Welvaart wortelt in zending

Wat zorgt ervoor dat een land democratisch wordt? Dat er een hoge levensstandaard is, dat er weinig analfabetisme voorkomt, dat er vrijheid is, dat er een hoge levensverwachting is, kortom, dat een land voorspoed beleeft? Socioloog Robert Woodberry onderzocht het en deed een verbijsterende ontdekking.

Woodberry verzamelde zoveel mogelijk data, voerde daar de ingewikkelde berekeningen mee uit waar sociologen bekend om staan en ontdekte iets dat de oude verklaringen van tafel veegde. De factor die hij vond, bepaalt maar liefst voor de helft hoe democratisch een land is. Als je wilt weten hoe goed het nu met een land gaat in Azië, Afrika of Latijns-Amerika, dan moet je kijken naar hoeveel protestantse zendelingen er honderd jaar geleden waren.

Niet geheel verbazingwekkend kreeg hij in de academische wereld niet de handen op elkaar voor zijn ontdekking. Eerst kwam er niemand naar zijn workshops luisteren. Toen men wel begon te komen, werd hij onbeleefd onderbroken. Het tijdschrift waarnaar hij zijn artikel over het onderzoek stuurde, wilde het niet plaatsen. Jarenlang bleven ze hem aanvullende vragen stellen. Waren er geen alternatieve verklaringen te bedenken? Geduldig nam Woodberry alle suggesties in zijn model op. De uitkomst veranderde niet. Protestantse zendelingen waren de belangrijkste verklaring voor de ontwikkeling van democratische samenlevingen in de twintigste eeuw.

Het duurde veertien jaar voordat de wetenschappelijke gemeenschap erkende dat hij degelijk werk geleverd had, maar uiteindelijk stond het toch echt als grote kop in een toonaangevend tijdschrift: ‘The missionary roots of liberal democracy’, oftewel: de zendingswortels van de moderne democratie. De jarenlange lastige vragen die Woodberry telkens terug naar zijn computer hadden gedreven, wierp nu hun vruchten af. Hoe onpopulair zijn stelling ook was, er viel geen speld meer tussen te krijgen. Het artikel werd bekroond met maar liefst vier sociologische prijzen.

Diepgaande invloed
Woodberry benadrukt in zijn artikel dat niet alle zendelingen zo’n heilrijke invloed hadden op het welzijn van een land. Het was alleen een bepaald soort zendelingen: protestantse zendelingen die graag wilden dat mensen zich bekeerden tot Christus, en die niet betaald werden door een koloniale macht. Met schaamte moet ik dan ook vermelden dat de democratiserende invloed van zendelingen in Nederlandse koloniën nihil was. De Nederlandse overheid beperkte, net zoals de regeringen van katholieke landen, de vrijheid van zendelingen zodanig dat zij geen meetbare invloed op het maatschappelijk leven uitoefenden.

Hoe komt het dat zendelingen die erop uitgingen om mensen over Jezus te vertellen, ervoor zorgden dat het goed ging met het land waar zij naartoe gingen? De maatschappelijke en economische voorspoed van een land stond voor hen immers op het tweede plan. Het ging hen om de geestelijke voorspoed. Een van de opvallende uitkomsten van Woodberry’s onderzoek is dat de invloed van zendelingen op de democratische ontwikkeling van een land, grotendeels losstaat van de vrucht die ze zagen op hun primaire roeping. Ook als relatief weinig mensen protestants christen werden, had de aanwezigheid van protestantse zendelingen een diepgaande invloed. Dat gebeurde op minimaal vier manieren.

Zendelingen willen dat mensen in vrijheid een keuze voor Christus maken. Daarvoor is het belangrijk dat de Bijbel en christelijke lectuur beschikbaar zijn. Zendelingen waren dan ook degenen die in vele landen drukwerk in grote oplagen introduceerden. Aziatische landen kenden de drukkunst al lang. Maar ze waren alleen geïnteresseerd in het opleiden van de elite. Zendelingen zorgden ervoor dat iedereen boeken in handen kreeg. In het land waar ik woon, Thailand, was het een zendeling die de typemachine introduceerde, Edwin McFarland. Dat het Thaise alfabet nu nog maar 44 letters heeft in plaats van 46 komt omdat hij niet meer dan 44 tekens kwijt kon op zijn geïmporteerde typemachine die hij voor het Thais aanpaste. De inzet van zendelingen in Thailand en vele andere landen om mensen aan het lezen te krijgen, leverde een enorme bijdrage aan de ontwikkeling van een maatschappij waar democratie mogelijk was.

Sociale misstanden
Ten tweede zorgden zendelingen ervoor dat er overal scholen kwamen. Want als je boeken drukt, maar niemand kan ze lezen, heb je er nog niets aan. Tot de dag van vandaag is het verschil tussen landen waar zendelingen de katalysator waren voor het opbouwen van een nationaal onderwijssysteem, en landen waar dat grotendeels ontbrak, enorm. Onderwijs leidde tot het ontstaan van een middenklasse en maakte het mogelijk dat politieke partijen ontstonden. Opnieuw is hier een rechtstreeks verband met democratie.

Ten derde zetten zendelingen zich in tegen sociale misstanden zoals weduwenverbranding en voetbinden. Daarbij mobiliseerden zij de nationale bevolking. Er ontstonden nieuwe vormen van organisatie: verenigingen en belangengroeperingen, die gebruik maakten van allerlei vormen van vreedzaam protest. Zo ontstond er een maatschappelijk middenveld (‘civil society’) dat essentieel is voor een goed functionerende democratie.

Ten slotte stimuleerden zendelingen democratisering door zich kritisch zich te verzetten tegen koloniale misstanden. Zendelingen stelden zich zo vrij mogelijk op ten opzichte van de koloniale heersers. Met name in de Engelse koloniën hadden ambtenaren weinig mogelijkheden om het zendingswerk te belemmeren, terwijl zendelingen wel de publieke opinie in het thuisland konden mobiliseren om misstanden aan de kaak te stellen.

Een mooi voorbeeld hiervan is John McKenzie. Toen witte kolonisten in zuidelijk Afrika een stuk land van de zwarte bevolking wilden afnemen, nam hij de Afrikaanse koning Khama III mee naar Engeland. Hij organiseerde handtekeningenacties en zorgde er zelfs voor dat Khama III koningin Victoria ontmoette. Als rechtstreeks gevolg van zijn inzet werd het gebied behouden voor de zwarte bevolking en ontstond uiteindelijk het land Botswana.

Zendelingen verkondigen Christus. Dat is het belangrijkste. Er is geen enkele andere rechtvaardiging voor zending nodig. Maar nog helemaal afgezien van of je enthousiast bent over het christelijk geloof of niet, is het duidelijk dat de protestantse zending in de hele wereld een van de grootste maatschappelijke krachten ten goede geweest is in de laatste twee eeuwen. Democratie, welvaart, voorspoed. Voor zendelingen werd het waar: ‘Zoek eerst het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid, en al deze dingen zullen u erbij gegeven worden.’

Dit artikel verscheen eerder in het julinummer van De Oogst, het maandblad van stichting Tot Heil des Volks. Klik hier voor een abonnement of een gratis proefabonnement.

Deel dit artikel op: