Druk op kerken neemt toe na lockdown; gaan ze vrijwillig op slot?

Voor de meeste Nederlanders was het eigenlijk al geen verrassing meer op het moment dat premier Rutte het aankondigde. Nederland gaat tot 19 januari op slot. Niet-essentiële winkels, scholen, amusementsparken, sportscholen; alles gaat dicht. Behalve de kerken. Daar werd niets over gezegd. Toch is de kans groot dat er voor kerken op korte termijn een nieuw advies komt. Wellicht gaan de meeste kerken zelfs vrijwillig op slot. 

Strenge lockdown
Ruim acht miljoen mensen schakelden maandagavond in om te kijken naar wat premier Rutte te zeggen had tot het Nederlandse volk. Hij kondigde een strenge lockdown aan, die vanaf vandaag ingaat. Daarbij gaat Nederland voor een heel groot gedeelte op slot en gelden er tal van extra maatregelen. De premier kondigde aan dat deze lockdown minstens vijf weken gaat duren. Niet alleen gaan alle niet-essentiële winkels dicht, ook moeten contactberoepen die niet medisch zijn het werk neerleggen.

De invloedrijkste maatregel is misschien dat de scholen dichtgaan. Alle scholen moeten tot minstens 19 januari op afstand les gaan geven. Ook de kinderopvang gaat dicht. Daarbij is er wel een uitzondering voor ouders met vitale beroepen. Verder mogen we minder mensen thuis uitnodigen. Waar eerst drie gasten waren toegestaan, zijn dat er nu nog slechts twee. Behalve tijdens kerst. 24, 25 en 26 december mogen er namelijk drie mensen op bezoek komen. Daarbij wordt steeds uitgegaan van mensen van 13 jaar of ouder. 

Tot slot wordt er geadviseerd zoveel mogelijk thuis te blijven. Wie op vakantie wil de komende maanden, kan dat ook beter vergeten. Rutte adviseerde dringend om tot half maart niet naar het buitenland te gaan en geen vakantie te boeken.

Onbegrip
Hoewel kerken door de premier niet benoemd werden, ging het na zijn toespraak wederom veelvuldig over gebedshuizen. Inmiddels was wel duidelijk dat de kerken gewoon open mogen blijven. Dat leidde tot veel onbegrip bij mensen op social media. Men snapte niet waarom het recht op onderwijs minder belangrijk is dan naar de kerk kunnen gaan en er werd wederom flink geklaagd over gebedshuizen en gelovigen. Ook media richtten hun pijlen op kerken. 

Vast rijtje uitzonderingen
Hoogleraar en theoloog Stefan Paas legde vervolgens op Twitter nog maar eens uit hoe het nu precies komt dat kerken ontzien worden: “De verschillende wetgeving (manifestaties, gemeentewet, tijdelijke coronawet) maakt altijd een vast rijtje uitzonderingen voor religieuze & levensbeschouwelijke samenkomsten, betogingen, politieke vergaderingen. Dus niet alleen voor kerken. De reden voor deze uitzonderingen zijn klassieke vrijheidsrechten, verankerd in artikel 6-11 van de Grondwet.”

“Op die grondrechten wordt ook nu wel degelijk inbreuk gemaakt”, vervolgt Paas. “Ook kerken moeten bijvoorbeeld bezoekers registreren en 1,5 meter afstand houden. Alleen de max van 30 bezoekers is niet opgelegd. Het is dus niet zo dat ze volledig vrijgelaten worden. De gedachte dat dit in strijd zou zijn met Artikel 1 (iedereen is gelijk red.) of de Algemene Wet Gelijke Behandeling is onzin. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen burgers. Ook ongelovigen kunnen naar een kerk. En ook niet-religieuze levensbeschouwelijke samenkomsten zijn toegestaan.”

Bovendien heeft de overheid volgens Paas wel degelijk de bevoegdheid om in te grijpen wanneer de volksgezondheid beschadigd wordt of als er gevaar ontstaat voor de openbare orde: “Ook samenkomsten die grondwettelijk beschermd zijn, hebben geen vrijbrief om maar wat aan te rotzooien.” En het recht op onderwijs dan? “Dat staat gek genoeg niet in de Grondwet.”

Dit alles wil niet zeggen dat Paas vindt dat kerken maar gewoon door moeten gaan met het organiseren van diensten. Hij geeft aan dat zijn eigen kerk dicht gaat. “Natuurlijk is het een kwestie van naastenliefde en burgerschap om verantwoord om te gaan met onze grondrechten, of het nu vrijheid van meningsuiting is of godsdienstvrijheid. Kerken doen dat ook in overgrote mate. Vrijwillig en van harte.”

Kerken nemen verantwoodelijkheid
De overheid maakt dus vaste uitzonderingen waar ook kerken onder vallen. Dat betekent echter niet dat kerken daar gretig gebruik van maken en bijeenkomen met honderden mensen. Of dat kerkgangers bovenop elkaar zonder mondkapje uit volle borst psalmen of opwekkingsliederen zingen. Dat is namelijk soms wel het beeld dat ontstaat in de media. Het overgrote merendeel van de kerken organiseert echter enkel digitale diensten of nodigt een zeer klein aantal mensen uit terwijl de rest vanaf thuis meeleeft.

Een klein percentage kiest ervoor om iets meer mensen uit te nodigen omdat ze een veel groter kerkgebouw hebben. Daardoor is het mogelijk om meer mensen uit te nodigen en toch alle veiligheidsvoorschriften te hanteren. In vrijwel alle kerken geldt namelijk een uitgebreid coronaprotocol, ook in de kerken die negatief in de media terechtkwamen. Dit protocol houdt onder andere een registratiesysteem in, desinfecteren bij binnenkomst, mondkapjes van en naar de zitplaats en natuurlijk voldoende afstand houden.

Overleg
Net als eerder in maart zal er nog overlegd gaan worden tussen kerken en overheid. Het feit dat de overheid kerken niet gedwongen gaat sluiten, betekent niet dat het advies aan kerken ongewijzigd blijft. Ook in maart kwam daar uiteindelijk het advies om maximaal dertig personen in de kerk toe te laten. Dit advies is sindsdien meerdere keren gewijzigd. De verwachting is dat het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) vandaag met een nieuw advies zal komen voor kerken. Grote kerken zoals de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) gaan naar verwachting mee in dat advies. Veel andere kerken volgden het advies van CIO tot nu toe ook in grote lijnen op, al zocht iedere gemeente daar weer zijn eigen weg in.

Kerken vrijwillig op slot?
De kans is redelijk groot dat het nieuwe advies luidt om nog minder of helemaal geen bezoekers meer toe te laten tot kerken. In dat geval zullen de meeste kerken de komende weken ervoor kiezen om voornamelijk digitale diensten te organiseren. De druk van buitenaf op kerken neemt in ieder geval steeds meer toe. De overheid zal hoe dan ook niet bezwijken onder deze druk, omdat dat grondwettelijk gezien veel te ingewikkeld is. Wel bestaat de kans dat (het merendeel van) de kerken uit solidariteit met de rest van de samenleving besluiten om vrijwillig op slot te gaan en digitaal verder te gaan. Dat zal dus vooral afhangen van het advies dat CIO mogelijk vandaag naar buiten brengt.

Lees ook: Zo reageren christenen op invoering van strenge lockdown.

Deel dit artikel op: