De wereld ligt in het boze: wat betekent dat precies?

Verdieping 7 november 2024 7 minuten Dr. Henk Dijkgraaf
Oostvaardersplassen

De wereld ligt in het boze, zegt de apostel Johannes. Maar wat betekent dat precies? En wat moet de kerk daarmee?

Ergens in de jaren tachtig zag een hervormde predikant een bus voorbij rijden met daarop de slogan ‘Met de LOI kom je er wel’. In de verkeersdrukte las de predikant de slogan van de Leidse Onderwijsinstellingen als ‘Met LOL kom je er wel’. De zondag erop waarschuwde hij zijn gemeente voor een wereld waar lol tot hoogste goed was verheven.

Nu wordt er in de kerk wel vaker gewaarschuwd tegen de ‘wereld’. Zo horen kerkgangers regelmatig de uitdrukking ‘wel in de wereld maar niet van de wereld’ voorbijkomen. Wat er dan met die wereld precies mis is, is niet altijd zomaar duidelijk.

Behoren de Oostvaardersplassen, met volop riet, water, moeras, ruige grasvlaktes en wilde dieren, ook tot de wereld? Of de Niagarawatervallen? Moet ik mijn postzegelverzameling opruimen? Zal ik de derde symfonie van Beethoven maar niet opzetten? Enige zorgvuldigheid vanaf de kansel is wel gewenst.

Kosmos
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat in de Bijbel – en dan met name in het Nieuwe Testament – het woord ‘wereld’ ook niet altijd een eenduidige betekenis heeft. In het klassieke Grieks heeft het woord kosmos een positieve klank: een wereld van orde en schoonheid. Ook in het Koine Grieks, de taal waarin het Nieuwe Testament is geschreven, is die positieve connotatie aanwezig.

In de proloog van het Johannesevangelie lezen we dat de wereld is ontstaan door het Woord dat God was (Joh.1:1). Dat suggereert op z’n minst dat de wereld als schepping van de Levende positief geduid moet worden. Maar in één adem voegt Johannes eraan toe dat diezelfde wereld Hem niet heeft gekend. Dat impliceert dat de wereld iets duisters herbergt. Die ambiguïteit in een en hetzelfde vers laat ons zien dat we bij de interpretatie van het woord kosmos op onze hoede moeten zijn.

Het is zelfs zo dat in het Nieuwe Testament de wereld er in de meeste gevallen negatief van afkomt. Een paar voorbeelden volstaan om dat te illustreren. Paulus schrijft in Romeinen 5 dat ‘door één mens de zonde in de wereld is gekomen, en door de zonde de dood.’ (vs.12) 1 Johannes 5:19 is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar: ‘Wij weten dat wij uit God zijn en dat de hele wereld in het boze ligt.’ In 1 Korinthe 2 zet Paulus de ‘wijsheid van deze wereld’ af tegen de wijsheid van God. De ‘wijsheid van deze wereld’ heeft er zelfs toe geleid dat de Heere der heerlijkheid gekruisigd is (vs.8).

Twee liefdes
Deze teksten maken één ding wel duidelijk: de wereld zoals wij die kennen, is niet de wereld zoals God die bedoeld heeft. Vandaar dat het Nieuwe Testament vaak spreekt over deze wereld. Maar als we op het spoor willen komen wat het boze van de wereld nu echt behelst, moeten we inzoomen op 1 Johannes 2:15-17:

Heb de wereld niet lief en ook niet wat in de wereld is. Als iemand de wereld liefheeft, is de liefde van de Vader niet in hem. Want al wat in de wereld is: de begeerte van het vlees, de begeerte van de ogen en de hoogmoed van het leven, is niet uit de Vader, maar is uit de wereld. En de wereld gaat voorbij met haar begeerte; maar wie de wil van God doet, blijft tot in eeuwigheid.

Liefde tot de wereld en liefde tot de Vader gaan blijkbaar niet samen. Sterker nog: ze sluiten elkaar uit. (De vertaling ‘liefde van de Vader’ in vers 15 is taalkundig alleszins te rechtvaardigen, maar verhult de parallellie tussen de twee liefdes tót; in technische termen: ‘de liefde des Vaders’ (SV) laat zich beter lezen als een objectieve genitief.) Wat de wereld tot wereld maakt, zijn drie dingen: ‘de begeerte van het vlees’, ‘de begeerte van de ogen’, en ‘de hoogmoed van het leven’, of zoals NBV21 het kort en krachtig vertaald: begeerte, inhaligheid, pronkzucht. De vraag is: wat wordt er met die drie dingen bedoeld?

Twee keer noemt Johannes het woord begeerte (Grieks: epithumia) die zich tegenover de wil (thelēma) van God stelt. Exact dezelfde tegenstelling tussen de begeerten van mensen en de wil van God komen we tegen in 1 Petrus 4:2 waar de apostel zijn lezers vermaant ‘om nu, in de tijd die ons nog overblijft in het vlees, niet meer naar de begeerten van mensen, maar naar de wil van God te leven’.

Johannes onderscheidt echter twee begeerten, die van het vlees en die van de ogen. Is er enig verschil tussen die beide? Het laatste woord is hier zeker niet over gezegd maar de ‘begeerte van het vlees’ wordt in veel commentaren in verband gebracht met onmatigheid, sensualiteit en erotiek. De ‘begeerte van de ogen’ klinkt in eerste instantie wat mistig maar de Septuaginta kan hier een helpende hand bieden. In deze Griekse vertaling van het Oude Testament leunt het taalgebruik van Spreuken 6:25 heel dicht aan tegen dat van 1 Johannes 2:16:

Laat je verlangen naar schoonheid je niet overmeesteren, laten je ogen geen valstrik voor je zijn en laten haar wimpers je niet betoveren. (vertaling HD)

Als Spreuken 6:25 inderdaad het juiste licht werpt op de ‘begeerte van de ogen’, dan is het verschil tussen ‘vlees’ en ‘ogen’ gering, wat suggereert dat het Johannes vooral te doen is om epithumia in de zin van de lagere begeertes en de dierlijke driften die ons bestaan in het vlees beheersen.

Blijft over de ‘hoogmoed van het leven’, die wel de lastigste is van de drie. Hoogmoed als vertaling is het probleem niet – arrogantie of opschepperij zouden ook kunnen – maar waarom ‘hoogmoed van het leven’? Het Griekse woord bios betekent vaak zoiets als het leven van alledag maar dat maakt de toevoeging eerder problematisch dan verhelderend. Bios kan echter ook bezit of inkomen betekenen. Dat sluit vrij dicht aan bij de idee van begeerte: we zwoegen wat af om bezit te verwerven. De vertaling ‘pronkzucht’ (NBV21) is in dat opzicht gelukkig gekozen.

Augustinus
Rond Pasen van het jaar 415 begint de kerkvader Augustinus aan een prekenserie over de eerste Johannesbrief. Exegetisch rammelen de preken nog wel eens maar tegelijkertijd getuigen ze van Augustinus’ talent als prediker om zielen te beroeren. Wat te denken van de volgende passage uit zijn tweede preek over 1 Johannes 2:12-17?

Waarom mag ik niet liefhebben wat God heeft gemaakt? Kies zelf: óf u hebt de tijdelijke dingen lief die met het verstrijken van de tijd voorbijgaan, óf u hebt de wereld niet lief en u leeft voor eeuwig met God. De rivier van de tijd drijft ons voort; maar daar, als een boom die aan de rivier groeit, is onze HEERE Jezus Christus. Hij nam ons vlees aan, stierf, verrees en voer op naar de hemel. Hij wilde zichzelf als het ware planten naast de rivier van de tijdelijke dingen. Als u afdrijft naar waar de stroming versnelt, houd u dan vast aan de boom; als u gevangene bent van de liefde voor de wereld, houd u dan vast aan Christus. Hij is omwille van u de tijd binnengegaan, opdat u de eeuwigheid zou gewinnen. Want door de tijd binnen te gaan, is Hij niet opgehouden eeuwig te zijn. (vertaling HD)

Waar het de drie kenmerken betreft die volgens Johannes de wereld typeren, komt Augustinus met een opmerkelijke uitleg. Hij verbindt de drie begeertes in 1 Johannes 2:16 met de verzoeking van Jezus in de woestijn. Jezus vocht tegen de begeerte van het vlees toen Hij in verleiding werd gebracht om stenen in brood te veranderen, tegen de begeerte van de ogen toen de duivel Hem voorstelde Zich van het hoogste gedeelte van de tempel te werpen en tegen de hoogmoed van het leven toen Hem de koninkrijken van de wereld werden aangeboden.

Tegen deze verleidingen hield Christus, anders dan de eerste Adam, stand. Zijn antwoord was een driemalig ‘Er staat geschreven’. De toepassing die Augustinus maakt is deze:

Houd u vast aan de antwoorden van de HEERE en u zult vrij zijn van alle vleselijke begeerten. En u zult ruimte maken voor de naastenliefde, die de liefde van God is. Houd u vast aan de liefde van God, opdat u voor altijd staat zoals God staat; want het wezen van ieder mens wordt bepaald door zijn liefde. (vertaling HD)

De beroemdste uitspraak uit Augustinus’ preken over 1 Johannes is waarschijnlijk: ‘Heb lief, en doe wat u wil.’ Dat schept ruimte voor de kerk als tegenover van de wereld, als plek waar we ons oefenen in de wil van God die blijft tot in eeuwigheid.

‘Want zo lief…’
De vraag is dan natuurlijk wel hoe dat ‘tegenover’ eruitziet. In het licht van 1 Johannes 2:15-17 is de kerk tegencultureel, in de zin dat ze een dam opwerpt tegen onze lagere begeerten en onze neiging tot pronkzucht. Maar de kerk kan in haar verhouding tot de wereld niet alleen maar tegencultureel zijn.

Ook hier wijst Johannes ons de weg. In zijn Evangelie werpt Johannes nog een ander licht op de wereld: ‘Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.’ (Joh.3:16)

Dr. Henk Dijkgraaf is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#375 Jeffrey & Jan-Willem Grievink over Charlie Kirk, 'homogenezing' en het Bijbelse hartland
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Dr. Bart Jan Spruyt
Persbericht

Bijbels Beraad M/V benoemt dr. Bart Jan Spruyt als lector

Bijbels Beraad M/V heeft met ingang van 1 oktober dr. Bart Jan Spruyt als lector benoemd. Spruyt is docent kerkgeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam en een bekende publicist. Het betreft een benoeming voor drie dagen per week. Met deze ben

Kirk
Nieuws

Ooggetuige vertelt over laatste momenten Charlie Kirk: "Hij keek langs me heen naar de eeuwigheid"

De christelijke auteur Frank Turek was een van de vertrouwelingen van de vorige week vermoorde Charlie Kirk. In een videoboodschap die online veel gedeeld wordt, vertelt hij over de laatste momenten van Kirk. Samen met anderen deed hij er alles aan o

Niger
Nieuws

Doopdienst in Niger verandert in bloedbad: tientallen slachtoffers

Een feestelijke doopplechtigheid in het westen van Niger is maandag uitgelopen op een tragedie. Gewapende mannen op motoren openden het vuur op de aanwezigen in het dorp Takoubatt (regio Tillabéri). In totaal kwamen 22 mensen om het leven. Volgens ee

Ds. P. den Ouden
Video

HHK-predikant vertelt wat Maarten Luther deed als hij zich aangevochten voelde

Als het over de bekende reformator Maarten Luther gaat, hebben we vaak het beeld van een onverschrokken christen die altijd zeker van zijn zaak was. Maar in zijn leven kende Luther echter ook een hoop strijd en aanvechting. Zo vertelde ds. P. den Oud

Ds. J. Oosterbroek
Nieuws

Twee beroepen voor CGK-predikant J. Oosterbroek

Ds. J. Oosterbroek (foto) mag de komende periode gaan nadenken over een eventuele verhuizing. De predikant ontving zowel van de christelijke gereformeerde kerk te Hoogeveen als de christelijke gereformeerde kerk te Leeuwarden een beroep. De predikant

Christian Climate Action
Nieuws

Christelijke activisten protesteren in Engelse kerken tegen klimaatverandering

Afgelopen weekend vonden in Engeland verschillende protesten plaats in grote kerken. Leden van de groep Christian Climate Action riepen de Kerk van Engeland op om duidelijker stelling te nemen tegen klimaatverandering. Dat deden zij onder meer met sp

Dead Sea Scrolls
Nieuws

Nieuwe computertool moet studie Dode Zeerollen vergemakkelijken

Israëlische onderzoekers van de Universiteit van Tel Aviv hebben een nieuwe computertool ontwikkeld om de Dode Zeerollen beter te bestuderen. Dat schrijft All Israel News. De bijna 2.000 jaar oude rollen werden in 1947 ontdekt in grotten bij de Dode

Evert Barten en film kijken
Nieuws

Christelijke filmrecensenten richten zich tot directeur jeugdbond GerGem

Een groep christelijke filmrecensenten heeft deze week een open brief gepubliceerd. Aanleiding is een interview met Evert Barten, directeur van de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (JBGG), die in zijn recente boek Niet te filmen stellig beweert dat f

Meerartikelen

Jan-Willem Grievink
Podcast

Jan-Willem Grievink over Charlie Kirk: "Bewijs eens dat hij ongelijk had"

De moord op de Amerikaanse christelijke activist Charlie Kirk roept wereldwijd reacties op - ook in Nederland. Theologen Jan Martijn Abrahamse en Stefan Paas waarschuwden voor een te snelle religieuze duiding van de aanslag. Cvandaag-columnist Jan-Wi

Stoffer timmermans
Nieuws

Timmermans en Stoffer clashen over islam: "Wees niet zo naïef!"

Nadat aan het begin van de Algemene Politieke Beschouwingen Mirjam Bikker (CU) met Geert Wilders de degens kruiste over de islam, was het enkele uren later de beurt aan SGP-leider Chris Stoffer en Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). Stoffer verweet z

Family7
Persbericht

Family7 start 13-delige serie over Gods schepping en heilsplan

Vanaf woensdag 17 september om 19:30 uur zendt de christelijke tv-zender Family7 een nieuwe 13-delige serie uit van Bijbelse toekomstverwachting met als thema ‘Genesis 1 in het licht van de nieuwe schepping’ met Bijbelleraar Theo Niemeijer en present

Wilders Bikker
Nieuws

Stevig debat Bikker en Wilders: "Christendom koester ik, islam niet"

CU-leider Mirjam Bikker en PVV-voorman Geert Wilders voerden tijdens de Algemene Politieke beschouwingen een stevig debat over de rol van de islam en godsdienstvrijheid in Nederland. Daarbij vertelde Bikker over haar geloof in Jezus en benadrukte Wil

Ds. A. A. F. van de Weg.
Nieuws

Hersteld hervormde gemeente Kralingse Veer beroept ds. A. A. F. van de Weg

De hersteld hervormde gemeente te Kralingse Veer (Rotterdam) heeft een beroep uitgebracht op ds. A. A. F. van de Weg (foto). De predikant moet in de Laankerk de opvolger worden van de onlangs naar Middelharnis-Sommelsdijk vertrokken ds. F. van Binsbe

Bikker en stoffer
Nieuws

Christelijke partijen snoeihard na Prinsjesdag: "Troonrede liet vooral leegte horen"

Op Prinsjesdag presenteerde het demissionaire kabinet traditiegetrouw de miljoenennota, waarin de belangrijkste plannen voor het komende jaar staan. SGP en ChristenUnie zijn allesbehalve blij met de plannen en tonen zich in hun reactie zeer kritisch:

kirk
Nieuws

Christelijke rapper wijst na moord Charlie Kirk op Jezus: "Ik ben het beu"

De moord op de Amerikaanse christelijke activist Charlie Kirk roept wereldwijd reacties op. Ook de christelijke hiphopartiest Lecrae heeft zich uitgesproken. In een videoboodschap benadrukt hij dat geweld nooit de oplossing kan zijn en verwijst hij n

huwelijkspartners
Nieuws

'Eerdere seksuele partners maakt iemand minder aantrekkelijk als huwelijkspartner'

Een nieuwe internationale studie laat zien dat zowel mannen als vrouwen iemand met veel eerdere seksuele partners minder geschikt vinden als huwelijkspartner, zo meldt Christian Today. Meer dan 5.300 mensen uit elf landen deden mee aan het onderzoek,

Zuid-Korea
Nieuws

Toenemende zorgen om Zuid-Koreaanse predikant na arrestatie

Een week na de arrestatie van de Zuid-Koreaanse predikant Son Hyun-bo is er nog altijd weinig bekend over zijn gezondheidstoestand en verblijfplaats. De autoriteiten arresteerden de predikant van de Busan Segyeoro Church op 8 september op verdenking

Rubio en Netanyahu
Nieuws

Netanyahu en Amerikaanse minister openen eeuwenoude pelgrimsweg naar de tempel

In Jeruzalem is deze week de Pelgrimsweg officieel geopend. Deze 2.000 jaar oude straat werd in de tijd van Jezus door pelgrims gebruikt om naar de tempel te gaan. Premier Benjamin Netanyahu, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio

Wilkin van de Kamp
Video

De gave van geloof is volgens Wilkin van de Kamp als lopen over water

In deze overdenking staat Wilkin van de Kamp stil bij Mattheüs 14:31, waar Jezus Petrus aanspreekt op zijn twijfel terwijl hij over het water loopt. Wilkin legt uit dat Petrus niet op eigen kracht liep, maar op basis van de gave van geloof die Jezus

India
Nieuws

Politieke strijd om christelijke subkasten laait op in Indiase deelstaat Karnataka

In de Indiase deelstaat Karnataka is discussie ontstaan over een nieuwe kaste-enquête. De overheid wil met dit onderzoek de sociale en economische situatie van de bevolking in kaart brengen. Opvallend is dat er dit keer ook christelijke subkasten op