‘Proefplekken’ in de kerk? Dat klinkt alsof er een hoop wordt geëxperimenteerd. En dat is ook zo. Sterker: dat zou vaker moeten gebeuren, vindt Erik Verwoerd. Als projectleider Proefplekken ziet hij namelijk wat voor moois er kan ontstaan als gemeenteleden oog krijgen voor mensen buiten hun eigen gemeenschap.

Zoekers
Proefplekken is een verzamelnaam voor pioniersplekken, diaconale presentieplekken, monastieke plekken en ‘kliederkerken’. Het doel van al deze plekken is dat de kerk verbinding maakt met de wijk of het dorp of met een bepaalde doelgroep, en dat gebouwd wordt aan een community met mensen die niet (meer) kerkelijk betrokken zijn. Zo’n pioniersplek is bijvoorbeeld het Christelijk Spiritueel Centrum in Hilversum. Erik: "Deze plek richt zich op spirituele zoekers. De pioniers zijn daarom ook bewust aanwezig op spirituele beurzen.”

Diaconale presentieplekken draaien om relaties met de wijk, om sámen met de mensen die gerechtigheid en barmhartigheid nodig hebben, te werken aan verandering. Erik noemt ‘Assen Bloeit’ als voorbeeld. "Het is omzien naar mensen die eenzaam zijn of moeite hebben de energierekening te betalen.”

Bij kliederkerken ontdekken alle generaties samen een bijbelverhaal en wordt er samen gevierd en gegeten. Voor mensen die verlangen naar eenvoud, bezinning of rust, zijn er monastieke plekken, denk aan Nijkleaster of aan christelijke leefgemeenschappen. Er gebeurt dus van alles en veel proefplekken doen (en zijn) ook van alles tegelijk.

Erik is zelf opgegroeid in een traditionele kerk en realiseert zich dat er in kerkelijk Nederland de laatste decennia veel verschoven is. Er zijn kerken die stabiel blijven of groeien, maar ook kerken die leden verliezen. Daarom vindt hij de proefplekken zo belangrijk: die trekken vaak mensen aan die zich niet (meer) thuis voelen in een kerk. "Als wij geloven dat het evangelie relevant is voor iedereen en als mensen niet naar ons komen, laten we dan gaan naar waar zij zijn.”

Onbegrip
Al op jonge leeftijd heeft hij zelf ervaren hoe het is om je niet thuis te voelen in de kerk. "Ik stelde veel kritische vragen. Het antwoord was vaak: ‘Zo staat het in de Bijbel.’ Ik had het gevoel dat ik niet serieus werd genomen.” Toen hij werkte als leraar en daarnaast Godsdienst-Pastoraal Werk studeerde, zag hij een vacature voor pionier in Zoetermeer. "Ik was verbaasd: Hè? Dít is wie ik ben!” Hij werd aangenomen, met als opdracht om vooral aan de slag te gaan met tieners. Na zeven jaar bezochten jaarlijks zo’n driehonderd tieners de activiteiten, zoals de tienerclubs, Youth Alpha, sportactiviteiten en een kookclub.

Toen zijn rol als pionier eindigde, ging hij werken bij de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk. "In die jaren als pionier heb ik geleerd: er is wél een plekje voor mij in de kerk. Maar ook: pionieren kan heel moeizaam zijn. Vanuit bestaande kerken is er regelmatig onbegrip en weinig steun. Kerkmensen vinden het soms moeilijk dat niet iedereen het christelijke geloof op dezelfde manier beleeft als zij. En heeft een kerk geldtekort, dan redeneren mensen al snel: ‘Waarom gaat er eigenlijk zoveel geld naar die pioniersplek? Tot nu toe heeft het geen extra kerkgangers opgeleverd.’

Het effect wordt vaak afgemeten aan bezoekersaantallen en geld. Maar de impact van pionieren kun je moeilijk in cijfers uitdrukken. De kwaliteit van het leven van mensen verbetert, bijvoorbeeld doordat ze een plek hebben waar ze praktische en pastorale steun krijgen. Doordat ze onderdeel worden van een gemeenschap en ergens bij horen. Doordat ze ervaren dat ze zelf ook iets bij te dragen hebben of doordat ze groeien in hun relatie met God en met mensen. Als kerk zou je grondhouding moeten zijn: wij hebben een roeping voor de wereld.”

En als er dan toch cijfers genoemd moeten worden: "Onderzoek in Engeland toont aan dat bij proefplekken honderd keer meer nieuwe mensen betrokken raken dan bij bestaande kerken. En bij al die proefplekken in Nederland zijn tienduizenden mensen betrokken.”

Veilige plek
Juist omdat hij weet hoe zwaar pionieren kan zijn, is hij blij dat hij als projectleider Proefplekken kan bijdragen aan het werk: "Op deze plek kan ik lokale pioniers ondersteunen, zodat zij kunnen leren van de ervaringen van anderen en weten dat ze er niet alleen voor staan. Zo lever ik een kleine bijdrage om het pioniersgedachtegoed te laten landen.”

Soms is hij zelf verrast dat hij dit werk doet. "Ik heb geprobeerd om van de kerk af te komen”, lacht hij. ,,Op mijn zestiende ben ik uit de kerk gestapt waar ik was opgegroeid. Ik geloofde wel dat God bestond, maar kon me er niet in vinden hoe Hij daar beleefd werd. Toen ben ik naar een andere gemeente gegaan en daarna een tijdje kerkloos geweest.”

Na zijn ontslag in Zoetermeer was hij ervan overtuigd: Ik ga nooit meer voor de Protestantse Kerk werken. "En nu doe ik dit werk. Het laat zien: God gaat soms andere wegen. Hier komen mijn competenties bij elkaar. Dit is mijn plekje in Gods koninkrijk.”

Tegenwoordig komt hij ook weer vaker in de kerk. "In deze gemeente zit van alles door elkaar, van vrijzinnig tot orthodox. We verschillen soms van mening over bepaalde thema’s, maar proberen toch een open gesprek te voeren en elkaar te begrijpen. Daar geniet ik van. Dat is ook wat ik graag wil: dat de kerk een veilige plek is waar je van elkaar mag verschillen, zodat je samen meer van God kunt ontdekken.

Vroeger dacht ik dat het vooral van mij afhing of mensen gingen geloven. Dat voelde regelmatig als last. Maar uiteindelijk is het God die levens verandert. Ik zie dat God al op heel veel plaatsen aan het werk is. En wij mogen onderzoeken hoe we daarbij als persoon en als kerk kunnen aanhaken. Dat werkt bevrijdend en geeft ook ruimte aan anderen. Het contact met christenen uit allerlei stromingen en met mensen die niet of anders geloven, heeft mijn beeld van God verbreed. Ook mensen die niets moeten hebben van het christelijk geloof of van God, moeten betrokken kunnen zijn bij een proefplek.”

Koers kiezen
Dat laatste vindt hij ook belangrijk voor de toekomst van de kerk. "Sommige mensen hebben het gevoel dat er voor hen geen plek is in de kerk. Bijvoorbeeld creatieve of ondernemende types, of mensen die veel vragen of een andere beleving hebben. Ik geloof dat het een kerk krachtiger maakt als die ruimte durft te geven aan verschillende typen mensen en belevingen. Iedereen heeft competenties om de kerk op te bouwen. Benut dat als kerk juist. Je kunt de ‘kleur’ van je kerk laten bepalen door het type mensen dat je in huis hebt. Kijk waar je kracht ligt. Stel, er zitten veel ondernemende mensen in de gemeente, dan kun je als kerk ook ondernemender worden. Of durf een heel activistische kerk te zijn. Wees niet bang om een koers te kiezen.”