Moeilijke Bijbelteksten: Waarom offerde Abraham voor Izak?

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over de vraag waarom Abrahams een ram offerde in plaats van Izak.
Iemand met niet alleen grote rijkdom, maar ook met een bijzondere geestelijke ‘bagage’ is er alles aan gelegen dit door te geven aan de volgende generatie van zijn nageslacht. Maar als zijn vrouw onvruchtbaar is, dan lijkt heel die nalatenschap in gevaar. Dat was de situatie waarin Abraham zich bevond. Niemand wil zijn nalatenschap overdragen aan mensen buiten de familie en zeker niet aan een vreemdeling (Gn 15:2).
God kende die situatie ook. Sterker, Hij was verantwoordelijk voor Abrahams ‘bagage’. Daarom handelde God uiteindelijk ten gunste van Abraham zodat hij een eigen zoon kreeg. Hij liet die geboorte aankondigen en dat die zoon Izak genoemd moest worden (17:19).
Gods beproeving van Abraham
Maar toen kwam er een dag waarop God Abraham aansprak over die zoon, over Izak. Hij moest hem meenemen naar een plaats en daar aan God brandofferen. Dit was een beproeving van Godswege (22:1). Opvallend is dat God het over een brandoffer (Hebr. ’olah) heeft, dat is een offer dat geheel aan God werd gewijd en was bedoeld om Hem te eren. Waarom zou God vragen om Hem zo te eren? Toch wist Abraham dat wat God aan hem gegeven had Hij ook weer mocht terugnemen (Job 1:21).
Izaks leeftijd
Izak kende God nog niet zo goed als zijn vader. Dat blijkt uit de vraag die hij onderweg naar de offerplaats stelde: ‘Waar is het offerdier voor het brandoffer?’ (22:7) Toen openbaarde Abraham zijn zoon wat er stond te gebeuren: ‘God zal Zichzelf voorzien van een offerdier voor het brandoffer, mijn zoon.’ Izak interpreteerde zijn vaders woorden blijkbaar als een kind. Hij vertrouwde volledig op zijn vader. Er staat dat dit hem geruststelde. Daardoor gingen zij eensgezind (Hebr. jachad) op naar de offerplaats.
Er zijn uitleggers, vooral rabbijnen, die om allerlei redenen beweren dat Izak een volwassen man was, maar als dat zo was dan zou Izak niet meer zo’n groot vertrouwen hebben gehad in zijn vader. Misschien zelfs ook niet in God. Izak laat in zijn vraag en reactie echter blijken de situatie niet goed te hebben ingeschat. Een volwassen Izak zou verontwaardigd hebben gereageerd. De kans dat er zomaar een offerdier op die berg zou zijn, was bijzonder klein.
Op de offerplaats bouwde Abraham een altaar van stenen. Opnieuw een aanwijzing dat Izak te jong was om zware stenen te sjouwen. Maar waarschijnlijk heeft hij zijn vader wel geholpen. Toen kwam het moment dat Izak als brandoffer gereed moest worden gemaakt en Izak laat alles over zich heen komen. Ook dat wijst erop dat Izak het als een spel heeft opgevat en zijn vader volledig vertrouwde. Dan staat er dat Abraham zijn zoon op het altaar legde. Hoe kan een oude man van over de 100 jaar een volwassen man op het altaar hebben gelegd?
Abraham wijdt zijn zoon
Pas op het moment dat Izak zijn vader het mes zag trekken om zijn keel door te snijden zal hij grote angst hebben gekregen. Toen pas begreep hij dat het geen spel was. Hij zou geofferd gaan worden. Maar op dat cruciale moment waarop Abraham definitief zijn zoon aan God wijdde, greep God in. Hij had gezien dat Abraham God boven alles lief had en Hem vreesde.
Christelijke uitleggers vergelijken dit met wat God, de Vader, de Here Jezus, Zijn Zoon, liet overkomen. Maar dat is appels met peren vergelijken. In de eerste plaats was de Here Jezus van oorsprong geen mens. Gods opdracht om Izak te offeren heeft niets te maken hebben met verlossing van de macht van satan, waarvoor de Here Jezus Zich liet martelen en doden. Aan satan gebonden mensen zijn immers niet in staat die macht over zichzelf te verbreken. Laat staan over anderen. Izaks offer had ook een Hebreeuwse setting en geen christelijke. Bovenal zou het beproeven van Gods liefde voor de Here Jezus onzinnig zijn. Kortom, er is geen relevant verband. Het lijkt er slechts op.
Het eigenlijke brandoffer
Toen zag Abraham, tegen de verwachting in, plotseling een ram die met zijn horens verstrikt was in het struikgewas. Abraham begreep meteen dat dit van Gods Hand zo geregeld was. Hij ving de ram, haalde Izak van het altaar en brandofferde de ram. Belangrijk zijn de woorden: ‘… in plaats van zijn zoon.’ (vs 13) Waarom is dit belangrijk? Op de eerste plaats is het opmerkelijk wat er gebeurde. Eigenlijk was, door het ingrijpen van Gods engel, het offeren afgeblazen. God was bevredigd in wat Hij had gezien. De beproeving was goed doorstaan. Waarom werd dan toch nog een brandoffer aan God gebracht? Deze kern van het gebeuren zien veel uitleggers over het hoofd.
In de Bijbel staat de ram meestal voor een brandoffer dat bij een ander offer werd gevoegd. Maar er was toch geen voorafgaand offer, want Izak werd niet geofferd? In dit geval was de ram echter een wijdingsoffer (Ex 29:22; Lv 8:22). Wie werd er dan gewijd? Niemand anders dan Izak. Er gebeuren dus twee dingen op die berg. Niet alleen ter beproeving van Abraham (feitelijk het wijden van Izak aan God in Abrahams hart), maar ook de fysieke wijding. Daarom kon de engel, in diens afkondiging namens God, tweemaal spreken over nageslacht (namelijk Izak): ‘Jouw nageslacht zal innemen de poort van zijn vijanden. In jouw nageslacht zullen alle natiën van de aarde worden gezegend …’ (Gn 22:17-18). Gods Verbondsbelofte aan Abraham (zijn geestelijke ‘bagage’) ging op dat moment over op Izak.
Abrahams afname
Het wordt nog opmerkelijker als blijkt dat Izak vanaf dat moment Abraham verliet, want er staat dat Abraham alleen terugkeerde en in Berseba verbleef (vs 19). Waar was Izak dan gebleven? Izak had een eerste grote ervaring gehad met God. Volgens sommige uitleggers vertrouwde Izak zijn vader niet meer nadat hij hem had geprobeerd te offeren. Dat is onzin en staat niet in de Bijbel. De vraag is of Izak de engel ook had horen spreken tegen Abraham. Waarschijnlijk wel.
In het vervolg van het boek Genesis neemt Abraham af in betekenis. Eerst stierf zijn vrouw Sarah (23:2) en dat gaf aanleiding voor het inrichten van een eigen graftombe.
Daarna bleek Abraham zich te realiseren oud te zijn (24:1). Hij wilde dat zijn zoon Izak nog voor zijn dood een vrouw had, zodat zijn hele nalatenschap doorgegeven werd aan een volgende generatie van zijn eigen nageslacht.
De nieuwe patriarch
Toen de door God gekozen vrouw naar Izak werd gebracht bleek hij in de Négév (het uiterste zuiden van het beloofde Land) te wonen (24:62). De offergebeurtenis lijkt van Izak dus een volwassen man gemaakt te hebben. Weer een argument dat hij dat eerst nog niet was. Hij was op zichzelf gaan wonen en zou Abrahams nalatenschap erven en voortzetten.
Praatmee