Israƫlzondag stelt verhouding van de kerk tot het jodendom aan de orde

Nieuws 4 oktober 2023 7 minuten Piet Vergunst
Piet Vergunst

Staat het christelijk geloof nu tegenover het jodendom, of niet? Die vraag kon op (Israƫl)zondag (afgelopen zondag, red.) aan de orde komen, als de voorganger het aangeboden materiaal van de Protestantse Kerk volgt. De verhouding van Jezus tot de Farizeeƫn is hierbij een leidende gedachte.

Over antisemitisme hebben we het geregeld in de kerk en eveneens in politiek en samenleving, de Jodenhaat die haar dieptepunt vond in de systematische vernietiging van de Joden in de Holocaust. In het christelijke West-Europa leidde een satanisch nazisysteem en een hoogmoedige levenshouding tot niet te beschrijven leed voor het Joodse volk. ā€˜Uitingen van die hoogmoed zijn geschreven in bloed en tranen voor het Joodse volk,’ zei dr. H. Vreekamp ooit. In ons land sprak de Hervormde Kerk in 1943 in een herderlijke brief uit dat antisemitisme te maken heeft met de heidense hoogmoed waarvoor Paulus ons in Romeinen 11:20 waarschuwt. Auschwitz – in de kerk staat de naam van dit concentratiekamp model voor de demonie van het kwaad, voor onpeilbaar leed.

Een fel dispuut
Antisemitisme komen we in de bijbelse geschiedenissen al tegen. Het was Amalek (Ex.17) dat het volk van Gods verkiezing uitroeien wilde, om welke reden we lezen: ā€˜De strijd van de HEERE zal tegen Amalek zijn, van generatie op generatie!’ In Esther 4 krijgt de haat tegen de Joden vorm in de persoon van Haman. Ook hij verliest de strijd van God. Ja, ten diepste is antisemitisme haat en strijd tegen de God van IsraĆ«l.

Het was ds. K.H. Kroon (1904-1983), in Amsterdam lange tijd als hervormd predikant verantwoordelijk voor het gesprek tussen kerk en synagoge, die dit antisemitisme terecht onderscheidde van uitspraken in het Nieuwe Testament tegen de Joden: ā€˜Het verschrikkelijke begrip antisemitisme wordt heden ten dage door theologen ook toegepast op de apostolische geschriften (het zgn. Nieuwe Testament). Daardoor wordt het zicht verduisterd op de belangrijkste zaak van die geschriften: het felle dispuut binnen het toenmalige veelkleurige jodendom over de messianiteit van Jezus van Nazareth en de betekenis van diens leven en sterven voor de verhouding van IsraĆ«l en de volkerenwereld.’

Voor ons helpend is het om te zien dat de Messias Zich niet keert tegen de Farizeeƫn zelf.

ā€˜Hoe spreken we over Joden?’
Dat anti-judaïsme, het anti-Joodse denken en handelen, staat deze weken in de aandacht, onder meer als thema van de afgelopen Israëlzondag. Deze bijzondere zondag is overigens geen vrucht van diepgaande bijbelstudie, maar een gevolg van de stichting van de staat Israël, van de concrete zichtbaarheid van dit volk in de wereld. In 1949 stelde de hervormde synode de Israëlzondag in.

Het thema is dit jaar ā€˜Hoe spreken wij over Joden?’, waarmee de kerk aansluiten wil bij de op 11 september gehouden jaarlijkse ontmoetingsdag kerk & IsraĆ«l. Toen was het onderwerp ā€˜Over anti-judaĆÆsme in de kerk(dienst)’. Een deelaspect dat hier aan de orde kwam, is de beeldvorming over Joden in Nederlandse jeugdverhalen. Vorig jaar publiceerde dr. Ewoud Sanders hierover een studie die aantoonde dat in de voorbije 250 jaar in kinderboeken Joden bestempeld werden als vreemd en vies. ā€˜Ze maken veel kabaal, praten raar en kunnen vreselijk vloeken. Bij uitzondering zijn ze eerlijk en betrouwbaar, vaker zijn ze dieven en oplichters. Bovendien haten de meeste Joden Jezus.’ Ook voor christelijke of reformatorische uitgevers had Sanders een boodschap.

Politiek
Afgelopen zondag keken we – net even meer dan gewoonlijk – naar de plaats van het Joodse volk. Het is niet de politiek van de regering Netanyahu die dan centraal staat of uitgangspunt in onze liefde voor het volk van Gods verbond is, niet het vlekkeloze leven van de Joden. ā€˜Ik doe het niet om u, huis van IsraĆ«l, maar om Mijn heilige Naam, die u ontheiligd hebt onder de heidenvolken waarheen u gegaan bent.’ (Ezech.36) Ook ikzelf ben niet geboren op het erf van het verbond omdat ik me beter gedraag dan onkerkelijke mensen in mijn straat. Verkiezing is genade, en genade is onverdiend.

Hier ligt immers kortsluiting op de loer. ā€˜Ik heb niets met IsraĆ«l, omdat de Palestijnen…’ of welk argument ook klinkt. We hebben ā€˜wat’ met IsraĆ«l, omdat de roeping van God onberouwelijk is (Rom.11:29).

Het gaat Jezus erom dat de Farizeeƫn bij de wet van Mozes blijven moesten, het volk geen veelheid aan andere voorschriften moeten opleggen.

Kritiek van de Farizeeƫn
Boeiend en leerzaam was het thema voor de IsraĆ«lzondag, de relatie van christenen tot het jodendom, toegespitst op de omgang van Jezus met de FarizeeĆ«n. Voortdurend lezen we in het Nieuwe Testament dat de Heiland kritisch in gesprek is met de FarizeeĆ«n, waardoor het beeld zomaar ontstaat dat Hij een andere weg wijst, een andere koers gaat. Tegenover de Joodse leiders die zoveel lasten opleggen, nodigt Hij om tot Hem te komen, Zijn juk te dragen, want ā€˜Mijn juk is zacht en Mijn last is licht.’ (Matt.11:30)

In het volgende hoofdstuk kritiseren de FarizeeĆ«n het optreden van Jezus: ā€˜Zie, Uw discipelen doen iets wat niet geoorloofd is te doen op de sabbat.’ Deze en veel andere passages kunnen er zomaar voor zorgen dat we denken dat Hij Zich tegen het onderwijs van de Joodse leiders keert.

Volgelingen van Ezra
Wie waren ze eigenlijk, die Farizeeƫrs? We mogen hen zien als een Joodse groep vanaf de tweede eeuw voor Christus die zichzelf herkende als volgelingen van Ezra, de man die als enige in het Oude Testament (Ezra 7:6) Schriftgeleerde genoemd wordt. Bedreven was hij in de wet van Mozes. In Nehemia 8 ontmoeten we deze priester opnieuw. Na Mozes zien de Farizeeƫn Ezra als de stichter van het jodendom.

We mogen niet denken dat Hij kwam om de Wet en de Profeten af te schaffen, maar om die te vervullen, tot de geringste geboden toe.

Onder de FarizeeĆ«n was in Jezus’ tijd een diversiteit in denken, waren er strenge en minder strenge groepen. Er zijn leiders die mensen zware lasten op de schouders legden Ć©n leiders die uit liefde tot de God van IsraĆ«l Zijn geboden onderhielden. Maakt dit dat in het Nieuwe Testament de ene evangelist scherper naar hen is dan de andere? In Mattheüs lezen we (hoofdstuk 12) hun mening dat Jezus zonder hulp van BeĆ«lzebul, de aanvoerder van de demonen, geen demonen kan uitdrijven, terwijl hoofdstuk 24 verhaalt dat de FarizeeĆ«rs overleggen hoe ze Hem op Zijn woorden konden vangen. In Lukas (7:36) nodigt een FarizeeĆ«r Hem echter op de maaltijd.

Bron van ons leven
Voor ons helpend is het om te zien dat de Messias Zich niet keert tegen de FarizeeĆ«n zelf. Hij neemt geen afstand van hen, waardoor duidelijk is dat Zijn discussie met hen een intern gesprek binnen het jodendom van die dagen is. Lees Mattheüs 23:2, waar Hij discipelen en menigte zegt: ā€˜De schriftgeleerden en de FarizeeĆ«n zijn gaan zitten op de stoel van Mozes; daarom, al wat zij u zeggen dat u in acht moet nemen, neem dat in acht en doe het; maar doe niet overeenkomstig hun werken, want zij zeggen het, maar doen het zelf niet.’ Het gaat Jezus erom dat de FarizeeĆ«n bij de wet van Mozes blijven moesten, het volk geen veelheid aan andere voorschriften moeten opleggen.

Uiteindelijk gaat het Hem om de bron van ons leven - en dat maakt dat we woorden van Hem horen waarmee distantie naar de FarizeeĆ«n lijkt, zoals Mattheüs 5: ā€˜Als uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die van de schriftgeleerden en de FarizeeĆ«n, zult u het Koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan.’

In lijn met de rabbijnen
We mogen niet denken dat Hij kwam om de Wet en de Profeten af te schaffen, maar om die te vervullen, tot de geringste geboden toe. Wie op de website van de Protestantse Kerk de toelichting zoekt op het thema van de IsraĆ«lzondag, vindt de woorden van ds. C. J. Overeem dat Jezus’ onderwijs niet tegenover de rabbijnen staat, maar juist in lijn met de rabbijnen is. Als Hij op de woorden van de FarizeeĆ«n laat volgen ā€˜Maar Ik zeg u…’, kunnen we dit ook vertalen met ā€˜En Ik zeg u…’

Jezus gaat naar de kern, naar ons hart, zodat we ons niet slechts formeel aan alle geboden houden, maar de woorden uit Spreuken 4 praktiseren: ā€˜Bescherm je hart boven alles wat te behoeden is, want daaruit zijn de uitingen van het leven.’ Jezus kijkt niet alleen naar wat we doen, maar ook naar wat we zeggen en zelfs denken. Wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, heeft met haar in zijn hart al overspel gepleegd.

Stenigen
Kortom, met FarizeeĆ«r zijn was niets mis. Paulus zegt in Handelingen 23 zelf een FarizeeĆ«r te zijn Ć©n zoon van een FarizeeĆ«r. De Heiland keerde Zich tegen de uitwassen van hun onderwijs, de mondelinge Thora met de vele wetten, terwijl hun en Zijn onderwijs in de kern gelijk was. HĆ©t spannende punt was dat ze niet erkennen dat Hij de Messias is, dat Zijn gezag hoger gaat. Dat gaat zover dat de Joden Hem stenigen willen (Joh.10:32): ā€˜Wij stenigen U niet vanwege een goed werk, maar vanwege godslastering, namelijk omdat U, Die een Mens bent, Uzelf God maakt.’

Aan ƩƩn IsraĆ«lzondag heeft de gemeente niet genoeg, omdat ze elke week onderwezen mag worden in de eenheid van Oude en Nieuwe Testament, waarbij ze ontdekt hoe waar het opschrift boven het kruis was: Jezus de Nazarener, Koning van de Joden. Na Golgotha, waar Hij de wet van de geboden tenietgedaan heeft, belijden we meer, zien we de wereldwijde betekenis van Christus’ offer. In Hem valt de onoverkomelijke scheiding tussen IsraĆ«l en de volkeren weg (Ef.2); Hij schept een nieuwe mens. Vrede tussen Jood en heiden – stof te over, voor onderling gesprek, voor de verkondiging van het Evangelie.

Piet Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. GeĆÆnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#361 Jeffrey & Andries Knevel over SGP-vrouwen, de nieuwe paus en het Joodse volk
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Nelleke Plomp
Nieuws

Nooit geleerd om te geloven? Wees fier op gelovige opvoeders

ā€˜We hebben alles, behalve iets dat ons mensen samenbindt. Wij zijn geloof niet verloren, we hebben het nooit geleerd.’ Deze woorden van Freya India over jongeren liegen er niet om. Zij is zelf zo’n jongere: een succesvolle en superslimme Engelse onde

Kerk
Nieuws

Protestantse gemeente Zaandam verwelkomt nieuwe dominee: ds. S. A. Blok

De protestantse gemeente te Zaandam heeft een nieuwe predikant: ds. S. A. Blok. De predikant uit Tilburg heeft het op haar uitgebrachte beroep aangenomen. In Zaandam wordt Blok de opvolger van ds. Pieter van der Woel die in 2020 naar Assendelft vertr

Bijbel
Nieuws

Rijkswaterstaat vist enorme Bijbel uit de IJssel

Op Bevrijdingsdag werd er in IJssel bij Zwolle wel een heel bijzondere vondst gedaan. Rijkswaterstaat viste namelijk een enorme Statenbijbel uit het water. Dat meldt RTV Focus Zwolle. De Bijbel is mogelijk gestolen.  Het is puur toeval dat medewerker

 ANP/Alberto Pizzoli
Nieuws

Zwarte rook boven Vaticaan: dit is wat we de komende dagen kunnen verwachten

Woensdagavond kwam er zwarte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. Dat betekent dat er nog geen nieuwe paus is gekozen. Vandaag wordt het conclaaf hervat en vinden er vier nieuwe stemrondes plaats. Cvandaag zet kort op een rijtje wat we de

Opperrabbijn Jacobs
Column

Hoe ik de periode rondom 4 en 5 mei beleefde

Het is allesbehalve veilig in Nederland voor Joden die zich durven uit te spreken. Maar toch voelde opperrabbijn Jacobs zich veilig welkom en zelfs bijna helemaal thuis toen hij deze week een bezoek aan Urk bracht. Hij vertelt in zijn nieuwe ondersta

EP
Nieuws

Europees Parlement: antisemitisme en geweldverheerlijking moet uit Palestijnse schoolboeken

Het Europees Parlement roept de Palestijnse Autoriteit op om haar schoolboeken zo spoedig mogelijk op te schonen: zonder antisemitisme of het verheerlijken van geweld tegen Joden. Het Europarlement wil dat de Palestijnen dit doen vóór het begin van h

Biechten
Video

Hoe gaat de biecht in z'n werk? Bekijk deze uitlegvideo

Nog nooit gebiecht of is het lang geleden? In deze video wordt stap voor stap uitgelegd hoe biechten in zijn werk gaat. Wat zeg je precies? Hoe bereid je je voor? En wat kun je verwachten? Bekijk de video van het YouTube-kanaal Credo en klik hier voo

Baptize California
Nieuws

Bijna 8.000 mensen gedoopt op strand in Californiƫ: "Grootste doopdienst ooit"

Dit weekend zijn meer dan 7.750 mensen gedoopt in de Stille Oceaan bij Huntington Beach (CaliforniĆ«). Dat meldt The Christian Post. Het zou volgens de organisatoren de grootste eendaagse doopdienst zijn die ooit in de geschiedenis van de Verenigde St

Meerartikelen

Corina Nagel
Video

Video: Corina Nagel over nieuw expertisecentrum voor geloofsopvoeding

Veel dominees, jongerenwerkers en kinderwerkers worstelen met de vraag hoe je jongeren betrokken houdt bij de kerk. Om hen tegemoet te komen bundelen drie experts op het gebied van kinderen, jongeren en geloof de krachten in een nieuw expertisecentru

Stichting Israƫl en de Bijbel
Podcast

Voor veel Joden is Jesaja 53 een onbekend hoofdstuk

Jesaja 53 komt niet voor in het leesrooster van de synagoge en is voor veel Joden een onbekend hoofdstuk. Terwijl juist dit hoofdstuk verwijst naar de Heere Jezus en Zijn verlossingswerk! Jesaja wordt ook wel de evangelist van het Oude Testament geno

Susan Durber
Persbericht

Dr. Susan Durber verzorgt oecumenelezing over eenheid in woelige wereld

Hoe helpt een kerkelijke vergadering van 1700 jaar geleden ons nu in de strijd voor rechtvaardigheid en tegen vrouwenonderdrukking? Tijdens de oecumenelezing van de Raad van Kerken in Nederland op 16 mei neemt dr. Susan Durber, regio-president van de

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant blikt vooruit op verkiezing nieuwe paus: "Moeten we voor hem bidden?"

Momenteel zijn 1,4 miljard rooms-katholieken in afwachting van een nieuwe paus. De witte rook bleef gisteren uit en dat betekent dat er nog geen opvolger is van de vorige maand overleden paus Franciscus (88). In aanloop naar deze voor katholieken bij

Johan en Mathilde de Vries
Video

Dit christelijke gezin vertrekt later dit jaar naar zendingsveld Malawi

Johan en Mathilde de Vries en hun vier kinderen worden in het najaar van 2025 vanuit de hervormde gemeente Papendrecht door de GZB uitgezonden naar Malawi. Zij gaan wonen in Blantyre, een grote stad in het zuiden van het land. Vanuit deze stad zullen

De Hoop
Persbericht

De Hoop viert 50-jarig bestaan met 'Festival van Hoop'

Dit jaar viert De Hoop haar 50-jarig bestaan, een bijzondere mijlpaal die de zorgorganisatie met dankbaarheid wil vieren. Daarom nodigen we iedereen die zich betrokken voelt bij De Hoop van harte uit voor het Festival van Hoop op zaterdag 28 juni in

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Vrijheid is geen vrijbrief om te doen en te laten wat je wilt"

'Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde.' In 2023 was dit Bijbelvers uit Galaten 5 de meest gelezen Bijbeltekst op de site van het Nederlands B

Ds. R. J. F. Lock
Interview

Ds. Lock was katholiek maar staat nu op protestantse kansel: ā€œIk wilde zelfs priester wordenā€

Sinds oktober 2024 is ds. R. J. F. Lock predikant van de hervormde gemeente te Harmelen. Daarvoor werkte hij als geestelijk verzorger in zorginstelling Careyn. Dat Lock op een protestantse kansel staat is bijzonder. De predikant groeide namelijk kath

Rianne Versteeg-Aantjes
Boekfragment

Zwanger in een onzuivere wereld: hoe blijf je dicht bij Gods plan?

Niet alleen jonge kinderen zijn beĆÆnvloedbaar door de onzuiverheid van de wereld, ook jij als zwangere vrouw – en dĆŗs ook dat ongeboren kindje waar je nu nog een eenheid mee vormt – bent dat. God geeft jou als moeder medeverantwoordelijkheid voor een

Frankrijk en Israƫl
Nieuws

Franse Joden vluchten met hulp van christenen naar IsraĆ«l: ā€œHet voelt als thuiskomenā€

Bijna vijftig Joden uit Frankrijk zijn onlangs aangekomen in Israƫl, op de vlucht voor het toenemende antisemitisme in hun thuisland. Hun reis werd mogelijk gemaakt met steun van een christelijke organisatie. De groep werd op Ben Gurion Airport harte

The King’s Army
Positief nieuws

Evangelisten zien geestelijke doorbraak in Verenigd Koninkrijk: "De kerk is aan het ontwaken"

Na decennialang bekend te hebben gestaan als een moeilijk missiegebied, lijkt het geestelijk klimaat in het Verenigd Koninkrijk snel te veranderen. Steeds meer mensen zijn bereid om het Evangelie te aanvaarden. Christenen komen in beweging om het ook

Ad de Bruijne
Nieuws

Theoloog teleurgesteld in kritiek NGK-prominenten: 'Kort door de bocht'

Homoseksuele gemeenteleden met een relatie zijn binnen de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK) welkom aan het avondmaal en in de ambten, zo werd onlangs besloten tijdens de generale synode. Zes prominente theologen uitten onlangs kritiek, maar theo