PKN-gemeenten lossen door middel van samenwerking problemen op: "Een dichte kerk gaat nooit meer open"

God 15 augustus 2022 PKN
Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet

De ene gemeente kan geen eigen predikant meer beroepen, de andere heeft nog maar 2 kerkenraadsleden en kan al lang geen dominee meer betalen. Door te gaan samenwerken lossen Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet deze problemen op. “Samenwerken spannend? Je kunt het doen zoals je wilt.”

Goeree-Overflakkee, een maandagavond in het vroege voorjaar van 2022. Een beetje onwennig zitten de kerkenraadsleden van hervormd Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet bij elkaar. Het is de eerste gezamenlijke kerkenraadsvergadering, voorafgaand aan het tekenen van een samenwerkingsovereenkomst waarin is vastgelegd dat beide gemeenten voortaan een gezamenlijke kerkenraad en predikant zullen hebben. Vertrekkend predikant Bert de Borst van Den Bommel breekt het ijs als hij een vergeeld krantenknipsel uit de Maas- en Scheldebode van 1891 tevoorschijn haalt en voorleest: “Den Bommel - Door de kerkenraad der Nederlandse Hervormde Gemeente is met combinatie der kerk te Stad aan ‘t Haringvliet tot herder en leraar beroepen: ds. W. den Hengst te Den Helder.” Het relativeert het toch wel wat beladen moment. “Het is helemaal niet nieuw wat we hier vanavond doen”, lacht hij. De toon is gezet: “Kunnen we de overeenkomst van toen niet gewoon uit de kast trekken?”

“Er wordt in deze tijd veel van mensen gevraagd, er moet al zoveel. In het weekend geven we prioriteit aan hobby’s en gezin.”

84 jaar
Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet zijn 2 van de 14 dorpen op het Zuid-Hollandse, overwegend christelijke eiland Goeree-Overflakkee. Nog niet eens zo lang geleden zaten de kerken hier vol. Maar ook op ‘Flakkee’ kun je niet langer om de ontkerkelijking heen. Ds. De Borst verklaart dat deels demografisch: “Mensen trekken weg van het eiland. Je ziet het aan de voorzieningen: ooit waren er hier in het dorp 2 supermarkten, nu is er alleen nog een bakker”, zegt hij. Een geestelijke factor ziet de predikant ook: “We hebben het te goed, we hebben God niet meer nodig.” Diaken Martijn Vennik uit Stad aan ‘t Haringvliet vult aan: “Er wordt in deze tijd veel van mensen gevraagd, er moet al zoveel. In het weekend geven we prioriteit aan hobby’s en gezin.”

Ds. Arie van der Maas, classispredikant van de classis Delta (Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden), ziet het beeld van Goeree-Overflakkee in zijn hele werkgebied terug. “Van de 170 protestantse gemeenten in mijn classis hebben er zo’n 70 een onderbezette kerkenraad. Nieuwe aanwas is er nauwelijks. Veel gemeenten worden al jarenlang gedragen door dezelfde mensen van vaak boven de 60 jaar. Ik ken een ouderling-kerkrentmeester van 84”, zegt hij. “Het beroepen van een predikant wordt in deze gemeenten ook steeds lastiger. Voor een formatieplaats van 40% kun je niet werven.”

Gezamenlijke kerkenraad
Precies dat is wat er speelt in Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet. “In Stad aan ‘t Haringvliet zijn er op dit moment nog maar 3 kerkenraadsleden”, vertelt Sijbrand van Eck uit Middelharnis, het grootste dorp op Goeree-Overflakkee. Drie jaar geleden werd hij, samen met een ander, door de classis toegevoegd aan de kerkenraad van Stad aan ‘t Haringvliet, om die bestuurlijk op orde te houden en met elkaar te onderzoeken hoe de toekomst van deze gemeente eruit zou kunnen zien. “We hebben gekeken of ‘Stad’ zou kunnen samengaan met Middelharnis, maar beide gemeenten verschillen te veel in grootte. De classispredikant adviseerde toen om met buurgemeente Den Bommel te gaan praten. In juni gaat daar dominee De Borst met emeritaat. Door teruglopend ledenaantal kan de gemeente het financieel niet meer opbrengen om een eigen predikant te beroepen. Een samenwerkingsovereenkomst zou twee problemen oplossen: met een gezamenlijke kerkenraad wordt voldaan aan het volgens de kerkorde vereiste van minimaal 6 kerkenraadsleden, en door samen te beroepen kan er naar een nieuwe predikant worden gezocht. Beide gemeenten passen bovendien goed bij elkaar: qua ligging, qua ledenaantal en zelfs qua leeftijd van de gemeenteleden.”

"Juist omdat in veel gemeenten het werk jarenlang door dezelfde mensen wordt gedaan, ontstaat het gevoel dat de gemeente van hen is. Het is hun ‘kindje’."

Blanco vel papier
Volgens classispredikant Van der Maas is er te weinig bekend over de mogelijkheden die er voor gemeenten zijn om samen te werken. Het is zijn missie om daar verandering in te brengen. “Juist omdat in veel gemeenten het werk jarenlang door dezelfde mensen wordt gedaan, ontstaat het gevoel dat de gemeente van hen is. Het is hun ‘kindje’. Ze zijn bang om bij een samenwerking hun autonomie te verliezen. Maar wat veel gemeenten niet weten is dat de kerkorde tegenwoordig voorziet in wat je een samenwerkingsovereenkomst-op-maat zou kunnen noemen. Twee gemeenten kunnen als het ware met een blanco vel papier om de tafel gaan zitten om te kijken waarin ze wel en niet willen samenwerken. Wat er vervolgens wordt afgesproken, wordt dan in een kerkordelijk jasje gegoten. Er is van alles mogelijk zonder te fuseren.”

Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet zijn hier een mooi voorbeeld van. “Er wordt één kerkenraad gevormd en er komt één predikant, maar beide gemeenten blijven gewoon hun eigen kerkdiensten organiseren”, legt ouderling Rien Ridderhof uit Den Bommel uit. “Mensen gaan echt niet rijden, en bovendien: je wilt toch dat de kerk in het dorp open blijft. Een dichte kerk gaat nooit meer open. Ook het jeugdwerk blijft apart. Dat organiseren beide gemeenten al jarenlang samen met de plaatselijke gereformeerde kerken. Afgesproken is dat er een gezamenlijk beleidsplan komt, maar dat bij gemeente-eigen kwesties de betreffende gemeente de laatste stem heeft. En, heel belangrijk, de vermogens blijven gescheiden.” Lachend: “Toen de gemeenteleden dát hoorden, gingen ze akkoord met de samenwerking.”

Gesproken over draagvlak: het proces om dat te creëren had beter gekund, geven beide gemeenten toe. In Den Bommel was er een extra gemeenteavond nodig om de handen op elkaar te krijgen. “Goed en persoonlijk communiceren is erg belangrijk. Het gevaar is dat je als kerkenraad sneller gaat dan de gemeente. Corona speelde wel een rol. We hebben eerst twee keer een brief gestuurd, en wilden daarna een gemeenteavond organiseren, maar corona gooide roet in het eten. Daardoor bleef het lange tijd alleen bij schriftelijke informatie. Dat is natuurlijk niet genoeg voor zo’n ingrijpend besluit. Toen het weer kon, waren er twee gemeenteavonden nodig om de gemeente mee te krijgen”, zegt Rien Ridderhof, die nog een keer benadrukt dat de moeite dus vooral in het proces zat, niet zozeer op inhoud.

“Het voelt als een nieuwe start. Ik hoop dat deze samenwerking nieuw elan brengt. Een gemeente kan eigenlijk niet zonder dominee.”

Nieuwe start
Ondanks de toch wat sombere aanleiding, overheerst het optimisme tijdens de eerste gezamenlijke kerkenraadsvergadering van Den Bommel en Stad aan ‘t Haringvliet, waar voor de gelegenheid taart is aangerukt. “Het voelt als een nieuwe start. Ik hoop dat deze samenwerking nieuw elan brengt. Een gemeente kan eigenlijk niet zonder dominee”, spreekt Martijn Vennik uit ervaring. De laatste predikant van Stad aan ‘t Haringvliet vertrok daar vier jaar geleden. Ook dominee Bert de Borst is blij: “Ondanks het feit dat we ons zorgen maken over de krimp, geloven we dat God zijn kerk in stand houdt. De toekomst is van Hem. Toch had ik er niet aan moeten denken dat ik straks de deur van de pastorie achter me dichttrek, en dat er dan niemand terugkomt.”

Samenwerken in twee tips
Tip van classispredikant ds. Arie van der Maas: “Samenwerken is spannend, en eerlijk is eerlijk: je levert altijd iets van autonomie in. Maar er is meer mogelijk dan je misschien denkt op basis van ordinantie 2-7 van de kerkorde. Vraag je classispredikant om advies.”

Tip uit Den Bommel/Stad aan ‘t Haringvliet: “Voor het creëren van draagvlak is goede communicatie het allerbelangrijkste. Betrek de gemeente er in een vroeg stadium bij. Wees transparant, geef ruimte voor zorgen en beantwoordt alle vragen.”

Bovenstaand artikel verscheen eerder op de site van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en is met toestemming overgenomen door Cvandaag.

Praatmee

Beluister onze podcast

#368 Patrick & Jeffrey over de SGP, strafbaarstelling illegaliteit en pro-Palestijnse PKN-dominees
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Britse Lagerhuis
Nieuws

Ochtendgebeden in Brits parlement worden niet afgeschaft

In het Britse Lagerhuis wordt al eeuwenlang elke werkdag begonnen met gebed. Deze gewoonte ligt echter opnieuw onder vuur. Humanists UK noemt de praktijk “oneerlijk” voor parlementsleden die geen christen zijn en pleit voor afschaffing. Toch gaf de h

Nigeria geweld
Nieuws

Nigeriaanse christenen gedood na nieuwe aanvallen Fulani-herders

In Nigeria zijn christenen opnieuw slachtoffer geworden van geweld. Fulani-herders vielen maandagavond twee dorpen aan in de staat Kaduna, waarbij twee christenen werden gedood en drie anderen gewond raakten. Dit melden lokale bewoners aan Christian

Ursula von der Leyen
Nieuws

Haat tegen christenen neemt toe: Spaanse organisatie roept EU op tot actie

De Spaanse organisatie Observatorium voor Godsdienstvrijheid (OLRC) heeft deze week een dringende oproep gedaan aan Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Ze vragen om de aanstelling van een speciale EU-coördinator die haatmisdri

Europese Unie
Nieuws

Hongaarse politica slaat alarm na ‘antichristelijk’ rapport

"Binnen de Europese Unie (EU) wordt goddeloosheid steeds meer zichtbaar", waarschuwt de Hongaarse regeringscommissaris Bernadett Petri. Aanleiding is een rapport van het European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights (EPF), dat volge

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Kenneth Moales Jr
Nieuws

Amerikaanse voorganger overleeft gewelddadige carjacking: "Een wonder dat ik nog leef"

Voorganger Kenneth Moales Jr. uit de Amerikaanse staat Connecticut overleefde eind juni een gewelddadige carjacking in Baltimore. Tijdens de carjacking werd hij door een 16-jarige jongen met een vuurwapen bedreigd. Moales, verbonden aan de Pentecosta

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee, hé? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep m

Ds. D. M. Heikoop
Boekfragment

Wees nuchter en waakzaam: Petrus’ alarm tegen de duivel

Achter alle weerstand die christenen in hun omgeving ontmoeten en achter alle kwaadsprekerij over hen, ziet Petrus één vijand bezig: de duivel (Grieks: diabolos) (vs. 8), de grote tegenstander van God en Zijn gemeente. En daarom roept hij met een tweevou

Meerartikelen

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp: "Het is essentieel om Gods Geest alle ruimte te geven"

Als je wil dat Gods Geest werkzaam wordt in je leven, moet je Hem wel de ruimte geven. Dat stelt spreker en schrijver Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Levenslicht'. Van de Kamp behandelt in deze video Handelingen 19 waar Paul

Don Ceder en Mirjam Bikker
Nieuws

ChristenUnie stelt Kamervragen over onveiligheid Joodse leerlingen op scholen

De ChristenUnie maakt zich grote zorgen over het toenemende antisemitisme binnen het Nederlandse onderwijs. Kamerleden Mirjam Bikker en Don Ceder hebben daarom schriftelijke vragen gesteld aan de minister en staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en

Billy Graham
Nieuws

Excuses voor gebruiken van Graham-preken in anti-Trump-campagne

De politieke organisatie Evangelicals for Harris, inmiddels omgedoopt tot Evangelicals for America, heeft excuses aangeboden. De groep gebruikte preekfragmenten van de in 2018 overleden evangelist Billy Graham in een campagne tegen president Donald T

Ds. W. A. Zondag
Video

Volgens ds. Zondag kun je weten of je wel of niet uitverkoren bent

'Ben ik wel of niet uitverkoren?' Het is een vraag die met name christenen uit de rechterflank van de refogezindte bezighoudt. Volgens ds. W. A. Zondag kun je echter wél weten of je wel of niet uitverkoren bent. In onderstaand preekfragment noemt de

Henk Willem Laan
Video

Henk-Willem Laan aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Henk-Willem Laan is aanstaande zondag te zien bij Hour of Power. De directeur van Stichting Het Gehandicapte Kind heeft zelf een zoon die meervoudig gehandicapt is. "Joas is mijn geliefde zoon en inspiratiebron, waardoor ik dit werk ben gaan doen. Er

Uitgezet
Nieuws

Amerika zet vader én voorganger na twintig jaar uit: "We zijn uit elkaar gerukt"

Pastor Maurilio Ambrocio is na een verblijf van meer dan twintig jaar in Amerika uitgezet naar Guatemala. De 42-jarige vader van vijf kinderen leidde jarenlang de Iglesia de Santidad Vida Nueva in Florida. In april werd hij tijdens een routinematige

LHBTI
Video

Wat zegt de Bijbel over het LHBTI-denken? Documentaire op komst

In een tijd waarin liefde vooral wordt verbonden aan gevoel, zelfexpressie en identiteit, rijst de vraag: is er nog ruimte voor een andere stem? Wat zegt de Bijbel over liefde, identiteit en waarheid - en hoe verhouden die zich tot thema’s als homose

Syrie
Nieuws

Raad van Kerken vraagt in brief aan ministers steun voor Syrische christenen

De Raad van Kerken heeft in een brief aan het demissionaire kabinet om steun gevraagd voor christelijke minderheden in Syrië. Dat meldt de organisatie zelf op haar website. Reden daarvoor is dat de positie van christenen in het land steeds benarder l

pastor
Nieuws

Baptistenpredikant en gemeentelid vermoord tijdens kerkdienst in Nigeria

Tijdens een kerkelijke bijeenkomst zijn deze week een predikant en een gemeentelid van de Bege Baptistenkerk in Yaribori (Katsina, Noordwest-Nigeria) doodgeschoten. De aanval werd vermoedelijk door islamitische extremisten uitgevoerd. Een vrouwelijke

pakistan
Nieuws

Twee christelijke jongens in Pakistan vrijgesproken van blasfemie na jarenlange rechtszaak

Twee jonge christenen uit Pakistan zijn deze week vrijgesproken van blasfemie. Ze zaten bijna twee jaar vast op basis van valse beschuldigingen. De katholieke jongens Adil Babar en Simon Nadeem waren nog maar 18 en 14 jaar oud toen ze in mei 2023 wer

Jacobs
Column

Voor het bouwen van een brug zijn twee kades nodig

Opperrabbijn Jacobs was in Friesland bij een bijeenkomst als onderdeel van zijn opdracht om bruggen te bouwen. Maar dat bouwen van bruggen gaat vaak erg moeizaam, zo zet hij uiteen in zijn nieuwe onderstaande dagboek. 'Om een verbinding te maken tuss

Jan Pieter Verweij
Opinie

Tegen de stroom in: op zoek naar profetische politiek

Het kabinet is gevallen, de eerste congressen zijn geweest en de eerste lijsttrekkers benoemd. De race is begonnen. Het regent al verkiezingsbeloften: “deze keer niet met de PVV”, “deze keer maken we “het strengste asielbeleid wel waar”, “deze keer r