De wereld ligt in het boze: wat betekent dat precies?

Verdieping 7 november 2024 7 minuten Dr. Henk Dijkgraaf
Oostvaardersplassen

De wereld ligt in het boze, zegt de apostel Johannes. Maar wat betekent dat precies? En wat moet de kerk daarmee?

Ergens in de jaren tachtig zag een hervormde predikant een bus voorbij rijden met daarop de slogan ‘Met de LOI kom je er wel’. In de verkeersdrukte las de predikant de slogan van de Leidse Onderwijsinstellingen als ‘Met LOL kom je er wel’. De zondag erop waarschuwde hij zijn gemeente voor een wereld waar lol tot hoogste goed was verheven.

Nu wordt er in de kerk wel vaker gewaarschuwd tegen de ‘wereld’. Zo horen kerkgangers regelmatig de uitdrukking ‘wel in de wereld maar niet van de wereld’ voorbijkomen. Wat er dan met die wereld precies mis is, is niet altijd zomaar duidelijk.

Behoren de Oostvaardersplassen, met volop riet, water, moeras, ruige grasvlaktes en wilde dieren, ook tot de wereld? Of de Niagarawatervallen? Moet ik mijn postzegelverzameling opruimen? Zal ik de derde symfonie van Beethoven maar niet opzetten? Enige zorgvuldigheid vanaf de kansel is wel gewenst.

Kosmos
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat in de Bijbel – en dan met name in het Nieuwe Testament – het woord ‘wereld’ ook niet altijd een eenduidige betekenis heeft. In het klassieke Grieks heeft het woord kosmos een positieve klank: een wereld van orde en schoonheid. Ook in het Koine Grieks, de taal waarin het Nieuwe Testament is geschreven, is die positieve connotatie aanwezig.

In de proloog van het Johannesevangelie lezen we dat de wereld is ontstaan door het Woord dat God was (Joh.1:1). Dat suggereert op z’n minst dat de wereld als schepping van de Levende positief geduid moet worden. Maar in één adem voegt Johannes eraan toe dat diezelfde wereld Hem niet heeft gekend. Dat impliceert dat de wereld iets duisters herbergt. Die ambiguïteit in een en hetzelfde vers laat ons zien dat we bij de interpretatie van het woord kosmos op onze hoede moeten zijn.

Het is zelfs zo dat in het Nieuwe Testament de wereld er in de meeste gevallen negatief van afkomt. Een paar voorbeelden volstaan om dat te illustreren. Paulus schrijft in Romeinen 5 dat ‘door één mens de zonde in de wereld is gekomen, en door de zonde de dood.’ (vs.12) 1 Johannes 5:19 is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar: ‘Wij weten dat wij uit God zijn en dat de hele wereld in het boze ligt.’ In 1 Korinthe 2 zet Paulus de ‘wijsheid van deze wereld’ af tegen de wijsheid van God. De ‘wijsheid van deze wereld’ heeft er zelfs toe geleid dat de Heere der heerlijkheid gekruisigd is (vs.8).

Twee liefdes
Deze teksten maken één ding wel duidelijk: de wereld zoals wij die kennen, is niet de wereld zoals God die bedoeld heeft. Vandaar dat het Nieuwe Testament vaak spreekt over deze wereld. Maar als we op het spoor willen komen wat het boze van de wereld nu echt behelst, moeten we inzoomen op 1 Johannes 2:15-17:

Heb de wereld niet lief en ook niet wat in de wereld is. Als iemand de wereld liefheeft, is de liefde van de Vader niet in hem. Want al wat in de wereld is: de begeerte van het vlees, de begeerte van de ogen en de hoogmoed van het leven, is niet uit de Vader, maar is uit de wereld. En de wereld gaat voorbij met haar begeerte; maar wie de wil van God doet, blijft tot in eeuwigheid.

Liefde tot de wereld en liefde tot de Vader gaan blijkbaar niet samen. Sterker nog: ze sluiten elkaar uit. (De vertaling ‘liefde van de Vader’ in vers 15 is taalkundig alleszins te rechtvaardigen, maar verhult de parallellie tussen de twee liefdes tót; in technische termen: ‘de liefde des Vaders’ (SV) laat zich beter lezen als een objectieve genitief.) Wat de wereld tot wereld maakt, zijn drie dingen: ‘de begeerte van het vlees’, ‘de begeerte van de ogen’, en ‘de hoogmoed van het leven’, of zoals NBV21 het kort en krachtig vertaald: begeerte, inhaligheid, pronkzucht. De vraag is: wat wordt er met die drie dingen bedoeld?

Twee keer noemt Johannes het woord begeerte (Grieks: epithumia) die zich tegenover de wil (thelēma) van God stelt. Exact dezelfde tegenstelling tussen de begeerten van mensen en de wil van God komen we tegen in 1 Petrus 4:2 waar de apostel zijn lezers vermaant ‘om nu, in de tijd die ons nog overblijft in het vlees, niet meer naar de begeerten van mensen, maar naar de wil van God te leven’.

Johannes onderscheidt echter twee begeerten, die van het vlees en die van de ogen. Is er enig verschil tussen die beide? Het laatste woord is hier zeker niet over gezegd maar de ‘begeerte van het vlees’ wordt in veel commentaren in verband gebracht met onmatigheid, sensualiteit en erotiek. De ‘begeerte van de ogen’ klinkt in eerste instantie wat mistig maar de Septuaginta kan hier een helpende hand bieden. In deze Griekse vertaling van het Oude Testament leunt het taalgebruik van Spreuken 6:25 heel dicht aan tegen dat van 1 Johannes 2:16:

Laat je verlangen naar schoonheid je niet overmeesteren, laten je ogen geen valstrik voor je zijn en laten haar wimpers je niet betoveren. (vertaling HD)

Als Spreuken 6:25 inderdaad het juiste licht werpt op de ‘begeerte van de ogen’, dan is het verschil tussen ‘vlees’ en ‘ogen’ gering, wat suggereert dat het Johannes vooral te doen is om epithumia in de zin van de lagere begeertes en de dierlijke driften die ons bestaan in het vlees beheersen.

Blijft over de ‘hoogmoed van het leven’, die wel de lastigste is van de drie. Hoogmoed als vertaling is het probleem niet – arrogantie of opschepperij zouden ook kunnen – maar waarom ‘hoogmoed van het leven’? Het Griekse woord bios betekent vaak zoiets als het leven van alledag maar dat maakt de toevoeging eerder problematisch dan verhelderend. Bios kan echter ook bezit of inkomen betekenen. Dat sluit vrij dicht aan bij de idee van begeerte: we zwoegen wat af om bezit te verwerven. De vertaling ‘pronkzucht’ (NBV21) is in dat opzicht gelukkig gekozen.

Augustinus
Rond Pasen van het jaar 415 begint de kerkvader Augustinus aan een prekenserie over de eerste Johannesbrief. Exegetisch rammelen de preken nog wel eens maar tegelijkertijd getuigen ze van Augustinus’ talent als prediker om zielen te beroeren. Wat te denken van de volgende passage uit zijn tweede preek over 1 Johannes 2:12-17?

Waarom mag ik niet liefhebben wat God heeft gemaakt? Kies zelf: óf u hebt de tijdelijke dingen lief die met het verstrijken van de tijd voorbijgaan, óf u hebt de wereld niet lief en u leeft voor eeuwig met God. De rivier van de tijd drijft ons voort; maar daar, als een boom die aan de rivier groeit, is onze HEERE Jezus Christus. Hij nam ons vlees aan, stierf, verrees en voer op naar de hemel. Hij wilde zichzelf als het ware planten naast de rivier van de tijdelijke dingen. Als u afdrijft naar waar de stroming versnelt, houd u dan vast aan de boom; als u gevangene bent van de liefde voor de wereld, houd u dan vast aan Christus. Hij is omwille van u de tijd binnengegaan, opdat u de eeuwigheid zou gewinnen. Want door de tijd binnen te gaan, is Hij niet opgehouden eeuwig te zijn. (vertaling HD)

Waar het de drie kenmerken betreft die volgens Johannes de wereld typeren, komt Augustinus met een opmerkelijke uitleg. Hij verbindt de drie begeertes in 1 Johannes 2:16 met de verzoeking van Jezus in de woestijn. Jezus vocht tegen de begeerte van het vlees toen Hij in verleiding werd gebracht om stenen in brood te veranderen, tegen de begeerte van de ogen toen de duivel Hem voorstelde Zich van het hoogste gedeelte van de tempel te werpen en tegen de hoogmoed van het leven toen Hem de koninkrijken van de wereld werden aangeboden.

Tegen deze verleidingen hield Christus, anders dan de eerste Adam, stand. Zijn antwoord was een driemalig ‘Er staat geschreven’. De toepassing die Augustinus maakt is deze:

Houd u vast aan de antwoorden van de HEERE en u zult vrij zijn van alle vleselijke begeerten. En u zult ruimte maken voor de naastenliefde, die de liefde van God is. Houd u vast aan de liefde van God, opdat u voor altijd staat zoals God staat; want het wezen van ieder mens wordt bepaald door zijn liefde. (vertaling HD)

De beroemdste uitspraak uit Augustinus’ preken over 1 Johannes is waarschijnlijk: ‘Heb lief, en doe wat u wil.’ Dat schept ruimte voor de kerk als tegenover van de wereld, als plek waar we ons oefenen in de wil van God die blijft tot in eeuwigheid.

‘Want zo lief…’
De vraag is dan natuurlijk wel hoe dat ‘tegenover’ eruitziet. In het licht van 1 Johannes 2:15-17 is de kerk tegencultureel, in de zin dat ze een dam opwerpt tegen onze lagere begeerten en onze neiging tot pronkzucht. Maar de kerk kan in haar verhouding tot de wereld niet alleen maar tegencultureel zijn.

Ook hier wijst Johannes ons de weg. In zijn Evangelie werpt Johannes nog een ander licht op de wereld: ‘Want zo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.’ (Joh.3:16)

Dr. Henk Dijkgraaf is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#374 Jeffrey & Patrick over ds. Paul Visser en vermeend grensoverschrijdend gedrag
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Johan Schep
Video

Johan Schep legt uit waarom God Kaïns offer niet maar Abels offer wél aannam

In de vierde aflevering van de serie ‘Jezus in het Oude Testament’ behandelt evangelist Johan Schep Genesis 4. Hij legt uit hoe het leven van Abel vooruitwijst naar de Heere Jezus en laat zien dat Kaïns houding veel zegt over onze huidige maatschappi

Ds. A. C. Uitslag
Video

CGK-predikant wijst op enorm verdriet van ouders die hun kinderen zien afhaken

Kerkverlating trekt diepe sporen in kerken en gezinnen. Wellicht dat je er uit eigen ervaring over mee kan praten. Misschien heb je een kind dat voorheen met grote vreugde God diende, maar inmiddels het geloof verlaten heeft. Ds. A. C. Uitslag stond

Wilkin van de Kamp
Video

Twijfel niet: Wilkin van de Kamp over de kracht van de gave van geloof

In deze overdenking legt Wilkin van de Kamp uit hoe de gave van geloof werkt in een specifiek moment of situatie. Aan de hand van Marcus 11:23 benadrukt hij dat twijfel vaak opkomt, maar dat Jezus ons uitnodigt om te vertrouwen op wat God heeft geope

Lennard Elenbaas
Video

Welvaart in verdrukking: evangelist deelt lessen uit Ecuador

In deze themalezing van Daniël Online neemt Lennard Elenbaas ons mee naar Ecuador, waar hij jarenlang als evangelist werkte. Hij laat zien hoe christenen, zelfs in moeilijke omstandigheden en onder druk, toch diepe welvaart en geestelijke rijkdom kun

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker Annette Waagemans deelt ervaringen in podcast

In deze aflevering van De Wereld Rond is Annette Waagemans te gast. Zij kwam op een bijzondere manier in aanraking met het gevangeniswerk. Tijdens haar zendingsopleiding werd ze gevraagd een preek te houden in de gevangenis, waar ze sprak over het Va

Psalmen Challenge
Podcast

Psalmen Challenge: in deze podcast bespreken christenen Psalm 75

Symfonie van het hart is de Psalmen Challenge die jou voorziet van alles wat je nodig hebt om het hele psalmenboek uit de Bijbel door te gaan. Teun van der Leer, Remko Ongersma en Peter Kruijt, de initiatiefnemers van de Psalmen Challenge, bespreken

Ring geven/Nicole Bolweg
Column

12,5 jaar getrouwd, 12,5 jaar gescheiden: dit jaar zou ik mijn huwelijksjubileum vieren

Op het moment dat ik dit schrijf, vieren collega’s hun 25-jarig huwelijk. Zelf zou ik dat ook vieren dit jaar. Maar mijn leven liep anders. Ik was 12,5 jaar getrouwd en ben nu 12,5 jaar gescheiden. Wat begon als een liefdevolle relatie, eindigde in o

Arjanne Holsappel
Opinie

Waarom de strafbaarstelling van 'homogenezing' hard nodig is

Het is alweer jaren geleden dat ik als jonge vrouw in aanraking kwam met bevrijdingspastoraat. Ik was 24 en opgegroeid in een reformatorische omgeving. Op dat moment stond ik nog best wel aan het begin van mijn zoektocht naar mijn geaardheid. Ik was

Meerartikelen

Tweede Kamer
Nieuws

SGP hekelt steun CDA en CU voor importverbod Israëlische spullen: "Buigen mee in hetze"

Demissionair minister David van Weel wil een importverbod op spullen uit de Westelijke Jordaanoever. Dat bleek uit een Kamerdebat eerder deze week. Een Kamermeerderheid, met daarbij de steun van het CDA én de ChristenUnie, wil dat het kabinet zo snel

Jan en Tijs van den Brink
Video

Tijs van den Brink aankomende zondag te gast in Hour of Power

Tijs van den Brink is aanstaande zondag te gast in Hour of Power. Bekend als journalist en presentator van onder meer Adieu God? en De tafel van Tijs, zet hij nu een verrassende stap: de politiek in. In de uitzending deelt hij zijn drijfveren en zijn

Ds. Oscar Lohuis
Video

Ds. Oscar Lohuis: "De bekering van Israël is aanstaande"

De bekering van Israël is aanstaande, zo stelde ds. Oscar Lohuis in een recente preek. De baptistenpredikant en spreker behandelde Zacharia 12 en stond stil bij de strijd om Israël en de stad Jeruzalem in de eindtijd. Lohuis stelde de contouren van I

lyon
Nieuws

Christelijke Irakees (45) in rolstoel vermoord in Lyon

In Lyon is woensdagavond 10 september een 45-jarige christen van Iraakse afkomst om het leven gebracht bij een steekpartij. De man, Ashur Sarnaya, zat in een rolstoel en werd in de hals gestoken bij de ingang van zijn woongebouw in het 9e arrondissem

Stelletje
Dagelijks leven

Refoweb-vragensteller worstelt met seksueel verleden van haar vriend en vraagt advies

Een jonge vrouw schreef in de vragenrubriek van Refoweb openhartig over haar worsteling in haar verkering. Haar vriend bekende dat hij in het verleden seksueel te ver is gegaan met meerdere meisjes en via apps naaktfoto’s heeft gevraagd en gestuurd.

Joshua
Video

Christenjongeren verkennen twee aanwijzingen voor het bestaan van God

In deze video van ChristenDOM? gaan Joël en Joshua op zoek naar antwoord op een van de grootste vragen: bestaat God? Ze bespreken twee krachtige aanwijzingen die volgens hen wijzen op Zijn bestaan. Met een mix van persoonlijke inzichten en logische r

‘Met de dominee’
Persbericht

Nieuwe EO-serie ‘Met de dominee’ duikt in het leven achter de preekstoel  

Het is zonder twijfel een van de meest bijzondere beroepen van Nederland: predikant. Een kleine groep mensen kiest nog altijd vol overtuiging voor dit eeuwenoude ambt. In de nieuwe, vierdelige EO-serie Met de dominee volgen we vijf verschillende voor

Dwingelo
Nieuws

Drentse Dwingeloo locatie The Passion 2026

The Passion vindt op Witte Donderdag 2 april 2026 voor het eerst plaats in Drenthe. Het evenement vindt plaats in het dorp Dwingeloo. Deze locatiekeuze is op meerdere vlakken uniek: het is de eerste keer dat The Passion neerstrijkt in een klein dorp

Sri Lanka
Dagelijks leven

Lokale monnik leidt een groot protest tegen huiskerk in Sri Lanka

De christelijke minderheid in Sri Lanka - ongeveer 9 procent van de bevolking - heeft al jaren te maken met tegenwerking vanuit de overwegend boeddhistische bevolking. Voorgangers worden onder druk gezet om samenkomsten te stoppen. Deze zomer kwamen

EO
Persbericht

EO lanceert 'Dit is de week': scherpe en hoopvolle journalistiek op zaterdagavond

In het nieuwe EO-programma Dit is de week blikt presentator Margje Fikse samen met sidekicks Ronit Palache en Gert-Jan Segers terug én vooruit op de actualiteit. Vanuit wie ze zijn geven ze betekenis aan het nieuws. Ze bespreken wat voor hen van waar

Dr. C. A. van der Sluijs
Opinie

Prediking als tweesnijdend zwaard: Gods verkiezing zichtbaar in de stad

Gods verkiezing tot zaligheid blijkt in de stad een uitverkoren project te zijn: een spannend gebeuren van begin tot eind. Traditionalisme of activisme zijn daar contrabande, als wezensvreemde elementen in het werk van God. Zij zuiveren zichzelf uit

Jan van den Bosch
Interview

Voor Jan van den Bosch is Henri Nouwen één van zijn grootste geloofshelden

Wat kan een katholieke priester die bijna dertig jaar geleden overleed, ons als christenen vandaag nog leren? Heel veel, zo blijkt uit de blijvende impact van Henri Nouwen. Dit weekend vindt de tiende editie van de Henri Nouwen - Hour of Power Confer