Kerk-zijn met ploeterende jongeren: hoe doe je dit?

Verdieping 19 maart 2025 9 minuten Nelleke Plomp
Nelleke Plomp
Ellemieke Fotografie

"Ik heb het idee dat ik niets toevoeg…" zegt ze met een stem vol tranen. Dertien jaar. Vrolijk, sociaal en slim, maar van binnen piept en kraakt het. Doe ik er wel toe? Maakt het uit als ik er niet meer zou zijn? Bij haar ouders durft ze haar vraag niet kwijt, maar wel bij twee vriendinnen uit de kerk. Een jeugdleider merkt tijdens de club dat er iets is, luistert, en moedigt haar aan om toch met haar ouders te gaan praten en misschien professionele hulp in te schakelen. Er zijn meer tieners die mentaal worstelen, merkt de clubleiding. Via de jeugdouderling roepen ze de gemeente op om te bidden voor jongeren en gezinnen en oog te hebben voor kwetsbare gezinnen, juist ook zij die niet wekelijks in de kerk zitten.

Lang niet iedere tiener stelt de vraag naar de zin van het leven zo expliciet, zo jong of zo vertwijfeld, maar de zoektocht naar de eigen identiteit in relatie tot de wereld hoort bij volwassen worden. In onze westerse wereld gaat deze zoektocht in toenemende mate gepaard met mentale problemen. Opgroeien in onze complexe samenleving blijkt niet altijd gemakkelijk. Over oorzaken en oplossingen wordt flink gedebatteerd. Hierover is elders in dit nummer uitgebreid te lezen. In dit artikel staat de vraag centraal wat we als kerkelijke gemeenschappen kunnen betekenen. Voor jongeren en hun opvoeders die betrokken zijn bij de kerk, maar ook voor hen die buiten de kerkelijke context op ons pad komen. 

Exotisch
De meerderheid van de Nederlandse jongeren groeit op in een gezin waar religie geen rol van betekenis speelt. Bidden, Bijbelverhalen, kerkgang: soms kennen ze het van hun opa of oma of de christelijke basisschool, maar wat een gelovig leven inhoudt, is in toenemende mate onbekend, haast iets exotisch. Wat secularisatie en individualisme betekent voor opvoeding en ontwikkeling van kinderen en jongeren, beschrijft Saskia de Graaf-Bakker in het tijdschrift Kontekstueel. Zij benoemt het gebrek aan een helder zingevend verhaal met bijbehorend moreel kader en het afnemen van geïnstitutionaliseerde verbanden. Dit wordt als een van de oorzaken van de groeiende mentale problemen gezien.

Wat een gelovig leven inhoudt, is in toenemende mate onbekend, haast iets exotisch.

Het is opvallend dat juist ook niet-gelovige ‘duiders’ deze analyse maken. Eveline Crone en Renske van der Cruijsen noemen dit bijvoorbeeld in hun Generatie Zelfvertrouwen. In hun hoofdstuk over waarom jongeren zoveel mentale gezondheidsklachten krijgen noemen ze het gemis aan sociale instituties als tweede oorzaak, na de zorgen van jongeren over hun toekomst. Jonathan Haidt – zelf atheïst – wijdt in Generatie Angststoornis zelfs een heel hoofdstuk aan de teloorgang van ‘spirituele verheffing’. Hij voert hierbij een warm pleidooi voor religieuze gemeenschappen en de praktijken die daarbij horen.

Interessant is ook het onderzoek van de Amerikaanse Zach Rausch, hoofdonderzoeker voor ‘Generatie Angststoornis’. Hij schrijft in het artikel ‘Why are religious teens happier than their secular peers?’ het welzijn van jongeren in conservatieve Amerikaanse Joodse en christelijke gemeenschappen. Hij ontdekte dat religieuze tieners zich minder vaak eenzaam, depressief, angstig en waardeloos voelen. Hij vond een aantal kenmerken die dit welzijn bevorderen. Bijvoorbeeld met regelmaat fysiek bij elkaar komen met mensen van verschillende generaties en achtergronden. Ook helpt het om te kunnen wortelen in een traditie, met rituelen en markeringsmomenten waarbij je stapsgewijs leert om zelf verantwoordelijkheid te dragen.

Levi van Dam, bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien aan de UvA is criticaster van Jonathan Haidt. Hij stelt serieuze vragen bij de nadruk op de toename van mentale problemen bij jongeren en de rol van social media. Zijn inaugurele rede, die hij op 8 november 2024 uitsprak, kan ook bijna als reclame voor de kerk gelezen worden. Hij hekelt hierin de problematisering en diagnostisering van ‘normale’ vragen en ontwikkeling van jongeren en pleit voor een andere aanpak. Niet meteen naar een psycholoog of andere professional verwijzen, maar inzetten op het versterken van betekenisvolle relaties en inzetten op gedeelde transcendente ervaringen. ‘Momenten dat je voelt dat je even opgaat in en onderdeel bent van het grotere geheel.’ Het zijn suggesties die ‘wij kerkmensen’ herkennen. Betekenisvolle relaties; daaraan bouwen we in het pastoraat (‘spiritual companionship’) en in een kerkdienst verwachten we een ‘gedeelde transcendente ervaring’. 

Het lijkt soms of we in de kerk zelf het zicht kwijt zijn op het goud dat ons gegeven is.

Koester de praktijken
Het lijkt soms of we in de kerk zelf het zicht kwijt zijn op het goud dat ons gegeven is. Alsof we zelf niet meer doorhebben hoe waardevol opgroeien in een kerkelijke gemeenschap kan zijn. De elementen die Zack Rausch (her)ontdekte, zijn voor kerkgangers vertrouwd. Maar misschien nemen we die te gemakkelijk voor lief nemen of zetten we ons er zelfs tegen af omdat ze niet meer lijken te passen in onze huidige cultuur waar authenticiteit, keuzevrijheid en het individu centraal staan. De genoemde onderzoeken laten zien dat het narratief van de kerk als een beklemmend en dominant instituut aan vervanging toe is. Blijkbaar kan datgene waaruit voorgaande generaties zich – soms ook terecht –  probeerden te ontworstelen, in deze tijd juist voor mentale stevigheid zorgen. 

Pijnpunten
In de kerk zijn we helaas te vaak in het negatieve narratief over de kerk gaan geloven. Regelmatig spreek ik met ouders van opgroeiende kinderen die de kerk maar ingewikkeld vinden. Hun kinderen – en zijzelf misschien nog wel meer – hebben moeite met de vorm van de liturgie, voelen zich vervreemd van bepaalde theologische standpunten of voelen te veel druk: de kerk is iets wat je ‘ook nog moet doen’. Het zijn geluiden die we uiteraard serieus moeten nemen. Goed luisteren en zoeken naar de wortels van deze vervreemding.

De reflex van veel ‘blijvers’ en van kerkenraden is echter om direct actie te ondernemen op de genoemde pijnpunten. Bijvoorbeeld door een bepaalde liturgische vorm te verdedigen of door juist in te zetten op nieuwe vormen, in de verwachting dat mensen dan wel blijven. Door inhoudelijk water bij de wijn te doen of juist stevig de waarheid te benadrukken. Door bewust of onbewust een schuldgevoel aan te praten aan die gezinnen die steeds minder aanwezig zijn of door juist zo min mogelijk van hen te verwachten.

In de kerk zijn we helaas te vaak in het negatieve narratief over de kerk gaan geloven.

Maar wat zou er gebeuren als we mét deze ouders en met jongeren het gesprek over de kerk als gemeenschap gaan voeren? Vanuit het uitgangspunt dat je als kerkelijke gemeenschap een geestelijke familie vormt. Een gemeenschap die pijn lijdt als mensen mentaal of fysiek afhaken. Een gemeenschap met een gedeelde geschiedenis, waarin je tradities en gebruiken koestert. Niet koste wat kost, maar wel doordacht en bewust. Ja, elke week – ongeveer – dezelfde liturgie kan saai aanvoelen. De taal is anders, je begrijpt het niet altijd. We willen luisteren naar je vragen en die serieus nemen. We begrijpen dat het soms ploeteren is om vol te houden, maar alsjeblieft: houd vol en blijf mee doen! Want we horen bij elkaar.

Deze houding is er een van liefdevolle volharding die inzet op inwijding. Een houding die we misschien verleerd zijn in een groot deel van protestants Nederland, maar die actieve herwaardering verdient als je luistert naar seculiere denkers als Jonathan Haidt en Eveline Crone. Het zou goed zijn om juist in de kerk de verhalen te delen van jongeren die zonder geloof en kerk opgroeien en zeggen dat ze dit soort gemeenschappen missen. Om te luisteren naar volwassenen die verzuchten dat ze graag gelovig hadden willen zijn en naar wetenschappers die meer en meer ontdekken hoe waardevol het voor jongeren is om op te groeien in een religieuze gemeenschap. 

Deze wetenschap moedigt ons ook aan om jongeren die niet (vaak) in de kerk komen, uit te nodigen om mee te doen. Gewoon, om een keertje aan te haken bij de club of een gespreksgroep. Uit het onderzoek ‘Heil in een seculiere tijd’ onder redactie van Sake Stoppels, Jan Martijn Abrahamse en Jan Marten Praamsma, blijkt dat een gelovig leven vaak begint met meedoen. Mensen ervaren dat ze welkom zijn, gaan meezingen, -bidden en bijbellezen, ook al weten ze nog niet precies of ze wel geloven en wat het christelijk geloof inhoudt. Belonging, behaving, believing. We mogen als kerkelijke gemeenschappen dus wel wat zelfbewuster zijn: onze tradities zijn zo gek nog niet!

Jongeren kunnen er naar verlangen om vanuit een stevige fundering en overtuiging zelf een antwoord te ontdekken op hun levensvragen.

Geloof geeft kaders en richting
Er zijn dus allerlei sociologische en psychologische redenen om jongeren en hun opvoeders aan te moedigen betrokken te blijven – of te raken – bij de kerk. Toch wringt het als we het als gelovigen alleen van de redenatie van seculiere denkers als Van Dam en Haidt moeten hebben. Zo worden religie en geloofsgemeenschappen wel erg instrumenteel. Alsof gemeenschap, traditie en worteling in een kerk los kunnen staan van de inhoud van het christelijk geloof.

Gerdien Bertram duidde in deze podcastaflevering van Heilige Grond de nood onder jongeren als een zingevingscrisis. Veel opvoeders – ouders, leerkrachten, autoriteiten – weten zelf geen antwoord op levensvragen of hebben moeite om jongeren op een open, maar heldere manier richting te wijzen. Jongeren kunnen er naar verlangen om vanuit een stevige fundering en overtuiging zelf een antwoord te ontdekken op hun levensvragen. Het christelijk geloof geeft hun zoektocht kaders en richting: de overtuiging dat je als mens zowel schuldig als geliefd bent en je alleen in afhankelijkheid van Christus echt tot bloei kunt komen. Je bent geschapen om een leven te leiden in liefde tot God en de naaste. 

Kerken kunnen uitgelezen plekken zijn waar de vragen van jongeren serieus worden genomen. Waar geen goedkope of dichtgetimmerde, maar wel heldere antwoorden te vinden zijn. Denk nog eens aan de vraag van het meisje aan het begin van dit artikel ‘ben ik van waarde, zelfs als ik faal?’, maar ook vragen als ‘waar vind ik hoop in deze tijd van crises en rampspoed?’ of ‘wie is er voor mij als ik iemand nodig heb?’. Dit zijn geen vragen waarop je een antwoord kunt googlen of een influencer je kan vertellen. Hiervoor is het nodig om het leven te delen, te luisteren, richting te wijzen en om jongeren aan te moedigen om zélf ook verantwoordelijkheid te nemen. 

Formation is repetition
De Britse schrijfster en podcasthost Elizabeth Oldfield schreef het prachtige boek Fully Alive, tending to the soul in turbulent times (Hodder & Stoughton, 2024). Ze schrijft hoe het christelijk geloof, de traditie en traditionele deugden juist in deze tijd kunnen helpen om het goede leven te leiden. Ze wijst onder andere op de Ignatiaanse wijsheid ‘formation is repetition’, vorming gebeurt in de herhaling. De patronen die we onszelf en onze kinderen aanleren, zijn vormend. In een kerkelijke gemeenschap kunnen we met mensen van verschillende generaties en achtergronden leren wat het betekent om volgeling van Jezus te zijn. Dat kan heel klein, ik denk aan de kinderclub die elke week een kaartje stuurt aan iemand die dat nodig heeft. Of tieners die met elkaar afspreken om TikTok van hun telefoon te verwijderen en in de vrijgekomen tijd samen een Bijbelboek lezen en bespreken.

Samen actief wachten, in de wetenschap dat God juist vaak te vinden is op plaatsen waar pijn, gebrokenheid en kwetsbaarheid is.

Veel jongeren en (jong)volwassenen voelen zich geleefd, overspoeld door het leven. Maar ook als jongeren goed in hun vel zitten, is het heilzaam om af en toe een stapje terug te doen en na te denken voor wie je leeft en wat voor persoon je graag zou willen zijn. Als christenen hoeven we dit niet zelf te bedenken. Zo hoorde ik van een catechesegroep waar tieners samen een stuk uit de Bergrede lazen. "Stel je voor dat we Jezus serieus nemen. Wat betekent het voor jouw leven als je gaat doen wat Hij zegt?" vroeg de catecheet. Zo’n vraag maakt het onderwijs van Jezus concreet. Jongeren bedachten vervolgens zelf hoe ze handen en voeten konden geven aan het volgen van Jezus. Een paar weken later kwam de catecheet hierop terug. Lukt het, om je voornemens waar te maken? Waarom wel of niet? Hoe zouden we elkaar kunnen helpen? 

Wachten op God
Andrew Root schrijft in zijn boek When the church stops working (in het Nederlands vertaald als Wachten op God, Boekencentrum, 2024) dat we als kerk geroepen zijn om te onderscheiden waar God werkt in onze wereld en daarvan te getuigen. Dat vraagt geen actiemodus, geen programma’s of extra activiteiten, maar een actief en hoopvol wachten op God. Ik moet hierbij denken aan de keren dat ik met mijn gezin ging wild spotten. Je weet nooit zeker of de herten tevoorschijn komen. Maar je weet wel dat de kans groot is om ze te zien als je in schemertijd heel stil aan de bosrand gaat zitten. En dan is het een kwestie van samen wachten, goed opletten, elkaar aanstoten en genieten.

Als kerkelijke gemeenschap kunnen we zo van betekenis zijn voor jongeren en hun naasten die lijden onder mentale problemen. Samen actief wachten, in de wetenschap dat God juist vaak te vinden is op plaatsen waar pijn, gebrokenheid en kwetsbaarheid is. Niet alleen met die jongeren en families die wekelijks in de kerkbanken zitten, maar juist ook voor hen voor wie God onbekend of onvindbaar schijnt. 

Nelleke Plomp is theoloog en mede-eigenaar van KiemPlaats, expertisecentrum kinderen, jongeren en geloof. Bovenstaand artikel verscheen in het tijdschrift Kontekstueel en op haar website.

Praatmee

Beluister onze podcast

#360 Gerdien Lassche en ds. M. Messemaker over LHBTI en refoscholen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. M. J. Tekelenburg
Nieuws

Hervormde gemeente Woerden verwelkomt nieuwe dominee: ds. M. J. Tekelenburg

De hervormde gemeente van Woerden (Centrum-Oost) mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. J. Tekelenburg (foto) uit Monster heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In Woerden wordt Tekelenburg de opvolger van de in 2023 vertrokken ds. C. J

Jan en Ton
Video

Dominee Ton Heemskerk te gast in Hour of Power

Zondag is het is Pasen! In Hour of Power spreekt Jan van den Bosch met de enthousiaste dominee Ton Heemskerk. Hij legt uit wat Pasen inhoudt en wat dat voor hem persoonlijk betekent. Jarenlang was hij zoekende: "Ik heb Zijn opstandingskracht ervaren,

Ds. W. P. Emaus
Video

Ds. Emaus vertelt waargebeurd verhaal over Luther en een brandende boerderij

In het doopformulier staat dat als we in de naam van de Vader gedoopt zijn, Hij ons met al het goede wil verzorgen en al het kwade van ons zal weren of dat ten goede wil gebruiken. De hervormde predikant ds. W. P. Emaus vertelde op basis daarvan in e

Johan Schep
Video

Johan Schep vertelt hoe Juda vrijwillig slaaf wilde worden in plaats van Benjamin

In de serie 'Jozef' van Growing Faith Nederland behandelt evangelist en Bijbelleraar Johan Schep het levensverhaal van Jozef. Zijn broers verkochten Jozef op jonge leeftijd als slaaf. Uiteindelijk zou Jozef terechtkomen in Egypte, waar hij zou dienen

Engelse kerk
Nieuws

Church of England ziet belangstelling voor kerkdiensten via social media sterk toenemen

De Church of England kijkt met hoop naar de toekomst en dat is niet zonder reden. Het aantal mensen dat via sociale media belangstelling toont voor kerkdiensten is de afgelopen tijd met maar liefst 268 procent gestegen. Dat meldt de kerk op basis van

Yair Strijker
Video

Yair Strijker vertelt over Pesach en hoe Israëli’s deze tijd beleven

Deze week viert het Joodse volk Pesach. Een feest van bevrijding, maar ook met dubbele gevoelens. Waar het feest samen gevierd wordt en zo de mensen verbindt, gebeurt dat dit jaar opnieuw tegen een achtergrond van de doorgaande oorlog. Yair Strijker

De Wereld Rond
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Ellen Wilson-De Pagter

In deze podcastaflevering van 'De Wereld Rond' is deze keer Ellen Wilson-De Pagter te gast. Zij biedt hulp aan minderbedeelde Togolezen. In dit gesprek hoor je hoe Ellen haar man Adjeté leerde kennen. Ze vertelt ook hoe ze haar talenten als zendeling

Matthijn Buwalda
Video

Matthijn Buwalda raakt de kern van Goede Vrijdag met dit eerlijke lied

Goede Vrijdag. De dag die het lot van de mensheid voorgoed veranderde. Matthijn Buwalda brengt de betekenis van Gods offer dichterbij. Hij doet dit op een kwetsbare en eerlijke manier. "Kom me tegemoet, Heer, in mijn denken. En kom me tegemoet, in al

Meerartikelen

Delft
Nieuws

CBS: ontkerkelijking in Nederland zet niet door

De ontkerkelijking in Nederland zet niet verder door. Dat is althans de conclusie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in het vrijdag verschenen rapport Religie 2024. Het aantal mensen dat aangeeft bij een kerk, moskee of synagoge te hore

GlobalRize ontmoetingsdag
Video

Hoe ging het eraan toe op de ontmoetingsdag van GlobalRize? Bekijk de video

Elkaar aanvuren om overal ter wereld de hoopvolle boodschap van het evangelie te verspreiden. Dat was het doel van de jaarlijkse GlobalRize ontmoetingsdag. Een dag vol inspirerende getuigenissen, lofprijzing, gebed en ontmoeting. De aanwezigen werden

China
Nieuws

Negen Chinese christenen krijgen celstraffen en hoge boetes voor verspreiden van Bijbels

Negen Chinese christenen zijn veroordeeld tot gevangenisstraffen en forse geldboetes vanwege het doorverkopen en verspreiden van Bijbels. De straffen variëren van enkele maanden tot vier jaar cel, en de boetes lopen op tot meer dan 1 miljoen yuan (on

Hans Reinders
Column

Op Goede Vrijdag werd dit danklied dé Psalm van Jezus

Psalm 22 is een Psalm van David zelf. Het is volgens de kerkvader Diodorus van Tarsus (leefde einde vierde eeuw) daarom aannemelijk dat deze psalm vooral over David zelf gaat. Diodorus meende dat alleen vers 2a, waar staat “Mijn God, mijn God, waarom

Ceder
Opinie

Situatie in Gaza verslechtert drastisch: hoe nu verder?

Het aanhoudende conflict tussen Israël en de terroristische organisatie Hamas snijdt dwars door harten, ook hier in Nederland. Het geweld, de angst en het intense menselijke leed roepen wereldwijd emoties op. Velen leven mee met Israëlische families

Hugo Bos
Nieuws

Civitas Christiana verliest kort geding tegen Rutgers en moet uitlatingen rectificeren

De christelijke stichting Civitas Christiana moet direct stoppen met het verspreiden van haar ‘Zwartboek Lentekriebels’. Dit heeft de rechtbank bepaald in een kort geding dat was aangespannen door kenniscentrum Rutgers. Volgens de rechter zijn bepaal

Nigeria
Nieuws

Christelijke partijen stellen Kamervragen over oplaaiend geweld Nigeria

SGP en ChristenUnie gaan schriftelijke Kamervragen stellen over het wederom oplaaiende geweld tegen christenen in Nigeria.  Dat maken beide partijen bekend via sociale media. Directe aanleiding zijn islamitische aanvallen op christelijke dorpen in he

Livia Tossici-Bolt
Nieuws

Christen krijgt hoge boete voor aanbieden van gesprek bij Engelse abortuskliniek

De Britse pro-life activiste Livia Tossici-Bolt is veroordeeld tot het betalen van een boete van meer dan 22.000 euro. Dit vanwege het vasthouden van een bord met de tekst “Hier om te praten als je wilt” in de nabijheid van een abortuskliniek in Bour

Transgenders
Nieuws

Brits Hooggerechtshof oordeelt dat transvrouwen niet onder wettelijke definitie van vrouw vallen

Het Britse Hooggerechtshof heeft uitgesproken dat de wettelijke definitie van een vrouw gebaseerd is op biologisch geslacht. Hierdoor worden transvrouwen juridisch niet als vrouwen erkend. De uitspraak is met enthousiasme ontvangen door christelijke

Paula White-Cain en Benjamin Netanyahu
Nieuws

Premier Netanyahu heeft boodschap voor christenen: "Bijbel wordt werkelijkheid in Israël"

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft zich in een interview met de Amerikaanse tv-dominee Paula White uitgesproken over het profetische belang van Israël en de unieke band tussen Israël en christenen wereldwijd. Ook besprak hij de rol van p

nigeria
Nieuws

Hoge rechtbank wijst blasfemiewetten Nigeria af: 'Schending van mensenrechten'

De hoogste rechtbank van de West-Afrikaanse statenorganisatie Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten(ECOWAS) heeft een baanbrekend oordeel geveld over blasfemiewetten in Nigeria. De rechters oordeelden dat bepalingen in de strafwet van de

Sullivan
Nieuws

Ontvoerde Amerikaanse zendeling gered na vuurgevecht: "Wonder van God"

De Amerikaanse zendeling en voorganger Josh Sullivan is op dinsdagavond 15 april gered na een vuurgevecht tussen de Zuid-Afrikaanse politie en zijn ontvoerders. De bevrijding, waarbij drie daders omkwamen, vond plaats vijf dagen nadat hij met geweld