Een eerlijke en soms confronterende inkijk in de praktijk rond het levenseinde

Recensie 28 augustus 2024 Yvonne Geuze-van Horssen
Yvonne Geuze-van Horssen
Yvonne Geuze-van Horssen

Cathelijne Verboeket-Crul is verpleegkundig specialist palliatieve zorg en werkzaam in een hospice. Vanuit deze expertise biedt zij ook in de thuissituatie zorg aan patiënten in de palliatieve (terminale) fase. Met het boek ‘Het leven loslaten’ wil de auteur laten zien hoe mensen omgaan met de naderende dood en de wijze waarop ze hun leven in de laatste weken of dagen vormgeven. Op een heel eerlijke, beeldende en soms confronterende wijze krijgt de lezer een inkijkje in de praktijk rond het levenseinde. En dat laat je niet koud.

Er komen verschillende verhalen van stervende mensen voorbij, met elk een eigen hoofdthema. Het ene hoofdthema is bekender dan het ander, maar interessant is dat ieder thema steeds een vernieuwend of opscherpend element bevat.

Zo word je in het eerste hoofdstuk meegenomen in het stervensverhaal van mevrouw Zundert, die samen met haar zorgverleners nadenkt over de houding waarin zij wil sterven. Ook wordt, met oog voor de mystiek, aandacht geschonken aan spirituele levenseinde-ervaringen. Het thema ‘intimiteit & seksualiteit’ komt ook aan bod, waarbij eerlijk geschreven wordt over de handelingsverlegenheid die de auteur en haar collega’s rond dit thema voelden. In het boek lees je over mooie contacten tussen zorgverleners en patiënten, maar ook de moeizame contacten worden besproken. Een verhaal over een patiënte tijdens de coronacrisis ontbreekt daarbij niet. Voor allen die tijdens deze periode zorg droegen voor een ander, zullen de beschreven dillema’s herkenning oproepen. De morele stress onder zorgverleners wordt heel tastbaar.

Op een heel eerlijke, beeldende en soms confronterende wijze krijgt de lezer een inkijkje in de praktijk rond het levenseinde.

Stervenswijzen
Het natuurlijke sterven heeft in dit boek de meeste aandacht. Daarbij wordt duidelijk dat het proces van loslaten kan leiden tot persoonlijke groei en innerlijke vrede. Bij het lezen van dit boek zou je iedereen wel hospicezorg gunnen, want de liefde van de zorgverleners voor patiënt en naasten spat uit dit boek. Een vraag die wel beklijft, is of iedereen zo’n vredig sterven kent als hier de boventoon voert. Is dit boek representatief voor de hospicezorg? Is dit de ervaring van de auteur? Is dit één blik op de werkelijkheid?

Ethische vragen
Ook het proces waarin iemand bewust kiest om te stoppen met eten en drinken komt aan bod. Hoewel de ambivalente gevoelens van zorgverleners hierbij benoemd worden, zou het boek versterkt kunnen worden door, bijvoorbeeld in een kader, meer beschouwing rond ethische kwesties te geven. Over het feit dat een vrijwilliger het onmenselijk vindt dat er geen appelsap wordt gegeven terwijl mevrouw daarom riep, wordt enkel gezegd dat vrijwilligers nog beter meegenomen zouden moeten worden in het proces. Dat bevredigt niet. Ruimte voor ethische reflectie zou in lijn zijn met de boeiende informatieve blokjes die nu al, tussen de ervaringsverhalen door, aanwezig zijn in het boek. In zo’n blok zou dan ook meer reflectie gegeven kunnen worden op de situatiebeschrijvingen van euthanasie of op de stijgende cijfers van palliatieve sedatie.

Wijsheid
De ervaringsverhalen brengen tips, adviezen en wijsheden heel dicht bij de lezer. Soms wordt uitgelegd waarom een verpleegkundige op een bepaalde wijze handelt en geeft dat een mooi inzicht, bijvoorbeeld bij de uitspraak: ‘patiënten voelen zich in hun eigenheid erkend als zorgverleners oog hebben voor dingen die hen uniek maken’.

De inhoud kan daardoor confronterend zijn en emoties oproepen. Tegelijkertijd biedt het ook veel leerzame wijsheden.

Ook uitspraken van patiënten krijgen een plek. Deze bevatten soms bijzondere wijsheden, waarbij ook het houvast dat men in religie vindt, genoemd wordt. Dit alles zorgt ervoor dat je als lezer op een heel natuurlijke wijze opgescherpt en gevoed wordt, zonder dat het voelt als een lesboek.

Het boek bespreekt een kwetsbaar thema. De inhoud kan daardoor confronterend zijn en emoties oproepen. Tegelijkertijd biedt het ook veel leerzame wijsheden en een goede inkijk in de praktijk rond het sterven. Wel is het nodig dat een lezer zelf ook een kritische en reflecterende houding aanneemt rond bepaalde casussen. De auteur is vooral beschrijvend, maar niet beschouwend.

Het boek leest makkelijk weg en is een aanrader. Voor iedereen, maar zeker voor mensen zelf die weten dat hun levenseinde nadert, die werkzaam zijn in de palliatieve zorg of zorg verlenen aan een naaste waarbij het levenseinde in zicht is.

Bovenstaande recensie is geschreven door Yvonne Geuze-van Horssen. Zij is gezondheidswetenschapper en beleidsadviseur bij NPV-Zorg voor het leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#362 Jeffrey & Ton van der Schans over het GerGem-curatorium en het predikantentekort
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Russische autoriteiten sluiten kerk
Persbericht

Russische autoriteiten sluiten kerk in Koerganinsk

Op 16 mei 2025 hebben de autoriteiten in Koerganinsk, een stadje in het zuiden van Rusland, de gemeente van de niet-geregistreerde baptisten verboden om diensten te houden en de deur van het gebouw verzegeld. De reden hiervoor is dat de gemeente 's z

Franklin Graham
Nieuws

Evangelist Franklin Graham komt naar Berlijn: "Europa wordt duister continent"

Van 27 tot en met 30 mei vindt in Berlijn de grootste bijeenkomst over christelijke evangelisatie in 25 jaar plaats. De Billy Graham Evangelistic Association (BGEA) organiseert dan het European Congress on Evangelism, speciaal gericht op christelijke

Andries Knevel
Podcast

Gaan Bijbelse profetieën in vervulling in Israël? Andries Knevel antwoordt

Bijna vijftig Joden uit Frankrijk zijn onlangs aangekomen in Israël, op de vlucht voor het toenemende antisemitisme in hun thuisland. Een christelijke organisatie financierde de reis, vanuit een verlangen om Bijbelse profetieën te vervullen. Is dit t

Rose Docherty
Nieuws

Schotse vrouw (74) bereid om gevangenis in te gaan na arrestatie bij abortuskliniek

De 74-jarige Rose Docherty uit Schotland is bereid de gevangenis in te gaan. Ze bood vrouwen hulp aan bij een abortuskliniek. Dat schrijft Christian Today. Ze werd als eerste gearresteerd onder de nieuwe omstreden wet die stille aanwezigheid rond abo

Ds. M. Klaassen
Video

Ds. Klaassen wijst op hoofdzaak die alle kerken met elkaar gemeen hebben

Nederland kent veel verschillende kerken en soms zijn de verschillen tussen kerken ook levensgroot. Want spreek je bijvoorbeeld van het avondmaal of de mis? En biedt de Bijbel wel of geen ruimte voor vrouwelijke ambtsdragers? Ondanks al die verschill

Ron Jans
Video

Deze evangelist deelt Jezus' boodschap met voetbaltrainer Ron Jans

"God was voor mij een vaag concept. Tijdens een latere zoektocht heb ik Jezus gevonden", zo vertelde evangelist Huib Rommers. Op straat sprak hij met Ron Jans, trainer van de voetbalclub FC Utrecht, over de blijde boodschap van Jezus Christus. "Relig

Kinderdoop vs. geloofsdoop
Nieuws

Hoofdredactie RD: 'Wie zich opnieuw laat dopen, minacht Gods belofte'

De groeiende belangstelling voor de geloofsdoop binnen de reformatorische gezindte zorgt voor spanningen in kerken en gezinnen. Volgens de hoofdredactie van het Reformatorisch Dagblad is deze ontwikkeling niet slechts een verschil van inzicht, maar e

Joke
Getuigenis

Een ingrijpende geloofsreis: God liet Joke niet in de steek

Ik ben in Apeldoorn opgegroeid met mijn moeder en oma. Mijn vader was er toen al niet meer, tijdens de zwangerschap is mijn vader overleden door een val van de trap. Dat was verschrikkelijk voor mijn moeder. Mijn moeder besloot daarom bij mijn oma in

Meerartikelen

Ton van der Schans
Interview

Waarom deze week duizenden ogen gericht zijn op de GerGem

Deze week verkeren de Gereformeerde Gemeenten (GerGem) enkele dagen in spanning. Van maandag tot en met woensdag wordt er vergaderd over de Theologische School. Welke rol speelt iemands bekeringsverhaal wanneer hij bij het curatorium verschijnt? Waar

Ds. G. J. Post
Video

CGK-predikant over veranderingen rond identiteit: "Vandaag moet je zelf bepalen wie je bent"

“Tien jaar geleden wist je bij een geboorte: het is een jongetje of een meisje. Maar in de wereld van vandaag is dat slechts een voorlopige conclusie", aldus ds. G. J. Post. In een recente preek schetste de CGK-predikant dat iemands biologische gesla

Hans van Vuuren
Video

Terugkijken: Hans van Vuuren blikt vooruit op de Psalmendag

Vandaag (17 mei) organiseert Groot Nieuws Radio op themakanaal Blijde Klanken weer een Psalmendag. Van acht uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds zijn alle 150 psalmen te horen. Dit jaar is het extra bijzonder omdat Blijde Klanken op 17 mei ook drie

Anne-Mareike Schol-Wetter
Interview

Helft Nederlanders staat sceptisch tegenover de Bijbel: Bijbelwetenschapper reageert

Bijna de helft van de Nederlanders staat sceptisch of zelfs vijandig tegenover de Bijbel. Dat blijkt uit het onlangs verschenen Patmosonderzoek. Daarnaast lezen steeds minder Nederlanders nog uit de Bijbel. Tegelijkertijd is er onder jongeren wél spr

Rianne Versteeg-Aantjes
Boekfragment

Zwanger? Laat je leiden door Gods Geest bij elke keuze

Zwangerschap is bij uitstek een tijd om je te laten inspireren door God. Een tijd om stil te staan bij Zijn plan voor jouw leven en dat van je kindje. Een tijd om Gods Geest uit te nodigen in je hart en hoofd, zodat je de keuzes die je moet maken in

Dr. C. A. van der Sluijs
Column

Nostalgie nam plaats in van waarachtige vreeze des Heeren

Wat is er toch aan de hand de laatste weken? Het lijkt wel of ons land bezet werd door nieuwe vreemde machten. De euphorie kende geen grenzen. Gewezen EO-coryfeeën waren buiten zichzelf bij het zien van de witte rook boven het Vaticaan. En de massa o

Ds. L. W. den Boer
Nieuws

Hervormde gemeente Bergambacht brengt beroep uit op ds. L. W. den Boer

Ds. L. W. den Boer (foto) denkt de komende weken na over een mogelijk vertrek uit Goedereede. De hervormde predikant heeft een beroep uit Bergambacht ontvangen. In de Laurentiuskerk (Wijk B) moet Den Boer de opvolger worden van ds. P. Wijnberger die

Acteur die Filippus speelt
Nieuws

Hitserie The Chosen maakt zich op voor 'emotionele' zesde seizoen

Reza Diako, die de apostel Filippus speelt in de populaire serie The Chosen, blikt vooruit op seizoen zes. Volgens de acteur wordt het een intens en emotioneel hoofdstuk in het levensverhaal van Jezus. “Het wordt pijnlijk. Het wordt moeilijk", zegt D

Duitse kerk
Nieuws

Onderzoek: Meerderheid Duitsers gelooft slechts in twee geslachten

Uit een recent onderzoek van INSA-Consulere, uitgevoerd in opdracht van het christelijke persbureau IDEA, blijkt dat 62 procent van de Duitsers gelooft dat er slechts twee geslachten zijn: man en vrouw. Het onderzoek werd tussen 9 en 12 mei gehouden

Robert Morris
Nieuws

Voormalig leider megakerk eist miljoenen euro’s na beschuldigingen seksueel misbruik

Voormalig voorganger Robert Morris van megakerk Gateway Church in Texas heeft na zijn vertrek miljoenen euro’s aan pensioenuitkering geëist. De kerk weigert echter zijn eisen in te willigen, blijkt uit rechtbankdocumenten die deze week zijn ingediend

pakistan
Nieuws

Christelijke arbeider gemarteld en vermoord in Pakistan: "Ze sloegen hem met ijzeren staven"

Deze week overleed de 35-jarige katholieke dagloner Kashif Masih. Hij werd zwaar gemarteld door een groep mannen, onder wie een voormalige politieagent. De mishandeling zou zijn begonnen na een beschuldiging van diefstal van een mobiele telefoon. Dat

Jan van den Bosch
Column

Niet het Witte Huis maar het kruis moet weer belangrijk worden

Focus niet op het Witte Huis, maar op het kruis, zo roept Jan van den Bosch op in zijn nieuwe column. In kerken en bij christenen gaat het in de Verenigde Staten vaak over Donald Trump, maar dat is de verkeerde focus. Het moet weer over het evangelie