Twintig jaar na de vorming van de PKN: wat is onze identiteit?

Verdieping 24 augustus 2024 7 minuten Piet Vergunst
Piet Vergunst

Het is nu twintig jaar na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Dit brengt tot de vraag hoe we onze identiteit als gemeenten in de PKN bewaren en hoe we onze roeping in de kerk verstaan, ook twintig jaar na kerkvereniging en kerkscheuring?

Het was ergens in de eerste helft van de jaren tachtig. De tweedejaars student theologie fietste ontredderd van Leiden naar Katwijk, geëmotioneerd en letterlijk in tranen. Het jonge theologische plantje had geen water gehad uit de bron van de reformatorische theologie, maar was bijna vertrapt in een college van de hervormde kerkelijk hoogleraar Theologie F.O. van Gennep. Prof. Van Gennep had ten overstaan van theologen in opleiding de lichamelijke opstanding van Christus ontkend, al leert Paulus dat ons geloof zinloos is, als Hij niet is opgewekt.

En toen Arnold van Zwet – om hem gaat het, de dominee uit Putten die nu zijn emeritaat nadert, – thuiskwam in Katwijk, sprak in zijn ontreddering de Heere woorden uit Jeremia 1: ‘Ik zal wakker zijn over Mijn woord, om dat te doen.’ Met het beeld van de amandelboom (in het Hebreeuws heet deze boom de wakkere, de wakende) kreeg Jeremia onderwijs. Van 650 voor Christus gaan we naar 2004, want, zo vertelde ds. Van Zwet onlangs in een kerkelijke bijeenkomst: ‘Ik kende bij de afronding van Samen op Weg geen enkele aanvechting om kerk en gemeente te verlaten.’ ‘Ik zal waken over Mijn woord, om dat te doen.’ Dat was houvast, tijdens de omgang met God geleerd, in de kerkelijke praktijk beoefend.

Verbondsbreuk
Het brengt me bij de roeping van de kerk, ook bij de missie van de Gereformeerde Bond. Als God belooft te waken, dan is dat hoopvol en een houvast, maar wij mogen niet denken dat het zomaar goedkomt met de gemeenten. Afvalligheid en verbondsbreuk liggen immers op de loer.

Als God belooft te waken, dan is dat hoopvol en een houvast, maar wij mogen niet denken dat het zomaar goedkomt met de gemeenten.

Jeremia 31 spreekt aan de ene kant over de belofte van een nieuw verbond, over herstel. We lezen daarbij echter ook ‘dat Ik (de Heere) gewaakt heb om weg te rukken en af te breken, om omver te halen en te vernielen, en kwaad aan te doen’. En in Jeremia 44 vinden we dit eveneens: volharding van God in het oordeel als Zijn volk Hem niet trouw is. Lees Jeremia 44:27: ‘Zie, Ik ga over hen waken ten kwade en niet ten goede.’ Mogen we niet zeggen dat de Heere waakt over Zijn eer en over Zijn Naam?

Opheffen gemeenten
Kunnen we zo kijken naar wat er nu in de kerk gaande is? Zien we in allerlei ontwikkelingen dan de hand van God of bezien we secularisatie als een autonoom proces? Het voorbije jaar stelde de classis Delta een commissie in die de kerk niet eerder had, een commissie ‘Opheffen gemeenten’. Ja, net als pastoraat en zending en al het andere werk van de kerk moet ook het opheffen van gemeenten zorgvuldig gebeuren. Tegelijk kan een klein bericht over deze commissie je diep in het hart raken, omdat het een uiting is van de macht van de secularisatie, een macht die oprukt waar de gemeente God verlaat.

Hoe zouden wij het vinden als de classispredikant uit Delta – of zijn collega uit het noorden van het land, waar bijna de helft van de gemeenten zonder herder en leraar is – zich als ooit Jeremia (4:19) tot ons richt: ‘Mijn binnenste, mijn binnenste, ik krimp ineen, wanden van mijn hart! Mijn hart is onrustig in mij.’ En: ‘Was mijn oog een bron van tranen, ik zou dag en nacht wenen.’

Laat er nimmer iets triomfantelijks aanwezig zijn of komen vanwege wie wij zijn. Dan is de missie van onze vereniging tot mislukken gedoemd.

De context van de Protestantse Kerk maakt dat ik mezelf en dat wij elkaar de vraag stellen of we waakzaam geweest zijn, in het geloof onderhandeld hebben met God over Zijn belofte om wakker te zijn over Zijn woord.

Tot mislukken gedoemd
We leven in 2024, twintig jaar na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland. Kerkvereniging betekende ook kerkscheuring, de vorming van de Hersteld Hervormde Kerk. Bij elke afscheiding vloeit er veel gereformeerd bloed uit de kerk, die het lichaam van Christus is. Een deel van het lichaam wordt geamputeerd, gaat zelfstandig verder.

En dan treden de processen in die uit andere kerkelijke breuken herkenbaar zijn. Je kerkelijke identiteit vaststellen in relatie tot de ander, blijvende wonden en littekens bij degenen die tijdens de scheuring verantwoordelijkheid droegen en na twintig jaar een nieuwe generatie (ook van theologen) die weinig kennis van het verleden omdraagt. De een roept om schuldbelijdenis of stelt kanselruil voor, de ander moet daar niet aan denken.

Het lijkt me goed in deze bijdrage – twintig jaar is sowieso geen officieel moment om te gedenken – de Hersteld Hervormde Kerk links te laten liggen. Niet om de pijn van de scheuring weg te drukken, want een wond die niet openligt, gaat zweren. Wel omdat we al onze kerkelijke energie nodig hebben om zelf onze roeping te vervullen in de context waarin we ons geplaatst weten.

Geslagen en geen pijn gevoeld, als ons dat overkomt, merken we de stem van God niet op in wat er onder ons gebeurd is en leren we de lessen van onze eigen geschiedenis niet.

Laten we de gebrokenheid van ons kerkelijke leven maar blijven meedragen, opdat we ook hierin gemeente onder het kruis blijven. Laat er nimmer iets triomfantelijks aanwezig zijn of komen vanwege wie wij zijn. Dan is de missie van onze vereniging tot mislukken gedoemd.

Zonder triomfantelijkheid
In onze nationaal-gereformeerde geschiedschrijving werd, mede vanwege het denken van talloze gereformeerde predikanten, herhaaldelijk een vergelijking gemaakt tussen Israël en Nederland, omdat God met beide volken grote dingen had gedaan. Misschien begrijpelijk, als we zien dat onze natie zijn staatkundige vrijheid en nationale zelfstandigheid middellijk aan de worsteling om de ware religie te danken had. Was de staat niet uit de kerk geboren? Amsterdam stond bekend als het Jeruzalem van het Westen, gezien de vele Joden in haar midden. Begrijpelijk misschien, maar zeker niet goed.

En nu loopt ons land voorop in verkeerde (medisch-)ethische ontwikkelingen. We gaan voorop in de zonde en zoeken die in het kader van ontwikkelingshulp zelfs te exporteren. En het geringe aantal Joden in ons land weet zich niet veilig.

Vertaald naar de situatie van de kerk zeg ik dit: We zijn na 2004 – zonder enige triomfantelijkheid – als hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk verdergegaan op de weg van het verbond, in gebondenheid aan de belijdenis van de kerk. We konden niet op dezelfde wijze verder, we dragen de pijn om wat gebeurd is mee. Zo alleen immers kunnen we verinnerlijken wat Jeremia opmerkt: ‘HEERE! Zien Uw ogen niet naar betrouwbaarheid? U hebt hen geslagen, maar zij voelden geen pijn. U hebt hen omgebracht, maar zij weigerden vermaning te aanvaarden.’ (Jer.5:3)

Geslagen en geen pijn gevoeld, als ons dat overkomt, merken we de stem van God niet op in wat er onder ons gebeurd is en leren we de lessen van onze eigen geschiedenis niet. Het heeft gemaakt dat twee jaar later, bij ons honderdjarig bestaan in 2006, het bestuur van de Gereformeerde Bond de herdenkingsrede als titel meegaf ‘Vóór de kerk’. Dat typeert de decennia door ons diepste Anliegen (zorg), tot heden toe.

De kerk keert zich tegen elke macht die ons knecht, tegen ideologie of filosofie die Jezus niet erkent als Heere.

Vrienden van Jezus
Letten we op het zelfverstaan van de Protestantse Kerk ten aanzien van kerkelijke breuken uit haar verleden, dan houden we het eerste grondleggende artikel uit de kerkorde goed in het oog. ‘De Protestantse Kerk in Nederland is overeenkomstig haar belijden gestalte van de ene heilige apostolische of algemene christelijke Kerk die zich delend in de aan Israël geschonken verwachting, uitstrekt naar de komst van het Koninkrijk van God’. De kerk is ‘gestalte’, onbepaald; niet ‘de’ gestalte, want dan naderen we de kerkelijke hoogmoed, maar evenmin ‘een’ gestalte, want dan sanctioneren we de zonde van de kerkelijke verscheurdheid.

In het spanningsveld tussen eenheid en waarheid is er naast het ‘Vóór de kerk’ een tweede aandachtspunt in het werk van de Gereformeerde Bond, namelijk voor het gereformeerde belijden. Die horen sterk bijeen, kerk en belijdenis. Wij geloven de kerk, die ene heilige en apostolische kerk, zoals de Twaalf Artikelen ons voorhouden. Tegelijk belijdt de kerk met Guido de Brès en de NGB dat al onze zaligheid in Jezus Christus ligt, om welke reden we als vrienden van de Waarheid, van Jezus, in de kerk Zijn geboden hooghouden.

Tucht hoort erbij
Dat gesprek over Hem mag niet verstommen. Alle vermaningen uit het Nieuwe Testament draaien er immers om dat ‘valse redeneringen en elke hoogte die zich verheft tegen de kennis van God afgebroken wordt en dat elke gedachte gevangengenomen wordt om die te brengen tot de gehoorzaamheid aan Christus’ (2 Kor.10:5). De kerk keert zich tegen elke macht die ons knecht, tegen ideologie of filosofie die Jezus niet erkent als Heere.

Brengt dat de tucht niet in ons blikveld, een onderwerp waarover dit voorjaar een jonge theologe, dr. Tineke Boele, een dissertatie aanreikte? ‘Tucht hoort er helemaal bij in de kerk’, zei ze tijdens de promotie. ‘Ik durf zelfs te zeggen: het is een zegen voor de kerk, ze heeft er iets onmisbaars mee in handen gekregen. Want tucht wil zeggen dat onrecht bestreden wordt en kwaad een halt wordt toegeroepen. Dat de kerk een plaats wil zijn waar iets zichtbaar wordt van Gods goede bedoeling voor en met mensen; waar waarheid en vrede worden nagejaagd.’ Het verschijnen van dit boek is een appèl aan de kerk.

Piet Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. P. D. Teeuw
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormde gemeente Arnemuiden: ds. P. D. Teeuw

De hervormde gemeente Arnemuiden mag binnenkort een nieuwe predikant verwelkomen. Ds. P. D. Teeuw uit Sliedrecht heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In het Zeeuwse dorp wordt hij de opvolger van ds. M. Klaassen die in 2022 vertrok en sin

Regenboogvlag
Nieuws

Duitsers verdeeld over regenboogvlag op kerken: slechts 2 op de 10 zijn voor

Slechts twintig procent van de Duitsers vindt het gepast om de regenboogvlag, symbool van de LHBTI-beweging, te hijsen op overheidsgebouwen en kerken. Dat blijkt uit een opiniepeiling van Insa-Consulere, die in opdracht van het christelijke persburea

Politieagent Amerikaanse immigratiedienst
Nieuws

Christelijke asielzoekers opgepakt tijdens bezoek aan Amerikaans immigratiekantoor

Pastor Ara Torosian van de Cornerstone Church in West-Los Angeles is diep geschokt na de arrestatie van een Iraans christelijk gezin uit zijn gemeente. De ouders en hun 3-jarig kind werden vorige maand opgepakt tijdens een afspraak bij een immigratie

Benjamin Netanyahu
Nieuws

Onderzoek: Ben-Gurion verwees vaker naar Bijbel dan Netanyahu

Uit een nieuwe studie blijkt dat David Ben-Gurion, Israëls eerste premier, in zijn toespraken tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog (1948–1949) vaak verwees naar de Bijbel en Joodse geschiedenis. Huidig premier Benjamin Netanyahu (foto) doet dat minder

Ds. M. Messemaker
Video

Ds. Messemaker vraagt toehoorders wat er straks op hun grafsteen komt te staan

"Wat mag er straks op uw grafsteen staan?", zo vroeg ds. M. Messemaker in een recente preek aan zijn toehoorders. De hervormde predikant uit Cillaarshoek preekte over Zondag 22 uit de Heidelbergse Catechismus, waarin de troost van de opstanding centr

Indonesische boeren
Video

Hoe de kerk het werk en positie van Indonesische boeren versterkt

Het is niet eenvoudig om als boer in Zuid-Sumatra het hoofd boven water te houden. Veel boeren zijn arm en de verbouw van exportgewassen heeft de grond uitgeput. Yabima, de diaconale organisatie van de kerk van Zuid-Sumatra stimuleert boeren om voeds

Iran
Nieuws

Iraanse christen uitgezet uit Turkije en gearresteerd bij terugkeer in Iran

Een Iraanse christen die eerder dit jaar Iran ontvluchtte vanwege een zware gevangenisstraf, is door Turkije uitgezet en direct na aankomst in Iran gearresteerd. De 37-jarige Mehran Shamloui, een voormalige moslim die zich tot het christendom heeft b

Jeffrey Schipper
Hoofdredactioneel commentaar

Het water van twee radicale evangelisten stinkt naar hoogmoed

De evangelisten Bert Put en Leendert van den Heuvel slaan wild om zich heen. Dit doen ze naar eigen zeggen uit bewogenheid met mensen die binnen de reformatorische gezindte worstelen met geloofszekerheid. Ik ken meerdere mensen die hetzelfde constate

Meerartikelen

Farshid Seyed Mehdi
Podcast

Farshid Seyed Mehdi wijst op actualiteit Bijbelse profetie: “God heeft een plan met Iran”

In de Cvandaag podcast verbindt evangelist Farshid Seyed Mehdi de profetie uit Jeremia 49 met de huidige situatie in Iran en de wereldwijde verspreiding van Iraniërs. Volgens hem zien we vandaag de vervulling van wat de profeet Jeremia eeuwen geleden

Pastor Arm en zijn vrouw Nina
Interview

Kerkplanting in boeddhistisch Thailand: “Als Hij zegt ‘ga’, dan gaan we”

Pastor Arm en zijn vrouw Nina zijn vier jaar geleden samen met de Nederlandse Ab en Clarine Mol begonnen met het stichten van een gemeente, in het boeddhistische NoonSuung in Thailand. In het begin bestond de gemeente slechts uit zes mensen, inclusie

Britse Lagerhuis
Nieuws

Ochtendgebeden in Brits parlement worden niet afgeschaft

In het Britse Lagerhuis wordt al eeuwenlang elke werkdag begonnen met gebed. Deze gewoonte ligt echter opnieuw onder vuur. Humanists UK noemt de praktijk “oneerlijk” voor parlementsleden die geen christen zijn en pleit voor afschaffing. Toch gaf de h

Nigeria geweld
Nieuws

Nigeriaanse christenen gedood na nieuwe aanvallen Fulani-herders

In Nigeria zijn christenen opnieuw slachtoffer geworden van geweld. Fulani-herders vielen maandagavond twee dorpen aan in de staat Kaduna, waarbij twee christenen werden gedood en drie anderen gewond raakten. Dit melden lokale bewoners aan Christian

Ursula von der Leyen
Nieuws

Haat tegen christenen neemt toe: Spaanse organisatie roept EU op tot actie

De Spaanse organisatie Observatorium voor Godsdienstvrijheid (OLRC) heeft deze week een dringende oproep gedaan aan Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Ze vragen om de aanstelling van een speciale EU-coördinator die haatmisdri

Europese Unie
Nieuws

Hongaarse politica slaat alarm na ‘antichristelijk’ rapport

"Binnen de Europese Unie (EU) wordt goddeloosheid steeds meer zichtbaar", waarschuwt de Hongaarse regeringscommissaris Bernadett Petri. Aanleiding is een rapport van het European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights (EPF), dat volge

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Kenneth Moales Jr
Nieuws

Amerikaanse voorganger overleeft gewelddadige carjacking: "Een wonder dat ik nog leef"

Voorganger Kenneth Moales Jr. uit de Amerikaanse staat Connecticut overleefde eind juni een gewelddadige carjacking in Baltimore. Tijdens de carjacking werd hij door een 16-jarige jongen met een vuurwapen bedreigd. Moales, verbonden aan de Pentecosta

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee, hé? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep m

Ds. D. M. Heikoop
Boekfragment

Wees nuchter en waakzaam: Petrus’ alarm tegen de duivel

Achter alle weerstand die christenen in hun omgeving ontmoeten en achter alle kwaadsprekerij over hen, ziet Petrus één vijand bezig: de duivel (Grieks: diabolos) (vs. 8), de grote tegenstander van God en Zijn gemeente. En daarom roept hij met een tweevou

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Het is essentieel om Gods Geest alle ruimte te geven"

Als je wil dat Gods Geest werkzaam wordt in je leven, moet je Hem wel de ruimte geven. Dat stelt spreker en schrijver Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Levenslicht'. Van de Kamp behandelt in deze video Handelingen 19 waar Paul

Gerdien Lassche - Nelleke Plomp
Interview

Steeds minder mensen krijgen kinderen: slecht nieuws? Christenen reageren

Wereldwijd daalt het geboortecijfer en dat baart de Verenigde Naties (VN) zorgen. In veel landen besluiten mensen minder of zelfs helemaal geen kinderen te willen krijgen. Oorlogen, de klimaatcrisis én financiële onzekerheid spelen daarin een grote r