De Bijbel als gesloten boek: drie barrières voor Bijbellezen

Verdieping 31 juli 2024 5 minuten Ds. J. W. Verboom
Ds. J. W. Verboom
Shutterstock

Veel Nederlanders bezitten wel een Bijbel, maar het blijft veelal een gesloten boek, blijkt uit een onderzoek van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap in 2022. Meer dan 75 procent van de bevolking leest niet of nauwelijks in de Bijbel – en bijna de helft van de christenen ook niet. Wat is er aan de hand?

Ondanks de rijkdom van de Schrift blijkt dit bestverkochte boek het minst gelezen te worden. Ik noem drie barrières voor bijbellezen.

De meest ingrijpende en belangrijkste barrière ligt in onszelf en is geestelijk van aard. Deze barrière gaat terug tot de zondeval. De mens is vervreemd geraakt van God. Luther spreekt over de mens als een homo incurvatus, een in zichzelf gekeerd mens. We hebben door de zonde een probleem. Onze vervreemding van God maakt ons tot vijanden, verblind door ‘de god/tijdgeest van deze eeuw’ (2 Kor. 4:4). We leven in platland, gevangen in onze zelfbeleving, in de leegte van ons individu, in onverschilligheid. Wijzelf kunnen op slot zitten voor de Sprekende.

Digitale flipperkast
Een tweede reeks van barrières ligt in de interactie tussen de Bijbel en onze tijd en cultuur. De Bijbel is geen ontspanningslectuur, maar een diep geestelijk, gezaghebbend en normatief boek dat gaat over leven en dood, zonde en genade, over goed en verkeerd. Daarbij gaat de Bijbel meermaals tegen onszelf in, terwijl wij liever bestaansbevestiging ontvangen.

De Bijbel gaat meermaals tegen onszelf in, terwijl wij liever bestaansbevestiging ontvangen.

Tel daarbij op dat je een afstandskloof kunt ervaren tussen de Bijbel en nu, in 2024. De kloof in tijd, taal en cultuur maakt dat je bijbelteksten en -beelden niet zomaar begrijpt. Dit onbekende van de Bijbel maakt onbemind.

Daarbij komt dat velen nooit echt hebben geleerd hoe we de Bijbel moeten lezen, namelijk niet alleen met ons hoofd, maar ook met ons hart. Dat er daarbij sprake is van een tanende of zelfs verdwijnende catechetische cultuur in gemeenten, helpt niet mee voor ons bijbelbegrip.

De Bijbel vraagt van de lezer – die al onder hoge, haastige maatschappelijke druk staat – ook nog eens om tijd, aandacht, vertraging, reflectie en reactie. Terwijl aandacht in onze ‘aandachtseconomie’ jachtig en beperkt is. We leven in een drukke, nieuwe wereld.

Het is lang niet meer vanzelfsprekend dat in christelijke gezinnen dagelijks uit de Bijbel wordt gelezen of dat de Bijbel wordt gelezen voor het slapengaan. De agenda’s zitten propvol en het bijbellezen aan tafel staat in gezinnen onder tijdsdruk of wordt letterlijk weggedrukt, onder andere door de oplichtende smartphone, die als een digitale flipperkast van online vertier om een acute reactie vraagt. Daarmee kom ik bij de digitalisering.

Het leven voor een scherm verandert de menselijke natuur heel ingrijpend: niet langer is er de homo sapiens, maar nu is daar de homo videns (de kijkende mens).

Beeldscherm
Een derde reeks van barrières voor ons bijbellezen waar nog maar spaarzaam op gereflecteerd wordt – daarom ga ik er nu wat uitgebreider op in –, ligt in de snelle, alomtegenwoordige multimediarevolutie.

De Italiaan Giovanni Sartori (1924-2017) analyseerde in zijn boek Homo videns dat er door deze multimediarevolutie ‘een nieuw menstype’ ontstaat. Het leven voor een scherm verandert de menselijke natuur heel ingrijpend: niet langer is er de homo sapiens, maar nu is daar de homo videns (de kijkende mens). Sartori ziet het probleem niet in de eerste plaats in datgene wat we kijken, maar in het beeldscherm zelf.

De immense invloed van het scherm noemt hij een radicale koerswijziging, een breuk, een radicale transformatie. Het verandert de hele menselijke set-up. Deze verschuiving naar het beeld leidt tot minder inspanning van het denken. De mens raakt passief. Wordt het lezen van boeken (of van het Boek) daarom misschien sneller als saai en moeilijk ervaren?

Bel-angst
In zijn proefschrift noemt Jordi Wiersma daarbovenop dat de super verslavende werking van de smartphone ‘een algehele verstrooidheid, een verspillen van tijd en een gebrek aan concentratievermogen geven, die ervoor zorgen dat de digitale mens ongeschikt is om zich met zaken van grote inspanning en moeilijkheidsgraad bezig te houden’.

Er lijkt volgens de gezaghebbende auteurs een verband te zijn tussen toegenomen scherminvloed en de afnemende leesvaardigheid in Nederland.

In de ‘smartphone-app-ocalypse’ die ons treft, zoeken we graag afleiding. We strooien met uren tijd alsof het niets is, voornamelijk in entertainment. Dit doen we overal: thuis, onderweg en in de wachtkamer bij dokter en tandarts. Hierdoor verandert ondertussen de dynamiek van het gesprek. Ons empathisch en gespreksvaardig vermogen breken af. Gesprekken voeren wordt lastiger. ‘Generatie Z heeft bel-angst’, kopte De Waarheidsvriend onlangs. Heeft dit afnemend vermogen tot gesprek ook een weerslag op de gesprekvoering met God? Lukt het ons om nog wel echt te luisteren naar Hem en ons te verplaatsen in wat Hij zegt?

Hak op de tak
‘Beeldschermen zorgen voor een leescrisis’, stelt het boek De lezende mens van Hisgen en Van der Weel. Er lijkt volgens de gezaghebbende auteurs een verband te zijn tussen toegenomen scherminvloed en de afnemende leesvaardigheid in Nederland.

Qua afnemende leesvaardigheid scoort Nederland heel slecht in relatie tot andere West-Europese landen. Een stijgend percentage van een derde deel van de jongeren tot vijftien jaar haalt in 2022 het leesniveau niet.

We lezen niet zozeer minder, misschien zelfs gemiddeld wel meer vanwege alle digitale platformen die we bijhouden, maar de digitale gewoonte van skimmen, scannen, scrollen (hyperlezen), switchen via hyperlinks en zo cross-over van de hak op de tak springend, maakt onze leeshouding oppervlakkiger. De leesmotivatie tot diep lezen vermindert en de leesvaardigheid neemt af.

De Amerikaanse hersenwetenschapper en leesexpert Maryanne Wolf onderstreept dat. Door de digitale middelen veranderen onze hersenen en taant het diepe lezen. Kritisch denken, kennisopslag, persoonlijke reflectie, verbeeldingskracht en empathie nemen af.

Hoe kan het digitale (bijbel)lezen ook werkelijk diep lezen worden? Op diep digitaal lezen wordt nu nog weinig gereflecteerd.

Aan de hand van Aristoteles (384-322 v.Chr.) betoogt Wolf dat de mens een meditatief wezen is, die naast een ‘informatieverzamelend’ en ontspannen leven ook een derde laag heeft: die van het contemplatieve leven. Dit is een leven waarbij je op een nadenkende, schouwende manier je omgeving echt ontmoet. Dit stimuleer je door het meditatieve lezen, denken en leven.

Fopspeen
Wolf pleit voor ‘tweetaligheid’. Ze bedoelt een hybride leeshouding tussen het fysieke boek en het digitale medium. Daarbij moeten jonge kinderen zo lang mogelijk worden beschermd tegen digitaal overgewicht, dus niet al jong de iPad als fopspeen gebruiken. Dit betekent verder dat kinderen al vroeg het diepe ‘offline lezen’ aanleren. Een oproep voor ons om in onze gezinnen voor te lezen en samen de Bijbel te lezen met de kinderen.

Wolf vindt het ook belangrijk dat we een diepe digitale geletterdheid aanleren. Hoe kan het digitale (bijbel)lezen ook werkelijk diep lezen worden? Op diep digitaal lezen wordt nu nog weinig gereflecteerd.

De weg die Wolf wijst is een diep lezen in een contemplatief leven. Dat is voor christenen in 2024 verder in te vullen. Daarvoor zullen we – hoe dan ook – wel aan de slag moeten met gebed en een afspraak met onszelf moeten maken voor trouwe inzet, want elke weg van bijbelgebruik vraagt om een ritme.

Ds. J. W. Verboom is predikant van de hervormde gemeente te Apeldoorn en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#342 Jeffrey & dr. Wim Dekker over eindtijdprofetieën, ds. A. Moerkerken en draagmoederschap
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Bijbel
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers lanceert derde serie 'BijbelBoost': geef jouw geloofsleven een boost

Wycliffe Bijbelvertalers lanceert de derde serie van ‘BijbelBoost’. In deze zesdelige online videoserie staat het thema ‘vol van Jezus’ centraal. Op Hervormingsdag, 31 oktober, ontvangen de deelnemers de eerste boost in hun mailbox. Ruim 2250 mensen

YouVersion Bijbel-app
Nieuws

Bijbelapp bereikt liefst 727 miljoen downloads wereldwijd

De YouVersion Bijbelapp, in 2008 opgericht door Life.Church, is inmiddels wereldwijd meer dan 727 miljoen keer gedownload. Dat meldt The Christian Post. De app biedt meer dan 2.000 vertalingen van de Bijbel en blijkt vooral buiten de Verenigde Staten

Argentijnse vicepresident Victoria Vilarruel
Nieuws

Argentinië viert voor het eerst nationale feestdag voor protestantse kerken

Deze week vierde Argentinië voor het eerst in zijn geschiedenis de nationale feestdag voor protestantse en evangelische kerken. Deze feestdag viel samen met de 507e verjaardag van de Reformatie. Op deze dag wordt herdacht hoe de Duitse monnik Maarten

Levine
Nieuws

NBG geeft Joods commentaar op Nieuw Testament uit

"Deze studiebijbel laat zien hoe Joods het Nieuwe Testament is. Ook wil dit boek onjuiste, schadelijke stereotyperingen over Joden tegengaan – opvattingen die zijn ontstaan op grond van passages uit het Nieuwe Testament." Dat zegt Cor Hoogerwerf over

Donald Trump
Nieuws

Donald Trump noemt christenen de 'belangrijkste mensen' van de Verenigde Staten

Presidentskandidaat Donald Trump heeft tijdens de National Faith Summit in Powder Springs (Atlanta) Amerikaanse christenen de 'belangrijkste mensen' van Amerika genoemd. Dat meldt The Christian Post. Trump zei dit, enkele dagen voor de verkiezingen,

Ds. H. J. van Marle
Nieuws

Hersteld hervormd Nieuwaal en Zuilichem-Brakel hoopt op de komst van ds. H. J. van Marle

De hersteld hervormde gemeente te Nieuwaal en Zuilichem-Brakel hoopt ds. H. J. van Marle als nieuwe dominee te verwelkomen. De predikant, die sinds 2017 verbonden is aan de hersteld hervormde gemeente van Staphorst, moet de opvolger worden van de eer

Michael W. Smith en CeCe Winan
Nieuws

Cece Winans en Michael W. Smith geven gezamenlijk het concert van het jaar

Dit jaar werd CeCe Winans in Amerika uitgeroepen tot Artiest van het Jaar bij de Dove Awards. Meer dan verdiend; de zangeres is een geweldige zangeres die de afgelopen periode worship en gospel deed versmelten tot een unieke ervaring. Bovendien weet

Ds. G. van Zanden
Video

Volgens ds. Van Zanden zijn onheilsprofetieën bedoeld om mensen tot bekering te brengen

"Als de Heere het onheil aanzegt, dan is het altijd de bedoeling dat u zich bekeert. Dat u zich wendt tot God en behouden zal worden", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee merkte onlangs in een preek op dat onheilsprofe

Meerartikelen

Mars voor het leven 2024
Nieuws

Mars voor het leven 2024: Hoop voor moeder, kind én vader!

De Mars voor het leven vindt plaats op D.V. 16 november in Den Haag. Duizenden deelnemers dragen dan uit dat ze staan voor een hoopvolle toekomst voor moeder en kind waarin abortus onnodig en ondenkbaar is. Voor de 32e keer organiseert Schreeuw om le

Vrouw in problemen
Dagelijks leven

Refoweb-vragensteller ervaart druk bij geloofsbelijdenis: 'Ik word ellendig bij dat idee'

'Inmiddels ben ik 27 en heb ik nog geen belijdenis gedaan. Ik heb met geloof, denk ik, nooit veel gehad. Op mijn elfde begon de twijfel al en is nooit meer weggegaan. Er is zoveel wat tegen me ingaat. Ik heb denk ik nooit echte liefde voor God gevoel

Dominee Paul Visser
Video

Staan bij God genade en recht tegenover elkaar? Ds. Paul Visser legt uit

Staan bij God genade en recht tegenover elkaar? Kan het twee kanten op, in de zin dat God het recht aan je voltrekt of genade aan je bewijst? Zo wordt er vaak gedacht. Maar klopt dat? Dominee Paul Visser legde tijdens een thema-avond van Geloofstoeru

woningen
Dagelijks leven

Woningnood: Nederland is niet van ons

‘In het huis van Mijn Vader zijn vele woningen. Ik ga heen om voor u plaats te bereiden.’ (Joh.14:2) Wat een troostrijke, kostbare woorden! Ze vragen overdenking. De Heere Jezus verzekert ons dat er in het Koninkrijk van God geen wooncrisis bestaat.

Vluchtelingen in Libanon
Video

Kerken delen noodkreet: situatie in Libanon escaleert

In het Midden-Oosten is een enorme crisis aan de gang. Na een jaar van toenemend geweld is nu ook de situatie in Libanon ernstig geëscaleerd. Tearfund heeft een noodkreet van lokale kerken ontvangen die er willen zijn voor mensen in nood. Kerken die

Nathan Bouscher
Video

Wil je Israël en Palestijnse gebieden begrijpen? Dan moet je deze tien termen kennen

Zionisme, de Nakba, de Oslo-akkoorden of de grenzen van 1967. In de berichtgeving over Israël worden allerlei termen genoemd die je eigenlijk moet kennen om het nieuws over Israël goed te begrijpen. In deze uitzending van Christenen voor Israël bespr

oudere vrouw
Nieuws

Zorgen voor elkaar is een taak voor iedereen

Bijna driekwart van de NPV-leden tussen de 50 en 75 jaar spreekt over de toekomst en/of wensen voor later. Zorg voor hulpbehoevende ouders vinden zij meer een taak voor de familie (75 procent) dan voor de overheid (24 procent). Ze vinden dat familiel

Harris
Nieuws

Gebedsoproep voormalig EO-directeur voor winst Kamala Harris: 'Trump is het veel grotere kwaad'

‘Ik ben het oneens met Harris’ kijk op abortus en gender, maar Trump is het veel grotere kwaad.’ Dat stelt Ad de Boer, voormalig directeur van de Evangelische Omroep op X. Hij roept christenen en voorgangers op om te bidden voor een overwinning van K

pakistan
Nieuws

Pakistan: Christen op borgtocht vrij na maandenlange opsluiting wegens godslastering

In Pakistan is een christelijke man, die maandenlang in de gevangenis zat en beschuldigd werd van godslastering en terrorisme, op borgtocht vrijgelaten. Chand Shamaun kwam op 23 oktober op vrije voeten nadat de Hoge Raad concludeerde dat er veel onre

Mali
Nieuws

Mali: Jihadisten eisen religieuze belasting van christenen

Een islamistische groepering in Mali is onlangs begonnen belasting op te leggen aan alle christenen boven de 18 jaar in Douna-Pen. Volgens informatie ontvangen door de katholieke hulporganisatie Kerk in Nood (ACN), is het grootste christelijke dorp i

PKN
Nieuws

PKN start podcastserie én concerten met hardstyle-dj Sefa

Hardstyle-dj Sefa komt in samenwerking met de Protestantse Kerk in Nederland met een podcastserie over het geloof en zijn leven in de hardstylewereld. Met vijf predikanten gaat hij in gesprek over grote levensvragen en zijn levensstijl. Sefa Jeroen V

pakistan
Nieuws

VN spreekt Pakistan aan op schenden van mensenrechten

In Pakistan blijft de mensenrechtensituatie alarmerend, concludeerde het VN-Mensenrechtencomité vorige week tijdens een bijeenkomst in Genève. Blasfemiewetten, gedwongen bekeringen en ontvoeringen zijn enkele van de zorgwekkende kwesties die het comi