Kerk en slavernijverleden: Witte kerk moet meer toenadering zoeken tot zwarte kerk

Dagelijks leven 2 juni 2023 René de Reuver
Rene de Reuver

In 2013, toen we het woord woke nog nauwelijks gebruikten, heeft de Raad van Kerken in Nederland - waar ook de Protestantse Kerk toe behoort - schuld erkend en verantwoordelijkheid genomen voor haar aandeel in het slavernijverleden. Kerken en individuele kerkleden hebben een duister aandeel in dit verleden doordat ze slavenhandel en slavernij kritiekloos legitimeerden en er zelfs van profiteerden.

Voor God gelijk
Het onderliggende thema van slavernij is racisme: het benadelen of uitsluiten van mensen op basis van huidskleur of afkomst. In de slavernij werd dat concreet met een ‘superieur ras’ - de witte Nederlanders/ Europeanen - en een zogenaamd ‘inferieur ras’: de slaven van Afrikaanse herkomst, waarbij de eerste groep de tweede inzette voor eigen gewin. Als kerk hadden we toch beter moeten weten, zou je denken. In Christus is er immers slaaf noch vrije (Galaten 3). Alle mensen zijn beelddrager van hun Schepper en voor God gelijk.

Zeer terecht dus, deze schuldbekentenis. Maar niet genoeg, want na woorden komt het op daden aan. Wat moeten voor de Protestantse Kerk in Nederland en haar leden die daden zijn? Zit het ‘m in meer diversiteit in onze kerkelijke gemeenten? Zou onze witte kerk meer toenadering moeten zoeken tot zwarte? Dat zeker, en uiteraard met respect voor de afzonderlijke eigen gewoontes, traditie en vorm, in een wederzijdse en gelijkwaardige relatie. Maar hebben we ook niet - en misschien wel eerst - individueel nog een enorme slag te maken? Het superioriteitsdenken zit in ons witte mensen - kerkgangers of niet - nog altijd ingebakken, meer dan we zelf beseffen, vrees ik.

Moderne slavernij
In Nederland - en op meer plekken in het Westen - leven de meeste mensen lang en gelukkig. We zijn goed geschoold, verdienen genoeg en er is weinig corruptie. Ondanks alle crises hebben we de boel aardig onder controle. Dat maakt dat we onszelf snel top of the bill vinden, de hoogste aap op de rots. Het verklaart de reserve ten opzichte van vreemdelingen: zijn die wel net zo ‘beschaafd’ als wij, kunnen ze zich wel aanpassen aan onze moderne liberale cultuur? Als we hen al welkom heten, is dat vaak als goedkope arbeidskrachten in onze kassen, op onze bouwplaatsen en in onze fabrieken. Over aanpassen gesproken: als het daar om de hoogte van het loon en om sociale voorzieningen gaat, vinden we verschil blijkbaar heel gewoon. En hoe zit het met onze kledingkeuze? Om een voorbeeld te noemen: hoe normaal vinden we het dat er voor het produceren van kleding extreem veel water nodig is, zoveel dat meren droogvallen met alle gevolgen voor het milieu vandien? Om maar niet te spreken over de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie. Of het nu om het Westland of Bangladesh gaat, het gebeurt allemaal omdat wij uiteindelijk liever een ander tekort doen dan dat we zelf moeten inleveren, bijvoorbeeld door een eerlijke prijs te betalen. Zo zwart-wit is het. En blijkbaar vinden we dat we dat kunnen maken. Dit is slavernij in een hedendaags jasje: moderne slavernij. Het is een nerf van kwaad, van zonde in ons - witte - mens-zijn.

Bijbel en ontmoeting
Wat is er nodig om dit te veranderen? Om oprechte gelijkwaardigheid ten opzichte van anderen te ervaren? In de eerste plaats: de Bijbel laten spreken. Voor God zijn alle mensen gelijk. In Genesis 1 staat dat God ieder mens als zijn evenbeeld heeft geschapen. Galaten 3, nogmaals, maakt het nog concreter: in Christus zijn er geen Joden of Grieken, slaven of vrijen, mannen of vrouwen. Zodra je de ander ziet als minderwaardig, als iemand over wie je mag heersen, heb je de Bijbel tegenover je. Overigens is dit principe ook uitgewerkt in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Goed om dit keer op keer - in de kerk en daarbuiten - te benadrukken. Daar zijn moderne profeten voor nodig. Vrouwen en mannen als Martin Luther King, die mensen bewust maken van waar ze mee bezig zijn, die ‘het volk terugroepen’, zoals je dat ook in de Bijbel ziet, zodat uiteindelijk structuren veranderen. Ik vind Paul Schenderling met zijn boek ‘Er is leven na de groei' ook zo’n profeet. Het is nodig dat we dit soort stemmen horen. Ik hoop dat ook onze predikanten zulke profeten zijn.

Wat de kerk, in de tweede plaats, moet stimuleren is persoonlijke ontmoeting tussen mensen van verschillende komaf. Uit de slavernijgeschiedenis zijn verhalen bekend van slavenhouders die een band kregen met hun slaaf. Ze leerden elkaar kennen waardoor de machtsverhouding werd doorbroken. Door alleen maar óver mensen te praten, ontstaan er beelden. Je voelt je dan al snel beter. Als je elkaar daadwerkelijk ontmoet, wordt de ander een mens van vlees en bloed, net als jijzelf. Dan ontdek je dat het maar net is waar je wieg heeft gestaan en dat het net zo goed omgekeerd had kunnen zijn: dat die ander hier in Nederland was opgegroeid en jij in een waggel vluchtelingenbootje de Middellandse Zee was overgestoken. Deze wederkerigheid gaat verder dan ons ontfermen over kwetsbare vluchtelingen. Gelukkig kent de Protestantse Kerk talloze initiatieven die mensen uit verschillende culturen samenbrengen. Al die afzonderlijke ontmoetingen kunnen samen iets moois teweegbrengen.

Alle mensen zijn gelijk en niemand is meer gelijk dan een ander. Is dat woke? Nee, dat is Bijbels.

Dit artikel is geschreven door PKN-scriba René de Reuver en verscheen eerder op de website van de Protestantse Kerk in Nederland. Klik hier om naar de website te gaan.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. Aart Veldhuizen en ds. Derk Blom
Interview

Deze predikanten steunen Rode Lijn-protest bij PKN-gebouw: "Zwijgen is geen optie"

Vandaag trekken tientallen predikanten, kerkelijk werkers en gemeenteleden bij het PKN-dienstencentrum in Utrecht een rode lijn. Zij vinden dat het kerkverband zich onvoldoende uitspreekt tegen de oorlogsvoering van Israël in Gaza en het optreden van

Ds. Arenda Haasnoot
Opinie

Deelnemers Rode lijn-protest PKN ont-Joodsen de Bijbel

Voor velen begint de geschiedenis van het zionisme pas in 1948, bij de stichting van de staat Israël. In het beste geval verwijzen ze nog naar Theodor Herzl (1860-1904), alsof hij op een ochtend wakker werd en uit het niets het idee van een autonome

euthanasie
Opinie

De dood als medisch instrument? De schrijnende praktijk van euthanasie

Discussies over euthanasie zijn nog altijd in volle gang. Euthanasiecijfers blijven stijgen, inclusief als het gaat om euthanasie bij psychisch lijden, iets wat in het bijzonder controversieel is. Op maandag 16 juni verdedigde NSC een voorstel om eut

Chris Stoffer
Persbericht

Chris Stoffer gekozen tot lijsttrekker SGP

Na een voordracht door het partijbestuur op 17 juni, is Chris Stoffer afgelopen vrijdag met een ruime meerderheid van 97 procent van de stemmen gekozen tot lijsttrekker van de SGP voor de Tweede Kamerverkiezingen. Het aantal van 329 afgevaardigden va

Iran
Nieuws

Zwaardere vervolging van christenen in Iran na oorlog met Israël en VS

Het recente conflict met Israël en de Verenigde Staten heeft de situatie voor christenen en andere minderheden in Iran drastisch verslechterd. De laatste weken arresteerde het regime honderden mensen. Ten minste tien personen zijn inmiddels geëxecute

Cvandaag podcast
Podcast

Cvandaag podcast: vooruitblik op pro-Palestijns PKN-protest

Aanstaande dinsdag staan tientallen predikanten, kerkelijk werkers en leden van de Protestantse Kerk (PKN) in Utrecht op de stoep van het dienstencentrum van hun kerk. Zij roepen de PKN op zich duidelijker uit te spreken tegen het Israëlische optrede

Pride-vlaggen
Nieuws

Christenen reageren fel op Pride-vlaggen in Londen: "Eeuwige straf volgt"

De jaarlijkse regenboogvlaggen op Regent Street, een van de bekendste straten in Londen, zorgen opnieuw voor onrust. Meer dan driehonderd Progress Pride-vlaggen werden geplaatst in aanloop naar de Pride-optocht op zaterdag. Burgemeester Sadiq Khan st

Ds. A. Simons
Video

Waaraan kan je merken dat je vervuld bent met de Heilige Geest? Ds. Simons antwoordt

Het Pinksterfeest ligt alweer even achter ons. Christenen herdenken tijdens dit feest de uitstorting van de Heilige Geest. De Heilige Geest, die vaak ook als de Trooster wordt omschreven, kwam als Plaatsvervanger van de Heere Jezus op aarde. Maar waa

Meerartikelen

Overstromingen Texas
Nieuws

10 meisjes en begeleider vermist na dodelijke overstroming bij christelijk zomerkamp in Texas

De situatie rond het christelijke meisjeskamp Camp Mystic blijft ernstig. Tien meisjes en één begeleider zijn nog steeds vermist nadat hevige overstromingen afgelopen vrijdag het kamp en de omliggende gebieden in de Texas Hill Country troffen. Plotse

Aanbidden in de kerk
Verdieping

Hoe reageren we op de groeiende interesse in het christelijk geloof?

Jarenlang werden we in Nederland geconfronteerd met sombere berichten over religie en kerkbezoek. Rapporten voorspelden een gestaag uitstervende kerk, maar opeens horen we overal om ons heen kleine, hoopvolle signalen van groei. In de afgelopen jaren

Christendom.nl
Nieuws

Waar gaat Romeinen 9 écht over? Bekijk dit videofragment

Wat bedoelde Paulus écht in Romeinen 9? Gaat dit hoofdstuk over de vraag of christenen hun redding kunnen verliezen of zit er iets heel anders achter zijn woorden? In deze video duiken christenen diep in de context en boodschap van Romeinen 9 en late

ZERA worship
Persbericht

Dagtickets beschikbaar voor ZERA worship festival 2025

Deze zomer organiseert ZERA worship het ZERA worship festival. Een uniek evenement van 50 uur non-stop aanbidding, van donderdag 14 tot en met zaterdag 16 augustus 2025 in Maarsbergen (Utrecht). Ervaar de kracht van aanbidding met onder andere Martin

Aden Friedman en Cara Friedman
Getuigenis

Van breuk naar verzoening: hoe een orthodox-joodse vader Jesjoea vond

De vader van Aden Friedman hield van zijn familie, van zijn tradities en van God. Hij was een trotse Jood, toegewijd aan zijn geloof en geworteld in de geschiedenis van zijn volk. Voor hem betekende het Jood-zijn alles. Dat zijn zoon Aden op een dag

Dr. Bert Loonstra
Opinie

In de CGK spelen broeders met heilig vuur

In Rijnsburg kwamen onlangs 71 van de 181 Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) bijeen om zich te bezinnen op de toekomst van het samen kerk zijn. Een belangrijke voorbeslissing was door de uitnodigende kerkenraad van Rijnsburg al genomen. Alleen k

Jeffrey Schipper
Hoofdredactioneel commentaar

Geef pro-Palestijnse PKN-dominees voordeel van de twijfel

Wie zijn die mensen? Dit vroeg ik mij af toen vorige maand 150.000 mensen naar het Malieveld trokken. Een duidelijk signaal aan het demissionaire kabinet-Schoof om actie te ondernemen ten opzichte van de vermeende oorlogsmisdaden van Israël. Deze wee

King of Kings Community Jerusalem
Positief nieuws

Messiasbelijdende Joden komen weer bijeen in Jeruzalem: "God is de Bewaarder van Israël"

Na de twaalfdaagse oorlog tussen Israël en Iran is er een wapenstilstand. De Messiasbelijdende gemeente King of Kings Community Jerusalem (KKCJ) kwam vorige week voor het eerst weer fysiek bijeen in het hart van Jeruzalem. “Het is een wonder van God

Dominee Marloes Meijer
Interview

Ds. Marloes Meijer spreekt zich uit over Israël: "Met twee uitersten kom je nergens"

“Ik wil opstaan tegen uitsluiting en geweld, maar dan zonder te vervallen in polarisatie.” Dominee Marloes Meijer zwijgt niet langer over de oorlog in Israël en Gaza. Haar LinkedIn-post leidde tot positieve en negatieve reacties. Hoe houd je het hoof

Raouf Leeraar
Video

Christenen voor Israël genoemd in VN-rapport over verdrijving Palestijnen: Raouf Leeraar reageert

Volgens VN-rapporteur Francesca Albanese zouden bijna 50 organisaties zich schuldig maken aan de verdrijving van Palestijnen. Dat schrijft zij in een nieuw rapport. In het rapport staat onder meer dat de bezetting van de Westelijke Jordaanoever blijf

Matthijn
Opinie

Het is moeilijk om 'echt' te zijn in de christelijke muziekwereld

Onze zintuigen zijn opmerkelijk. Wat ons getoond wordt en wat we willen zien, kan soms nogal verschillen. Toch zijn er onverwacht meer overeenkomsten dan je denkt. Het oog wil wat, het oor ook. En voor je het weet, zie en hoor je meer dan je van plan

Drs. Piet Guijt
Column

Christenen moeten zich wapenen tegen dubieus piramideverhaal

Sinds maart 2025 gaat er een opmerkelijke theorie rond over verborgen structuren onder de Egyptische piramide van Chefren. De hype verspreidt zich razendsnel online, maar wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt volledig. Sterker nog: betrokken onder