10% van de Nederlanders heeft één of meer health checks gebruikt en het aantal groeit. Hoe verklaart u die groei en wat motiveert mensen om een dergelijke check te doen?
“Om te beginnen zijn wij Nederlanders in verhouding tot onze buren geen frequente artsenbezoekers,” maakt de universitair docent medische ethiek duidelijk. “Ik en velen met mij zijn opgevoed met de gedachte dat je in de regel niet naar de dokter gaat, ook niet als er kleine symptomen zijn, totdat er écht aanleiding is tot ongerustheid. Men wil de dokter nergens mee lastigvallen. Een aantal mensen zullen om die reden liever de zaak in eigen hand houden, ze laten zich testen en gaan alleen naar de dokterals een test iets verdachts laat zien. Een tweede reden is dat health checks steeds nauwkeuriger en talrijker worden. Een total body scan kan lang niet alles laten zien, maar levert toch mooie plaatjes op die bepaalde aandoeningen zo goed als uitsluiten. Tenslotte is er ook nog de economische hoogconjunctuur. Mensen hebben meer te besteden. Een total body scan kan een boeiend uitje zijn waar je op een feestje mee kunt aankomen.”

Wat heeft deze groei tot de medische wereld te zeggen?
“Die groei staat naast andere verschijnselen, waarvan het vele gebruik van internetbronnen een ander voorbeeld is. De moderne patiënt is veelal een autonome consument geworden. Zolang je nog niet echt ziek, patiënt bent, houdt men de zaken in eigen regie. En dat heeft positieve kanten, al was het maar dat men enige druk van de ketel van de reguliere, publiek gefinancierde zorg haalt.”

Wat is een voor- en nadeel van een health check?
“Voordelen zijn dat veel gebruikers (één op de vier) na afloop van een health check gerustgesteld zijn, los van mensen bij wie hun nieuwsgierigheid bevredigd is. Een belangrijk voordeel is ook dat health checks een krachtige stimulans blijken om over te gaan tot aanpassingen in de leefstijl. Weliswaar kun je dat ook zonder health check bereiken – veel goedkoper dus –, daar iedereen op internet kan opzoeken dat hij gezond moet eten, genoeg moet bewegen en voldoende slapen. Maar sommigen hebben de health checks kennelijk nodig om tot dat bewustzijn te komen. Het bekendste nadeel van health checks is dat mensen er ongerust door worden terwijl het achteraf na een veelal duur traject – duur voor de samenleving – te horen krijgt dat het loos alarm is. Artsen zijn lang niet altijd blij met ‘een test die bij de dokter komt’: velen vinden een health check een momentopname en vinden dat de beste manier om een patiënt te beoordelen één is waar een arts-patiëntrelatie aan vooraf gaat.”

Wat zou u naar aanleiding van het uw onderzoek en uitgave willen meegeven aan mensen die een health check overwegen?
“Wij hebben geen intrinsieke bezwaren tegen health checks gevonden, analoog aan bezwaren die er tegen abortus of overspel wel zijn: die zijn ‘als handeling’ moreel problematisch. Het zijn hooguit de gevolgen van health checks: ongerustheid, een vals gevoel van zekerheid, een vals gevoel van maakbaarheid, kostenopdrijving in de reguliere zorg als gevolg van vervolgonderzoek, en iets wat Yrrah Stol ‘oververantwoordelijkheid’ in de zorg noemt: mensen kunnen verantwoordelijk gehouden worden voor wat ze overkomt. Ze hadden het immers kunnen weten?”

Theo Boer is Universitair Docent ethiek aan de PThU te Groningen en Lindeboom hoogleraar Ethiek van de zorg aan de TU te Kampen. Klik hier om het boek Komt een test bij de dokter te bekijken of te bestellen.