Bernhard Reitsma over de kracht van gelijkenissen

God 11 januari 2018 Bernhard Reitsma, De Waarheidsvriend
Bernhard Reitsma

De gelijkenissen van de Heere Jezus, wie kent ze niet? Maar om ze goed te begrijpen is kennis van de wereld van het Midden-Oosten aan het begin van onze jaartelling nodig. Prof. dr. Bernhard Reitsma geeft uitleg in De Waarheidsvriend.

Niet lang geleden liep ik in Den Haag. Op weg van het station naar het Binnenhof fietste niemand minder dan premier Rutte mij voorbij. Leuk, maar niet heel bijzonder. Onze minister-president gaat ook in zijn derde termijn wel vaker op de fiets. Altijd met een brede glimlach, vriendelijk zwaaiend naar iedereen. Weinig Nederlanders zullen daar moeite mee hebben. Een sportieve premier straalt iets vitaals uit en dat heeft Nederland nodig. Toch, als ik dat verhaal in het Midden-Oosten aan collega’s en vrienden vertel, dan kijken ze wel even raar op. De leider van het land op de fiets?

‘Maar jullie zijn toch een welvarend land? Hebben jullie dan geen geld om voor de premier een auto te kopen, met chauffeur?’ In veel landen ga je namelijk pas op de fiets als je te arm bent om een auto aan te schaffen. Als de belangrijkste man van het land op de fiets moet, dan zal Nederland wel op de rand van een faillissement staan.

Het probleem van allegorie is dat we bijna alles in een gelijkenis kunnen inlezen wat onze fantasie maar bedenkt.

Associaties
Een simpel beeld roept verschillende associaties op. Dat maakt het voor ons lastig bepaalde geschiedenissen uit het Nieuwe Testament goed te begrijpen. Dat geldt in het bijzonder voor de gelijkenissen van Jezus. Het zijn verhalen uit het leven van elke dag. Over wijngaarden en bruiloften, over relaties tussen heren en slaven, over koren en harde grond. Iedereen wist precies waar het over ging. Men zag het voor zich. Dat is voor ons niet meer het geval. Ons leven in de 21ste eeuw in Europa is totaal anders dan in de tijd van Jezus. Daarom staan veel gelijkenissen ver bij ons vandaan en komen ze soms vreemd over.

Wat wil Jezus er nu precies mee zeggen? Hoe moet je het voor je zien als er tien meisjes naar een bruiloft gaan en er is een probleem met de lampen en de olie (Matt.25:1-13). Hoe kan het nu zo lang duren voor de bruidegom komt? Zo lang, dat de bruidsmeisjes in slaap vallen? Waarom mag een man zijn vader niet begraven als hij Jezus wil volgen (Luk.9:59-60)? God draagt ons toch op onze ouders te eren, geldt dat dan niet voor de ‘laatste eer’? En waarom gaat een heer van een wijngaard naar de markt om personeel? En dat meerdere keren op een dag (Matt.20:1-16)?

Allegorisch
In het verleden zijn de gelijkenissen nog weleens op – wat we noemen – allegorische wijze uitgelegd. Dat betekent dat we achter elk detail van de gelijkenis een diepere betekenis zoeken. Een bekend voorbeeld is de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis is wel gelezen als de weg van Adam (de mens) van het paradijs (Jeruzalem) naar de sterfelijkheid (Jericho). Adam valt in zonde en wordt door de duivel en zijn engelen van zijn sterfelijkheid beroofd. Als hij geestelijk (half)dood langs de weg ligt, kunnen de wet en de profeten (priester en Leviet) hem niet redden. Alleen Jezus (de Samaritaan) kan dat. Hij redt de mens, bestrijdt de zonde (olie, wijn) en brengt de mens op zijn eigen lichaam (de ezel) naar de kerk (herberg). Bij de wederkomst van Jezus (terugkeer naar de herberg) zal de mens volkomen verlost zijn. Het probleem van allegorie is dat we bijna alles in een gelijkenis kunnen inlezen wat onze fantasie maar bedenkt. Soms is een verhaal echt als allegorie bedoeld. Maar als dat niet zo is, dan moeten we terughoudend zijn. Voor je het weet, halen we de scherpte eruit en zetten we het Evangelie naar onze hand.

Gelijkenissen zijn geen leuke verhaaltjes die we zomaar even lezen. Het vraagt leesvaardigheid.

Indirect
Zo werken verhalen in het Midden-Oosten ook niet. Ze hebben een andere functie. Dat heeft alles te maken met de cultuur. Je zult in een cultuur waar ‘eer’ heel belangrijk is, maar zelden iemand rechtstreeks in het openbaar bekritiseren. Dat doe je alleen in kleine kring en zelfs dan nog sporadisch. Als je iemand ergens op wilt aanspreken, dan doe je dat indirect. Je vertelt bijvoorbeeld een verhaal waarin de ander zich herkent. Als een predikant slecht voor de gemeente zorgt, dan kun je bijvoorbeeld een verhaal vertellen over een schaapskudde en een herder in loondienst, die alleen voor zijn geld de kudde weidt. Of je praat over een wijngaard die beheerd wordt door iemand die snel rijk wil worden en het geld in zijn eigen zak stopt. Degene over wie het gaat, weet precies wat er mis is, maar mag zelf de conclusie trekken. Wie de schoen past, trekke hem aan. Zo werkt dat in het Midden-Oosten. Zo werkt het ook bij de gelijkenissen van Jezus. Hij richt zich vaak indirect tot de Farizeeërs en de schriftgeleerden. Dat hebben ze haarfijn door. Ze voelen zich aangevallen en willen Jezus zo snel mogelijk uit de weg ruimen. Maar omdat de mensen Jezus als profeet zien, durven ze dat eerst nog niet (Matt.21:45,46). Het gaat bij de gelijkenissen dus om het begrijpen van het hele verhaal en niet om de vertaling van elk detail naar een boodschap voor vandaag. Waar is Jezus op uit? Wat is het punt dat Hij wil maken en wie heeft Hij op het oog? Om dat te ontdekken zijn twee dingen belangrijk, namelijk 1. dat we iets gaan begrijpen van de cultuur en het leven in de tijd van Jezus en 2. dat we gaan zien waar het verhaal schuurt en een merkwaardige wending krijgt.

Niet vrijblijvend
Gelijkenissen zijn geen leuke verhaaltjes die we zomaar even lezen. Het vraagt leesvaardigheid. We moeten de tijd nemen om de verhalen echt tot ons door te laten dringen. De gelijkenissen zijn ook niet vrijblijvend. Ze zijn boeiend, soms zelfs vermakelijk, maar uiteindelijk wil Jezus ons een spiegel voorhouden. Gelijkenissen zijn er om ons bij de les te houden. Ze vermanen ons tot geloof en vertrouwen, tot een verandering van houding of tot volharding.

De valkuil bij gelijkenissen is dat we denken dat we ze wel kennen. Er is al zo vaak over gepreekt. We hebben ze al zo vaak gelezen. Daardoor verrassen de verhalen ons niet meer, dringt de boodschap niet meer tot ons door. En we laten ons er al helemaal niet meer door aanspreken of corrigeren. Daarom moeten we af en toe proberen opnieuw te gaan luisteren. Dan zullen we regelmatig weer verrast worden door de gelijkenissen; de boodschap is adembenemend. Over de onvoorstelbare goedheid van God, die telkens weer verrast. En over het adembenemende geduld van God in Jezus Christus. Maar ook over de onvoorstelbare dwaasheid van mensen, die Gods goedheid naast zich neerleggen. Ook dat is adembenemend. Gelijkenissen hebben ons altijd iets te zeggen, in elke levensfase opnieuw.

Prof. dr. Bernhard Reitsma is bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘De kerk in de context van de islam’ aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zijn volledige verhaal is te lezen in De Waarheidsvriend. Klik hier om De Waarheidsvriend te ontvangen.

Praatmee

Beluister onze podcast

#360 Gerdien Lassche en ds. M. Messemaker over LHBTI en refoscholen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Kerk
Nieuws

Protestantse gemeente Zaandam verwelkomt nieuwe dominee: ds. S. A. Blok

De protestantse gemeente te Zaandam heeft een nieuwe predikant: ds. S. A. Blok. De predikant uit Tilburg heeft het op haar uitgebrachte beroep aangenomen. In Zaandam wordt Blok de opvolger van ds. Pieter van der Woel die in 2020 naar Assendelft vertr

Bijbel
Nieuws

Rijkswaterstaat vist enorme Bijbel uit de IJssel

Op Bevrijdingsdag werd er in IJssel bij Zwolle wel een heel bijzondere vondst gedaan. Rijkswaterstaat viste namelijk een enorme Statenbijbel uit het water. Dat meldt RTV Focus Zwolle. De Bijbel is mogelijk gestolen.  Het is puur toeval dat medewerker

 ANP/Alberto Pizzoli
Nieuws

Zwarte rook boven Vaticaan: dit is wat we de komende dagen kunnen verwachten

Woensdagavond kwam er zwarte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. Dat betekent dat er nog geen nieuwe paus is gekozen. Vandaag wordt het conclaaf hervat en vinden er vier nieuwe stemrondes plaats. Cvandaag zet kort op een rijtje wat we de

Opperrabbijn Jacobs
Column

Hoe ik de periode rondom 4 en 5 mei beleefde

Het is allesbehalve veilig in Nederland voor Joden die zich durven uit te spreken. Maar toch voelde opperrabbijn Jacobs zich veilig welkom en zelfs bijna helemaal thuis toen hij deze week een bezoek aan Urk bracht. Hij vertelt in zijn nieuwe ondersta

EP
Nieuws

Europees Parlement: antisemitisme en geweldverheerlijking moet uit Palestijnse schoolboeken

Het Europees Parlement roept de Palestijnse Autoriteit op om haar schoolboeken zo spoedig mogelijk op te schonen: zonder antisemitisme of het verheerlijken van geweld tegen Joden. Het Europarlement wil dat de Palestijnen dit doen vóór het begin van h

Biechten
Video

Hoe gaat de biecht in z'n werk? Bekijk deze uitlegvideo

Nog nooit gebiecht of is het lang geleden? In deze video wordt stap voor stap uitgelegd hoe biechten in zijn werk gaat. Wat zeg je precies? Hoe bereid je je voor? En wat kun je verwachten? Bekijk de video van het YouTube-kanaal Credo en klik hier voo

Baptize California
Nieuws

Bijna 8.000 mensen gedoopt op strand in Californië: "Grootste doopdienst ooit"

Dit weekend zijn meer dan 7.750 mensen gedoopt in de Stille Oceaan bij Huntington Beach (Californië). Dat meldt The Christian Post. Het zou volgens de organisatoren de grootste eendaagse doopdienst zijn die ooit in de geschiedenis van de Verenigde St

Corina Nagel
Video

Video: Corina Nagel over nieuw expertisecentrum voor geloofsopvoeding

Veel dominees, jongerenwerkers en kinderwerkers worstelen met de vraag hoe je jongeren betrokken houdt bij de kerk. Om hen tegemoet te komen bundelen drie experts op het gebied van kinderen, jongeren en geloof de krachten in een nieuw expertisecentru

Meerartikelen

Stichting Israël en de Bijbel
Podcast

Voor veel Joden is Jesaja 53 een onbekend hoofdstuk

Jesaja 53 komt niet voor in het leesrooster van de synagoge en is voor veel Joden een onbekend hoofdstuk. Terwijl juist dit hoofdstuk verwijst naar de Heere Jezus en Zijn verlossingswerk! Jesaja wordt ook wel de evangelist van het Oude Testament geno

Susan Durber
Persbericht

Dr. Susan Durber verzorgt oecumenelezing over eenheid in woelige wereld

Hoe helpt een kerkelijke vergadering van 1700 jaar geleden ons nu in de strijd voor rechtvaardigheid en tegen vrouwenonderdrukking? Tijdens de oecumenelezing van de Raad van Kerken in Nederland op 16 mei neemt dr. Susan Durber, regio-president van de

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant blikt vooruit op verkiezing nieuwe paus: "Moeten we voor hem bidden?"

Momenteel zijn 1,4 miljard rooms-katholieken in afwachting van een nieuwe paus. De witte rook bleef gisteren uit en dat betekent dat er nog geen opvolger is van de vorige maand overleden paus Franciscus (88). In aanloop naar deze voor katholieken bij

Johan en Mathilde de Vries
Video

Dit christelijke gezin vertrekt later dit jaar naar zendingsveld Malawi

Johan en Mathilde de Vries en hun vier kinderen worden in het najaar van 2025 vanuit de hervormde gemeente Papendrecht door de GZB uitgezonden naar Malawi. Zij gaan wonen in Blantyre, een grote stad in het zuiden van het land. Vanuit deze stad zullen

De Hoop
Persbericht

De Hoop viert 50-jarig bestaan met 'Festival van Hoop'

Dit jaar viert De Hoop haar 50-jarig bestaan, een bijzondere mijlpaal die de zorgorganisatie met dankbaarheid wil vieren. Daarom nodigen we iedereen die zich betrokken voelt bij De Hoop van harte uit voor het Festival van Hoop op zaterdag 28 juni in

Tom de Wal
Nieuws

Frontrunners opent kerk in Zeeland: 'God sprak duidelijk'

Frontrunners Ministries gaat uitbreiden. Dat maakt voorman Tom de Wal zelf bekend op social media. Er komt een nieuwe kerk in het Zeeuwse Goes, die gerund gaat worden door twee leerlingen van De Wal. ‘Tijdens het bidden en vasten sprak God duidelijk’

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Vrijheid is geen vrijbrief om te doen en te laten wat je wilt"

'Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde.' In 2023 was dit Bijbelvers uit Galaten 5 de meest gelezen Bijbeltekst op de site van het Nederlands B

Rianne Versteeg-Aantjes
Boekfragment

Zwanger in een onzuivere wereld: hoe blijf je dicht bij Gods plan?

Niet alleen jonge kinderen zijn beïnvloedbaar door de onzuiverheid van de wereld, ook jij als zwangere vrouw – en dús ook dat ongeboren kindje waar je nu nog een eenheid mee vormt – bent dat. God geeft jou als moeder medeverantwoordelijkheid voor een

Frankrijk en Israël
Nieuws

Franse Joden vluchten met hulp van christenen naar Israël: “Het voelt als thuiskomen”

Bijna vijftig Joden uit Frankrijk zijn onlangs aangekomen in Israël, op de vlucht voor het toenemende antisemitisme in hun thuisland. Hun reis werd mogelijk gemaakt met steun van een christelijke organisatie. De groep werd op Ben Gurion Airport harte

The King’s Army
Positief nieuws

Evangelisten zien geestelijke doorbraak in Verenigd Koninkrijk: "De kerk is aan het ontwaken"

Na decennialang bekend te hebben gestaan als een moeilijk missiegebied, lijkt het geestelijk klimaat in het Verenigd Koninkrijk snel te veranderen. Steeds meer mensen zijn bereid om het Evangelie te aanvaarden. Christenen komen in beweging om het ook

Ad de Bruijne
Nieuws

Theoloog teleurgesteld in kritiek NGK-prominenten: 'Kort door de bocht'

Homoseksuele gemeenteleden met een relatie zijn binnen de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK) welkom aan het avondmaal en in de ambten, zo werd onlangs besloten tijdens de generale synode. Zes prominente theologen uitten onlangs kritiek, maar theo

YouTube
Nieuws

Voormalig boeddhistische monnik beweert de hel te hebben gezien na zelfmoordpoging

Steve Kang, ooit boeddhistisch monnik en nu evangelisch voorganger, vertelt openhartig over een schokkende ervaring die zijn leven voorgoed veranderde. Na een zelfmoordpoging in 1998 zegt hij dat hij terechtkwam op een plek die hij alleen als de hel