Kerk-zijn met ploeterende jongeren: hoe doe je dit?

Verdieping 19 maart 2025 9 minuten Nelleke Plomp
Nelleke Plomp
Ellemieke Fotografie

"Ik heb het idee dat ik niets toevoeg…" zegt ze met een stem vol tranen. Dertien jaar. Vrolijk, sociaal en slim, maar van binnen piept en kraakt het. Doe ik er wel toe? Maakt het uit als ik er niet meer zou zijn? Bij haar ouders durft ze haar vraag niet kwijt, maar wel bij twee vriendinnen uit de kerk. Een jeugdleider merkt tijdens de club dat er iets is, luistert, en moedigt haar aan om toch met haar ouders te gaan praten en misschien professionele hulp in te schakelen. Er zijn meer tieners die mentaal worstelen, merkt de clubleiding. Via de jeugdouderling roepen ze de gemeente op om te bidden voor jongeren en gezinnen en oog te hebben voor kwetsbare gezinnen, juist ook zij die niet wekelijks in de kerk zitten.

Lang niet iedere tiener stelt de vraag naar de zin van het leven zo expliciet, zo jong of zo vertwijfeld, maar de zoektocht naar de eigen identiteit in relatie tot de wereld hoort bij volwassen worden. In onze westerse wereld gaat deze zoektocht in toenemende mate gepaard met mentale problemen. Opgroeien in onze complexe samenleving blijkt niet altijd gemakkelijk. Over oorzaken en oplossingen wordt flink gedebatteerd. Hierover is elders in dit nummer uitgebreid te lezen. In dit artikel staat de vraag centraal wat we als kerkelijke gemeenschappen kunnen betekenen. Voor jongeren en hun opvoeders die betrokken zijn bij de kerk, maar ook voor hen die buiten de kerkelijke context op ons pad komen. 

Exotisch
De meerderheid van de Nederlandse jongeren groeit op in een gezin waar religie geen rol van betekenis speelt. Bidden, Bijbelverhalen, kerkgang: soms kennen ze het van hun opa of oma of de christelijke basisschool, maar wat een gelovig leven inhoudt, is in toenemende mate onbekend, haast iets exotisch. Wat secularisatie en individualisme betekent voor opvoeding en ontwikkeling van kinderen en jongeren, beschrijft Saskia de Graaf-Bakker in het tijdschrift Kontekstueel. Zij benoemt het gebrek aan een helder zingevend verhaal met bijbehorend moreel kader en het afnemen van geïnstitutionaliseerde verbanden. Dit wordt als een van de oorzaken van de groeiende mentale problemen gezien.

Wat een gelovig leven inhoudt, is in toenemende mate onbekend, haast iets exotisch.

Het is opvallend dat juist ook niet-gelovige ‘duiders’ deze analyse maken. Eveline Crone en Renske van der Cruijsen noemen dit bijvoorbeeld in hun Generatie Zelfvertrouwen. In hun hoofdstuk over waarom jongeren zoveel mentale gezondheidsklachten krijgen noemen ze het gemis aan sociale instituties als tweede oorzaak, na de zorgen van jongeren over hun toekomst. Jonathan Haidt – zelf atheïst – wijdt in Generatie Angststoornis zelfs een heel hoofdstuk aan de teloorgang van ‘spirituele verheffing’. Hij voert hierbij een warm pleidooi voor religieuze gemeenschappen en de praktijken die daarbij horen.

Interessant is ook het onderzoek van de Amerikaanse Zach Rausch, hoofdonderzoeker voor ‘Generatie Angststoornis’. Hij schrijft in het artikel ‘Why are religious teens happier than their secular peers?’ het welzijn van jongeren in conservatieve Amerikaanse Joodse en christelijke gemeenschappen. Hij ontdekte dat religieuze tieners zich minder vaak eenzaam, depressief, angstig en waardeloos voelen. Hij vond een aantal kenmerken die dit welzijn bevorderen. Bijvoorbeeld met regelmaat fysiek bij elkaar komen met mensen van verschillende generaties en achtergronden. Ook helpt het om te kunnen wortelen in een traditie, met rituelen en markeringsmomenten waarbij je stapsgewijs leert om zelf verantwoordelijkheid te dragen.

Levi van Dam, bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien aan de UvA is criticaster van Jonathan Haidt. Hij stelt serieuze vragen bij de nadruk op de toename van mentale problemen bij jongeren en de rol van social media. Zijn inaugurele rede, die hij op 8 november 2024 uitsprak, kan ook bijna als reclame voor de kerk gelezen worden. Hij hekelt hierin de problematisering en diagnostisering van ‘normale’ vragen en ontwikkeling van jongeren en pleit voor een andere aanpak. Niet meteen naar een psycholoog of andere professional verwijzen, maar inzetten op het versterken van betekenisvolle relaties en inzetten op gedeelde transcendente ervaringen. ‘Momenten dat je voelt dat je even opgaat in en onderdeel bent van het grotere geheel.’ Het zijn suggesties die ‘wij kerkmensen’ herkennen. Betekenisvolle relaties; daaraan bouwen we in het pastoraat (‘spiritual companionship’) en in een kerkdienst verwachten we een ‘gedeelde transcendente ervaring’. 

Het lijkt soms of we in de kerk zelf het zicht kwijt zijn op het goud dat ons gegeven is.

Koester de praktijken
Het lijkt soms of we in de kerk zelf het zicht kwijt zijn op het goud dat ons gegeven is. Alsof we zelf niet meer doorhebben hoe waardevol opgroeien in een kerkelijke gemeenschap kan zijn. De elementen die Zack Rausch (her)ontdekte, zijn voor kerkgangers vertrouwd. Maar misschien nemen we die te gemakkelijk voor lief nemen of zetten we ons er zelfs tegen af omdat ze niet meer lijken te passen in onze huidige cultuur waar authenticiteit, keuzevrijheid en het individu centraal staan. De genoemde onderzoeken laten zien dat het narratief van de kerk als een beklemmend en dominant instituut aan vervanging toe is. Blijkbaar kan datgene waaruit voorgaande generaties zich – soms ook terecht –  probeerden te ontworstelen, in deze tijd juist voor mentale stevigheid zorgen. 

Pijnpunten
In de kerk zijn we helaas te vaak in het negatieve narratief over de kerk gaan geloven. Regelmatig spreek ik met ouders van opgroeiende kinderen die de kerk maar ingewikkeld vinden. Hun kinderen – en zijzelf misschien nog wel meer – hebben moeite met de vorm van de liturgie, voelen zich vervreemd van bepaalde theologische standpunten of voelen te veel druk: de kerk is iets wat je ‘ook nog moet doen’. Het zijn geluiden die we uiteraard serieus moeten nemen. Goed luisteren en zoeken naar de wortels van deze vervreemding.

De reflex van veel ‘blijvers’ en van kerkenraden is echter om direct actie te ondernemen op de genoemde pijnpunten. Bijvoorbeeld door een bepaalde liturgische vorm te verdedigen of door juist in te zetten op nieuwe vormen, in de verwachting dat mensen dan wel blijven. Door inhoudelijk water bij de wijn te doen of juist stevig de waarheid te benadrukken. Door bewust of onbewust een schuldgevoel aan te praten aan die gezinnen die steeds minder aanwezig zijn of door juist zo min mogelijk van hen te verwachten.

In de kerk zijn we helaas te vaak in het negatieve narratief over de kerk gaan geloven.

Maar wat zou er gebeuren als we mét deze ouders en met jongeren het gesprek over de kerk als gemeenschap gaan voeren? Vanuit het uitgangspunt dat je als kerkelijke gemeenschap een geestelijke familie vormt. Een gemeenschap die pijn lijdt als mensen mentaal of fysiek afhaken. Een gemeenschap met een gedeelde geschiedenis, waarin je tradities en gebruiken koestert. Niet koste wat kost, maar wel doordacht en bewust. Ja, elke week – ongeveer – dezelfde liturgie kan saai aanvoelen. De taal is anders, je begrijpt het niet altijd. We willen luisteren naar je vragen en die serieus nemen. We begrijpen dat het soms ploeteren is om vol te houden, maar alsjeblieft: houd vol en blijf mee doen! Want we horen bij elkaar.

Deze houding is er een van liefdevolle volharding die inzet op inwijding. Een houding die we misschien verleerd zijn in een groot deel van protestants Nederland, maar die actieve herwaardering verdient als je luistert naar seculiere denkers als Jonathan Haidt en Eveline Crone. Het zou goed zijn om juist in de kerk de verhalen te delen van jongeren die zonder geloof en kerk opgroeien en zeggen dat ze dit soort gemeenschappen missen. Om te luisteren naar volwassenen die verzuchten dat ze graag gelovig hadden willen zijn en naar wetenschappers die meer en meer ontdekken hoe waardevol het voor jongeren is om op te groeien in een religieuze gemeenschap. 

Deze wetenschap moedigt ons ook aan om jongeren die niet (vaak) in de kerk komen, uit te nodigen om mee te doen. Gewoon, om een keertje aan te haken bij de club of een gespreksgroep. Uit het onderzoek ‘Heil in een seculiere tijd’ onder redactie van Sake Stoppels, Jan Martijn Abrahamse en Jan Marten Praamsma, blijkt dat een gelovig leven vaak begint met meedoen. Mensen ervaren dat ze welkom zijn, gaan meezingen, -bidden en bijbellezen, ook al weten ze nog niet precies of ze wel geloven en wat het christelijk geloof inhoudt. Belonging, behaving, believing. We mogen als kerkelijke gemeenschappen dus wel wat zelfbewuster zijn: onze tradities zijn zo gek nog niet!

Jongeren kunnen er naar verlangen om vanuit een stevige fundering en overtuiging zelf een antwoord te ontdekken op hun levensvragen.

Geloof geeft kaders en richting
Er zijn dus allerlei sociologische en psychologische redenen om jongeren en hun opvoeders aan te moedigen betrokken te blijven – of te raken – bij de kerk. Toch wringt het als we het als gelovigen alleen van de redenatie van seculiere denkers als Van Dam en Haidt moeten hebben. Zo worden religie en geloofsgemeenschappen wel erg instrumenteel. Alsof gemeenschap, traditie en worteling in een kerk los kunnen staan van de inhoud van het christelijk geloof.

Gerdien Bertram duidde in deze podcastaflevering van Heilige Grond de nood onder jongeren als een zingevingscrisis. Veel opvoeders – ouders, leerkrachten, autoriteiten – weten zelf geen antwoord op levensvragen of hebben moeite om jongeren op een open, maar heldere manier richting te wijzen. Jongeren kunnen er naar verlangen om vanuit een stevige fundering en overtuiging zelf een antwoord te ontdekken op hun levensvragen. Het christelijk geloof geeft hun zoektocht kaders en richting: de overtuiging dat je als mens zowel schuldig als geliefd bent en je alleen in afhankelijkheid van Christus echt tot bloei kunt komen. Je bent geschapen om een leven te leiden in liefde tot God en de naaste. 

Kerken kunnen uitgelezen plekken zijn waar de vragen van jongeren serieus worden genomen. Waar geen goedkope of dichtgetimmerde, maar wel heldere antwoorden te vinden zijn. Denk nog eens aan de vraag van het meisje aan het begin van dit artikel ‘ben ik van waarde, zelfs als ik faal?’, maar ook vragen als ‘waar vind ik hoop in deze tijd van crises en rampspoed?’ of ‘wie is er voor mij als ik iemand nodig heb?’. Dit zijn geen vragen waarop je een antwoord kunt googlen of een influencer je kan vertellen. Hiervoor is het nodig om het leven te delen, te luisteren, richting te wijzen en om jongeren aan te moedigen om zélf ook verantwoordelijkheid te nemen. 

Formation is repetition
De Britse schrijfster en podcasthost Elizabeth Oldfield schreef het prachtige boek Fully Alive, tending to the soul in turbulent times (Hodder & Stoughton, 2024). Ze schrijft hoe het christelijk geloof, de traditie en traditionele deugden juist in deze tijd kunnen helpen om het goede leven te leiden. Ze wijst onder andere op de Ignatiaanse wijsheid ‘formation is repetition’, vorming gebeurt in de herhaling. De patronen die we onszelf en onze kinderen aanleren, zijn vormend. In een kerkelijke gemeenschap kunnen we met mensen van verschillende generaties en achtergronden leren wat het betekent om volgeling van Jezus te zijn. Dat kan heel klein, ik denk aan de kinderclub die elke week een kaartje stuurt aan iemand die dat nodig heeft. Of tieners die met elkaar afspreken om TikTok van hun telefoon te verwijderen en in de vrijgekomen tijd samen een Bijbelboek lezen en bespreken.

Samen actief wachten, in de wetenschap dat God juist vaak te vinden is op plaatsen waar pijn, gebrokenheid en kwetsbaarheid is.

Veel jongeren en (jong)volwassenen voelen zich geleefd, overspoeld door het leven. Maar ook als jongeren goed in hun vel zitten, is het heilzaam om af en toe een stapje terug te doen en na te denken voor wie je leeft en wat voor persoon je graag zou willen zijn. Als christenen hoeven we dit niet zelf te bedenken. Zo hoorde ik van een catechesegroep waar tieners samen een stuk uit de Bergrede lazen. "Stel je voor dat we Jezus serieus nemen. Wat betekent het voor jouw leven als je gaat doen wat Hij zegt?" vroeg de catecheet. Zo’n vraag maakt het onderwijs van Jezus concreet. Jongeren bedachten vervolgens zelf hoe ze handen en voeten konden geven aan het volgen van Jezus. Een paar weken later kwam de catecheet hierop terug. Lukt het, om je voornemens waar te maken? Waarom wel of niet? Hoe zouden we elkaar kunnen helpen? 

Wachten op God
Andrew Root schrijft in zijn boek When the church stops working (in het Nederlands vertaald als Wachten op God, Boekencentrum, 2024) dat we als kerk geroepen zijn om te onderscheiden waar God werkt in onze wereld en daarvan te getuigen. Dat vraagt geen actiemodus, geen programma’s of extra activiteiten, maar een actief en hoopvol wachten op God. Ik moet hierbij denken aan de keren dat ik met mijn gezin ging wild spotten. Je weet nooit zeker of de herten tevoorschijn komen. Maar je weet wel dat de kans groot is om ze te zien als je in schemertijd heel stil aan de bosrand gaat zitten. En dan is het een kwestie van samen wachten, goed opletten, elkaar aanstoten en genieten.

Als kerkelijke gemeenschap kunnen we zo van betekenis zijn voor jongeren en hun naasten die lijden onder mentale problemen. Samen actief wachten, in de wetenschap dat God juist vaak te vinden is op plaatsen waar pijn, gebrokenheid en kwetsbaarheid is. Niet alleen met die jongeren en families die wekelijks in de kerkbanken zitten, maar juist ook voor hen voor wie God onbekend of onvindbaar schijnt. 

Nelleke Plomp is theoloog en mede-eigenaar van KiemPlaats, expertisecentrum kinderen, jongeren en geloof. Bovenstaand artikel verscheen in het tijdschrift Kontekstueel en op haar website.

Praatmee

Beluister onze podcast

#369 Ds. Bram Hofland & ds. John de Groot over de hel, eeuwige straf en het laatste oordeel
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Kerk van de Heilige Familie
Nieuws

Katholieke kerk in Gaza-Stad getroffen door militaire aanval

De enige rooms-katholieke kerk in de Gazastrook, de Kerk van de Heilige Familie, is vandaag geraakt bij een militaire aanval. Daarbij vielen meerdere gewonden, onder wie pastoor Gabriel Romanelli. Vier mensen verkeren in kritieke toestand. De preciez

Jan Pool
Column

Dankbaarheid is geen luxe; het is een manier van leven

Het leven kent zowel prachtige als pijnlijke momenten. Onlangs kreeg ik de sleutel van een prachtige auto, een cadeau van een dierbare vriend voor wie ik al vijftien jaar een mentor mag zijn. Ik ontving hem met tranen van ontroering in mijn ogen. Wat

Ds. D. J. Budding
Video

Hervormde predikant wijst op kerken waar het evangelie niet ten volle klinkt

Als je op het volmaakte offer van de Heere Jezus ziet, dan mag je weten dat je zalig wordt. Toch zijn er, met name aan de rechterflank van de reformatorische gezindte, christenen die zich afvragen of zij wel zalig kunnen worden. Die worsteling leidt

Wilkin van de Kamp
Nieuws

Wilkin van de Kamp nodigt je uit om de Plaatsvervanger van Jezus beter te leren kennen

"De Heilige Geest is de Geest van Jezus in jou Die het leven van Jezus in en door jou wil leiden", aldus Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God'. De spreker en schrijver nodigt je in deze aflevering - en in de

Päivi Räsänen
Nieuws

Finse politica overweegt om haar kerk te verlaten na jarenlange LHBTI-strijd

De Finse politica Päivi Räsänen overweegt een definitief afscheid van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland. De aanleiding: de groeiende acceptatie van homorelaties binnen de kerk en het recente besluit van een bisschop om kerken open te stellen v

Naomi Oosterhof
Podcast

Wat houdt ware vriendschap in? Beluister deze podcast

In deze podcastaflevering staat Naomi Oosterhof (foto) stil bij een thema dat ons allemaal raakt: vriendschap. Wat onderscheidt een gewone vriend van een broeder of zuster voor het leven? En hoe kijkt God eigenlijk naar vriendschappen? Naomi neemt je

Groot Letter-uitgave
Persbericht

Bijbelvereniging introduceert Groot Letter Nieuwe Testament (HSV)

Sinds vorige maand is bij de Bijbelvereniging het Nieuwe Testament in Groot Letter-uitgave verkrijgbaar. Deze speciale editie is gedrukt in de Herziene Statenvertaling (HSV) en bedoeld voor mensen die gebaat zijn bij grotere letters, zoals ouderen en

Serhii Burlaka met Oekraïense militairen
Interview

Serhii werkt voor ZOA én is legerpredikant: "Er is een wonder nodig voor Oekraïne"

Als ZOA-medewerker voorziet Serhii Burlaka mensen in de ‘bevrijde gebieden’ rond Cherson (Oekraïne) van voedsel. Maar één week in de maand werkt hij als legerpredikant aan het front. “Ik preek in zo’n week soms maar twee minuten. Het is veel belangri

Meerartikelen

Marjolein van der Toorn
Interview

Schermgebruik in de pastorie

“Ik weet nog zo goed dat ik onze oudste een telefoon gaf voor haar twaalfde verjaardag. Daarvoor waren we best beschermend als het ging om schermtijd en ik had het gevoel nu de wereld aan mijn kind te geven. Ik was er letterlijk misselijk van!” Aan h

Luca
Getuigenis

Ik vond rust na een turbulent verleden: Jezus draagt mij

Luca (22) groeide op in een onrustige thuissituatie, waarin de scheiding van haar ouders diepe sporen naliet. Ze worstelde met verdriet, schaamte en een gevoel van leegte. Hoewel het geloof langzaam naar de achtergrond verdween, bleef de wens om zich

Arie-Jan Mulder
Column

Een zondaar de deur wijzen? Jezus sloot niemand uit

Het besef dat een zondaar niet moet worden bestraft, maar moet worden geholpen, zoals we in deze column zagen, heeft natuurlijk vergaande consequenties voor onze houding en ons gedrag naar anderen. Maar de neiging tot oordeel en straf zit helaas erg

Drs. Jelte Alma
Opinie

CIDI boycotten? Het klaslokaal is géén plek voor uitsluiting

Iedere docent weet: iemand de klas uitsturen doe je niet zomaar. Dat is een laatste redmiddel voor situaties waarin een leerling zich zó onbehoorlijk gedraagt dat het leerproces van anderen onmogelijk wordt. Het gaat om het overschrijden van grenzen

Benjamin Koning
Interview

De missie van Benjamin Koning: “Mijn geloofsreis begon bij mijn zieke vader”

Inmiddels is hij uitgegroeid tot een van de gezichten van de Wonderlijke Zondagen van Royal Mission. Wat begon met onderwijs geven aan een kwetsbaar meisje, groeide uit tot een bediening waarin Benjamin Koning getuige is van bijzondere wonderen. In d

Pelgrims onderweg door Europa
Persbericht

Doe mee met de zomerpelgrimage: Pelgrims onderweg door Europa

Pelgrims onderweg, het nieuwe christelijke online platform, lanceert in samenwerking met de Christelijke Hogeschool Ede op maandag 21 juli een unieke zomerpelgrimage: 'Pelgrims onderweg door Europa'. In deze serie neemt docent, theoloog en geograaf H

Prof. dr. Willem Ouweneel
Opinie

Oordelen over tatoeages? Laat dat maar aan God over

Telkens weer leidt het zetten van tatoeages bij christenen tot vragen en soms zelfs twijfels over hun geloof of behoudenis. Maar is dat terecht? Prof. dr. Willem J. Ouweneel gaat in op de Bijbelse achtergronden van deze discussie, bekijkt vaak aangeh

N.T. Wright
Nieuws

Bekende theoloog wijst op 'één van grootste misvattingen over de eindtijd'

De bekende Britse theoloog en nieuwtestamenticus N.T. Wright neemt afstand van de vaak gehoorde claim dat Jezus en Paulus dachten dat de wereld binnen één generatie zou eindigen. Volgens Wright richtten zij zich niet op het einde van de wereld, maar

Ds. J. Oosterhuis
Nieuws

Nieuwe dominee voor NGK Kampen: Ds. J. Oosterhuis

De Nederlandse gereformeerde kerk (NGK) te Kampen mag zich verheugen op de komst van een nieuwe dominee. Ds. J. Oosterhuis uit Hasselt heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Nieuwe Kerk wordt hij de collega van ds. J. A. C. Weij.  Ds.

Kerk Nieuw-Zeeland
Nieuws

Nieuw-Zeelandse christen ziet zijn land steeds seculierder worden: "Alleen God kan het tij keren"

De afname van het christelijk geloof in Nieuw-Zeeland baart veel Nieuw-Zeelandse christenen zorgen. Volgens dr. Stuart Lange is er slechts één antwoord daarop: geestelijke vernieuwing door Gods Geest. “Alleen een ingrijpen van God kan het tij keren”,

Ds. R. van Kooten
Video

HHK-predikant deelt schrijnend verhaal over diaken die zijn zus verkrachtte

Tijdens een recente preek vertelde HHK-emerituspredikant ds. R. van Kooten een schrijnend verhaal. Een man werd verkozen tot diaken, maar kort daarna stapte zijn zus naar de kerkenraad met de onthulling dat hij haar had verkracht. Toen zij stelde dat

Farshid Seyed Mehdi
Podcast

Farshid Seyed Mehdi: “Groot deel Iraniërs wil geen moslim meer zijn”

Terwijl Iran bekendstaat om religieuze onderdrukking en streng islamitisch gezag, klinkt achter gesloten deuren een ander geluid. Volgens de Iraans-Nederlandse christen Farshid Seyed Mehdi vindt er momenteel een ongekende opwekking plaats in het land