Wat is de ideale voedingsbodem voor terrorisme?
“Daar geef ik een heel jaar college over, haha: de grondoorzaken van het terrorisme. Sommigen wijzen slechtere (klimaat)omstandigheden, zoals droogte en armoede, aan als mogelijke grondoorzaken. Maar deze factoren hebben geen voorspellende waarde. Het verklaart misschien bestaand terrorisme, maar droogte of armoede leidt niet altijd tot terrorisme. Daarom zoek ik het meer op het niveau van groepssociologie. Er staan leiders op die besluiten dat terrorisme iets oplevert en kansrijk is. Ze kunnen jongeren meekrijgen; de demografie leent zich ervoor. Samen met een politiek-ideologisch of religieus doel ontstaat er een wervend verhaal, waar mensen hun leven voor willen geven. Door de geschiedenis heen komen en gaan die verhalen in golven. Van het anarchisme in de negentiende eeuw, via linksrevolutionair en rechtsextremistisch terrorisme in de twintigste eeuw tot het jihadisme nu.”
Vorig voorjaar waren er voor het eerst meer dan 100 miljoen vluchtelingen in de wereld. Velen van hen zijn op de vlucht voor geweld en terreur. Om moedeloos van te worden?
“Ons beeld wordt erg bepaald door het zichtbare geweld, zoals de oorlog in Oekraïne. Dat is verschrikkelijk, en zo dicht bij huis. Net als toen IS op hun hoogtepunt was en video’s van onthoofdingen rondgingen. Dat maakt me soms radeloos. Toch wordt de wereld statistisch gezien steeds veiliger. Voor mijn laatste boek 'Wat geloven terroristen?' heb ik gesprekken gevoerd met mensen in Syrië, Irak, Pakistan en Nigeria. In Indonesië sprak ik ex-terroristen in de gevangenis. Dat vond ik best wel heftig. Om dat te relativeren kijk ik bijvoorbeeld naar het terrorisme in de negentiende eeuw. Van een afstand zie je dat terrorisme komt en gaat. Als gelovig persoon heb ik daarnaast geloof en hoop – en vandaaruit troost – dat er perspectief is.”
Uit het ZOA-klimaatrapport dat vorig jaar verscheen, blijkt dat klimaatverandering en conflict nauw verweven zijn. Herken je dat?
“Ja, Boko Haram bijvoorbeeld lift in Centraal Afrika met zijn ideologische verhaal mee op het ‘succes’ van IS. Vervolgens rekruteert deze beweging jongeren zonder perspectief, bijvoorbeeld doordat weidegrond steeds schaarser wordt. Klimaatverandering kan zeker een wortel zijn voor terrorisme, maar er moet ook een groep zijn met een ideologisch verhaal. Schaarste en vluchtelingenstromen door klimaatverandering kunnen ook tot andere vormen van geweld leiden, zoals stammenconflicten of een burgeroorlog.”
Welke hoop is er voor vluchtelingen van Boko Haram, die in kampen in Nigeria zitten?
“Vanuit het Westen moeten we bescheiden zijn: ons ingrijpen heeft vaak een averechts effect. Denk maar aan Irak en Afghanistan. De oplossing moet uit de regio zelf komen. Het zou hoopvol zijn als samenwerkende Afrikaanse staten dit regionaal aanpakken. Lichtpuntjes bieden we door goed voor deze medemensen te zorgen. Dat kan door asielzoekers hier humaan op te vangen, maar ook door het steunen van een organisatie als ZOA, die vluchtelingen in de regio helpt overleven en weer perspectief biedt.”
Wat kan ZOA doen om terrorisme tegen te gaan?
“Dat is niet makkelijk. ZOA kiest voor een vredesgerichte aanpak van de hulp; onder andere door verschillende groepen met elkaar in gesprek te brengen. Dat is het opbouwen van een civil society (burgermaatschappij, red.). Groepen die met elkaar praten, krijgen vaak begrip voor elkaars situatie en belangen, waardoor de kans op een conflict kleiner wordt. Een georganiseerde samenleving biedt ook minder voedingsbodem voor de werving van terroristen. Het lijken druppels op een gloeiende plaat, maar ik heb gezien dat het echt werkt. Voor mijn promotieonderzoek sprak ik mensen die ten tijde van de Koude Oorlog achter het IJzeren Gordijn woonden. De aandacht van en ontmoetingen met westerse christenen waren sprankjes hoop in een donkere tijd. Het is belangrijk dat ZOA de verhalen vertelt, zodat er hier voor hen gebeden kan worden.”
Draag jij ook bij aan het werk van noodhulp- en wederopbouworganisatie ZOA? Dat kan op de website van deze stichting.
Stitcher
