Het zit in het DNA van de Gereformeerde Bond om de kerk niet te verlaten

God6 juni 2023 Ds. J. A. W. Verhoeven, De Waarheidsvriend
Ds. J. A. W. Verhoeven

De Gereformeerde Bond is een vereniging binnen de Protestantse Kerk. Ze wil een geestelijke beweging zijn die de kerk oproept ernst te maken met de belijdenis van de kerk. Is dit een geloofwaardige positie nu de Protestantse Kerk zichzelf als een plurale kerk presenteert?

Wat beweegt de Gereformeerde Bond ten diepste? Bij het nadenken over deze vragen laat ik me vooral inspireren door ds. G. Boer en ds. W.L. Tukker.

Zij die bleven
Vanaf het begin van de ontstaansgeschiedenis van de Gereformeerde Bond (GB) is er onduidelijkheid geweest over de vraag hoe de bond de kerk ziet. Binnen de bond bestond begrip en sympathie voor geestverwanten die van mening waren dat het in de kerk niet langer mogelijk was verantwoordelijkheid te dragen voor elkaar. En inderdaad, er is zoveel aan te merken op de kerk. Toch waren er stillen in den lande die intuïtief aangevoeld hebben dat afscheiding niet hetzelfde is als een geestelijke vernieuwing van het verbond. Zij bleven de kerk trouw. Sommigen predikanten zijn geportretteerd in een boek van ds. W. van Gorsel, ds. H. Harkema en drs. K. Exalto onder de raak gekozen titel Zij die bleven. Het zit in het DNA van de Gereformeerde Bond: je verlaat de kerk niet. Trouwens, ‘wie de kerk verlaat, neemt de schuld der kerk mee.’ (dr. ir. J. van der Graaf).

De les van de geschiedenis
De geschiedenis van de GB is uitvoerig gedocumenteerd. Het is een bewogen geschiedenis met talloze dieptepunten. In de diepte was de Heere ons overigens het meest nabij. De les van de geschiedenis is dat afscheiding niet leidt tot geestelijk herleven, maar slechts uitdrukking geeft aan menselijk onvermogen om samen onder één Heere te leven. Wij hebben dit door schade en schande geleerd. Het was een dure les. Het gereformeerd protestantisme in Nederland is dramatisch versplinterd geraakt. Het gevolg is dat gereformeerden van allerlei snit voortdurend met zichzelf in de weer zijn.

Er zou veel gewonnen zijn wanneer de Protestantse Kerk zichzelf zo profileert: de kerk met de oudste rechten en plichten.

In de kleine traditie van de GB hebben dr. H. Visscher en ds. M. van Grieken hun stempel gedrukt op het interne debat. Visscher peinsde er niet over om de kerk te verlaten, maar zag de Gereformeerde Bond wel als een noodzakelijke wijkplaats. Van Grieken benadrukte sterker de betekenis van het verbond van God. Die laatste lijn won gaandeweg aan kracht, is in 2004 opnieuw beproefd in het vuur, en wordt nu opnieuw getest door de verlokking van allerlei vrije groeperingen.

Christus is het Hoofd
Boer en Tukker gaan in het spoor van Van Grieken. ‘Wie recht over de kerk wil spreken, moet bij God, bij de ongedeelde Christus beginnen’, aldus ds. Boer. De Christus der Schriften is het Hoofd van de kerk. Boer noteert dat hij dit van Calvijn heeft geleerd, en dat Calvijn dit bijbels-theologische inzicht verworven heeft in zijn strijd tegen de dopers. De Bond is een vereniging, de kerk daarentegen is ‘van een hogere orde’. (…) ‘De kerk is van God, zij is van Christus, Die er het enige Hoofd, Die er de enige stichter van is. Zij stoelt in het verbond Gods en in de heilige doop en vooral krachtens belijdenis. (…) ‘Zij is Christusbelijdende geloofsgemeenschap. Hoever ook de kerk van dit ideaal moge afleven, dit is haar wezen.’ (Tukker) Omdat er maar één Hoofd is, is er ook maar één kerk.

De kerk als moeder
De gedachte van het verbond brengt een gevoel voor historiciteit met zich mee. De Heere trekt gouden draden door de geschiedenis van Israël en van de kerk. De Nederlandse Hervormde Kerk is in ons land ontstaan op de puinhopen van de verworden Rooms-Katholieke Kerk. Ds. Tukker schrijft: ‘Laten wij het niet vergeten dat onze kerk ons niet alleen zorgen gebracht heeft, maar ook veel goeds. Zij was toch altijd de kerk van God. (…) Zij werd in haar gereformeerde vorm tot een volkskerk. Zij was de kerk van Christus in dit land, waaraan de Heere Jezus Christus Zijn Naam verbond, waaraan Hij het fundament in Zijn bloed verleende en waarin Hij Zijn bediening heerlijk maakte. (…) Hij zette er Zijn gezegende voetstappen, zodat Hij er een volk vergaarde, dat door Zijn Vader uitverkoren was tot het eeuwige leven. Al dit werk deed Hij in onze kerk en hoezeer ook de kerk innerlijk verbrokkelde en afbrokkelde naar buiten, Hij heeft dit werk niet geheel gestaakt.’ (…) ‘Zo moeilijk is het in de Nederlandse kerk niet geweest, of het licht des Woords heeft nog altijd enigszins geschenen. (…) Door deze kerk zijn wij ook zelf gebaard. (…) Deze dingen nu kunnen wij niet en mogen wij niet vergeten.’ De kerk is ‘draagster van het Woord’. ‘Zij is tenslotte ons aller moeder.’

Er zou veel gewonnen zijn wanneer de Protestantse Kerk zichzelf zo profileert: de kerk met de oudste rechten en plichten. De kerken van Afscheiding en Doleantie zijn ‘dochterkerken’ en ‘de verhouding moederkerk-dochterkerk keert zich niet om. De Hervormde Kerk heeft dat moederlijk karakter nooit geheel verloren’. Zij heeft ‘de positie van de oudste kerk van de hervorming’ (Tukker). Dat brengt een bijzondere verantwoordelijkheid met zich mee. Naar mijn inzicht heeft de Protestantse Kerk een roeping voor de kerken van de zogenoemde ‘gereformeerde gezindte’. Er zijn warme woorden gesproken aan het adres van de onlangs gevormde Nederlandse Gereformeerde Kerken, maar laat de Protestantse Kerk zich ook inspannen te zoeken naar eenheid met andere kerken. De tijd vraagt erom. De ‘Ecclesiologische Consensus’ (uit 1996) van het Contact Orgaan Gereformeerde Gezindte (COGG) kan als uitgangspunt dienen.

Het beroep op het verbond is ook veel meer dan alleen maar een theologische constructie. Wij leven niet in nostalgie, maar in geloof.

De kerk als geloofsartikel
Deze historische kijk op het werk van God mag niet worden afgedaan als misplaatste weemoed. Het beroep op het verbond is ook veel meer dan alleen maar een theologische constructie. Wij leven niet in nostalgie, maar in geloof. De belijdenis van de kerk van alle eeuwen klinkt elke zondag: ‘Ik geloof in een heilige, algemene en christelijke kerk.’ Ik onderstreep: ik gelóóf… Het is een aangevochten belijdenis tegen al het zichtbare in. Het is een beroep op Gods trouw, op Zijn hart, Zijn erbarmen. De goedertierenheid van de HEERE is van eeuwigheid en tot eeuwigheid. Daar moet de kerk het van hebben. De HEERE doodt en maakt levend. Hij roept de dingen die niet zijn, alsof ze waren.

Dit geloof is opnieuw beproefd door het proces van Samen op weg, in aanloop naar de vorming van de Protestantse Kerk. Wij willen het hervormde denken over de kerk vasthouden. De kerk maakt het ons niet gemakkelijk. Maar zoals wij nooit hebben kunnen geloven dat de Heere met Afscheiding en Doleantie uit de Hervormde Kerk vertrokken is, zo kunnen wij dat ook niet geloven van de Protestantse Kerk. ‘Wij geloven niet in een oplossing, omdat de kerk een geloofsartikel is, omdat er ook nooit een tijd geweest is waarin de kerk in haar hart en tot aan haar grenzen zuiver een Christus belijdende geloofsgemeenschap is geweest. (…) Ons staat niet voor ogen een eigengemaakt kerkje met eigengemaakte predikers, ons staat niet voor ogen een aansluiting bij welke afgescheiden kerk ook, hoe moeilijk onze weg ook zij, hoeveel moeilijker onze weg nog moge worden.’ (Tukker) Dat laatste voorzag Tukker dus al.

Geen mozaïek
Wat betekent deze opstelling van de GB voor de Protestantse Kerk? In de praktijk presenteert de kerk zich als een mozaïek, niet alleen wat de vormgeving van de kerk betreft, maar ook wat haar identiteit betreft. Ze biedt onderdak aan iedereen, inclusief de Gereformeerde Bond, hoffelijk en ruimhartig. De kerk denkt in de lijn van de modus vivendi: we moeten bij alle verschil in opvatting en geloofsbeleving het met elkaar uit zien te houden. De GB is in dit denken een waardevolle kleuring in de regenboog. De kerk houdt ons voor een bijzonderheid, een belangengroep die het opneemt voor bijzondere accenten uit een rijke traditie.

Door deze invulling van het begrip ‘inclusiviteit’ raakt de waarheidsvraag onder tafel. Zo wordt de Gereformeerde Bond geframed tot een modaliteit, het vasthouden aan de belijdenis van de kerk een persoonlijke voorkeur. Waar echter het belijden mistig wordt, raakt de eenheid zoek. Dat is de terechte kritiek van de afgescheiden kerken, al moet gezegd worden dat ook díé inmiddels allemaal hun eigen modaliteiten kennen.

De kerk is er niet om ieder de hand boven het hoofd te houden, maar om tegen de tijdgeest in de Naam van Israëls God hoog te houden.

Het belijden in de prediking
De Protestantse Kerk kan te midden van de kerken, en midden in een seculiere wereld, alleen bij haar roeping blijven, wanneer ze Christus verkondigt. ‘Constante onhelderheid in het belijden’ (Boer) blokkeert. Ds. Boer zag in zijn tijd al het spook van het ‘nihilisme’ opdoemen. De kerk is er niet om ieder de hand boven het hoofd te houden, maar om tegen de tijdgeest in de Naam van Israëls God hoog te houden. De laatste kwestie is niet of wij het in de kerk met elkaar uithouden, maar of God het met óns uithoudt.

Dat vraagt van onze kant trouw, volharding in het belijden van de Naam van Christus. Eenheid kan alleen bestaan in de waarheid, zoals waarheid alleen bestaat in eenheid. Beide, waarheid en eenheid, zijn als een tweevoudig geschenk te verwachten uit handen van Christus. Zijn Geest leidt in alle waarheid, doordat Hij ons te binnen brengt alles wat Christus ons heeft gezegd.

Ds. Boer heeft er in alle toonaarden op gewezen dat de gloed van het belijden met name hoorbaar en merkbaar wordt in de prediking. Prediking als proclamatie, als Geestdoortrokken bediening van de verzoening, waarin Christus genade uitdeelt aan mensen die zich van God vervreemd hebben. ‘De kerk is geen congregatie, geen samenkomst van personen, die er eens met elkaar over praten, hoe het is en hoe het moet.’ (Tukker) Prediking is niet een deskundige beschouwing over onze kwetsbaarheid, onze lamlendigheid, onze geschondenheid, onze rafelranden. Daar is wel veel over te zeggen, maar zo verpsychologiseren we het Evangelie. De prediker is niet allereerst de professional. Hij is allereerst de heraut van de Koning. Dan wordt de gemeente getrokken voor het aangezicht van God en verdampt elke vrijblijvendheid.

Ons hart
Ieder deed wat goed was in eigen oog. Dat is de tijd van de Richteren. Het klinkt als een zeurend en treurig refrein. Het oude liedje: zij deden wat kwaad was in Gods ogen (Ri.10:1-16). Onze kerkelijke situatie is anders, maar niet veel anders. De klacht van de HEERE luidt: ‘U hebt Mij verlaten en andere goden gediend.’ Zijn oordeel staat vast. Hij ‘verkoopt’ Zijn volk aan zeven volken. Na achttien jaar begint het volk te roepen tot God, in nood, benauwd. Zij happen naar adem. Wees ons genadig, zend ons Uw Geest, ontferm U over ons!

Deze schreeuw naar de HEERE God wordt beantwoord met afwijzing: nee! ‘Ga weg! Roep tot de goden die u verkozen hebt! Laten díé u verlossen!’ Dat is duidelijk genoeg. Niettemin: het volk komt tot boete en berouw. Wij laten U niet gaan tenzij U ons zegent. Zij doen de vreemde goden weg. Het is een ware bekering, een omkeer van hart.

Gods hart
Daar is veel mee gezegd, maar het belangrijkste nog niet. ‘Toen werd de ziel van de HEERE kort.’ (Ri.10:16) Dat betekent zoiets als: je kúnt niet langer meer, je bent óp (Num.21:4). Je kunt het niet langer uithouden. Je zwicht (Ri.16:16; vgl.Mi.2:7; Hos.8:11). Het is geen harden. In de weergave van de HSV: ‘Toen kon Zijn ziel de moeite van Israël niet langer verdragen.’ Meer dan de bekering van Israël wordt ons verzekerd dat Gods hart in Hem omkeert. Want God is liefde. ‘Nog nooit heb ik de smart over het verval van de kerk dieper gelezen dan in de ogen van Christus. Het waren tranen waarin Zijn oneindige liefde te lezen stond.’ (Boer) Dat brengt tot een nieuw lied. Het lied van het Lam.

Ds. J. A. W. Verhoeven is predikant van de hervormde wijkgemeente van bijzondere aard te Krimpen aan den IJssel en voorzitter van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 52,50). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van deze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!

Praatmee

Beluister onze podcast

#319 Jeffrey & dr. Wim Dekker over welvaartsevangelist Tom de Wal, anti-Joodse protesten en de NGK
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

drs. Marianne Visser
Verdieping

In het begin van Exodus lijkt God afwezig, totdat je beter kijkt

De naam van God wordt in de eerste twaalf verzen van Exodus niet genoemd en lijkt daarmee afwezig, schrijft docent Oude Testament Marianne Visser. Totdat we beter gaan kijken: Hij is wel degelijk aanwezig. In de 50 dagen tussen Pasen en Pinksteren bi

Yerusha
Video

Damesensemble Yerusha en Tenira Sturm zingen het schitterende 'Hard geslagen, vastgenageld'

'Hier vindt ons geloof een bedding, onze hoop een vaste grond. Christus rots van onze redding die verloren zondaars vond. Alle lof, eer en aanbidding voor zijn nooit volprezen naam. Wie zijn hoop op Jezus vestigt leeft in hoop die nooit beschaamt', d

Mirjam Bikker
Nieuws

CU-leider Bikker buigt niet voor 'wokisme' en rechtspopulisme: 'Christelijke idealen niet onderhandelbaar'

'Ik wil hier met nadruk zeggen dat christelijk-sociale politiek niet buigt voor links-elitair ‘wokisme’ en ook niet buigt voor rechts-populisme waar telkens maar weer de meerderheid alles zou moeten bepalen', zo stelde ChristenUnie-leider Mirjam Bikk

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: ware essentie verloren gegaan
Nieuws

Christelijke auteur over gecommercialiseerd St. Patrick’s Day: "Ware essentie verloren gegaan"

17 maart was het St. Patrick’s Day in Ierland. Op deze feestdag wordt de komst van het christendom naar het land herdacht. Auteur Aaron Burns verdiepte zich in het onbekende verhaal van de heilige Saint Patrick. "De ware essentie van Patricius is ver

Ds. M. Messemaker
Video

Ds. Messemaker vertelt waarom het beter is om in een hospice te zijn dan op een feest

"We komen niet heel graag in een sterfhuis of op een sterfkamer. Het is zo'n ruimte waar je de dood bijna voelt. Maar tegelijkertijd is het ook zo slecht nog niet om in een sterfkamer te zijn. De Bijbel zegt zelfs dat je daar beter kunt zijn dan op e

Seyi Omooba
Nieuws

Christelijke actrice moet 350.000 dollar betalen na ontslag om ‘homofobe opmerkingen’

De christelijke actrice Seyi Omooba dacht een prominente rol te vervullen in de toneelbewerking van 'The Color Purple', maar zover zou het niet komen. Omooba werd in 2019 vanwege 'homofobe opmerkingen' die zij vijf jaar eerder op Facebook geuit zou h

Ds. A. van Lingen
Nieuws

Nieuwe dominee voor hervormd Bodegraven: ds. A. van Lingen

De hervormde gemeente (PKN) in Bodegraven verwelkomt een nieuwe predikant. Ds. A. van Lingen (foto) heeft het beroep aanvaard en neemt afscheid van Kinderdijk. Bodegraven was sinds vorig jaar vacant in verband met het emeritaat van ds. A. Baas. Van L

Woorden van leven
Column

Zaaien en oogsten: de kracht van bemoedigende woorden

‘Elk woord dat wij spreken kan een baksteen zijn om mee te bouwen, maar ook een bulldozer om mee te slopen.’ Dit is een uitspraak van Joyce Meyer die mij aanspoort om te gaan onderzoeken wat de kracht van woorden kunnen zijn. OntdekkenIn deze reis me

Meerartikelen

Rik Op den Brouw
Verdieping

Hoe ontdekken we de waarheid in een wereld vol leugens?

Het lijkt steeds moeilijker te worden om vast te stellen wat waar is. Hoe weet je of iets echt is of ‘fake’ (nep)? De voortdurende stroom aan informatie maakt het onmogelijk om vast te stellen of iets objectief, wat dat ook precies mag betekenen, of

Jeremia
Verdieping

Jeremia: de profeet die werd genegeerd maar niet kon zwijgen

De profeet Jeremia leefde in een tijd die in zekere zin op de onze leek. Het was de achtste eeuw vóór Christus en de ene grote crisis volgde op de andere. Jeremia maakte mee hoe Israël zich losmaakte uit de macht van Assyrië, daarna hoe het slachtoff

Het verhaal van Amadou: “Ik kan niet iemand zien lijden en hem niet helpen, maar ik kan mijzelf niet behandelen.”
Video

Dokter Amadou deelt in videoboodschap heftig en inspirerend verhaal

Dokter Amadou zet zich vol passie in voor zijn patiënten. Zelf heeft hij een goedaardige tumor in zijn hals die niet in het ziekenhuis geopereerd kan worden. Dankzij de schepen van Mercy Ships is de tumor alsnog verwijderd. Twintig jaar lang werkte A

Alexander Noordijk en Joël Boertjens
Video

Terugkijken: een goed gesprek over LHBTI en geloof met Alexander Noordijk

Onlangs vond de derde ochtend plaats van de serie van vijf in de jonge Amsterdamse kerk Mozaiek020. In een volle zaal met belangstellenden ging voorganger Joël Boertjens in gesprek met dominee Alexander Noordijk over het actuele thema 'LHBTI en geloo

Evangelische Hogeschool
Nieuws

Studenten Evangelische Hogeschool aan de slag met hulpvragen

Studenten van het Basisjaar van de Evangelische Hogeschool zetten zich donderdag 21 maart 2024 in voor de kwetsbare naasten in de samenleving. Dit doen ze door met diverse hulpvragen aan de slag te gaan: opruimen, schilderen, tuinieren, ontmoetingsac

Dringende oproep uit Granada, Spanje
Video

Video: Oproep van Nederlands voorgangersechtpaar vanuit Spanje

Maarten en Nelleke zijn voorgangers van een kerk in Granada, in het zuiden van Spanje. Zij hebben de opdracht gekregen om het pand te kopen of te verlaten, maar beschikken niet over voldoende geld. Daarom doen zij een oproep tot investeren in het twi

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De doornenkroon van Jezus: een verwijzing naar de gevolgen van de zonde

De doornenkroon was waarschijnlijk vervaardigd uit gedroogde takken van de Zizyphus spina, een boom die vlijmscherpe dorens heeft van wel 2,5 centimeter lang, die gemakkelijk de schedelhuid kunnen doorboren. Door op de doornenkroon te slaan drongen d

Dineke van Kooten
Column

Relatieproblemen? Als coach zeg ik: 'de fik erin'

Nog niet zolang geleden verscheen mijn tweede boek, met de uitdagende titel: ‘De fik erin. Op weg naar een vurige relatie’, bedoeld voor mannen en vrouwen in een liefdesrelatie. Noem het ordinair of ongepast taalgebruik, maar de fik erin is precies w

Ds. D.J. Diepenbroek
Video

HHK-predikant over roken: "Dat is jezelf moedwillig in gevaar brengen"

We mogen onszelf niet moedwillig in gevaar begeven, zo zegt zondag 40 van de Heidelbergse Catechismus. Wanneer we roken, grote hoeveelheden drank drinken of veelvuldig ongezond eten, doen we dat wél. Zo betuigde ds. D.J. Diepenbroek onlangs in een pr

Social media en jeugdwerk: hoe ga je ermee om?
Video

Social media en jeugdwerk: hoe ga je ermee om?

Niek Bakker vertelt over de invloed van social media op het leven van jongeren. Hoe is dat terug te zien in het jeugdwerk? En hoe ga je daar als jeugdleider mee om? “Veel mensen hebben online een andere identiteit of soms een veelheid aan verschillen

Waarom stierf Elisa aan een ziekte? Henk van Zon geeft antwoord
Video

Waarom stierf Elisa aan een ziekte? Henk van Zon geeft antwoord

De machtige profeet Elisa overleed aan een onbekende ziekte. Hoe kan het dat een gezalfde dienaar van God ziek was, terwijl hij kon bidden en zulke machtige wonderen kon verrichten? In deze Bijbelstudie geeft Henk de Zon antwoord op die vraag. Elisa

Marcus1:30-31
Verdieping

Eenvoudig geloven kan heel moeilijk zijn

Sommige Bijbelse verhalen zijn zo eenvoudig dat wij het moeilijk vinden om ze echt te geloven. Dat geldt niet alleen voor verhalen van heel, heel lang geleden, maar ook voor verhalen over Jezus. Verhalen over wat Hij gezegd en gedaan heeft. Neem nou