Israƫlzondag stelt verhouding van de kerk tot het jodendom aan de orde

Nieuws 4 oktober 2023 7 minuten Piet Vergunst
Piet Vergunst

Staat het christelijk geloof nu tegenover het jodendom, of niet? Die vraag kon op (Israƫl)zondag (afgelopen zondag, red.) aan de orde komen, als de voorganger het aangeboden materiaal van de Protestantse Kerk volgt. De verhouding van Jezus tot de Farizeeƫn is hierbij een leidende gedachte.

Over antisemitisme hebben we het geregeld in de kerk en eveneens in politiek en samenleving, de Jodenhaat die haar dieptepunt vond in de systematische vernietiging van de Joden in de Holocaust. In het christelijke West-Europa leidde een satanisch nazisysteem en een hoogmoedige levenshouding tot niet te beschrijven leed voor het Joodse volk. ā€˜Uitingen van die hoogmoed zijn geschreven in bloed en tranen voor het Joodse volk,’ zei dr. H. Vreekamp ooit. In ons land sprak de Hervormde Kerk in 1943 in een herderlijke brief uit dat antisemitisme te maken heeft met de heidense hoogmoed waarvoor Paulus ons in Romeinen 11:20 waarschuwt. Auschwitz – in de kerk staat de naam van dit concentratiekamp model voor de demonie van het kwaad, voor onpeilbaar leed.

Een fel dispuut
Antisemitisme komen we in de bijbelse geschiedenissen al tegen. Het was Amalek (Ex.17) dat het volk van Gods verkiezing uitroeien wilde, om welke reden we lezen: ā€˜De strijd van de HEERE zal tegen Amalek zijn, van generatie op generatie!’ In Esther 4 krijgt de haat tegen de Joden vorm in de persoon van Haman. Ook hij verliest de strijd van God. Ja, ten diepste is antisemitisme haat en strijd tegen de God van IsraĆ«l.

Het was ds. K.H. Kroon (1904-1983), in Amsterdam lange tijd als hervormd predikant verantwoordelijk voor het gesprek tussen kerk en synagoge, die dit antisemitisme terecht onderscheidde van uitspraken in het Nieuwe Testament tegen de Joden: ā€˜Het verschrikkelijke begrip antisemitisme wordt heden ten dage door theologen ook toegepast op de apostolische geschriften (het zgn. Nieuwe Testament). Daardoor wordt het zicht verduisterd op de belangrijkste zaak van die geschriften: het felle dispuut binnen het toenmalige veelkleurige jodendom over de messianiteit van Jezus van Nazareth en de betekenis van diens leven en sterven voor de verhouding van IsraĆ«l en de volkerenwereld.’

Voor ons helpend is het om te zien dat de Messias Zich niet keert tegen de Farizeeƫn zelf.

ā€˜Hoe spreken we over Joden?’
Dat anti-judaïsme, het anti-Joodse denken en handelen, staat deze weken in de aandacht, onder meer als thema van de afgelopen Israëlzondag. Deze bijzondere zondag is overigens geen vrucht van diepgaande bijbelstudie, maar een gevolg van de stichting van de staat Israël, van de concrete zichtbaarheid van dit volk in de wereld. In 1949 stelde de hervormde synode de Israëlzondag in.

Het thema is dit jaar ā€˜Hoe spreken wij over Joden?’, waarmee de kerk aansluiten wil bij de op 11 september gehouden jaarlijkse ontmoetingsdag kerk & IsraĆ«l. Toen was het onderwerp ā€˜Over anti-judaĆÆsme in de kerk(dienst)’. Een deelaspect dat hier aan de orde kwam, is de beeldvorming over Joden in Nederlandse jeugdverhalen. Vorig jaar publiceerde dr. Ewoud Sanders hierover een studie die aantoonde dat in de voorbije 250 jaar in kinderboeken Joden bestempeld werden als vreemd en vies. ā€˜Ze maken veel kabaal, praten raar en kunnen vreselijk vloeken. Bij uitzondering zijn ze eerlijk en betrouwbaar, vaker zijn ze dieven en oplichters. Bovendien haten de meeste Joden Jezus.’ Ook voor christelijke of reformatorische uitgevers had Sanders een boodschap.

Politiek
Afgelopen zondag keken we – net even meer dan gewoonlijk – naar de plaats van het Joodse volk. Het is niet de politiek van de regering Netanyahu die dan centraal staat of uitgangspunt in onze liefde voor het volk van Gods verbond is, niet het vlekkeloze leven van de Joden. ā€˜Ik doe het niet om u, huis van IsraĆ«l, maar om Mijn heilige Naam, die u ontheiligd hebt onder de heidenvolken waarheen u gegaan bent.’ (Ezech.36) Ook ikzelf ben niet geboren op het erf van het verbond omdat ik me beter gedraag dan onkerkelijke mensen in mijn straat. Verkiezing is genade, en genade is onverdiend.

Hier ligt immers kortsluiting op de loer. ā€˜Ik heb niets met IsraĆ«l, omdat de Palestijnen…’ of welk argument ook klinkt. We hebben ā€˜wat’ met IsraĆ«l, omdat de roeping van God onberouwelijk is (Rom.11:29).

Het gaat Jezus erom dat de Farizeeƫn bij de wet van Mozes blijven moesten, het volk geen veelheid aan andere voorschriften moeten opleggen.

Kritiek van de Farizeeƫn
Boeiend en leerzaam was het thema voor de IsraĆ«lzondag, de relatie van christenen tot het jodendom, toegespitst op de omgang van Jezus met de FarizeeĆ«n. Voortdurend lezen we in het Nieuwe Testament dat de Heiland kritisch in gesprek is met de FarizeeĆ«n, waardoor het beeld zomaar ontstaat dat Hij een andere weg wijst, een andere koers gaat. Tegenover de Joodse leiders die zoveel lasten opleggen, nodigt Hij om tot Hem te komen, Zijn juk te dragen, want ā€˜Mijn juk is zacht en Mijn last is licht.’ (Matt.11:30)

In het volgende hoofdstuk kritiseren de FarizeeĆ«n het optreden van Jezus: ā€˜Zie, Uw discipelen doen iets wat niet geoorloofd is te doen op de sabbat.’ Deze en veel andere passages kunnen er zomaar voor zorgen dat we denken dat Hij Zich tegen het onderwijs van de Joodse leiders keert.

Volgelingen van Ezra
Wie waren ze eigenlijk, die Farizeeƫrs? We mogen hen zien als een Joodse groep vanaf de tweede eeuw voor Christus die zichzelf herkende als volgelingen van Ezra, de man die als enige in het Oude Testament (Ezra 7:6) Schriftgeleerde genoemd wordt. Bedreven was hij in de wet van Mozes. In Nehemia 8 ontmoeten we deze priester opnieuw. Na Mozes zien de Farizeeƫn Ezra als de stichter van het jodendom.

We mogen niet denken dat Hij kwam om de Wet en de Profeten af te schaffen, maar om die te vervullen, tot de geringste geboden toe.

Onder de FarizeeĆ«n was in Jezus’ tijd een diversiteit in denken, waren er strenge en minder strenge groepen. Er zijn leiders die mensen zware lasten op de schouders legden Ć©n leiders die uit liefde tot de God van IsraĆ«l Zijn geboden onderhielden. Maakt dit dat in het Nieuwe Testament de ene evangelist scherper naar hen is dan de andere? In Mattheüs lezen we (hoofdstuk 12) hun mening dat Jezus zonder hulp van BeĆ«lzebul, de aanvoerder van de demonen, geen demonen kan uitdrijven, terwijl hoofdstuk 24 verhaalt dat de FarizeeĆ«rs overleggen hoe ze Hem op Zijn woorden konden vangen. In Lukas (7:36) nodigt een FarizeeĆ«r Hem echter op de maaltijd.

Bron van ons leven
Voor ons helpend is het om te zien dat de Messias Zich niet keert tegen de FarizeeĆ«n zelf. Hij neemt geen afstand van hen, waardoor duidelijk is dat Zijn discussie met hen een intern gesprek binnen het jodendom van die dagen is. Lees Mattheüs 23:2, waar Hij discipelen en menigte zegt: ā€˜De schriftgeleerden en de FarizeeĆ«n zijn gaan zitten op de stoel van Mozes; daarom, al wat zij u zeggen dat u in acht moet nemen, neem dat in acht en doe het; maar doe niet overeenkomstig hun werken, want zij zeggen het, maar doen het zelf niet.’ Het gaat Jezus erom dat de FarizeeĆ«n bij de wet van Mozes blijven moesten, het volk geen veelheid aan andere voorschriften moeten opleggen.

Uiteindelijk gaat het Hem om de bron van ons leven - en dat maakt dat we woorden van Hem horen waarmee distantie naar de FarizeeĆ«n lijkt, zoals Mattheüs 5: ā€˜Als uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die van de schriftgeleerden en de FarizeeĆ«n, zult u het Koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan.’

In lijn met de rabbijnen
We mogen niet denken dat Hij kwam om de Wet en de Profeten af te schaffen, maar om die te vervullen, tot de geringste geboden toe. Wie op de website van de Protestantse Kerk de toelichting zoekt op het thema van de IsraĆ«lzondag, vindt de woorden van ds. C. J. Overeem dat Jezus’ onderwijs niet tegenover de rabbijnen staat, maar juist in lijn met de rabbijnen is. Als Hij op de woorden van de FarizeeĆ«n laat volgen ā€˜Maar Ik zeg u…’, kunnen we dit ook vertalen met ā€˜En Ik zeg u…’

Jezus gaat naar de kern, naar ons hart, zodat we ons niet slechts formeel aan alle geboden houden, maar de woorden uit Spreuken 4 praktiseren: ā€˜Bescherm je hart boven alles wat te behoeden is, want daaruit zijn de uitingen van het leven.’ Jezus kijkt niet alleen naar wat we doen, maar ook naar wat we zeggen en zelfs denken. Wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, heeft met haar in zijn hart al overspel gepleegd.

Stenigen
Kortom, met FarizeeĆ«r zijn was niets mis. Paulus zegt in Handelingen 23 zelf een FarizeeĆ«r te zijn Ć©n zoon van een FarizeeĆ«r. De Heiland keerde Zich tegen de uitwassen van hun onderwijs, de mondelinge Thora met de vele wetten, terwijl hun en Zijn onderwijs in de kern gelijk was. HĆ©t spannende punt was dat ze niet erkennen dat Hij de Messias is, dat Zijn gezag hoger gaat. Dat gaat zover dat de Joden Hem stenigen willen (Joh.10:32): ā€˜Wij stenigen U niet vanwege een goed werk, maar vanwege godslastering, namelijk omdat U, Die een Mens bent, Uzelf God maakt.’

Aan ƩƩn IsraĆ«lzondag heeft de gemeente niet genoeg, omdat ze elke week onderwezen mag worden in de eenheid van Oude en Nieuwe Testament, waarbij ze ontdekt hoe waar het opschrift boven het kruis was: Jezus de Nazarener, Koning van de Joden. Na Golgotha, waar Hij de wet van de geboden tenietgedaan heeft, belijden we meer, zien we de wereldwijde betekenis van Christus’ offer. In Hem valt de onoverkomelijke scheiding tussen IsraĆ«l en de volkeren weg (Ef.2); Hij schept een nieuwe mens. Vrede tussen Jood en heiden – stof te over, voor onderling gesprek, voor de verkondiging van het Evangelie.

Piet Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend. GeĆÆnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

syrie
Nieuws

VS schrapt terreurstatus HTS in Syriƫ; grote zorgen christenen

De Verenigde Staten hebben de terreurstatus van de islamistische militie Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ingetrokken. Die beslissing komt zeven maanden nadat de groep het Syrische regime van Bashar al-Assad omverwierp en de macht greep in Damascus. Christ

prof. dr. Wim Verboom
Nieuws

Prof. dr. Wim Verboom (82) overleden

Op maandag 7 juli 2025 is prof. dr. Wim Verboom op 82-jarige leeftijd overleden. Met zijn heengaan verliest de kerk in Nederland een theoloog die decennialang stem gaf aan het hart van de gereformeerde traditie: de troost van het evangelie in de Heid

Eucharistie
Nieuws

Episcopaalse priester in gelijk gesteld na communievasten uit protest tegen racisme

Een kerkelijke rechtbank van de Episcopaalse Kerk in de Verenigde Staten heeft priester B. Cayce Ramey in het gelijkgesteld. Hij werd eerder door zijn bisdom in Virginia berispt omdat hij bewust geen heilige communie meer uitdeelde — uit protest tege

Baylor University
Nieuws

Christelijke universiteit ontvangt ruim vijf ton om LHBTI-acceptatie in kerken te bevorderen

De christelijke Baylor University in Texas ligt onder vuur nadat de school bekendmaakte een subsidie van bijna 650.000 dollar (circa 554.500 euro) heeft ontvangen van de progressieve Baugh Foundation. Het geld is bedoeld voor een onderzoek dat moet b

Archeoloog
Nieuws

Nieuwe vondsten versterken bewijs voor Bijbelse locatie van Kana

Een team van archeologen heeft nieuwe bewijzen gevonden die erop wijzen dat Jezus Zijn eerste wonder verrichtte in het dorp Khirbet Qana, en niet op de traditionele plek Kafr Kanna. Het gaat om de bekende gebeurtenis waarbij Jezus water in wijn veran

Ds. J. R. van Vugt
Video

HHK-predikant over omstreden motie Kati Piri: "Wat gebeurt er in ons land?"

GroenLinks-PvdA Kamerlid Kati Piri riep onlangs het kabinet via een motie op om een volledig wapenembargo tegen Israƫl in te stellen. Piri stelde in haar motie - die het overigens lang niet haalde - ook voor om te stoppen met het leveren van onderdel

Kinderen in Zuid-Soedan
Nieuws

Grote Kerk Elst: Rustpunt Ʃn Zegenplek tijdens de Nijmeegse Vierdaagse

Op dinsdag 15 juli vormt de Grote Kerk in Elst opnieuw een geliefd rustpunt op de route van de Nijmeegse Vierdaagse. Wandelaars en toeschouwers zijn van harte welkom voor koffie, thee, koek en fruit, een vriendelijk woord Ʃn, dit jaar voor het eerst,

Debby van Galen
Boekfragment

Profetie is geen show: wat leert de Bijbel Ʃcht hierover?

Lang niet alle profeten werden als zodanig bekend. Dat komt omdat een profeet niet noodzakelijkerwijs op een specifieke missie werd gestuurd. Ook ontving de profeet niet altijd een opdracht om een boodschap voor de eeuwigheid, of zelfs voor zijn eige

Meerartikelen

Bert Put en Leendert van den Heuvel
Nieuws

GerGem Dordrecht waarschuwt tegen evangelisten: ā€˜Ga het gesprek niet aan’

ā€˜Ga niet in gesprek of discussie met deze mensen, dat is vruchteloos en kan hooguit leiden tot escalatie.’ Met deze oproep waarschuwt de kerkenraad van de gereformeerde gemeente in Dordrecht tegen twee evangelisten die de confrontatie niet schuwen. B

Avi Mizrachi
Positief nieuws

Mensen in Israƫl ontdekken: "Jezus is ook de Messias voor Joden"

Terwijl de raketten vanuit Iran neerregenden en haar twee jonge kinderen op straat stonden, gooide D’vora M.B. zich over hen heen als menselijk schild. ā€œWe lagen op de grond, in de open lucht, zonder bescherming. Mijn dochter raakte lichtgewond door

Utrecht
Nieuws

PKN spreekt zich uit tegen asielplannen: "Hulp bieden is geen misdaad"

Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer toonde zich afgelopen week voorstander van de Asielnoodmaatregelenwet. Daarin staat onder meer dat illegaliteit Ʃn hulp aan illegaal in Nederland verblijvende mensen strafbaar wordt. De SGP stemde voor de wet

Soedan
Verdieping

Soedanese kerkleider over christenen in oorlog en chaos: "Ze zijn bijzonder kwetsbaar"

De oorlog in Soedan is geen hoofdonderwerp in het nieuws. Los van korte updates of een keer een achtergrondverhaal lijkt de strijd en humanitaire crisis zich af te spelen buiten het zicht van de rest van de wereld. Met zeker 11,6 miljoen mensen die i

Spanje
Nieuws

Pastorale hulp mogelijk strafbaar door wetsvoorstel met verbod op conversietherapie in Spanje

De Spaanse Evangelische Alliantie (AEE) slaat alarm over een wetsvoorstel waarin conversietherapieƫn verboden worden. Volgens de AEE zorgt de nieuwe wet ervoor dat pastorale hulp aan mensen die worstelen met hun seksuele geaardheid of genderidentitei

Forrest Frank
Nieuws

Christelijke muziek aan opvallende opmars bezig in Amerikaanse hitlijsten

In de Verenigde Staten maken christelijke en traditionele popsongs een opvallende opmars in de hitlijsten. Verschillende artiesten met een geloofsachtergrond breken door naar het grote publiek. Volgens het muziekplatform Billboard is er sprake van ee

Overstromingen Texas
Nieuws

Dodental christelijk zomerkamp Texas stijgt naar 27: ā€˜Onze harten zijn gebroken’

Het dodental na de overstromingen in Texas is maandag opgelopen tot 90. Onder de slachtoffers zijn inmiddels 27 meisjes en begeleiders van het christelijke zomerkamp Camp Mystic bevestigd. Tien meisjes en ƩƩn begeleider zijn nog vermist. De situatie

Ds. W. van Klinken
Video

HHK-predikant merkt op dat dominees het steeds moeilijker vinden om voor Israƫl te bidden

De oorlog tussen Israƫl en Hamas zorgt voor verdeeldheid binnen de kerk. Waar veel christenen zich vanwege de Joodse wortels van de Bijbel met Israƫl verbonden voelen, zijn er ook christenen die zich achter de Palestijnen scharen. HHK-predikant W. va

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over de Heilige Geest: "Hij wil een intieme relatie met jou"

"Toen jij opnieuw geboren werd, kwam de Heilige Geest ook in jou wonen. De Heilige Geest verlangt ernaar om een intieme relatie met jou te hebben. Neem dus de tijd om de stem van de Goede Herder te leren kennen", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieu

Elvis E
Levensverhaal

Topmuzikant Elvis E groeide op als prins in Nigeria: "God betekent alles voor mij"

Elvis E heeft een bijzonder levensverhaal en vertelde daar afgelopen zondag uitgebreid over bij Hour of Power.  De musicus groeide op in Nigeria en werd als prins geboren. Hij kende daar rijkdom en armoede. God betekent alles in zijn leven. "Waar ik

Jacobs
Column

Ik wil geen tijd meer besteden aan kwaadwillende en suggestieve vragenstellers

Wat hij ervan vindt dat er in Gaza concentratiekampen zijn gevonden. Die vraag kreeg opperrabbijn Jacobs voorgelegd door een journalist. Het leidt in zijn nieuwe onderstaande dagboek tot de conclusie dat het beter is om geen tijd te besteden aan kwaa

Ds. Aart Veldhuizen en ds. Derk Blom
Interview

Deze predikanten steunen Rode Lijn-protest bij PKN-gebouw: "Zwijgen is geen optie"

Vandaag trekken tientallen predikanten, kerkelijk werkers en gemeenteleden bij het PKN-dienstencentrum in Utrecht een rode lijn. Zij vinden dat het kerkverband zich onvoldoende uitspreekt tegen de oorlogsvoering van Israƫl in Gaza en het optreden van