De overheid als schild voor de kwetsbaren: hoever moeten we gaan?

Juist de overheid is geroepen een schild voor de kwetsbaren te zijn. Een gesprek met senator Peter Schalk over noodzaak en grenzen van het overheidsoptreden. "Juist in een tijd van toenemende armoede, onder andere vanwege de hoge inflatie, komt de opdracht voor de overheid meer in het zicht."

Het Wetenschappelijk Instituut SGP (WI SGP) is dé denktank voor de SGP. In haar kwartaalblad Zicht gaat ze in op maatschappelijke, politieke en levensbeschouwelijke thema's en belicht die vanuit christelijk perspectief.

Ben jij geinteresseerd in WI SGP? Word donateur of abonnee!

Is er Bijbels gezien reden om te streven naar een overheid als ‘Schild der zwakken’?
“Voorzitter, vanmorgen rond een uur of 7 had ik een stil moment, waarin ik Psalm 82 las. Ik bleef haken bij het derde vers, waar staat: ‘Doet recht aan de arme en de wees’. Dat bleef even hangen (...) nu minister Kaag gisteren de realistische opmerking maakte dat we collectief armer zouden worden.” Zo begon ik op de laatste avond voor het zomerreces mijn bijdrage aan het debat over koopkracht en de voorjaarsnota. Juist in een tijd van toenemende armoede, onder andere vanwege de hoge inflatie, komt de opdracht voor de overheid meer in het zicht. Bijna aan het eind van mijn betoog heb ik dan ook gezegd: “Maar als gezinnen echt niet meer rond kunnen komen, moet de overheid zich opstellen als een schild van de zwakken”.

Welk appel gaat er uit van zo’n Psalmtekst en je verdere optreden in de Eerste Kamer?
Op zo’n moment, als we spreken over de toenemende zorgen rond de situatie in gezinnen, is er een dringende noodzaak om de verbinding met de Bijbelse oproep te leggen. Of dat altijd landt is moeilijk te zeggen. Wel weet ik dat juist het citeren van een Bijbelwoord van belang is. Ons spreken staat niet op zichzelf. Natuurlijk, niet elk onderwerp leent zich voor een tekst uit de Bijbel, maar met name als het over de positie van de burgers gaat, dan plaats ik het toch graag in het Bijbelse kader.

Een concreet voorbeeld. Is de verplichting om je als ZZP’er te verzekeren gerechtvaardigd in het licht van de roeping van de overheid een ‘schild der zwakken’ te zijn?
Het beginselprogramma van de SGP wijst het dwangmatig karakter van verplichte verzekeringen af. Toch zijn er op verschillende terreinen in ons land verplichtingen om je te verzekeren. Neem bijvoorbeeld de koop van een huis, en het nemen van een hypotheek. Of denk aan de verplichting van een zorgverzekering. De overheid doet dat niet voor niets, en ziet de verplichte verzekering misschien wel als een bescherming tegen roekeloos gedrag van de burgers. Desalniettemin heeft de overheid wel oog voor de gemoedsbezwaarden. Burgers van Nederland kunnen besluiten zich niet te verzekeren, maar dan moet het wel op een consequente en consistente wijze een gemoedsbezwaar zijn. Je kunt dan dus niet shoppen door de ene verzekering wel te nemen, maar bij een andere verzekering je te beroepen op gewetensbezwaar.

Zijn er groepen in de samenleving voor wie een beschermend schild extra noodzakelijk is?
Met name voor de kwetsbaren moet de overheid het schild voor de zwakken zijn. De ‘rijken’ regelen het zelf wel, zou je kunnen zeggen. Een recent voorbeeld hiervan is de tandartszorg. Momenteel wordt er weer meer gewerkt met de schooltandarts, en wel met name omdat blijkt dat gezinnen die het niet breed hebben weinig of geen tandartscontroles ondergaan. Daar gaat de overheid dus zorg dragen voor betere zorg.

Zie je een tendens waarbij de overheid steeds meer groepen in de samenleving als ‘zwak’ aanduidt?
De overheid heeft soms de neiging om heel veel naar zich toe te trekken. Nog maar een voorbeeld uit de gezondheidszorg: uit zorg voor de toenemende obesitas onder kinderen gaat de overheid ingrijpen op verschillende manieren. Te denken valt aan reclamespotjes om te waarschuwen tegen verkeerde eetgewoontes, maar ook dit onderwerp wordt vaak weer richting onderwijs geschoven. Daar moet goede voorlichting gegeven worden. De overheid gebruikt dan het onderwijs als ‘schild’. Dat gaat soms wel heel ver.

Hoe beoordeel je in dat verband de impact die lockdownmaatregelen hebben gehad, ook op bijvoorbeeld het MKB? Corona heeft veel losgemaakt, zeker ook in het bedrijfsleven. De lockdowns hebben mensen tot wanhoop gebracht, zeker als de bedrijfsvoering ernstig belemmerd werd.
De overheid nam toen ook de rol als ‘schild voor de zwakken’ serieus, met name door de financiële steunmaatregelen. Oftewel, de lockdownmaatregelen waren hard en zwaar, met name ook voor het MKB, maar er stond iets tegenover. Overigens moesten de MKB’ers wel goed opletten, want er zijn ook terugbetalingen vereist onder bepaalde omstandigheden.

En de boeren: is het terecht hen aan te duiden als ‘zwakken’ in de strijd om het huidige stikstofbeleid? Welk ‘schild’ moet de overheid hen bieden?
De boeren zijn op zich geen zwakken, maar ze worden wel zwak gemaakt. De overheid heeft daarin een kwalijke rol gespeeld, met name door de wijze waarop het stikstofbeleid in de agrarische sector is aangekondigd. Vandaar dat ik in het al eerder genoemde debat over de koopkracht en de voorjaarsnota de volgende opmerking heb gemaakt: “Het gedram op het stikstofdossier levert een enorme sociale onrust op, en die vertaalt zich onmiddellijk in een afnemend vertrouwen in de regering en in het economisch bestel. Stop daarmee, zorg dat zo snel mogelijk reële voorstellen op tafel komen, en laten we vooral voorkomen dat de schuldenlast verder oploopt”.

Vind je het nodig dat de SGP zich speciaal profileert als partij ‘voor de zwakken’? En zo ja, hoe zou dat kunnen?
Het is niet alleen nodig, maar ook werkelijkheid, dat de SGP zich profileert als partij voor de zwakken. Het verkiezingsprogramma van de SGP is duidelijk. Wel spreken we ook met twee woorden. Ik citeer: “Burgers, kerken en maatschappelijke organisaties zijn geroepen om naar elkaar om te zien. De SGP is vanouds kritisch op een te grote overheid die de verantwoordelijkheid van de samenleving te veel overneemt. Dan worden mensen in knelsituaties te veel afhankelijk van een anonieme, bureaucratische overheidsinstantie. Maar, zonder regulering en ingrijpen van de overheid zou op onze arbeidsmarkt en in onze economie en samenleving het recht van de sterkste heersen.”

Daarom: voluit steun voor de oproep aan de overheid om ‘schild voor de zwakken’ te zijn. Naar mijn mening is dat een dure plicht. De Bijbel spreekt niet alleen in Psalm 82 over het recht doen aan armen. Het is een Bijbelse opdracht die steeds opnieuw klinkt! Dat is een opdracht waaraan de SGP zich niet mag onttrekken. Het beginselprogramma stelt niet voor niets: “De christelijke naastenliefde gebiedt de hulp aan de behoeftige medemens.” Waarvan akte!

Dit artikel is eerder verschenen in Zicht, een uitgave van het Wetenschappelijk Instituut van de SGP en is geschreven door Henri Krooneman. Wil jij het hele nummer lezen? Kijk dan op de website.

Deel dit artikel op: