Een uitgebreide terugblik op de generale synode van de PKN

Verdieping 5 december 2023 7 minuten Prof. dr. H. van den Belt
PKN-synode

In de vergadering van de generale synode (PKN) op 17 en 18 november in Lunteren stonden Israël en het huwelijk op de agenda. Daarnaast sprak de synode over de opleidingseisen van de dienaren van het Woord. Moet iedere voorganger, predikant én pastor, straks een master voltooien?

Of volstaat voor een hbo-opgeleide pastor een niveau lager ook? De synode weet nog niet wat de juiste richting is. Om die te bepalen, komt er een extra vergadering in januari of februari.

PThU
In een notitie over de verhouding tussen de synode en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) benadrukt de raad van toezicht dat de PThU als een door de overheid bekostigde universiteit zelfstandig moet zijn. Tegelijk is zij als onderdeel van de kerk ook gebonden aan de kerkorde. De notitie benadrukt dat de synode niet op de stoel van de raad van toezicht moet gaan zitten.

Tijdens de discussie blijkt dat slechts twee derde van de docenten en hoogleraren aan de PThU voldoen aan de kerkordelijke voorwaarde dat zij vier jaar predikant geweest zijn. Dat percentage staat onder druk door de hoge academische eisen en het zal in de toekomst waarschijnlijk alleen maar lastiger worden om wetenschappelijk gekwalificeerde kandidaten te vinden die ook predikant geweest zijn.

Het bewaken van de lutherse traditie is een taak voor de kerk als geheel en wat mij betreft mogen de hervormd-gereformeerden zich daar ook wel voor inzetten.

Dat lijkt mij voor de Gereformeerde Bond een reden om te blijven investeren in jonge predikanten die willen promoveren, en in gepromoveerde predikanten die wetenschappelijke artikelen willen publiceren. Naar aanleiding van vragen over het tweejaarlijks verslag van de raad van toezicht erkent de voorzitter, mr. J.P.H. Donner, dat het roerige jaren geweest zijn en dat de kwaliteit van het onderwijs een punt van zorg is.

Lutherse traditie
Bij de bespreking van het project Duurzaam Luthers komt de opleiding van de predikanten opnieuw aan de orde. Bij de lutherse synode leeft de wens om de Lutherana een structurele plaats in de opleiding te geven, zodat alle studenten van de PThU ook toegerust zijn om een lutherse gemeente te dienen.

Het bewaken van de lutherse traditie is een taak voor de kerk als geheel en wat mij betreft mogen de hervormd-gereformeerden zich daar ook wel voor inzetten. De notitie spreekt echter slechts van het lutherse gedachtegoed, de traditie en de liturgie. Bij studenten aan de PThU zal er waarschijnlijk meer belangstelling zijn voor de lutherse theologie. Het is jammer dat de lutherse gemeenten in onze kerk niet orthodoxer zijn.

Predikant en pastor
Wie dominee wil worden in de Protestantse Kerk, moet eerst drie jaar theologie studeren aan een bacheloropleiding in Amsterdam, Groningen, Apeldoorn, Utrecht of Leuven. Of er vanaf 2025 in Utrecht ook een bachelor van de PThU bijkomt, is nog niet zeker. Daarna volgt de driejarige predikantsmaster aan de PThU. Op de agenda staan plannen om daarnaast een weg te openen om pastor te worden in de Protestantse Kerk.

Het wordt op deze synodevergadering nog niet duidelijk waar de kerk naar toe moet met de plannen voor een pastor naast de predikant.

De wens om deze nieuwe route aan te bieden komt op uit de praktijk. De nood is in sommige delen van het land en met name in de noordelijke provincies groot. In veel kleine gemeenten is geen predikant werkzaam maar doet iemand met een hbo-opleiding in de theologie het werk van een dominee. Zo’n kerkelijk werker kan nu ook al een preekconsent en sacramentsbevoegdheid krijgen, maar is geen predikant.

De commissie die zich op verzoek van de synode over de opleidingen gebogen heeft, komt met het voorstel om de vierjarige hbo-opleiding (bachelor) aan te vullen met een tweejarige hbo-master. Die zou nog ontwikkeld moeten worden. Formeel hebben dan de predikant en de pastor hetzelfde werk- en denkniveau (niveau 7), al is de een meer theoretisch en de ander meer praktisch opgeleid. Beide opleidingen duren zes jaar.

In de vergadering roept dat behoorlijk wat vragen op. Lost dit de problemen op? Zal er voor de nieuwe studie wel voldoende belangstelling zijn? De Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en de PThU uiten in een brief de zorg dat er te weinig studenten zijn voor een nieuwe hbo-master en stellen voor om voor hbo-studenten aanvullende vakken aan te bieden. Het is vreemd dat Windesheim ontbreekt. Deze hbo-instelling in Zwolle is namelijk ook betrokken bij de plannen van de synode.

Maatwerk
Het wordt op deze synodevergadering nog niet duidelijk waar de kerk naar toe moet met de plannen voor een pastor naast de predikant. Ds. A.N. van der Wind (Kerkwijk) stelt in een motie voor om niet mee te gaan met het gelijkschakelen van het opleidingsniveau van de profielen van pastor en predikant. Ds. M. van Heijningen (Alblasserdam) geeft in overweging om kerkelijk werkers met acht jaar ervaring als voorganger beroepbaar te stellen als predikant. De synode is verdeeld, een vijfde voelt voor de voorstellen in de voorgelegde notitie uitwerking beroepsprofielen, ruim een derde voor de motie-Van der Wind en de rest, het grootste deel, weet het nog niet. Ik reken mijzelf tot de laatste categorie.

Het lijkt mij veel beter om de academische opleiding van predikanten als norm te handhaven en tegelijk voor kerkelijk werkers met een hbo-opleiding maatwerk te leveren.

Het nijpendste probleem is dat van de huidige kerkelijk werkers. Het moderamen had er goed aan gedaan om ook een update te geven van de commissie die over hun rechtspositie nadenkt. Nu werd de discussie over de opleiding vertroebeld door de onzekerheid over de huidige kerkelijk werkers die de facto het werk van een predikant doen.

Zelf heb ik de indruk dat de kerk met een geheel nieuwe opleiding tot pastor te ambitieus is. Het lijkt mij veel beter om de academische opleiding van predikanten als norm te handhaven en tegelijk voor kerkelijk werkers met een hbo-opleiding maatwerk te leveren. Er is al een commissie voor de toelating tot het ambt op grond van singuliere gaven. Deze commissie of een andere commissie zou voor kerkelijk werkers uit kunnen gaan van een ‘ja, mits…’ – in plaats van een ‘nee, tenzij…’ De PThU zou vervolgens maatwerk kunnen leveren met betrekking tot een aanvullende opleiding van een of twee jaar, die de kerkelijk werkers in deeltijd kunnen volgen. Daarin zou dan in ieder geval enige kennis van de grondtalen kunnen zitten.

Er spelen hier ook principiële vragen over het ene ambt van de dienaar van het Woord dat niet opgesplitst mag worden in tweeën: een pastor die geen predikant is en een predikant die zich geen pastor mag noemen. In april 2024 zullen hierover definitieve beslissingen genomen moeten worden.

Antisemitisme
Het wordt stil in de zaal als Eddo Verdoner, Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB), het woord krijgt en ons vertelt over de gevolgen voor de Joodse gemeenschap in Nederland van de pogrom van Hamas op 7 oktober.

Het is mooi dat de landelijke kerk hierin een krachtig signaal tegen het veelkoppige monster van het antisemitisme laat horen.

Al tijdens de coronacrisis groeide het aantal meldingen van antisemitisme, met name op social media. Nu zijn er echter ook ouders die hun kinderen thuishouden van school, en kinderen die met de Joodse feestdagen geen vrij willen nemen, omdat ze niet willen dat hun klasgenoten erachter komen dat zij Joods zijn. Er is sprake van doodsbedreigingen door klasgenoten. Er zijn mensen die uit angst de mezoeza (een tekstkokertje) van hun deurpost halen. De oorlog tussen Hamas en Israël werkt door in Nederland.

Welke bijdrage kunnen we als kerk leveren om dit te doorbreken? Soms zit dat in de kleine dingen. Ds. R.J.K. Veenstra (Almere) vertelt van haar zoon die samen met een Marokkaanse vriend naar het Joods Historisch Museum ging. Uit het onderzoek naar het bestrijden van antisemitisme binnen de Protestantse Kerk blijkt dat 14 procent zegt tijdens preken weleens een negatief beeld over Joden te horen. De scriba, dr. R. de Reuver, merkt op dat preken soms ook tot antisemitische gedachten kunnen leiden en vraagt zich af wat er misgaat bij de uitleg van de bijbelteksten.

De synode brengt op zaterdag een verklaring uit die de hartelijke verbondenheid en diep medeleven met de Joodse gemeenschap tot uitdrukking brengen. Het is mooi dat de landelijke kerk hierin een krachtig signaal tegen het veelkoppige monster van het antisemitisme laat horen.

Huwelijk en seksualiteit
Vorig jaar diende ouderling C.M. Molenaar (Veenendaal) een verzoek in tot een gesprek in de synode over ‘seksualiteit, genderidentiteit, huwelijk en relaties’. Een werkgroep heeft nagedacht over de wijze waarop we het gesprek zouden kunnen voeren. Het is een gevoelig onderwerp, dat om zorgvuldigheid vraagt. Het ligt zo gevoelig dat het moderamen het beter vond om eerst met elkaar te spreken over de vraag hoe we hierover het beste met elkaar kunnen spreken. De werkgroep krijgt van de synode de vraag om nog eenmaal bijeen te komen om een voorstel te doen voor een mogelijk vervolggesprek.

Als dat door de verdeeldheid van de kerk niet eensgezind kan, zou het wellicht goed zijn om de verschillen die er zijn, eerlijk te benoemen en toch ook uit te spreken waar we wel gezamenlijk voor staan.

Het is mooi dat dit belangrijke en tere onderwerp op de agenda staat. In het gesprek in mijn groep blijkt dat de behoefte aan een verklaring of handreiking vanwege de synode niet breed leeft. In veel gemeenten is de aanvaarding van alternatieve levensvormen volstrekt aanvaard.

Toch zou het goed kunnen zijn als de kerk belijdend spreekt over het huwelijk. Als dat door de verdeeldheid van de kerk niet eensgezind kan, zou het wellicht goed zijn om de verschillen die er zijn, eerlijk te benoemen en toch ook uit te spreken waar we wel gezamenlijk voor staan.

Hersteld Hervormde Kerk
Naar aanleiding van een vraag van ds. A.L. Molenaar (Bruinisse) geeft het moderamen aan dat het al eerder dit jaar het initiatief genomen heeft om te komen tot een ontmoeting met het moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK). Net voor de synodevergadering is vernomen dat het moderamen van de HHK openstaat voor een gesprek. Het Reformatorisch Dagblad plaatst het bericht op de website vlak naast het bericht dat een commissie van de HHK de kanselruil in Apeldoorn (van de hersteld hervormde Victorkerk en de hervormde wijkgemeente Eben-Haëzerkerk) verbiedt. Kennelijk is er nog veel te bespreken.

Prof. dr. H. van den Belt is hoogleraar Systematische theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Kinderen in Zuid-Soedan
Nieuws

Grote Kerk Elst: Rustpunt én Zegenplek tijdens de Nijmeegse Vierdaagse

Op dinsdag 15 juli vormt de Grote Kerk in Elst opnieuw een geliefd rustpunt op de route van de Nijmeegse Vierdaagse. Wandelaars en toeschouwers zijn van harte welkom voor koffie, thee, koek en fruit, een vriendelijk woord én, dit jaar voor het eerst,

Debby van Galen
Boekfragment

Profetie is geen show: wat leert de Bijbel écht hierover?

Lang niet alle profeten werden als zodanig bekend. Dat komt omdat een profeet niet noodzakelijkerwijs op een specifieke missie werd gestuurd. Ook ontving de profeet niet altijd een opdracht om een boodschap voor de eeuwigheid, of zelfs voor zijn eige

Bert Put en Leendert van den Heuvel
Nieuws

GerGem Dordrecht waarschuwt tegen evangelisten: ‘Ga het gesprek niet aan’

‘Ga niet in gesprek of discussie met deze mensen, dat is vruchteloos en kan hooguit leiden tot escalatie.’ Met deze oproep waarschuwt de kerkenraad van de gereformeerde gemeente in Dordrecht tegen twee evangelisten die de confrontatie niet schuwen. B

Avi Mizrachi
Positief nieuws

Mensen in Israël ontdekken: "Jezus is ook de Messias voor Joden"

Terwijl de raketten vanuit Iran neerregenden en haar twee jonge kinderen op straat stonden, gooide D’vora M.B. zich over hen heen als menselijk schild. “We lagen op de grond, in de open lucht, zonder bescherming. Mijn dochter raakte lichtgewond door

Rode Lijn-protest
Nieuws

Rode Lijn-protest: PKN-leden eisen krachtiger geluid tegen oorlogsleed Gaza

Op dinsdagmiddag trokken zo’n 250 predikanten, kerkelijk werkers en PKN-leden een symbolische rode lijn voor het dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Utrecht. Gehuld in rood protesteerden zij tegen het Israëlische geweld in Gaza en vroegen zij

Utrecht
Nieuws

PKN spreekt zich uit tegen asielplannen: "Hulp bieden is geen misdaad"

Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer toonde zich afgelopen week voorstander van de Asielnoodmaatregelenwet. Daarin staat onder meer dat illegaliteit én hulp aan illegaal in Nederland verblijvende mensen strafbaar wordt. De SGP stemde voor de wet

Soedan
Verdieping

Soedanese kerkleider over christenen in oorlog en chaos: "Ze zijn bijzonder kwetsbaar"

De oorlog in Soedan is geen hoofdonderwerp in het nieuws. Los van korte updates of een keer een achtergrondverhaal lijkt de strijd en humanitaire crisis zich af te spelen buiten het zicht van de rest van de wereld. Met zeker 11,6 miljoen mensen die i

Spanje
Nieuws

Pastorale hulp mogelijk strafbaar door wetsvoorstel met verbod op conversietherapie in Spanje

De Spaanse Evangelische Alliantie (AEE) slaat alarm over een wetsvoorstel waarin conversietherapieën verboden worden. Volgens de AEE zorgt de nieuwe wet ervoor dat pastorale hulp aan mensen die worstelen met hun seksuele geaardheid of genderidentitei

Meerartikelen

Forrest Frank
Nieuws

Christelijke muziek aan opvallende opmars bezig in Amerikaanse hitlijsten

In de Verenigde Staten maken christelijke en traditionele popsongs een opvallende opmars in de hitlijsten. Verschillende artiesten met een geloofsachtergrond breken door naar het grote publiek. Volgens het muziekplatform Billboard is er sprake van ee

Overstromingen Texas
Nieuws

Dodental christelijk zomerkamp Texas stijgt naar 27: ‘Onze harten zijn gebroken’

Het dodental na de overstromingen in Texas is maandag opgelopen tot 90. Onder de slachtoffers zijn inmiddels 27 meisjes en begeleiders van het christelijke zomerkamp Camp Mystic bevestigd. Tien meisjes en één begeleider zijn nog vermist. De situatie

Ds. W. van Klinken
Video

HHK-predikant merkt op dat dominees het steeds moeilijker vinden om voor Israël te bidden

De oorlog tussen Israël en Hamas zorgt voor verdeeldheid binnen de kerk. Waar veel christenen zich vanwege de Joodse wortels van de Bijbel met Israël verbonden voelen, zijn er ook christenen die zich achter de Palestijnen scharen. HHK-predikant W. va

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over de Heilige Geest: "Hij wil een intieme relatie met jou"

"Toen jij opnieuw geboren werd, kwam de Heilige Geest ook in jou wonen. De Heilige Geest verlangt ernaar om een intieme relatie met jou te hebben. Neem dus de tijd om de stem van de Goede Herder te leren kennen", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieu

Elvis E
Levensverhaal

Topmuzikant Elvis E groeide op als prins in Nigeria: "God betekent alles voor mij"

Elvis E heeft een bijzonder levensverhaal en vertelde daar afgelopen zondag uitgebreid over bij Hour of Power.  De musicus groeide op in Nigeria en werd als prins geboren. Hij kende daar rijkdom en armoede. God betekent alles in zijn leven. "Waar ik

Jacobs
Column

Ik wil geen tijd meer besteden aan kwaadwillende en suggestieve vragenstellers

Wat hij ervan vindt dat er in Gaza concentratiekampen zijn gevonden. Die vraag kreeg opperrabbijn Jacobs voorgelegd door een journalist. Het leidt in zijn nieuwe onderstaande dagboek tot de conclusie dat het beter is om geen tijd te besteden aan kwaa

Ds. Aart Veldhuizen en ds. Derk Blom
Interview

Deze predikanten steunen Rode Lijn-protest bij PKN-gebouw: "Zwijgen is geen optie"

Vandaag trekken tientallen predikanten, kerkelijk werkers en gemeenteleden bij het PKN-dienstencentrum in Utrecht een rode lijn. Zij vinden dat het kerkverband zich onvoldoende uitspreekt tegen de oorlogsvoering van Israël in Gaza en het optreden van

Christie
Persbericht

Christelijke singer-songwriter Christie brengt nieuwe single uit: 'Dit moment'

De christelijke singer-songwriter Christie heeft een nieuwe single uitgebracht: 'Dit moment'. Dit is de eerste single afkomstig van Christie’s nieuwe EP ‘Dichterbij’. De zangeres bracht reeds drie Nederlandstalige albums uit; Ontdekkingstocht (2019),

Hannah Beijeman
Opinie

De dood als medisch instrument? De schrijnende praktijk van euthanasie

Discussies over euthanasie zijn nog altijd in volle gang. Euthanasiecijfers blijven stijgen, inclusief als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden, iets wat in het bijzonder controversieel is. Op maandag 16 juni verdedigde NSC een voorstel om eut

Chris Stoffer
Persbericht

Chris Stoffer gekozen tot lijsttrekker SGP

Na een voordracht door het partijbestuur op 17 juni, is Chris Stoffer afgelopen vrijdag met een ruime meerderheid van 97 procent van de stemmen gekozen tot lijsttrekker van de SGP voor de Tweede Kamerverkiezingen. Het aantal van 329 afgevaardigden va

Iran
Nieuws

Zwaardere vervolging van christenen in Iran na oorlog met Israël en VS

Het recente conflict met Israël en de Verenigde Staten heeft de situatie voor christenen en andere minderheden in Iran drastisch verslechterd. De laatste weken arresteerde het regime honderden mensen. Ten minste tien personen zijn inmiddels geëxecute

India
Nieuws

Christenen in India aangevallen tijdens kerkdienst: "De Heere Jezus is onze krachtbron"

Een gewelddadige aanval op een christelijke kerkdienst in het dorp Borsi, in de Indiase deelstaat Chhattisgarh, zorgt voor angst onder christenen in de bewuste regio. Gewapende hindoe-extremisten vielen op zondag 8 juni de samenkomst van de onafhanke