, gebeurt dat dit jaar opnieuw tegen een achtergrond van de doorgaande oorlog. Yair Strijker

De Wereld Rond
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Ellen Wilson-De Pagter

In deze podcastaflevering van 'De Wereld Rond' is deze keer Ellen Wilson-De Pagter te gast. Zij biedt hulp aan minderbedeelde Togolezen. In dit gesprek hoor je hoe Ellen haar man Adjeté leerde kennen. Ze vertelt ook hoe ze haar talenten als zendeling

Matthijn Buwalda
Video

Matthijn Buwalda raakt de kern van Goede Vrijdag met dit eerlijke lied

Goede Vrijdag. De dag die het lot van de mensheid voorgoed veranderde. Matthijn Buwalda brengt de betekenis van Gods offer dichterbij. Hij doet dit op een kwetsbare en eerlijke manier. "Kom me tegemoet, Heer, in mijn denken. En kom me tegemoet, in al

Meerartikelen

Delft
Nieuws

CBS: ontkerkelijking in Nederland zet niet door

De ontkerkelijking in Nederland zet niet verder door. Dat is althans de conclusie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in het vrijdag verschenen rapport Religie 2024. Het aantal mensen dat aangeeft bij een kerk, moskee of synagoge te hore

GlobalRize ontmoetingsdag
Video

Hoe ging het eraan toe op de ontmoetingsdag van GlobalRize? Bekijk de video

Elkaar aanvuren om overal ter wereld de hoopvolle boodschap van het evangelie te verspreiden. Dat was het doel van de jaarlijkse GlobalRize ontmoetingsdag. Een dag vol inspirerende getuigenissen, lofprijzing, gebed en ontmoeting. De aanwezigen werden

China
Nieuws

Negen Chinese christenen krijgen celstraffen en hoge boetes voor verspreiden van Bijbels

Negen Chinese christenen zijn veroordeeld tot gevangenisstraffen en forse geldboetes vanwege het doorverkopen en verspreiden van Bijbels. De straffen variëren van enkele maanden tot vier jaar cel, en de boetes lopen op tot meer dan 1 miljoen yuan (on

Hans Reinders
Column

Op Goede Vrijdag werd dit danklied dé Psalm van Jezus

Psalm 22 is een Psalm van David zelf. Het is volgens de kerkvader Diodorus van Tarsus (leefde einde vierde eeuw) daarom aannemelijk dat deze psalm vooral over David zelf gaat. Diodorus meende dat alleen vers 2a, waar staat “Mijn God, mijn God, waarom

De Reuver
Preekverslag

Volgens prof. dr. De Reuver voldeed Jezus niet aan Petrus' verwachtingspatroon

Dat Petrus Jezus verloochende was geen daad van angst of lafheid, maar van ergernis. Jezus voldeed niet aan het beeld dat Petrus van Hem had. Dat stelde prof. dr. A. de Reuver in een preek over de verloochening van Petrus. Hij beschreef op indrukwekk

Ceder
Opinie

Situatie in Gaza verslechtert drastisch: hoe nu verder?

Het aanhoudende conflict tussen Israël en de terroristische organisatie Hamas snijdt dwars door harten, ook hier in Nederland. Het geweld, de angst en het intense menselijke leed roepen wereldwijd emoties op. Velen leven mee met Israëlische families

Hugo Bos
Nieuws

Civitas Christiana verliest kort geding tegen Rutgers en moet uitlatingen rectificeren

De christelijke stichting Civitas Christiana moet direct stoppen met het verspreiden van haar ‘Zwartboek Lentekriebels’. Dit heeft de rechtbank bepaald in een kort geding dat was aangespannen door kenniscentrum Rutgers. Volgens de rechter zijn bepaal

Nigeria
Nieuws

Christelijke partijen stellen Kamervragen over oplaaiend geweld Nigeria

SGP en ChristenUnie gaan schriftelijke Kamervragen stellen over het wederom oplaaiende geweld tegen christenen in Nigeria.  Dat maken beide partijen bekend via sociale media. Directe aanleiding zijn islamitische aanvallen op christelijke dorpen in he

Livia Tossici-Bolt
Nieuws

Christen krijgt hoge boete voor aanbieden van gesprek bij Engelse abortuskliniek

De Britse pro-life activiste Livia Tossici-Bolt is veroordeeld tot het betalen van een boete van meer dan 22.000 euro. Dit vanwege het vasthouden van een bord met de tekst “Hier om te praten als je wilt” in de nabijheid van een abortuskliniek in Bour

Transgenders
Nieuws

Brits Hooggerechtshof oordeelt dat transvrouwen niet onder wettelijke definitie van vrouw vallen

Het Britse Hooggerechtshof heeft uitgesproken dat de wettelijke definitie van een vrouw gebaseerd is op biologisch geslacht. Hierdoor worden transvrouwen juridisch niet als vrouwen erkend. De uitspraak is met enthousiasme ontvangen door christelijke

Paula White-Cain en Benjamin Netanyahu
Nieuws

Premier Netanyahu heeft boodschap voor christenen: "Bijbel wordt werkelijkheid in Israël"

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft zich in een interview met de Amerikaanse tv-dominee Paula White uitgesproken over het profetische belang van Israël en de unieke band tussen Israël en christenen wereldwijd. Ook besprak hij de rol van p

nigeria
Nieuws

Hoge rechtbank wijst blasfemiewetten Nigeria af: 'Schending van mensenrechten'

De hoogste rechtbank van de West-Afrikaanse statenorganisatie Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten(ECOWAS) heeft een baanbrekend oordeel geveld over blasfemiewetten in Nigeria. De rechters oordeelden dat bepalingen in de strafwet van de