Een uitgebreide terugblik op de generale synode van de PKN

Verdieping 5 december 2023 7 minuten Prof. dr. H. van den Belt
PKN-synode

In de vergadering van de generale synode (PKN) op 17 en 18 november in Lunteren stonden Israël en het huwelijk op de agenda. Daarnaast sprak de synode over de opleidingseisen van de dienaren van het Woord. Moet iedere voorganger, predikant én pastor, straks een master voltooien?

Of volstaat voor een hbo-opgeleide pastor een niveau lager ook? De synode weet nog niet wat de juiste richting is. Om die te bepalen, komt er een extra vergadering in januari of februari.

PThU
In een notitie over de verhouding tussen de synode en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) benadrukt de raad van toezicht dat de PThU als een door de overheid bekostigde universiteit zelfstandig moet zijn. Tegelijk is zij als onderdeel van de kerk ook gebonden aan de kerkorde. De notitie benadrukt dat de synode niet op de stoel van de raad van toezicht moet gaan zitten.

Tijdens de discussie blijkt dat slechts twee derde van de docenten en hoogleraren aan de PThU voldoen aan de kerkordelijke voorwaarde dat zij vier jaar predikant geweest zijn. Dat percentage staat onder druk door de hoge academische eisen en het zal in de toekomst waarschijnlijk alleen maar lastiger worden om wetenschappelijk gekwalificeerde kandidaten te vinden die ook predikant geweest zijn.

Het bewaken van de lutherse traditie is een taak voor de kerk als geheel en wat mij betreft mogen de hervormd-gereformeerden zich daar ook wel voor inzetten.

Dat lijkt mij voor de Gereformeerde Bond een reden om te blijven investeren in jonge predikanten die willen promoveren, en in gepromoveerde predikanten die wetenschappelijke artikelen willen publiceren. Naar aanleiding van vragen over het tweejaarlijks verslag van de raad van toezicht erkent de voorzitter, mr. J.P.H. Donner, dat het roerige jaren geweest zijn en dat de kwaliteit van het onderwijs een punt van zorg is.

Lutherse traditie
Bij de bespreking van het project Duurzaam Luthers komt de opleiding van de predikanten opnieuw aan de orde. Bij de lutherse synode leeft de wens om de Lutherana een structurele plaats in de opleiding te geven, zodat alle studenten van de PThU ook toegerust zijn om een lutherse gemeente te dienen.

Het bewaken van de lutherse traditie is een taak voor de kerk als geheel en wat mij betreft mogen de hervormd-gereformeerden zich daar ook wel voor inzetten. De notitie spreekt echter slechts van het lutherse gedachtegoed, de traditie en de liturgie. Bij studenten aan de PThU zal er waarschijnlijk meer belangstelling zijn voor de lutherse theologie. Het is jammer dat de lutherse gemeenten in onze kerk niet orthodoxer zijn.

Predikant en pastor
Wie dominee wil worden in de Protestantse Kerk, moet eerst drie jaar theologie studeren aan een bacheloropleiding in Amsterdam, Groningen, Apeldoorn, Utrecht of Leuven. Of er vanaf 2025 in Utrecht ook een bachelor van de PThU bijkomt, is nog niet zeker. Daarna volgt de driejarige predikantsmaster aan de PThU. Op de agenda staan plannen om daarnaast een weg te openen om pastor te worden in de Protestantse Kerk.

Het wordt op deze synodevergadering nog niet duidelijk waar de kerk naar toe moet met de plannen voor een pastor naast de predikant.

De wens om deze nieuwe route aan te bieden komt op uit de praktijk. De nood is in sommige delen van het land en met name in de noordelijke provincies groot. In veel kleine gemeenten is geen predikant werkzaam maar doet iemand met een hbo-opleiding in de theologie het werk van een dominee. Zo’n kerkelijk werker kan nu ook al een preekconsent en sacramentsbevoegdheid krijgen, maar is geen predikant.

De commissie die zich op verzoek van de synode over de opleidingen gebogen heeft, komt met het voorstel om de vierjarige hbo-opleiding (bachelor) aan te vullen met een tweejarige hbo-master. Die zou nog ontwikkeld moeten worden. Formeel hebben dan de predikant en de pastor hetzelfde werk- en denkniveau (niveau 7), al is de een meer theoretisch en de ander meer praktisch opgeleid. Beide opleidingen duren zes jaar.

In de vergadering roept dat behoorlijk wat vragen op. Lost dit de problemen op? Zal er voor de nieuwe studie wel voldoende belangstelling zijn? De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en de PThU uiten in een brief de zorg dat er te weinig studenten zijn voor een nieuwe hbo-master en stellen voor om voor hbo-studenten aanvullende vakken aan te bieden. Het is vreemd dat Windesheim ontbreekt. Deze hbo-instelling in Zwolle is namelijk ook betrokken bij de plannen van de synode.

Maatwerk
Het wordt op deze synodevergadering nog niet duidelijk waar de kerk naar toe moet met de plannen voor een pastor naast de predikant. Ds. A.N. van der Wind (Kerkwijk) stelt in een motie voor om niet mee te gaan met het gelijkschakelen van het opleidingsniveau van de profielen van pastor en predikant. Ds. M. van Heijningen (Alblasserdam) geeft in overweging om kerkelijk werkers met acht jaar ervaring als voorganger beroepbaar te stellen als predikant. De synode is verdeeld, een vijfde voelt voor de voorstellen in de voorgelegde notitie uitwerking beroepsprofielen, ruim een derde voor de motie-Van der Wind en de rest, het grootste deel, weet het nog niet. Ik reken mijzelf tot de laatste categorie.

Het lijkt mij veel beter om de academische opleiding van predikanten als norm te handhaven en tegelijk voor kerkelijk werkers met een hbo-opleiding maatwerk te leveren.

Het nijpendste probleem is dat van de huidige kerkelijk werkers. Het moderamen had er goed aan gedaan om ook een update te geven van de commissie die over hun rechtspositie nadenkt. Nu werd de discussie over de opleiding vertroebeld door de onzekerheid over de huidige kerkelijk werkers die de facto het werk van een predikant doen.

Zelf heb ik de indruk dat de kerk met een geheel nieuwe opleiding tot pastor te ambitieus is. Het lijkt mij veel beter om de academische opleiding van predikanten als norm te handhaven en tegelijk voor kerkelijk werkers met een hbo-opleiding maatwerk te leveren. Er is al een commissie voor de toelating tot het ambt op grond van singuliere gaven. Deze commissie of een andere commissie zou voor kerkelijk werkers uit kunnen gaan van een ‘ja, mits…’ – in plaats van een ‘nee, tenzij…’ De PThU zou vervolgens maatwerk kunnen leveren met betrekking tot een aanvullende opleiding van een of twee jaar, die de kerkelijk werkers in deeltijd kunnen volgen. Daarin zou dan in ieder geval enige kennis van de grondtalen kunnen zitten.

Er spelen hier ook principiële vragen over het ene ambt van de dienaar van het Woord dat niet opgesplitst mag worden in tweeën: een pastor die geen predikant is en een predikant die zich geen pastor mag noemen. In april 2024 zullen hierover definitieve beslissingen genomen moeten worden.

Antisemitisme
Het wordt stil in de zaal als Eddo Verdoner, Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB), het woord krijgt en ons vertelt over de gevolgen voor de Joodse gemeenschap in Nederland van de pogrom van Hamas op 7 oktober.

Het is mooi dat de landelijke kerk hierin een krachtig signaal tegen het veelkoppige monster van het antisemitisme laat horen.

Al tijdens de coronacrisis groeide het aantal meldingen van antisemitisme, met name op social media. Nu zijn er echter ook ouders die hun kinderen thuishouden van school, en kinderen die met de Joodse feestdagen geen vrij willen nemen, omdat ze niet willen dat hun klasgenoten erachter komen dat zij Joods zijn. Er is sprake van doodsbedreigingen door klasgenoten. Er zijn mensen die uit angst de mezoeza (een tekstkokertje) van hun deurpost halen. De oorlog tussen Hamas en Israël werkt door in Nederland.

Welke bijdrage kunnen we als kerk leveren om dit te doorbreken? Soms zit dat in de kleine dingen. Ds. R.J.K. Veenstra (Almere) vertelt van haar zoon die samen met een Marokkaanse vriend naar het Joods Historisch Museum ging. Uit het onderzoek naar het bestrijden van antisemitisme binnen de Protestantse Kerk blijkt dat 14 procent zegt tijdens preken weleens een negatief beeld over Joden te horen. De scriba, dr. R. de Reuver, merkt op dat preken soms ook tot antisemitische gedachten kunnen leiden en vraagt zich af wat er misgaat bij de uitleg van de bijbelteksten.

De synode brengt op zaterdag een verklaring uit die de hartelijke verbondenheid en diep medeleven met de Joodse gemeenschap tot uitdrukking brengen. Het is mooi dat de landelijke kerk hierin een krachtig signaal tegen het veelkoppige monster van het antisemitisme laat horen.

Huwelijk en seksualiteit
Vorig jaar diende ouderling C.M. Molenaar (Veenendaal) een verzoek in tot een gesprek in de synode over ‘seksualiteit, genderidentiteit, huwelijk en relaties’. Een werkgroep heeft nagedacht over de wijze waarop we het gesprek zouden kunnen voeren. Het is een gevoelig onderwerp, dat om zorgvuldigheid vraagt. Het ligt zo gevoelig dat het moderamen het beter vond om eerst met elkaar te spreken over de vraag hoe we hierover het beste met elkaar kunnen spreken. De werkgroep krijgt van de synode de vraag om nog eenmaal bijeen te komen om een voorstel te doen voor een mogelijk vervolggesprek.

Als dat door de verdeeldheid van de kerk niet eensgezind kan, zou het wellicht goed zijn om de verschillen die er zijn, eerlijk te benoemen en toch ook uit te spreken waar we wel gezamenlijk voor staan.

Het is mooi dat dit belangrijke en tere onderwerp op de agenda staat. In het gesprek in mijn groep blijkt dat de behoefte aan een verklaring of handreiking vanwege de synode niet breed leeft. In veel gemeenten is de aanvaarding van alternatieve levensvormen volstrekt aanvaard.

Toch zou het goed kunnen zijn als de kerk belijdend spreekt over het huwelijk. Als dat door de verdeeldheid van de kerk niet eensgezind kan, zou het wellicht goed zijn om de verschillen die er zijn, eerlijk te benoemen en toch ook uit te spreken waar we wel gezamenlijk voor staan.

Hersteld Hervormde Kerk
Naar aanleiding van een vraag van ds. A.L. Molenaar (Bruinisse) geeft het moderamen aan dat het al eerder dit jaar het initiatief genomen heeft om te komen tot een ontmoeting met het moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK). Net voor de synodevergadering is vernomen dat het moderamen van de HHK openstaat voor een gesprek. Het Reformatorisch Dagblad plaatst het bericht op de website vlak naast het bericht dat een commissie van de HHK de kanselruil in Apeldoorn (van de hersteld hervormde Victorkerk en de hervormde wijkgemeente Eben-Haëzerkerk) verbiedt. Kennelijk is er nog veel te bespreken.

Prof. dr. H. van den Belt is hoogleraar Systematische theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#375 Jeffrey & Jan-Willem Grievink over Charlie Kirk, 'homogenezing' en het Bijbelse hartland
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Erik Verwoerd
Positief nieuws

Erik Verwoerd: ‘Het pionieren heeft mijn beeld van God verbreed’

Is er toekomst voor de kerk? Jazeker, als je het vraagt aan Erik Verwoerd, projectleider proefplekken bij de Protestantse Kerk. Maar die toekomst kan er heel anders uitzien dan wat traditionele kerken gewend zijn. Verbinding leggen en een open houdin

Jan-Willem Grievink
Podcast

Jan-Willem Grievink over Charlie Kirk: "Bewijs eens dat hij ongelijk had"

De moord op de Amerikaanse christelijke activist Charlie Kirk roept wereldwijd reacties op - ook in Nederland. Theologen Jan Martijn Abrahamse en Stefan Paas waarschuwden voor een te snelle religieuze duiding van de aanslag. Cvandaag-columnist Jan-Wi

Family7
Persbericht

Family7 start 13-delige serie over Gods schepping en heilsplan

Vanaf woensdag 17 september om 19:30 uur zendt de christelijke tv-zender Family7 een nieuwe 13-delige serie uit van Bijbelse toekomstverwachting met als thema ‘Genesis 1 in het licht van de nieuwe schepping’ met Bijbelleraar Theo Niemeijer en present

Wilders Bikker
Nieuws

Stevig debat Bikker en Wilders: "Christendom koester ik, islam niet"

CU-leider Mirjam Bikker en PVV-voorman Geert Wilders voerden tijdens de Algemene Politieke beschouwingen een stevig debat over de rol van de islam en godsdienstvrijheid in Nederland. Daarbij vertelde Bikker over haar geloof in Jezus en benadrukte Wil

Ds. A. A. F. van de Weg.
Nieuws

Hersteld hervormde gemeente Kralingse Veer beroept ds. A. A. F. van de Weg

De hersteld hervormde gemeente te Kralingse Veer (Rotterdam) heeft een beroep uitgebracht op ds. A. A. F. van de Weg (foto). De predikant moet in de Laankerk de opvolger worden van de onlangs naar Middelharnis-Sommelsdijk vertrokken ds. F. van Binsbe

Bikker en stoffer
Nieuws

Christelijke partijen snoeihard na Prinsjesdag: "Troonrede liet vooral leegte horen"

Op Prinsjesdag presenteerde het demissionaire kabinet traditiegetrouw de miljoenennota, waarin de belangrijkste plannen voor het komende jaar staan. SGP en ChristenUnie zijn allesbehalve blij met de plannen en tonen zich in hun reactie zeer kritisch:

kirk
Nieuws

Christelijke rapper wijst na moord Charlie Kirk op Jezus: "Ik ben het beu"

De moord op de Amerikaanse christelijke activist Charlie Kirk roept wereldwijd reacties op. Ook de christelijke hiphopartiest Lecrae heeft zich uitgesproken. In een videoboodschap benadrukt hij dat geweld nooit de oplossing kan zijn en verwijst hij n

huwelijkspartners
Nieuws

'Eerdere seksuele partners maakt iemand minder aantrekkelijk als huwelijkspartner'

Een nieuwe internationale studie laat zien dat zowel mannen als vrouwen iemand met veel eerdere seksuele partners minder geschikt vinden als huwelijkspartner, zo meldt Christian Today. Meer dan 5.300 mensen uit elf landen deden mee aan het onderzoek,

Meerartikelen

Zuid-Korea
Nieuws

Toenemende zorgen om Zuid-Koreaanse predikant na arrestatie

Een week na de arrestatie van de Zuid-Koreaanse predikant Son Hyun-bo is er nog altijd weinig bekend over zijn gezondheidstoestand en verblijfplaats. De autoriteiten arresteerden de predikant van de Busan Segyeoro Church op 8 september op verdenking

Rubio en Netanyahu
Nieuws

Netanyahu en Amerikaanse minister openen eeuwenoude pelgrimsweg naar de tempel

In Jeruzalem is deze week de Pelgrimsweg officieel geopend. Deze 2.000 jaar oude straat werd in de tijd van Jezus door pelgrims gebruikt om naar de tempel te gaan. Premier Benjamin Netanyahu, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio

Wilkin van de Kamp
Video

De gave van geloof is volgens Wilkin van de Kamp als lopen over water

In deze overdenking staat Wilkin van de Kamp stil bij Mattheüs 14:31, waar Jezus Petrus aanspreekt op zijn twijfel terwijl hij over het water loopt. Wilkin legt uit dat Petrus niet op eigen kracht liep, maar op basis van de gave van geloof die Jezus

India
Nieuws

Politieke strijd om christelijke subkasten laait op in Indiase deelstaat Karnataka

In de Indiase deelstaat Karnataka is discussie ontstaan over een nieuwe kaste-enquête. De overheid wil met dit onderzoek de sociale en economische situatie van de bevolking in kaart brengen. Opvallend is dat er dit keer ook christelijke subkasten op

Marieke Benjamins
Interview

Marieke onderzocht bijna-doodervaringen om ze te ontkrachten: “Ik ontdekte dat Jezus leeft”

Wat gebeurt er met mensen die zeggen dat ze Jezus ontmoetten tijdens een bijna-doodervaring? Waarom geloven ze dat en wat zegt dat over het brein? Marieke Benjamins, afgestudeerd in cognitieve neurobiologische psychologie en neuroscience & cognition,

Jan Hoek en Mart-Jan Paul
Boekfragment

Wat je zou moeten weten als mensen beweren dat ze Gods stem horen

In de tijden van het Oude en Nieuwe Testament hebben mensen de stem van God op allerlei manieren gehoord, en soms ook zichtbare boodschappen ontvangen. In later tijden is dit ook gebeurd. Terwijl deze getuigenissen vroeger vaak kritiekloos geacceptee

Doodskist, inzet Cees van Breugel
Column

Een doodskist als koffer: ben jij bereid om alles achter te laten?

De zendingsopdracht van Jezus was niet gericht aan 'superchristenen', maar aan elf gewone mannen die alles achterlieten. Ook vandaag is die roep actueel. Niet om veilig in onze bubbel te blijven, maar om zout te zijn. Zijn er nog christenen die de mo

Diederik van Dijk
Opinie

Abortus als mensenrecht ondermijnt beschaving

Vorige week debatteerde de Tweede Kamer over een initiatiefnota van D66 om abortus als mensenrecht vast te leggen. Deze inzet vormt een ondermijning van hetgeen een rechtsstaat kenmerkt: het menselijk leven is heilig. Als er één strijd is die nooit e

Wiljo Beerens
Video

Wiljo Beerens waarschuwt tegen leugens: “Israël is geen vloek, maar een zegen”

Al bijna twee jaar reist Wiljo Beerens namens een vrijwilligersorganisatie heen en weer tussen Israël en Europa. Vanuit zijn ervaringen ziet hij hoe de publieke opinie in een razend tempo kantelt. Volgens Beerens is Israël opnieuw doelwit van leugens

Ds. G. van Zanden
Video

Ds. Van Zanden deelt waarschuwing van wijkagent: "Pas op voor wie u de deur opent"

"Zou u tegen de mensen in de kerk willen zeggen dat ze een beetje moeten oppassen voor mensen die aan de deur staan met mooie verhalen?", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee kreeg onlangs bezoek van een wijkagent. In e

Ds. J. P. Ouwehand
Nieuws

Hervormde gemeente Wijk bij Duurstede mag nieuwe predikant verwelkomen: ds. J. P. Ouwehand

De hervormde gemeente te Wijk bij Duurstede mag een nieuwe predikant verwelkomen. Ds. J. P. Ouwehand (foto) heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. De predikant wordt in Wijk bij Duurstede de opvolger van ds. M. J. Middelkoop die vorig jaar

Vance
Video

Zien: Amerikaanse vicepresident roept op God te verheerlijken

De moord op de christelijk-conservatieve opiniemaker Charlie Kirk (31) dreunt nog na in de Verenigde Staten. De Amerikaanse vicepresident J.D. Vance presenteerde dinsdag vanuit het Witte Huis The Charlie Kirk Show, de podcast van Kirk die ook na zijn