Radicale woorden van Jezus: stelt Hij in de Bergrede absolute morele eisen?

Preekverslag 4 mei 2023 Jan-Jaap van Peperpstraten
Jan-Jaap van Peperpstraten

We kunnen de krant niet openslaan of de computer aanzetten of we krijgen te maken met 'nepnieuws': vervalste nieuwsberichten die mensen er toe moeten brengen vóór het ene of tegen het andere te zijn. Of erger nog, er worden allemaal rare complottheorieën gedeeld die er soms zo overtuigend uitzien dat je niet meer goed weet wat nu waarheid is en wat leugen.

Het helpt dan ook niet dat de overheid zelf ook vaak niet de waarheid wil zeggen, door bijvoorbeeld slecht nieuws niet bekend te willen maken of dossiers geheim te houden (of 'kwijt te raken') zodat de waarheid niet meer achterhaald kan worden.

Het is misschien niet overdreven om te zeggen dat we in crisis zijn. Onze samenleving ondergaat een Crisis van de Waarheid, en die zit heel diep.

Op de universiteiten lopen al heel lang geleerde mensen rond die zeggen dat er helemaal geen waarheid bestaat, er zijn alleen maar verhalen, en je kan niet zomaar zeggen dat het ene verhaal 'beter' is dan het andere.

Tegelijkertijd beseffen we ook dat we niet zonder kunnen en ik las een tijd geleden dat de overheid wil dat mensen allerlei eden gaan afleggen. Een eed waarin je belooft dat je de waarheid zal vertellen en integer gaat zijn. En dus is er een bankierseed, misschien straks een journalisteneed en… nou ja, we zullen wel zien wat ze gaan verzinnen. En dat allemaal met de beste bedoelingen! We vinden de waarheid, en integriteit zulke belangrijke waarden dat we er als het ware een heg omheen planten, om deze te beschermen. Om dat kwetsbare plantje van de waarheid staat dan een stevige heg van een managers-eed, of een of ander protocol.

Maar ja, een geharde leugenaar taalt er niet om, om twee vingers in de lucht te steken en met uitgestreken gezicht 'dat zweer en beloof ik' te zeggen terwijl hij of zij er niets van meent. Daar sta je dan. Met je eed.

Soms wordt de Bergrede op zo'n manier gelezen dat er gezegd wordt dat Jezus een soort anarchist is; maar dat kan alleen als je Mattheus 5:17-19 overslaat.

En dan horen we de radicale woorden van Jezus, een stuk van de Bergrede dat absolute morele eisen lijkt te stellen. De context van de Bergrede is Jezus’ oproep aan het volk van God om volmaakt te zijn zoals de Vader volmaakt is. Zelfs tot op het punt dat als een lichaamsdeel ons tot zonde verleid we het zouden moeten uitrukken. Je zou als aanvulling van die passage het woord kunnen toevoegen, ā€œals je vingers een nepnieuwsbericht willen tikken, hak ze af".

De Bergrede kan voor ons moeilijk te begrijpen zijn. Misschien ook wel omdat wij in onze huidige tijd weinig aandacht hebben voor literatuur, hebben we geleerd alles heel letterlijk te nemen. Maar als we de Bergrede alleen maar letterlijk lezen dan veranderen we die prachtige boodschap in woorden die niet alleen onbegrijpelijk maar zelfs afstotend zijn. Dan denken we dat de Bergrede gaat over zelfverminking of andere monsterlijke dingen.

We moeten dus op een ander niveau naar deze tekst kijken, en naar wat Jezus werkelijk zegt om zo tot een dieper begrip te komen van wat de waarheid voor ons betekent.

Allereerst is het belangrijk om te beseffen dat Jezus niet gekomen is om de Wet op te heffen. Hij bevestigt de Torah, de Wet van het Joodse volk volledig. Soms wordt de Bergrede op zo'n manier gelezen dat er gezegd wordt dat Jezus een soort anarchist is; maar dat kan alleen als je Mattheus 5:17-19 overslaat. De wet geldt, zegt Jezus, en daarmee gelden dus ook alle regels die voor het Joodse volk golden aangaande het publieke recht en de politieke autoriteit.

Dus als iemand zegt, (met Tolstoj in de hand), dat er volgens Jezus geen politie mag zijn, en geen rechtbank, dan mag u vriendelijk blijven kijken naar die meneer of mevrouw, maar die heeft dus geen gelijk. Dat staat er niet.

De Bergrede breekt de wet niet af maar herstelt de morele visie die aan de Wet ten grondslag ligt.

Dat inzicht brengt veel met zich mee, want de Joodse wet staat het zeker toe om een eed te zweren. Het lichtzinnige zweren wordt in het Oude Testament scherp veroordeeld (het verhaal van de rechter Jefta in het boek Rechters geldt als afschrikwekkend voorbeeld) maar nooit heeft Ć­emand het zweren van een eed verboden. Niet in het Oude Testament, niet in het Nieuwe. Ook de vroege christenen hebben dat nooit zo begrepen. Dat lijkt wat in tegenspraak te zijn met wat de Bergrede zo aan de oppervlakte lijkt te zeggen.

Tegelijkertijd is de Joodse Wet duidelijk: hoewel je de waarheid mag bekrachtigen met een eed wordt dit niet direct aangemoedigd en maar zeer zelden afgedwongen.

Ik heb maar ƩƩn voorbeeld gevonden van dat een eed verplicht is. In Numeri 5 en dat is een vrij raadselachtige tekst, waarin een vrouw die verdacht wordt van overspel een eed opgelegd kan worden als deel van een ritueel van waarheidsvinding. Maar dit is een zeer ambigue passage waar we helaas niet in detail op in kunnen gaan.

Maar het is om te zeggen: te pas en te onpas zweren is niet de weg die de Joodse Wet aanwijst. Integendeel. De Joodse wet staat het zweren van een eed toe, maar zegt er meteen bij dat het niet tegen iemand aangerekend moet worden als hij niet wenst te zweren. Dat laat ook mooi zien hoe de Bergrede in het verlengde ligt van de Wet. De Bergrede breekt de wet niet af maar herstelt de morele visie die aan de Wet ten grondslag ligt.

De Joodse Wet stelt de waarheid centraal, want God zelf is de Waarheid en de waarheid is dĆŗs heilig. Een eed bekrachtigt wat je zegt door God, de Bron van alle Waarheid aan te halen. Als we dat beseffen zien we ook hoe problematisch het is om het menselijke leven dicht te kitten met eden en beloftes. Als alle waarheid voortkomt uit God voegt een eed, die zich ook op God beroept, niets essentieels toe. Elk woord dat we spreken verbindt ons met God wanneer ons spreken gegrond is in de waarheid. Wanneer het voortkomt vanuit onze liefde tot de waarheid.

In de wereld van de Bijbel is het gesproken woord levend en vervuld van kracht. Het is ook geen toeval dat God de Zoon het Woord genoemd wordt.

Als regels, protocollen en eden een eigen leven gaan leiden dan nemen ze de plaats van die waarachtigheid in.

Dat is moeilijk voor te stellen in onze wereld waar wij zoveel gesproken en geschreven tekst genereren dat onze eigen woorden goedkoop geworden zijn, onderhevig zijn aan inflatie. Maar voor de schrijvers van de Bijbelboeken is dat onbegrijpelijk.

Het gesproken woord is levend, betrekt je hele persoon. Je bent het woord dat je geeft en een eed of belofte eenmaal gedaan is zo bepalend dat dat intrekken eigenlijk ondenkbaar is.

Je ja moet een ja zijn, en je nee een nee. Dat is het doel: dat je in je spreken en handelen de volmaaktheid van God nastreeft. Volmaakt betekent hier niet zondeloos, want dat gaan we nooit zijn in dit leven. Integendeel, volmaakt zijn betekent hier dat je op weg blijft gaan naar God: geestelijk blijft groeien. De harde absolute woorden die Jezus hier spreekt drukken uit dat je daar nooit klaar mee gaat zijn. We moeten niet letterlijk afscheid gaan nemen van lichaamsdelen.

Net zoals de Joodse Wet het zweren toestaat en het een enkele keer verplicht, zo geldt dat ook voor ons. Wij kunnen gevraagd worden een eed of belofte af te leggen. Bijvoorbeeld als we getuige zijn in een rechtszaak, of als we een bepaald ambt aanvaarden, of als je je ja-woord geeft in het gemeentehuis of de kerk dan leg je ook plechtige beloftes af. Dat zijn unieke en plechtige momenten. Het zijn uitzonderingen, en dat moeten ze blijven. Als je elke dag een eed moet zweren voor het uitoefenen van je dagelijkse bezigheden maak je je onderliggende woorden niet sterker maar zwakker.

Alle beloftes ter wereld en alle eden die je afleggen kan, alles wat je bij elkaar kan zweren, is geen vervanging voor waarachtigheid; is geen vervanging voor de liefde tot de waarheid.

Integendeel: als regels, protocollen en eden een eigen leven gaan leiden dan nemen ze de plaats van die waarachtigheid in. We denken dan, we hebben met al die eden een heg geplant om onze tuin om het plantje van de waarheid te beschermen. Maar als je niet uitkijkt wordt die heg zelf verstikkend onkruid dat wat goed en mooi is verdringt.

De waarheid is gegrond in God, en je kan niet van God houden zonder te geven om je medemens en hoeveel we ook zeggen, het woord is krachtig, ten goede of ten kwade.

Er is geen omweg om de waarheid heen. Er is geen omweg om integriteit heen. Er is geen omweg om ons hart heen. En uiteindelijk is er geen omweg om God heen. Alles wat we niet verinnerlijkt hebben kan niet van buiten af worden gereguleerd. Als wij niet goed willen zijn, is er uiteindelijk geen wet die ons goed kan maken. Zijn wij niet integer, is er geen eed die ons integer maakt. En elke keer dat je God nog eens heil-loos aanroept maakt de situatie alleen maar erger.

Je ja moet dus een ja zijn en je nee een nee. En we moeten dit zijn omdat we van de waarheid moeten houden. Omdat de waarheid altijd goed is. Omdat God zelf de Waarheid is, en omdat Jezus Christus het Woord is dat onder ons gewoond heeft. Hij het Woord van God, niet de Slogan van God.

Natuurlijk zijn wij ook zwakke mensen en komen in verleiding om de waarheid geweld aan te doen. Soms, heel soms, kunnen we in een tragische situatie komen waarin we alleen een keuze hebben tegen twee kwaden. Dat zijn vaak kritieke en dramatische situaties. Zoals in het buitenland, wanneer een boosaardig regime de waarachtigheid van hun burgers tegen hen wil gebruiken om hun vrienden of familie te vervolgen. In zulke situaties is liegen nog steeds niet goed, maar het alternatief is boosaardig.

Onder normale omstandigheden doen dergelijke situaties zich gelukkig niet voor.

Maar we mogen het ook niet omdraaien en triomfantelijk uitroepen: ik zeg wat ik wil, hoe kwetsend en naar het ook is, ā€œwant het Ć­s de waarheid dat ik dat vindā€. De waarheid is gegrond in God, en je kan niet van God houden zonder te geven om je medemens en hoeveel we ook zeggen, het woord is krachtig, ten goede of ten kwade.

Wat je zegt moet dus niet alleen feitelijk zijn, maar ook recht doen aan je naaste. Zoals een wijs man een zei, bij alles wat we zeggen mogen we ons afvragen:

1. Is het (feitelijk) waar?

2. Is het billijk wat ik zeg?

3. Bevordert het onderlinge samenleven?

4. Komt wat ik zeg iedereen ten goede?

Is het antwoord op alle vragen ja? Spreek dan vrijmoedig uit en zeg wat er op je hart ligt. Zo neen, dan kun je misschien beter nog even een en ander voor je houden.

Wat (en Wie) de Waarheid voor ons is, en hoe we die Waarheid het beste kunnen voortleven is een opdracht die ons hele leven bij ons blijft. Mogen wij steeds blijven groeien in het besef van de waarheid en leren leven uit die waarheid, tot zegen van allen om ons heen.

Amen.

Bovenstaande boodschap is afkomstig van priester Jan-Jaap van Peperstraten en is met toestemming overgenomen door Cvandaag. Klik hier om de website van Jan-Jaap van Peperpstraten te bezoeken.

Praatmee

Beluister onze podcast

#373 Jeffrey & Petra van de Weetering over Israƫl, de kerk en geloven vanuit de schuilkelder
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Ds. P. den Ouden
Preekverslag

Ds. Den Ouden over Gods soevereiniteit: ā€œNiet beredeneren, maar aanbidden"

"Als we over Gods soevereiniteit spreken, kunnen we dat nooit buiten Zijn Woord en belofte om doen. Dat betekent dus ook dat we niet over God mogen spreken zonder Christus", aldus ds. P. den Ouden. De hersteld hervormde predikant was eerder deze week

Gerry Velema
Column

Online ā€˜in de Heer’: lessen van Corrie ten Boom voor vandaag

Ben je ook online ā€˜in de Heer’? Als we deze vraag vandaag aan Corrie ten Boom zouden kunnen voorleggen, denk ik dat ze ons de volgende anekdote zou vertellen. Corrie ten Boom was eens in de DDR, waar ze wist dat ze zelfs op haar hotelkamer werd afgel

rechter
Nieuws

Predikant vergeeft vrouw die zijn vrouw en familie doodde met giftige lunch

Predikant Ian Wilkinson verloor in ƩƩn klap zijn vrouw, schoonzus en zwager door een vergiftigde maaltijd. In de rechtszaal sprak hij niet alleen zijn verdriet uit, maar ook woorden van vergeving richting de vrouw die hiervoor verantwoordelijk was. G

Rasanen
Nieuws

Finse christelijke politica in oktober voor Hooggerechtshof wegens haatzaaien

De Finse christelijke politica PƤivi RƤsƤnen moet zich opnieuw verantwoorden voor de rechter. 30 oktober dient haar zaak voor het Finse Hooggerechtshof. Ze wordt vervolgd wegens haatzaaien vanwege haar uitlatingen over homoseksualiteit. Het is de der

Johan Lock
Podcast

Schrijver Johan Lock: ā€œNeem het risico dat een kerk mag verdwijnenā€

Schrijver Johan Lock pleit voor een diepgaande herbezinning op de manier waarop kerken hun identiteit bewaren en hun toekomst vormgeven. In de Cvandaag podcast vertelt Lock over het durven loslaten van structuren als die niet langer bijdragen aan het

Ds. B. L. P. Tramper
Video

Waarom is er antisemitisme? Hervormde predikant antwoordt in preekfragment

Antisemitisme, oftewel Jodenhaat, bestaat al sinds mensenheugenis. Ook vandaag de dag steekt dit eeuwenoude fenomeen weer in alle hevigheid de kop op. Zeker na de afschuwelijke gebeurtenissen op 7 oktober 2023 en de oorlog die er sindsdien is tussen

zelfdoding
Dagelijks leven

Moeder met suĆÆcidale gedachten deelt noodkreet: ā€œMijn kinderen verdienen een andere moederā€

Een aangrijpende vraag in de vragenrubriek van Refoweb heeft opnieuw de kwetsbaarheid van psychisch lijden binnen christelijke gezinnen zichtbaar gemaakt. Een vrouw deelde openhartig hoe ze als kind ernstig getraumatiseerd raakte door fysiek geweld,

klaslokaal
Nieuws

Scholen in Texas moeten uiterlijk volgende week tien geboden ophangen

De Texaanse procureur-generaal Ken Paxton heeft scholen in vrijwel de hele staat opgedragen om uiterlijk volgende week de tien geboden in hun klaslokalen te tonen. Daarmee voert hij een nieuwe wet door die eerder dit jaar werd aangenomen, ondanks dat

Meerartikelen

Driedorp
Nieuws

Strijdbijl Driedorp voorlopig begraven: compromis tussen predikant en gemeente

De strijdbijl tussen de Vrije Hervormde Gemeente Driedorp en prof. dr. W. J. op ’t Hof lijkt voorlopig begraven. Het Reformatorisch Dagblad meldt dat beide partijen tot een compromis zijn gekomen en dat er een bemiddelingstraject gestart wordt. Dinsd

Bijbel
Video

Hoe kan de Bijbel Gods Woord zijn als mensen het schreven? Bekijk de video

Veel mensen vragen zich af: als de Bijbel door mensen is geschreven, hoe kan het dan het Woord van God zijn? En hoe verschilt dat van wat moslims over de Koran zeggen? In deze video van het Bijbelcentrum wordt ingegaan op deze vragen en ontdek je waa

Delise
Persbericht

Nieuwe single Delise: ā€œJij bent Mijn kunstwerkā€

Sinds vorige maand is het lied Kunstwerk van singer-songwriter Delise overal online te beluisteren. Het nummer was eerder al exclusief beschikbaar voor kopers van haar cd Verborgen verhalen (2024), maar is nu voor het eerst breed toegankelijk gemaakt

Nederland
Opinie

SGP, doe recht aan uw uitgangspunten in asielbeleid

Aan het debat over de asielnoodmaatregelenwet nam de SGP deel op basis van vier feitelijke onjuistheden. Dat strookt niet met de principes van de partij, zo stelt mr. J. G. de Beer in onderstaande opiniebijdrage.  De SGP geldt als een stabiele partij

Ds. W. Visscher
Preekverslag

Ds. Visscher stelt dat predikanten zielzorg nodig hebben: ā€œWerk kan ons opslokken"

ā€œZielen kunnen ziek en verwaarloosd zijn. Dat geldt voor gemeenteleden, maar ook voor ambtsdragers. Daarnaast legt het predikantsambt beslag op je hele denken en doenā€, aldus ds. W. Visscher. De GerGem-predikant sprak eerder deze week op de Haamstede

Jan Hoek en Mart-Jan Paul
Boekfragment

Gods openbaring is zuiver, maar niet adequaat

In verband met de menselijkheid en tijdbetrokkenheid van Gods openbaring wordt dikwijls het begrip accommodatio (aanpassing) gehanteerd. Dit kan op een verantwoorde manier gehanteerd worden, maar bij dit concept is nauwkeurige afbakening van de betek

cgk-synode
Nieuws

Betrokkenen reageren op CGK-rechtszaak: "Hopen op doorbraak"

Ze zaten dinsdag lijnrecht tegenover elkaar in de rechtszaal: de predikant en scriba van de Petrusgemeente in Broeksterwoude tegenover twee leden van het landelijke CGK-synodebestuur. De inzet: het afdwingen van een nieuwe synode. De directe betrokke

TIJS
Nieuws

Tijs van den Brink krijgt elfde plaats op CDA-lijst en gaat waarschijnlijk Tweede Kamer in

Tijs van den Brink (55) staat op de elfde plaats van de CDA-kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Daarmee is de kans reƫel dat de EO-coryfee ook daadwerkelijk in de Tweede Kamer terechtkomt. Ook Derk Boswijk staat hoog op de concept-kandidatenlijst d

John MacArthur
Nieuws

Emotionele zoon deelt tijdens herdenkingsdienst laatste woorden John MacArthur

De oudste zoon van de onlangs overleden predikant John MacArthur werd zichtbaar geƫmotioneerd toen hij zaterdag tijdens de herdenkingsdienst sprak over de bijna zestig jaar durende bediening van zijn vader. De dienst vond plaats in Grace Community Ch

pastor
Nieuws

Congolese voorganger in VS vastgezet door immigratiedienst: ā€œEen groot man van Godā€

De Amerikaanse immigratiedienst ICE heeft in de staat Maine een Congolese voorganger gearresteerd die al jaren actief was binnen lokale kerken. Pastor Michel Tshimankinda, oprichter van de jonge gemeente Restoration Church in South Portland, wordt va

Anne Borkent
Podcast

Anne Borkent wijst op gevaar van ongezond leiderschap in kerken

Pastor Anne Borkent groeide op binnen de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) en maakte later de overstap naar evangelische en charismatische gemeenten. Die overgang betekende voor hem aanvankelijk een bevrijding: "Ik dacht: nu breek ik met religie. Geen

Ds. J. R. van Vugt
Video

HHK-predikant wijst op dwaalleringen in de kerk rond zaligheid

In de gemeente van Kolosse deden zich een aantal dwaalleren voor, voornamelijk een mix van joods wetticisme, oosterse mystiek en Griekse filosofie. Dit zorgde ervoor dat de boodschap van het evangelie in het geding kwam. Paulus waarschuwt hier ook vo