De Bijbel als gesloten boek: drie barrières voor Bijbellezen

Verdieping 31 juli 2024 5 minuten Ds. J. W. Verboom
Ds. J. W. Verboom
Shutterstock

Veel Nederlanders bezitten wel een Bijbel, maar het blijft veelal een gesloten boek, blijkt uit een onderzoek van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap in 2022. Meer dan 75 procent van de bevolking leest niet of nauwelijks in de Bijbel – en bijna de helft van de christenen ook niet. Wat is er aan de hand?

Ondanks de rijkdom van de Schrift blijkt dit bestverkochte boek het minst gelezen te worden. Ik noem drie barrières voor bijbellezen.

De meest ingrijpende en belangrijkste barrière ligt in onszelf en is geestelijk van aard. Deze barrière gaat terug tot de zondeval. De mens is vervreemd geraakt van God. Luther spreekt over de mens als een homo incurvatus, een in zichzelf gekeerd mens. We hebben door de zonde een probleem. Onze vervreemding van God maakt ons tot vijanden, verblind door ‘de god/tijdgeest van deze eeuw’ (2 Kor. 4:4). We leven in platland, gevangen in onze zelfbeleving, in de leegte van ons individu, in onverschilligheid. Wijzelf kunnen op slot zitten voor de Sprekende.

Digitale flipperkast
Een tweede reeks van barrières ligt in de interactie tussen de Bijbel en onze tijd en cultuur. De Bijbel is geen ontspanningslectuur, maar een diep geestelijk, gezaghebbend en normatief boek dat gaat over leven en dood, zonde en genade, over goed en verkeerd. Daarbij gaat de Bijbel meermaals tegen onszelf in, terwijl wij liever bestaansbevestiging ontvangen.

De Bijbel gaat meermaals tegen onszelf in, terwijl wij liever bestaansbevestiging ontvangen.

Tel daarbij op dat je een afstandskloof kunt ervaren tussen de Bijbel en nu, in 2024. De kloof in tijd, taal en cultuur maakt dat je bijbelteksten en -beelden niet zomaar begrijpt. Dit onbekende van de Bijbel maakt onbemind.

Daarbij komt dat velen nooit echt hebben geleerd hoe we de Bijbel moeten lezen, namelijk niet alleen met ons hoofd, maar ook met ons hart. Dat er daarbij sprake is van een tanende of zelfs verdwijnende catechetische cultuur in gemeenten, helpt niet mee voor ons bijbelbegrip.

De Bijbel vraagt van de lezer – die al onder hoge, haastige maatschappelijke druk staat – ook nog eens om tijd, aandacht, vertraging, reflectie en reactie. Terwijl aandacht in onze ‘aandachtseconomie’ jachtig en beperkt is. We leven in een drukke, nieuwe wereld.

Het is lang niet meer vanzelfsprekend dat in christelijke gezinnen dagelijks uit de Bijbel wordt gelezen of dat de Bijbel wordt gelezen voor het slapengaan. De agenda’s zitten propvol en het bijbellezen aan tafel staat in gezinnen onder tijdsdruk of wordt letterlijk weggedrukt, onder andere door de oplichtende smartphone, die als een digitale flipperkast van online vertier om een acute reactie vraagt. Daarmee kom ik bij de digitalisering.

Het leven voor een scherm verandert de menselijke natuur heel ingrijpend: niet langer is er de homo sapiens, maar nu is daar de homo videns (de kijkende mens).

Beeldscherm
Een derde reeks van barrières voor ons bijbellezen waar nog maar spaarzaam op gereflecteerd wordt – daarom ga ik er nu wat uitgebreider op in –, ligt in de snelle, alomtegenwoordige multimediarevolutie.

De Italiaan Giovanni Sartori (1924-2017) analyseerde in zijn boek Homo videns dat er door deze multimediarevolutie ‘een nieuw menstype’ ontstaat. Het leven voor een scherm verandert de menselijke natuur heel ingrijpend: niet langer is er de homo sapiens, maar nu is daar de homo videns (de kijkende mens). Sartori ziet het probleem niet in de eerste plaats in datgene wat we kijken, maar in het beeldscherm zelf.

De immense invloed van het scherm noemt hij een radicale koerswijziging, een breuk, een radicale transformatie. Het verandert de hele menselijke set-up. Deze verschuiving naar het beeld leidt tot minder inspanning van het denken. De mens raakt passief. Wordt het lezen van boeken (of van het Boek) daarom misschien sneller als saai en moeilijk ervaren?

Bel-angst
In zijn proefschrift noemt Jordi Wiersma daarbovenop dat de super verslavende werking van de smartphone ‘een algehele verstrooidheid, een verspillen van tijd en een gebrek aan concentratievermogen geven, die ervoor zorgen dat de digitale mens ongeschikt is om zich met zaken van grote inspanning en moeilijkheidsgraad bezig te houden’.

Er lijkt volgens de gezaghebbende auteurs een verband te zijn tussen toegenomen scherminvloed en de afnemende leesvaardigheid in Nederland.

In de ‘smartphone-app-ocalypse’ die ons treft, zoeken we graag afleiding. We strooien met uren tijd alsof het niets is, voornamelijk in entertainment. Dit doen we overal: thuis, onderweg en in de wachtkamer bij dokter en tandarts. Hierdoor verandert ondertussen de dynamiek van het gesprek. Ons empathisch en gespreksvaardig vermogen breken af. Gesprekken voeren wordt lastiger. ‘Generatie Z heeft bel-angst’, kopte De Waarheidsvriend onlangs. Heeft dit afnemend vermogen tot gesprek ook een weerslag op de gesprekvoering met God? Lukt het ons om nog wel echt te luisteren naar Hem en ons te verplaatsen in wat Hij zegt?

Hak op de tak
‘Beeldschermen zorgen voor een leescrisis’, stelt het boek De lezende mens van Hisgen en Van der Weel. Er lijkt volgens de gezaghebbende auteurs een verband te zijn tussen toegenomen scherminvloed en de afnemende leesvaardigheid in Nederland.

Qua afnemende leesvaardigheid scoort Nederland heel slecht in relatie tot andere West-Europese landen. Een stijgend percentage van een derde deel van de jongeren tot vijftien jaar haalt in 2022 het leesniveau niet.

We lezen niet zozeer minder, misschien zelfs gemiddeld wel meer vanwege alle digitale platformen die we bijhouden, maar de digitale gewoonte van skimmen, scannen, scrollen (hyperlezen), switchen via hyperlinks en zo cross-over van de hak op de tak springend, maakt onze leeshouding oppervlakkiger. De leesmotivatie tot diep lezen vermindert en de leesvaardigheid neemt af.

De Amerikaanse hersenwetenschapper en leesexpert Maryanne Wolf onderstreept dat. Door de digitale middelen veranderen onze hersenen en taant het diepe lezen. Kritisch denken, kennisopslag, persoonlijke reflectie, verbeeldingskracht en empathie nemen af.

Hoe kan het digitale (bijbel)lezen ook werkelijk diep lezen worden? Op diep digitaal lezen wordt nu nog weinig gereflecteerd.

Aan de hand van Aristoteles (384-322 v.Chr.) betoogt Wolf dat de mens een meditatief wezen is, die naast een ‘informatieverzamelend’ en ontspannen leven ook een derde laag heeft: die van het contemplatieve leven. Dit is een leven waarbij je op een nadenkende, schouwende manier je omgeving echt ontmoet. Dit stimuleer je door het meditatieve lezen, denken en leven.

Fopspeen
Wolf pleit voor ‘tweetaligheid’. Ze bedoelt een hybride leeshouding tussen het fysieke boek en het digitale medium. Daarbij moeten jonge kinderen zo lang mogelijk worden beschermd tegen digitaal overgewicht, dus niet al jong de iPad als fopspeen gebruiken. Dit betekent verder dat kinderen al vroeg het diepe ‘offline lezen’ aanleren. Een oproep voor ons om in onze gezinnen voor te lezen en samen de Bijbel te lezen met de kinderen.

Wolf vindt het ook belangrijk dat we een diepe digitale geletterdheid aanleren. Hoe kan het digitale (bijbel)lezen ook werkelijk diep lezen worden? Op diep digitaal lezen wordt nu nog weinig gereflecteerd.

De weg die Wolf wijst is een diep lezen in een contemplatief leven. Dat is voor christenen in 2024 verder in te vullen. Daarvoor zullen we – hoe dan ook – wel aan de slag moeten met gebed en een afspraak met onszelf moeten maken voor trouwe inzet, want elke weg van bijbelgebruik vraagt om een ritme.

Ds. J. W. Verboom is predikant van de hervormde gemeente te Apeldoorn en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#341 Jeffrey & ds. M. Messemaker over '7 oktober', pro-Palestijnse demonstranten en Israël-visie PKN
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Kamala Harris
Nieuws

Kamala Harris onder vuur na spottende opmerking op rally: "Ergste nachtmerrie voor christenen"

In de Verenigde Staten is ophef ontstaan nadat de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris tegen christelijke demonstranten zei dat ze op de verkeerde rally (verkiezingsbijeenkomst red.) waren. “Jezus is Koning” en “Jezus is Heer”, riepen ze o

Mirjam Bikker
Nieuws

CU-leider Mirjam Bikker wil niet direct nieuwe verkiezingen bij val kabinet

Mocht het huidige kabinet-Schoof vallen, vindt ChristenUnie-leider Mirjam Bikker dat er niet direct nieuwe verkiezingen moeten komen. Dit stelde Bikker in het NPO-radioprogramma 'Sven op 1'. De CU-voorvrouw pleit liever voor een nieuwe informateur en

Noord-Koreanen
Nieuws

Noord-Koreanen volgen bijbelstudie op de camping

Bij Noord-Koreaanse christenen denken we al snel aan de strafkampen waar ze kunnen belanden als het regime ontdekt dat ze niet Kim Jong-un, maar Jezus als hoogste Heer aanbidden. We hebben misschien een beeld van gelovigen die stiekem hun Bijbel leze

David Tupan
Levensverhaal

Oprichter motorclub Satudarah vertelt over zijn bekering: "Ik wil vissen in de vijver van de Heer"

David Tupan, oprichter van de beruchte motorclub Satudarah, heeft een leven geleid vol strijd, geweld en succes in de motorwereld. Maar nu, op zestigjarige leeftijd, vertelt hij hoe God op een krachtige manier in zijn leven kwam en alles veranderde.

Ds. H. Ottema
Video

HHK-predikant vergelijkt mobiele telefoons met ontplofte Hezbollah-piepers

Vorige maand ontploften in Libanon duizenden mobiele piepers van de terroristische groepering Hezbollah. Daarbij vielen tientallen doden en raakten minstens 2700 mensen gewond. HHK-predikant ds. H. Ottema vergeleek de ontplofte Hezbollah-piepers onla

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp had onreine gedachten: "Ik durfde het niet aan mijn vrouw te vertellen"

"Toen ik net getrouwd was, worstelde ik met onreine gedachten. Ik durfde het niet aan mijn vrouw te vertellen", aldus Wilkin van de Kamp. De christelijke spreker en schrijver vertelt in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' dat hi

Australische vlag
Nieuws

Ondanks daling aantal christenen in Australië wil christelijk netwerk 300 nieuwe kerken planten tegen 2030

Uit recente cijfers van het Statista Research Department blijkt dat het aantal Australiërs dat zich christen noemt flink afneemt. Toch blijven veel kerken gemotiveerd om het evangelie met de natie te delen. Zo wil het netwerk Reach Australia tegen 20

Marjolein Faber
Nieuws

CU-jongeren verspreiden Fabertjeskrant met uitlatingen PVV-minister

Dinsdag 22 oktober komt PerspectieF (ChristenUnie-jongeren) met de eerste uitgave van de Fabertjeskrant. In deze krant staan de uitlatingen van minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie) centraal, die het nieuws de afgelopen maanden hebben gedomine

Meerartikelen

Loofhuttenfeest
Video

Video: Wat iedere christen zou moeten weten over het Loofhuttenfeest

Soekot, het Loofhuttenfeest, is een van de Bijbelse feesten waarover je kunt lezen in Leviticus 23. Soekot is het derde feest op rij na Rosj Hasjana (Joodse Nieuwjaar) en Jom Kipoer (Grote Verzoendag). BlijdschapSoekot is een feest dat maar liefst ze

Herman van Wijngaarden
Dagelijks leven

Bidden voor jeugdwerk mag en moet niet vrijblijvend zijn

Jaren geleden, toen ik leider van de tienerclub in mijn gemeente was, bad ik specifiek voor een van de tieners. Zijn thuissituatie was erg lastig en zelf was hij ook niet de makkelijkste. Op de een of andere manier kreeg ik het op mijn hart om voor h

Psalmen Challenge
Podcast

Psalmen Challenge: in deze podcast bespreken christenen Psalm 55

Symfonie van het hart is de psalmenchallenge die jou voorziet van alles wat je nodig hebt om het hele psalmenboek uit de Bijbel door te gaan. Teun van der Leer, Remko Ongersma en Peter Kruijt, de initiatiefnemers van de Psalmen Challenge, bespreken s

Bidden voor zieken
Nieuws

Tweedaags congres voor christelijke gezondheidsprofessionals

Op donderdag 24 en vrijdag 25 oktober vindt in ‘De Basiliek’ te Veenendaal een bijzonder congres plaats voor christelijke gezondheidsprofessionals. Het evenement richt zich op zorgverleners die hun geloof willen integreren in hun dagelijkse praktijk.

CGK Kerkendag
Video

CGK Kerkendag 2024 in het teken van verootmoediging en ontmoeting

De Kerkendag van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) wordt binnenkort gehouden op 9 november in Bunschoten. Deze editie zal in het teken staan van verootmoediging en ontmoeting. Het programma is een mooie afwisseling van samen zingen, bidden e

Somalia
Nieuws

Tot Jezus bekeerde moslim voor derde keer aangevallen door eigen familie in Somalië

Een Somalische christen die eerder in mei en juli werd aangevallen, is op 5 oktober opnieuw mishandeld door zijn moslimfamilie. Zijn familieleden verdenken hem ervan christelijke gebedsbijeenkomsten te leiden, zo vertelt Mohammad Abdul.   Abdul, een

Jan en Nellie van Dooijeweert
Opinie

Zeg niet te snel dat een Bijbelvertaling slecht is

Veel mensen begrijpen het niet en vaak willen ze het ook niet begrijpen. Ze willen het bij het oude houden, maar begrijpen niet dat jongeren het moeilijk vinden om de oude taal van de Statenvertaling (SV) te begrijpen. Laten we Gods Woord doorgeven.

Vrouw leest bijbel met man
Verdieping

Een christelijke zorgverzekering: wat houdt dit in?

In de laatste weken van het jaar kun je weer overstappen naar een andere zorgverzekeraar. Dit kan handig zijn als je wilt besparen op je maandpremie. Of juist als je op zoek bent naar een verzekeraar die goed past bij jouw zorgbehoefte. Wat voor jou

Jeffrey Schipper
Opinie

Bij een eindtijdobsessie ligt geestelijke obesitas op de loer

Vacature: hoofdredacteur ‘Eindtijdbode’ gezocht. Als ik dit vijftien jaar geleden voorbij zag komen, zou ik zeker een sollicitatiebrief hebben geschreven. Ik kampte destijds met een eindtijdobsessie. In combinatie met m’n opleiding Journalistiek, was

ds. J. Lohuis
Video

Ds. Lohuis wijst in ernstige preek op de realiteit van de hel

"De Bijbel leert dat er tweeërlei bestemmingen zijn: de hemel of de hel. Daar zit echt niets tussen. Vaak wordt de Heere Jezus als een doekje voor het bloeden voor geschilderd. Ik spreek bewust over de hel om de ernst van deze werkelijkheid te accent

Ds. J. G. Schenau
Nieuws

Ds. J. G. Schenau keert terug naar CGK Goes

Ds. J. G. Schenau (foto) gaat voor de tweede keer als predikant van de christelijke gereformeerde kerk in Goes aan de slag. De dominee uit Nunspeet heeft het beroep aanvaard. Schenau was eerder van 2007 tot 2018 predikant van de Maranathakerk. De CGK

Otto de Bruijne
Column

Jezus belooft leven en overvloed: wat betekent dit voor jou?

Jezus belooft èn leven èn overvloed. Niet één, maar twee zegeningen. Overvloed komt bovenop leven. Israël leefde in de woestijn. Kwakkels, manna en water uit de rots was hun overlevingsrantsoen. Genoeg voor elke dag. Maar daarbovenop ontvingen zij he