Twintig jaar na de vorming van de PKN: wat is onze identiteit?

Verdieping 24 augustus 2024 7 minuten Piet Vergunst
Piet Vergunst

Het is nu twintig jaar na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Dit brengt tot de vraag hoe we onze identiteit als gemeenten in de PKN bewaren en hoe we onze roeping in de kerk verstaan, ook twintig jaar na kerkvereniging en kerkscheuring?

Het was ergens in de eerste helft van de jaren tachtig. De tweedejaars student theologie fietste ontredderd van Leiden naar Katwijk, geƫmotioneerd en letterlijk in tranen. Het jonge theologische plantje had geen water gehad uit de bron van de reformatorische theologie, maar was bijna vertrapt in een college van de hervormde kerkelijk hoogleraar Theologie F.O. van Gennep. Prof. Van Gennep had ten overstaan van theologen in opleiding de lichamelijke opstanding van Christus ontkend, al leert Paulus dat ons geloof zinloos is, als Hij niet is opgewekt.

En toen Arnold van Zwet – om hem gaat het, de dominee uit Putten die nu zijn emeritaat nadert, – thuiskwam in Katwijk, sprak in zijn ontreddering de Heere woorden uit Jeremia 1: ā€˜Ik zal wakker zijn over Mijn woord, om dat te doen.’ Met het beeld van de amandelboom (in het Hebreeuws heet deze boom de wakkere, de wakende) kreeg Jeremia onderwijs. Van 650 voor Christus gaan we naar 2004, want, zo vertelde ds. Van Zwet onlangs in een kerkelijke bijeenkomst: ā€˜Ik kende bij de afronding van Samen op Weg geen enkele aanvechting om kerk en gemeente te verlaten.’ ā€˜Ik zal waken over Mijn woord, om dat te doen.’ Dat was houvast, tijdens de omgang met God geleerd, in de kerkelijke praktijk beoefend.

Verbondsbreuk
Het brengt me bij de roeping van de kerk, ook bij de missie van de Gereformeerde Bond. Als God belooft te waken, dan is dat hoopvol en een houvast, maar wij mogen niet denken dat het zomaar goedkomt met de gemeenten. Afvalligheid en verbondsbreuk liggen immers op de loer.

Als God belooft te waken, dan is dat hoopvol en een houvast, maar wij mogen niet denken dat het zomaar goedkomt met de gemeenten.

Jeremia 31 spreekt aan de ene kant over de belofte van een nieuw verbond, over herstel. We lezen daarbij echter ook ā€˜dat Ik (de Heere) gewaakt heb om weg te rukken en af te breken, om omver te halen en te vernielen, en kwaad aan te doen’. En in Jeremia 44 vinden we dit eveneens: volharding van God in het oordeel als Zijn volk Hem niet trouw is. Lees Jeremia 44:27: ā€˜Zie, Ik ga over hen waken ten kwade en niet ten goede.’ Mogen we niet zeggen dat de Heere waakt over Zijn eer en over Zijn Naam?

Opheffen gemeenten
Kunnen we zo kijken naar wat er nu in de kerk gaande is? Zien we in allerlei ontwikkelingen dan de hand van God of bezien we secularisatie als een autonoom proces? Het voorbije jaar stelde de classis Delta een commissie in die de kerk niet eerder had, een commissie ā€˜Opheffen gemeenten’. Ja, net als pastoraat en zending en al het andere werk van de kerk moet ook het opheffen van gemeenten zorgvuldig gebeuren. Tegelijk kan een klein bericht over deze commissie je diep in het hart raken, omdat het een uiting is van de macht van de secularisatie, een macht die oprukt waar de gemeente God verlaat.

Hoe zouden wij het vinden als de classispredikant uit Delta – of zijn collega uit het noorden van het land, waar bijna de helft van de gemeenten zonder herder en leraar is – zich als ooit Jeremia (4:19) tot ons richt: ā€˜Mijn binnenste, mijn binnenste, ik krimp ineen, wanden van mijn hart! Mijn hart is onrustig in mij.’ En: ā€˜Was mijn oog een bron van tranen, ik zou dag en nacht wenen.’

Laat er nimmer iets triomfantelijks aanwezig zijn of komen vanwege wie wij zijn. Dan is de missie van onze vereniging tot mislukken gedoemd.

De context van de Protestantse Kerk maakt dat ik mezelf en dat wij elkaar de vraag stellen of we waakzaam geweest zijn, in het geloof onderhandeld hebben met God over Zijn belofte om wakker te zijn over Zijn woord.

Tot mislukken gedoemd
We leven in 2024, twintig jaar na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland. Kerkvereniging betekende ook kerkscheuring, de vorming van de Hersteld Hervormde Kerk. Bij elke afscheiding vloeit er veel gereformeerd bloed uit de kerk, die het lichaam van Christus is. Een deel van het lichaam wordt geamputeerd, gaat zelfstandig verder.

En dan treden de processen in die uit andere kerkelijke breuken herkenbaar zijn. Je kerkelijke identiteit vaststellen in relatie tot de ander, blijvende wonden en littekens bij degenen die tijdens de scheuring verantwoordelijkheid droegen en na twintig jaar een nieuwe generatie (ook van theologen) die weinig kennis van het verleden omdraagt. De een roept om schuldbelijdenis of stelt kanselruil voor, de ander moet daar niet aan denken.

Het lijkt me goed in deze bijdrage – twintig jaar is sowieso geen officieel moment om te gedenken – de Hersteld Hervormde Kerk links te laten liggen. Niet om de pijn van de scheuring weg te drukken, want een wond die niet openligt, gaat zweren. Wel omdat we al onze kerkelijke energie nodig hebben om zelf onze roeping te vervullen in de context waarin we ons geplaatst weten.

Geslagen en geen pijn gevoeld, als ons dat overkomt, merken we de stem van God niet op in wat er onder ons gebeurd is en leren we de lessen van onze eigen geschiedenis niet.

Laten we de gebrokenheid van ons kerkelijke leven maar blijven meedragen, opdat we ook hierin gemeente onder het kruis blijven. Laat er nimmer iets triomfantelijks aanwezig zijn of komen vanwege wie wij zijn. Dan is de missie van onze vereniging tot mislukken gedoemd.

Zonder triomfantelijkheid
In onze nationaal-gereformeerde geschiedschrijving werd, mede vanwege het denken van talloze gereformeerde predikanten, herhaaldelijk een vergelijking gemaakt tussen Israƫl en Nederland, omdat God met beide volken grote dingen had gedaan. Misschien begrijpelijk, als we zien dat onze natie zijn staatkundige vrijheid en nationale zelfstandigheid middellijk aan de worsteling om de ware religie te danken had. Was de staat niet uit de kerk geboren? Amsterdam stond bekend als het Jeruzalem van het Westen, gezien de vele Joden in haar midden. Begrijpelijk misschien, maar zeker niet goed.

En nu loopt ons land voorop in verkeerde (medisch-)ethische ontwikkelingen. We gaan voorop in de zonde en zoeken die in het kader van ontwikkelingshulp zelfs te exporteren. En het geringe aantal Joden in ons land weet zich niet veilig.

Vertaald naar de situatie van de kerk zeg ik dit: We zijn na 2004 – zonder enige triomfantelijkheid – als hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk verdergegaan op de weg van het verbond, in gebondenheid aan de belijdenis van de kerk. We konden niet op dezelfde wijze verder, we dragen de pijn om wat gebeurd is mee. Zo alleen immers kunnen we verinnerlijken wat Jeremia opmerkt: ā€˜HEERE! Zien Uw ogen niet naar betrouwbaarheid? U hebt hen geslagen, maar zij voelden geen pijn. U hebt hen omgebracht, maar zij weigerden vermaning te aanvaarden.’ (Jer.5:3)

Geslagen en geen pijn gevoeld, als ons dat overkomt, merken we de stem van God niet op in wat er onder ons gebeurd is en leren we de lessen van onze eigen geschiedenis niet. Het heeft gemaakt dat twee jaar later, bij ons honderdjarig bestaan in 2006, het bestuur van de Gereformeerde Bond de herdenkingsrede als titel meegaf ā€˜Vóór de kerk’. Dat typeert de decennia door ons diepste Anliegen (zorg), tot heden toe.

De kerk keert zich tegen elke macht die ons knecht, tegen ideologie of filosofie die Jezus niet erkent als Heere.

Vrienden van Jezus
Letten we op het zelfverstaan van de Protestantse Kerk ten aanzien van kerkelijke breuken uit haar verleden, dan houden we het eerste grondleggende artikel uit de kerkorde goed in het oog. ā€˜De Protestantse Kerk in Nederland is overeenkomstig haar belijden gestalte van de ene heilige apostolische of algemene christelijke Kerk die zich delend in de aan IsraĆ«l geschonken verwachting, uitstrekt naar de komst van het Koninkrijk van God’. De kerk is ā€˜gestalte’, onbepaald; niet ā€˜de’ gestalte, want dan naderen we de kerkelijke hoogmoed, maar evenmin ā€˜een’ gestalte, want dan sanctioneren we de zonde van de kerkelijke verscheurdheid.

In het spanningsveld tussen eenheid en waarheid is er naast het ā€˜Vóór de kerk’ een tweede aandachtspunt in het werk van de Gereformeerde Bond, namelijk voor het gereformeerde belijden. Die horen sterk bijeen, kerk en belijdenis. Wij geloven de kerk, die ene heilige en apostolische kerk, zoals de Twaalf Artikelen ons voorhouden. Tegelijk belijdt de kerk met Guido de BrĆØs en de NGB dat al onze zaligheid in Jezus Christus ligt, om welke reden we als vrienden van de Waarheid, van Jezus, in de kerk Zijn geboden hooghouden.

Tucht hoort erbij
Dat gesprek over Hem mag niet verstommen. Alle vermaningen uit het Nieuwe Testament draaien er immers om dat ā€˜valse redeneringen en elke hoogte die zich verheft tegen de kennis van God afgebroken wordt en dat elke gedachte gevangengenomen wordt om die te brengen tot de gehoorzaamheid aan Christus’ (2 Kor.10:5). De kerk keert zich tegen elke macht die ons knecht, tegen ideologie of filosofie die Jezus niet erkent als Heere.

Brengt dat de tucht niet in ons blikveld, een onderwerp waarover dit voorjaar een jonge theologe, dr. Tineke Boele, een dissertatie aanreikte? ā€˜Tucht hoort er helemaal bij in de kerk’, zei ze tijdens de promotie. ā€˜Ik durf zelfs te zeggen: het is een zegen voor de kerk, ze heeft er iets onmisbaars mee in handen gekregen. Want tucht wil zeggen dat onrecht bestreden wordt en kwaad een halt wordt toegeroepen. Dat de kerk een plaats wil zijn waar iets zichtbaar wordt van Gods goede bedoeling voor en met mensen; waar waarheid en vrede worden nagejaagd.’ Het verschijnen van dit boek is een appĆØl aan de kerk.

Piet Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. GeĆÆnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka

Samen Geloven
Interview

Deze kerk in Waddinxveen ziet interculturele contacten als verrijking

Nederland verbubbelt, blijkt uit onderzoek van het CBS. "Dat is ƩƩn van onze redenen om het verkenningstraject van Samen Geloven aan te gaan", vertelt Jeroen van Gent, pastoraal ouderling van wijkgemeente De Rank in Waddinxveen. "We dachten: laten we

kerk
Nieuws

Christelijke gezinnen aangevallen in India: ā€œKeer terug naar het hindoeĆÆsmeā€

Een lunchbijeenkomst van twintig christelijke gezinnen in het oosten van India is op brute wijze verstoord door een gewelddadige aanval van honderden hindoe-nationalisten. De aanval vond plaats op 21 juni in de afgelegen regio Malkangiri, in de deels

GroenGelovig
Persbericht

GroenGelovig 2025 op zaterdag 18 oktober in De Basiliek in Veenendaal

Op zaterdag 18 oktober vindt in De Basiliek in Veenendaal GroenGelovig 2025 plaats. Het evenement is een initiatief van Tearfund en wil mensen motiveren en handelingsperspectief geven om hun leven en hun omgeving eerlijker en rechtvaardiger te maken.

Syrie
Nieuws

Kerkleider haalt uit naar Syrische president tijdens begrafenis slachtoffers bomaanslag

De Grieks-orthodoxe patriarch van Antiochiƫ, Johannes (X) Yazigi, heeft zich fel uitgesproken tegen de Syrische regering na de dodelijke aanslag op een kerk in Damascus. Tijdens een emotionele uitvaartdienst in de Kerk van het Heilig Kruis legde hij

Meerartikelen

Jacobs
Column

Hoe steeds meer Joodse activiteiten geen doorgang meer vinden in Nederland

Opperrabbijn Jacobs verbaasde zich tijdens zijn bezoek aan Belgrado over de vrijheid voor Joden. De synagoge aldaar hoefde niet beveiligd te worden. Dat is in Nederland weer anders. Sterker nog, hij vertelt in zijn nieuwe dagboek hoe steeds meer Jood

Dr. Steven Paas
Opinie

Theologische verheffing van Israƫl is en blijft riskant

In tegenstelling tot wat Bjorn Lous beweert, bevatten mijn artikelen (zie o.a. mijn eerdere reactie op Bjorn) geen persoonlijke aanvallen, geen verdediging van een superieure ā€˜religie’, geen karikaturale of onredelijke eisen aan Joden en geen uitwerk

Tyler Blevins
Getuigenis

Bekende Amerikaanse gamer: "Mijn band met Jezus wordt steeds sterker"

De bekende Amerikaanse gamer en livestreamer Tyler Blevins, wereldwijd bekend onder zijn online naam Ninja, laat zich steeds openlijker uit over zijn christelijk geloof. Tijdens een recente livestream op Twitch vertelde hij dat hij en zijn vrouw Jess

Babette van Drunen
Interview

Babette verloor haar vader, maar vond de Vader terug: ā€œIk geloof dat ik lang heimwee hadā€

We leerden haar kennen als de vrije geest uit B&B Vol Liefde, een jonge vrouw op zoek naar heling en liefde. Maar achter die ogenschijnlijke vrijheid ging diepe gebrokenheid schuil. Babette van Drunen zocht haar herstel jarenlang in de New Age, tot z

Mordechai Klimer
Interview

Joodse Messiasbelijder over grenzen aan naastenliefde: "Bidden we soms ook voor de duivel?"

Mordechai Klimer is een Messiasbelijdende Jood, geboren in Israƫl als zoon van Holocaustoverlevenden. Hij draagt een boodschap met zich mee die even ongemakkelijk als hoopvol is: over herstel, over verzoening, en over de rol van Israƫl in Gods plan.

Jurjen ten Brinke
Video

God voelt ver weg: hoe nu verder? Bekende christenen reageren

Het is een vraag die we misschien allemaal wel eens stellen: hoe kom ik dichter bij God als ik mij ver bij Hem vandaan voel? Die vraag legden we onlangs onder meer voor aan SDOK-woordvoerder Richard Groenenboom, ds. Kees van Velzen, EO-presentator Ju

priester
Nieuws

Zorgen in Nicaraguaanse kerk: priester verdwijnt na arrestatie

De Nicaraguaanse priester Pedro Abelardo MƩndez PƩrez is sinds 19 juni spoorloos, nadat hij samen met zijn chauffeur werd gearresteerd door de politie. MƩndez verdween na het leiden van een eucharistieviering in Granada. Dit roept ernstige zorgen op

Noord-Korea
Nieuws

Christenen aangehouden na poging om Bijbels naar Noord-Korea te sturen

Zes Amerikaanse christenen zijn door de Zuid-Koreaanse autoriteiten gearresteerd nadat ze probeerden 1.600 plastic flessen gevuld met Bijbels naar Noord-Korea te sturen via zee. De flessen bevatten miniatuur-Bijbeltjes, USB-sticks, geld en rijst. Dat

Christelijk zomerkamp
Nieuws

Christelijk zomerkamp in Colorado mag blijven bestaan: ā€˜Overheid mag geloof niet straffen’

Het christelijk zomerkamp IdRaHaJe uit Colorado mag blijven bestaan. Vanwege een nieuwe genderwet van de staat riskeerde het zomerkamp namelijk haar deuren te moeten sluiten. Dit werd echter via een rechtszaak voorkomen. Het zomerkamp blijft de ruimt

Ds. V. S. van der Meer
Video

HHK-predikant wijst op grote verschillen tussen rivaliserende voetbalclubs en de kerk

"De kerk is geen clubje, zoals bij het voetbal waar de ƩƩn zegt: 'Ik ben voor Feyenoord' en de ander: 'Ik ben voor Ajax of PSV'. De kerk is het lichaam van Christus", aldus ds. V. S. van der Meer. De hersteld hervormde predikant wees in een recente p

U.S. Customs and Border Protection
Nieuws

Iraanse christenen gearresteerd door immigratiediensten in Los Angeles

Pastor Ara Torosian van Cornerstone Church in West Los Angeles slaat alarm nadat vijf leden van zijn Iraanse gemeente zijn gearresteerd door Amerikaanse immigratiediensten. Onder de arrestanten zijn een gezin met een 3-jarig kind en een echtpaar dat

china
Nieuws

Chinese huiskerk maakt bijzonder statement na veroordeling drie kerkleiders

De Linfen Covenant Home Church, een ongeregistreerde huiskerk in de Chinese provincie Shanxi, heeft een krachtig statement afgegeven na de veroordeling van drie van haar leiders. De autoriteiten arresteerden de voorgangers op 19 augustus 2022. Dit ge