Een eerlijke en soms confronterende inkijk in de praktijk rond het levenseinde

Recensie 28 augustus 2024 Yvonne Geuze-van Horssen
Yvonne Geuze-van Horssen
Yvonne Geuze-van Horssen

Cathelijne Verboeket-Crul is verpleegkundig specialist palliatieve zorg en werkzaam in een hospice. Vanuit deze expertise biedt zij ook in de thuissituatie zorg aan patiënten in de palliatieve (terminale) fase. Met het boek ‘Het leven loslaten’ wil de auteur laten zien hoe mensen omgaan met de naderende dood en de wijze waarop ze hun leven in de laatste weken of dagen vormgeven. Op een heel eerlijke, beeldende en soms confronterende wijze krijgt de lezer een inkijkje in de praktijk rond het levenseinde. En dat laat je niet koud.

Er komen verschillende verhalen van stervende mensen voorbij, met elk een eigen hoofdthema. Het ene hoofdthema is bekender dan het ander, maar interessant is dat ieder thema steeds een vernieuwend of opscherpend element bevat.

Zo word je in het eerste hoofdstuk meegenomen in het stervensverhaal van mevrouw Zundert, die samen met haar zorgverleners nadenkt over de houding waarin zij wil sterven. Ook wordt, met oog voor de mystiek, aandacht geschonken aan spirituele levenseinde-ervaringen. Het thema ‘intimiteit & seksualiteit’ komt ook aan bod, waarbij eerlijk geschreven wordt over de handelingsverlegenheid die de auteur en haar collega’s rond dit thema voelden. In het boek lees je over mooie contacten tussen zorgverleners en patiënten, maar ook de moeizame contacten worden besproken. Een verhaal over een patiënte tijdens de coronacrisis ontbreekt daarbij niet. Voor allen die tijdens deze periode zorg droegen voor een ander, zullen de beschreven dillema’s herkenning oproepen. De morele stress onder zorgverleners wordt heel tastbaar.

Op een heel eerlijke, beeldende en soms confronterende wijze krijgt de lezer een inkijkje in de praktijk rond het levenseinde.

Stervenswijzen
Het natuurlijke sterven heeft in dit boek de meeste aandacht. Daarbij wordt duidelijk dat het proces van loslaten kan leiden tot persoonlijke groei en innerlijke vrede. Bij het lezen van dit boek zou je iedereen wel hospicezorg gunnen, want de liefde van de zorgverleners voor patiënt en naasten spat uit dit boek. Een vraag die wel beklijft, is of iedereen zo’n vredig sterven kent als hier de boventoon voert. Is dit boek representatief voor de hospicezorg? Is dit de ervaring van de auteur? Is dit één blik op de werkelijkheid?

Ethische vragen
Ook het proces waarin iemand bewust kiest om te stoppen met eten en drinken komt aan bod. Hoewel de ambivalente gevoelens van zorgverleners hierbij benoemd worden, zou het boek versterkt kunnen worden door, bijvoorbeeld in een kader, meer beschouwing rond ethische kwesties te geven. Over het feit dat een vrijwilliger het onmenselijk vindt dat er geen appelsap wordt gegeven terwijl mevrouw daarom riep, wordt enkel gezegd dat vrijwilligers nog beter meegenomen zouden moeten worden in het proces. Dat bevredigt niet. Ruimte voor ethische reflectie zou in lijn zijn met de boeiende informatieve blokjes die nu al, tussen de ervaringsverhalen door, aanwezig zijn in het boek. In zo’n blok zou dan ook meer reflectie gegeven kunnen worden op de situatiebeschrijvingen van euthanasie of op de stijgende cijfers van palliatieve sedatie.

Wijsheid
De ervaringsverhalen brengen tips, adviezen en wijsheden heel dicht bij de lezer. Soms wordt uitgelegd waarom een verpleegkundige op een bepaalde wijze handelt en geeft dat een mooi inzicht, bijvoorbeeld bij de uitspraak: ‘patiënten voelen zich in hun eigenheid erkend als zorgverleners oog hebben voor dingen die hen uniek maken’.

De inhoud kan daardoor confronterend zijn en emoties oproepen. Tegelijkertijd biedt het ook veel leerzame wijsheden.

Ook uitspraken van patiënten krijgen een plek. Deze bevatten soms bijzondere wijsheden, waarbij ook het houvast dat men in religie vindt, genoemd wordt. Dit alles zorgt ervoor dat je als lezer op een heel natuurlijke wijze opgescherpt en gevoed wordt, zonder dat het voelt als een lesboek.

Het boek bespreekt een kwetsbaar thema. De inhoud kan daardoor confronterend zijn en emoties oproepen. Tegelijkertijd biedt het ook veel leerzame wijsheden en een goede inkijk in de praktijk rond het sterven. Wel is het nodig dat een lezer zelf ook een kritische en reflecterende houding aanneemt rond bepaalde casussen. De auteur is vooral beschrijvend, maar niet beschouwend.

Het boek leest makkelijk weg en is een aanrader. Voor iedereen, maar zeker voor mensen zelf die weten dat hun levenseinde nadert, die werkzaam zijn in de palliatieve zorg of zorg verlenen aan een naaste waarbij het levenseinde in zicht is.

Bovenstaande recensie is geschreven door Yvonne Geuze-van Horssen. Zij is gezondheidswetenschapper en beleidsadviseur bij NPV-Zorg voor het leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#360 Gerdien Lassche en ds. M. Messemaker over LHBTI en refoscholen
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Proponent J. P. Bredenhoff
Video

Prop. J. P. Bredenhoff wijst op listige werkwijze satan om christenen van het avondmaal te houden

"Die tegenstander wijst op de omstandigheden en zegt: 'Het wordt helemaal niks.' Maar u moet niet op de omstandigheden letten, maar op de Heere", aldus proponent J. P. Bredenhoff. In een recente preek vertelde de hervormde proponent op welke listige

Jan de Wit
Video

Terugkijken: Jan de Wit beantwoordt Refoweb-vragen

Jan de Wit, voormalig docent Engels en godsdienst, is tegenwoordig voltijds theologiestudent aan het Hersteld Hervormd Seminarie en pastoraal medewerker in diverse hersteld hervormde gemeenten. Op Refoweb beantwoordt hij regelmatig geloofsvragen van

Psalmen Challenge
Podcast

Psalmen Challenge: in deze podcast bespreken christenen Psalm 68

Symfonie van het hart is de psalmenchallenge die jou voorziet van alles wat je nodig hebt om het hele psalmenboek uit de Bijbel door te gaan. Teun van der Leer, Remko Ongersma en Peter Kruijt, de initiatiefnemers van de Psalmen Challenge, bespreken s

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Vrijheid is geen vrijbrief om te doen en te laten wat je wilt"

'Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde.' In 2023 was dit Bijbelvers uit Galaten 5 de meest gelezen Bijbeltekst op de site van het Nederlands B

Ds. Bram Beute
Column

Zet je je in voor vrijheid of blijf je slaaf van je telefoon?

Vrijheid heeft een hoge prijs. We gedenken deze dagen de mensen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. En we realiseren ons: vrijheid is niet goedkoop. Maar wat geven wij nú voor onze vrijheid? Vrijheid komt en blijft niet vanzelf. Zonder i

Dr. Wim Dekker
Interview

Theoloog Wim Dekker: “Ontkenning van drie-eenheid is ernstig”

“We helpen het gesprek met moslims niet verder wanneer we de leer van de drie-eenheid tussen haakjes zetten. We moeten in eerste instantie niet die leer gaan verdedigen, maar duidelijk maken wat ermee bedoeld is”, stelt dr. Wim Dekker. Het is de theo

Johan Vink
Verdieping

Het gebed speelt een grotere rol in het Koninkrijk dan we ons realiseren

In de Bergrede legt Jezus een aantal keren de nadruk op datgene wat in het verborgene gebeurt. Dat gaat over bidden, vasten, geven en het verzamelen van een schat in de hemel. John Wimber, de pionier van de Vineyard beweging zei dat hij wilde functio

Kantoorpand Christenen voor Israël
Nieuws

Vonnis in zaak bekladding kantoor Christenen voor Israël uitgesteld

De rechtbank in Arnhem heeft het vonnis uitgesteld in een strafzaak rond bekladdingen op en bij het kantoor van Christenen voor Israël (CvI) in Nijkerk. Dat meldt het Reformatorisch Dagblad. Vijf personen worden ervan verdacht betrokken te zijn gewee

Meerartikelen

Abortuspillen
Nieuws

Schreeuw om leven stuurt brandbrief naar kerken vanwege stijgende abortuscijfers

Met een dringende oproep heeft Schreeuw om leven een brandbrief gestuurd aan alle kerken in Nederland. Directeur Arthur Alderliesten vraagt daarin aandacht voor het stijgende aantal abortussen en roept de christelijke gemeenschap op om actief op te k

Ds. B. Terlouw
Nieuws

Ds. E. de Fouw aanvaardt beroep uit Ede en verlaat Den Haag

De Evangelisch-Lutherse Gemeente Ede (PKN) mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. E. de Fouw (foto) heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In Ede wordt De Fouw de opvolger van ds. L. van Zanden die in 2023 vertrok. De Fouw is sinds septemb

Southern Baptist Convention
Nieuws

Grootste protestantse kerkverband van Amerika ziet ledental dalen, maar doopcijfers en kerkgang stijgen

De Southern Baptist Convention (SBC), het grootste protestantse kerkgenootschap van Amerika, heeft opnieuw een daling in ledenaantal gemeld. Tegelijkertijd stijgt het aantal dopelingen én bezoekers bij de kerkdiensten, zo blijkt uit een nieuw rapport

President Donald Trump
Nieuws

Kerken dagen regering-Trump voor rechter: ‘Bescherm onze gebedshuizen tegen immigratierazzia's'

Een groep kerken en religieuze organisaties heeft een rechtszaak aangespannen tegen de regering-Trump, omdat die het verbod op immigratierazzia’s in kerken en andere ‘heilige locaties’ heeft ingetrokken. Dat schrijven diverse media. De kerken willen

Jan van den Bosch en Lex Paleaux
Video

Schrijver en columnist Lex Paleaux zondag te zien in Hour of Power

Komende zondag is schrijver en columnist Lex Paleaux te zien in Hour of Power. Paleaux groeide op in een christelijk gezin, maar vond zijn eigen geloofsweg. Ondanks traumatische ervaringen in zijn leven liet hij God niet los. Of God hem niet? Een lev

Vrouw die voor abortus kiest
Nieuws

Nieuw rapport: ‘Abortuspil leidt tot ernstige gezondheidsproblemen bij één op de tien vrouwen’

Een nieuw rapport roept op tot herinvoering van strengere veiligheidsmaatregelen voor de abortuspil, nadat uit nieuwe data blijkt dat ruim tien procent van de vrouwen gezondheidsproblemen ervaart na het gebruik van het middel. Christelijke organisati

vriendschap
Dagelijks leven

Refoweb-vragensteller: 'Hoe gaan wij om met ongelovigen?'

'In Mattheüs 11:19 wordt Jezus een vriend van tollenaren en zondaars genoemd. Hij at en dronk met ze. Aan de andere kant wordt in Jakobus gezegd dat vriendschap met de wereld vijandschap tegen God is. En zo zijn er meer teksten die daartegen waarschu

Koningsdag
Persbericht

1600 bezoekers vieren feest voor God op het Crown Event in Hardinxveld

Afgelopen zaterdag stroomden maar liefst 1600 bezoekers uit de Alblasserwaard en omstreken samen op het Crown Event, georganiseerd door De Donk Ministries. Het werd een feest van geloof, hoop en blijdschap voor alle generaties. Hele families genoten

Joël, Ube en Bagtowar
Video

Een historische Jezus: feit of fictie? Christenjongeren in gesprek

In deze aflevering van ChristenDOM? gaan Joël, Ube en Bagtowar in gesprek over de vraag 'heeft Jezus bestaan?'. Is zijn bestaan te bewijzen met historische feiten, naast de Bijbel zelf? Dit en nog veel meer kun je zien in deze aflevering, onderdeel v

De Wereld Rond
Podcast

Zendingswerker Siglinda Walraven deelt ervaringen in podcast

In de nieuwste podcastaflevering van 'De Wereld Rond' is Siglinda Walraven te gast. Samen met haar man Frederic werkte ze van 1995 tot 2009 als zendeling in Kameroen. Daar hielden zij zich bezig met evangelisatie, Bijbels onderwijs en gemeentestichti

cvi
Nieuws

CvI-bijeenkomst in Roosendaal zonder problemen verlopen

De studiebijeenkomst van Christenen voor Israël in Roosendaal is donderdagavond rustig en zonder problemen verlopen. Vooraf hield men er rekening mee dat er opnieuw problemen met demonstranten zouden ontstaan, aangezien een moslimorganisatie vooraf m

Bijbel
Nieuws

Wereldwijd onderzoek: Nederlanders lezen nauwelijks meer de Bijbel

De wereld leest de Bijbel, maar Nederland doet dat steeds minder. Dat blijkt uit het wereldwijde Patmosonderzoek van onderzoeksbureau Gallup, uitgevoerd in opdracht van het Brits Bijbelgenootschap. In 85 landen werden ruim 91.000 mensen bevraagd over