Moeilijke Bijbelteksten: Israëls leiderschap tijdens eerste bestaansperiode

God30 november 2022 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over Israëls leiderschap tijdens hun eerste bestaansperiode (c.1400-586 v.Chr.).

In de Bijbel is er veel aandacht voor het leiderschap; mensen aan welke God Zijn wilshandelen delegeert en die dat ook oppakken. Feitelijk is Adam geestelijk leider als aartsvader van de fysieke wereld. Dat blijkt bijvoorbeeld als hij alles een naam geeft (Gn 2:20, 23). Deze leiderschapsfunctie ging over op Noach en later op de Hebreeuwse patriarchen Abraham, Izak en Jakob.

Verfijning van leiderschap
Doordat God Zich een apart volk schiep, dat genoemd werd naar diens aartsvader Israël (Jakob), werd het ook nodig dat leiderschap te verfijnen en passend te maken op Israëls ontwikkeling.

Israëls leiderschap erfde het leiderschap van stamgebonden familiehoofden (patriarchen; Ex 6:14) en toen Israël omvangrijk werd gingen hun oudsten (Hebreeuws: zaqen – volkshoofden; 3:16) de stammen leiden. Door hun aanvankelijke welvaart in Egypte kwamen ook mannen van aanzien op (Hebreeuws: nasie; 16:22) die steeds meer invloed kregen onder het volk.

Israëls leiderschap erfde het leiderschap van stamgebonden familiehoofden en toen Israël omvangrijk werd gingen hun oudsten de stammen leiden.

Bij de uittocht werden ook hoofden over het volk aangesteld. Mannen die als aanvoerders (Hebreeuws: sar; 18:25) optraden. Waarschijnlijk naar Egyptisch voorbeeld. Tijdens de tocht naar het beloofde land kwamen daar orde handhavende officieren (Hebreeuws: sjoter; Nm 11:16) bij.

Jozua werd Israëls hoogste leider na de dood van Mozes en hij stelde militaire leiders (Hebreeuws: qatsien; Joz 10:24) aan. Voor ommuurde steden die de Israëlieten innamen of bouwden werden poortwachters aangesteld (Hebreeuws: sjo’er; 2 S 18:26).

Later traden de Richters (Hebreeuws: sjoftiem; Rich 2:16) van Godswege op. Richters waren echter eerder ook als ambt al aangesteld door Mozes op aanraden van zijn schoonvader (Ex 18:25; Nm 25:5). De Richters in de richterentijd hadden echter een bediening (tijdelijk niet door mensen maar door God aangesteld leiderschap).

Israël kwam in contact met heersers (Hebreeuws: masjal) die hun bevolking bestuurde en waarvan sommigen koning (Hebreeuws: melech) werden genoemd. De Israëlieten leek het na zo’n 300 jaar bestaan als natie het juiste moment voor een nationale Richter die als ambtsdrager over hen zou heersen. Israël kreeg een koning, zoals al was voorzien (Dt 17:14).

Hun koningen tijdens Israëls eerste bestaanstijd zijn al in een eerder artikel van deze serie besproken. Daarin werd gesteld dat hun toenemende weerspannigheid tegen Gods wil en steeds boosaardiger optreden ertoe leidde dat God Zich tegen Israël keerde. Hij liet Zijn profeten steeds krachtiger waarschuwen voor de gevolgen. Maar uiteindelijk luisterde ze niet meer.

Naarmate de koningen steeds boosaardiger en eigenzinniger werden negeerden zij steeds vaker Israëls leiders.

De koning overlegden met de oudsten en de andere leiders, omdat die laatsten zijn bevelen moesten steunen en vaak ook realiseren. Maar naarmate de koningen steeds boosaardiger en eigenzinniger werden, negeerden zij steeds vaker Israëls leiders (1 K 12:8).

Israël was door God gevormd. Hij schonk hen ook een eigen land waardoor ze een natie werden. In de kern vormde ze dus een geloofsgemeenschap en moest ook Israëls leiderschap markeren. De oorsprong van Israëls geloofsgemeenschap was de roeping van het familiehoofd Abraham (Jak 2:23). Toen hun leiders niet langer aan die roeping voldeden, had Israël zichzelf moedwillig gediskwalificeerd. Er kwam logischerwijs een einde aan hun bestaan als natie.

Gods profeten
Minder op fysieke daadkracht gericht was het leiderschap van de profeet. Dit uitte zich hoofdzakelijk in spirituele daadkracht. De grootse profeet uit Israëls eerste bestaanstijd was natuurlijk Mozes. Maar God stelde hem zelfs ‘boven’ al de profeten. Daardoor was hij eigenlijk geen profeet, maar een messias. Hij was letterlijk Gods representant op aarde (Ex 7:1). Maar deze leiderschapfunctie was nog ‘verborgen’ tijdens Israëls eerste bestaanstijd.

Het profetenambt kreeg, toen Israël in het beloofde land gevestigd was, ook steeds meer een aanzeggende en rechtsprekende functie. In negatieve zin, maar ook positief. Ze lieten Gods oordeel en Zijn wil horen tegenover dat wat de Israëlieten deden. Er traden nogal wat profeten op en van sommigen wordt in de Bijbel geen naam gegeven (Rich 6:8; 1 Kon 13:11; 20:13; 2 Kr 25:15).

Het profetenambt kreeg, toen Israël in het beloofde land gevestigd was, ook steeds meer een aanzeggende en rechtsprekende functie.

Aan het einde van Israëls eerste bestaansperiode raken Gods profeten steeds meer op de koningen betrokken, omdat die boosaardiger werden en Israël steeds meer in gevaar brachten. De profeten spraken ook nog steeds het volk en hun leiders, zoals de oudsten en de priesters, aan.

Naarmate Israëls eerste bestaansperiode afliep traden de bekende grote profeten op, zoals Elia en Jesaja. Zij domineren het beeld dat veel mensen hebben over profeten. Opvallend is dat deze ‘onheilsprofeten’ profeten plotseling in de Bijbel genoemd worden en daarna weer naar de achtergrond verdwenen. Het gaat immers steeds om Gods leiding en niet om optreden vanuit menselijk initiatief. Hun optreden was de graadmeter van Israëls geloofsniveau in negatieve zin. Hij slechter het gesteld werd, des te krachtiger waren de aanzeggingen van de profeten.

Naarmate de profeten steeds resoluter optraden, begonnen Israëls oudsten hen steeds vaker te raadplegen (2 K 6:32), maar toch lieten de oudsten zich steeds vaker door menselijke inzichten overtuigen.

Valse profeten
Een andere opmerkelijkheid, die in verband staat met de toenemende boosaardigheid van de Israëlitische koningen, was de opkomst van valse profeten. Zij pretendeerde in Gods naam te spreken, maar spraken de koning en/of het volk naar de mond en waren tegelijkertijd uit op eigen belang. Ook hun komst was voorzien (Dt 13:1-3).

Gods profeten lieten vooral van zich horen als er geloofsafval was. Maar valse profeten traden niet alleen op uit eigen beweging. Het was ook God die hen soms een leugengeest zond, zodat Israël echt zou denken dat die namens God profeteerden (2 Kr 18:21). Andere valse profeten werden geleid door satan en zijn demonen.

De priesterkaste was door God aangesteld om als enige de (dagelijkse) eredienst aan Hem uit te voeren. Ze konden als enige vergeving en verzoening voor de Israëlieten bemiddelen.

Aan het einde van Israëls eerste bestaansperiode traden steeds vaker Gods profeten en valse profeten tegelijkertijd op. Daardoor konden de Israëlieten en hun koningen steeds minder goed onderscheiden wat Gods wil was en wat er tegenin ging. Steeds vaker zagen ze dat wat van God kwam voor kwaad aan. Die chaos markeerde het einde van die bestaansperiode.

(Hoge-)priesters
De priesterkaste was door God aangesteld om als enige de (dagelijkse) eredienst aan Hem uit te voeren. Ze konden als enige vergeving en verzoening voor de Israëlieten bemiddelen. Daarnaast gaven ze hen (geestelijk) onderricht en spraken ze recht.

Toch hielden de (hoge-)priesters zich in principe afzijdig van politieke en militaire zaken. In de Bijbel hebben deze laatste twee zaken echter de uitgebreide aandacht. Gods profeten moesten zich daarmee bemoeien en met de persoonlijke geloofskwaliteiten van de koningen. Het optreden van politieke leiders en profeten staan in Israëls eerste bestaanstijd op de voorgrond. Dit overstemt het optreden van (hoge-)priesters.

Wie echter nauwkeurig de Bijbel leest zal ontdekken dat de (hoge-)priesters steeds aanwezig waren bij Israëls belangrijke vergaderingen en cruciale daden verrichtten aan Israël. Daar komt nog bij dat sommige profeten ook priesters waren, zoals Jeremia en Ezechiël.

Ook kon alleen de hogepriester het hele volk op verzoendag verzoenen. Het sterven en het aanstellen van een nieuwe hogepriester beëindigde de straftijd van een onschuldige die naar een vrijstad was gevlucht (Nm 35:28). De hogepriester was het belangrijkste en centrale leiderschapsambt van de Bijbelse godsdienst in Israëls eerste bestaanstijd.

Praatmee

Beluister onze podcast

#321 voorganger Teun van der Leer en predikant Peter Sinia in gesprek over de doop
Beluister op soundcloud
Bekijk alle afleveringen
Of beluister op:

Meerartikelen

Yoran
Nieuws

Vader vermiste christelijke jongen (16) doet belangrijke oproep

Ondanks dat er met duizenden vrijwilligers werd gezocht, is de vermiste christelijke Yoran Krol (16) nog steeds niet gevonden. Zijn vader doet op sociale media daarom nogmaals een oproep en vraagt iedereen die zich in de regio op het water begeeft go

Insalvation en Michelle Lee
Video

InSalvation en Ann Michelle Lee brengen nieuwe single uit: 'Breek de hemelen open'

Het kan nog zo donker lijken in je eigen leven en om je heen; Gods licht kan het doorbreken. De nieuwe single van InSalvation (met gast Ann Michelle Lee) is een gebed om dat te laten gebeuren; een hartenkreet voor het hier en nu. De single is sinds 2

Nigeria gevangenis
Nieuws

Nigeriaans predikantsechtpaar verbleef ten onrechte drie jaar in gevangenis

Een rechtbank in de Nigeriaanse staat Kaduna heeft dominee Jonah Gangas en zijn vrouw Josephine vrijgesproken. Het echtpaar zat meer dan drie jaar gevangen. Ze werden beschuldigd van ontvoering en het bekeren van een jong moslimmeisje, een beschuldig

Ds. J. Koppelaar
Video

Ds. Koppelaar over ziekenzalving: "Het is niet iets magisch of engs"

"We zijn het kwijtgeraakt om met handoplegging te bidden. Dat kwam door de roomse kerk die daar een soort magische werking aan ging toeschrijven. Merkwaardig is trouwens dat we die zegening met handoplegging nog steeds kennen, maar dan alleen bij het

David de Vos
Nieuws

DoorBrekers cancelt Paasconferentie David de Vos: 'Zaait verdeeldheid in lichaam van Christus'

Hij is een gevierd man binnen de evangelische beweging. Maar zijn aankomende boek en verschillende interviews daarover, lijken evangelist en spreker David de Vos plotseling de kop van jut te maken binnen diezelfde beweging. Hij kreeg de afgelopen dag

Wycliffe
Nieuws

Wycliffe Bijbelvertalers ontwikkelt nieuwe methode waarbij Bijbels sneller vertaald moeten worden

Wycliffe Bijbelvertalers heeft een nieuwe methode ontwikkeld om Bijbels sneller te vertalen en daarmee Gods Woord aan meer mensen aan te kunnen bieden. Dat meldt The Christian Post. In samenwerking met lokale kerken en tolken werkt de organisatie mom

Oekraïners
Nieuws

Christenen helpen tienduizenden Oekraïners: "Ik wil dat ze weten wie Jezus is"

Toen Rusland twee jaar geleden Oekraïne binnenviel, trokken bijna een miljoen Oekraïners naar het kleine buurland Moldavië. Hoewel de meeste van deze vluchtelingen naar huis zijn teruggekeerd of zich in andere landen hebben gevestigd, verblijven er n

Ds. J. B. Alblas over Psalm 47
Video

Ds. Alblas over Psalm 47: een boodschap van hoop in tijden van ellende

‘Want de HEERE, de Allerhoogste, is ontzagwekkend, een groot Koning over de hele aarde.’ In zijn meditatie geeft ds. J. B. Alblas uitleg over Psalm 47 vers 1 tot 5: “Het thema van heel deze Psalm is het koningschap van God. Het gaat om Hem en om Zijn

Meerartikelen

Ds. R. W. Mulder
Nieuws

Ds. R. W. Mulder aanvaardt beroep hersteld hervormd Waarder

De hersteld hervormde gemeente in Waarder verwelkomt binnenkort een nieuwe predikant. Ds. R. W. Mulder (foto) uit Montfoort heeft het beroep aanvaard. Waarder was sinds vorig jaar vacant vanwege het emeritaat van ds. L. W. C. Ruijgrok. Mulder bedankt

Rik Op den Brouw
Column

Een les van Jezus: je hoeft niet het maximale uit het leven te halen

Voor sommigen is het leven het plaatsen van vinkjes op een ‘bucketlist’. Wat moet je gedaan hebben en wat moet je gezien hebben. Hoe spectaculairder en hoe verder, hoe beter. Altijd op zoek naar iets nieuws. Anderen doen alles om rijker en belangrijk

Albert van der Heide
Column

Een vergeten boodschap: God spreekt door gevoel

‘Je bent niet tot gevoel gekomen, maar tot geloof.’ Deze uitspraak heb ik regelmatig gehoord in mijn omgeving, terwijl ik opgroeide in de dingen van God en Zijn Heilige Geest. Het is een waar woord en alle aanneming waardig. Want het klopt; geloof is

ds. K.H. (Karel) Bogerd
Nieuws

Preektocht door de Dokkumer Wouden

In de Dokkumer Wouden gaat op woensdag 10 april een derde ‘preektocht’ van start. De ‘preektocht’ begint om 9.30 uur in de Grote of St. Martinuskerk (Markt 2) te Dokkum. De eerste preektocht (40 deelnemers) werd op 23 maart 2022 gehouden in de Friese

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

We willen zelf de regie houden over ons leven (maar Jezus leert iets anders)

In de Bijbel vind je honderden voorspellingen over de geboorte, het leven en sterven van Jezus, die stuk voor stuk zijn uitgekomen. De gebeurtenissen rond de laatste achttien uur van Jezus’ leven zijn eeuwen tevoren voorspeld.Een van de belangrijkste

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Jezus' lijden en sterven: "Hij hield het uit omdat Hij aan ons dacht"

"Jezus heeft de lange lijdensweg kunnen verdragen omdat Hij ons al die tijd in gedachten had. Jezus heeft aan het kruis kunnen volharden omdat Hij steevast onze redding voor ogen had. Wij waren de vreugde die voor Hem in het verschiet lag. Jezus wist

Ds. G. van Zanden
Video

Is het allemaal pais en vree als je een nieuw hart hebt? Ds. Van Zanden geeft antwoord

"Hoe vaak wordt een mens op een dag boos? Een keer? Twee keer? Vijf keer? Tien keer? En een christen die een nieuw hart gekregen heeft? Wordt die ook boos? Kan hij zich nog eens ergens flink over opwinden of is het waar wat het kinderlied zingt: ‘Een

Leander Janse
Video

De oudste zoon is dicht bij de Vader, maar net zo vervreemd als zijn broer

De bekende gelijkenis beschrijft twee verloren zonen. Er bestaat niet alleen een wilde, uitbrekende vorm van zonde. Er is ook meer verborgen, op het oog fatsoenlijke manier, waarop je van God vervreemd kan zijn. De oudste zoon is dicht bij de Vader,

Zanger Elbert Smelt: “Dan mis ik haar gewoon heel erg natuurlijk. Ja, wie niet?”
Video

Zanger Elbert Smelt deelt herinneringen aan Kinga Bán: "Ik mis haar heel erg"

Bijna vijf jaar geleden overleed zangeres Kinga Bán. Zanger Elbert Smelt van de band Trinity bracht vlak voor haar dood samen met haar 'Leef met volle teugen' uit. In een video van Nederland Zingt vertelt hij over dit lied en over de bijzondere optre

Dato Steenhuis over zondebesef
Video

Videoboodschap Dato Steenhuis: Ben jij wel echt bewust van je zonden?

Zondebesef kan een lastig onderwerp zijn. In een video vertelt Dato Steenhuis hier meer over en beantwoordt hij de vraag: ‘Is mijn zondebesef wel groot genoeg? In zijn video benadrukt Steenhuis dat één zonde al voldoende is voor zondebesef. “Als je é

Ds. J. A. W. Verhoeven
Verdieping

Geloven in God is wel persoonlijk, maar niet individualistisch

Mijn geloof of hét geloof? Jonge mensen zeggen nogal eens dat ze belijdenis doen van ‘hun geloof’. Is dat hetzelfde als belijdenis doen van ‘het geloof’? Kan het belijden van het geloof, zoals beleden in het Apostolicum, toch persoonlijk worden? Rond

'De Wereld Rond'
Podcast

Zendingswerker deelt ervaringen in podcast: Froukje Prakken

Inmiddels terug in Nederland kijken we met Froukje Prakken terug op de beginperiode van het zendingswerk dat haar man Ger en zij deden in Peru tussen 1983 en 1991. Een verhaal over Gods leiding en vertrouwen op God in moeilijke omstandigheden. Ook ho