Waar zijn in de NBV21 de tempelhoeren en schandknapen gebleven?

God 25 november 2021 Prof. dr. K. Spronk
NBV21

Bij de herziening van de Nieuwe Bijbelvertaling zijn er veel kleine verbeteringen aangebracht. Soms zijn de veranderingen ingrijpend. Zo wordt er nu geen gewag meer gemaakt van zoiets als tempelprostitutie. Wat is hier aan de hand? Wordt er iets verdoezeld? Hebben we een nieuwe #metoo kwestie?

Tempelprostitutie
Het is natuurlijk niet het eerste waar je naar zoekt als je de Bijbel open slaat. Maar het is wel iets waar de enigszins ervaren Bijbellezer vertrouwd mee is: het verschijnsel dat er prostitutie bedreven werd bij en soms ook in de tempels van afgoden. Het was kenmerkend voor het bedenkelijke karakter van de godsdienst van de Kanaänieten en de Babyloniërs. Het was ook een teken aan de wand als sommige Israëlieten zich inlieten met dergelijke praktijken. Het tastte de zuiverheid van de tempeldienst in Jeruzalem aan. Er wordt echter getwijfeld aan de historische betrouwbaarheid van deze opvattingen over tempelprostitutie. Terecht.

Grote verschillen in vertaling
Wie de weergave van Deuteronomium 23:18 (in sommige vertalingen is dat vers 17) in de NBV21 vergelijkt met die in de NBV en andere oudere vertalingen ontdekt grote verschillen:

  • NBV21 - Geen enkele Israëlitische vrouw of man mag zich wijden aan een afgod.
  • NBV - Geen enkel Israëlitisch meisje mag als hoer bij een tempel zitten en geen enkele Israëlitsche jongen als schandknaap.
  • Bijbel in gewone taal - Geen enkele Israëliet mag bij de tempel van de Heer werken voor andere goden, vrouwen niet en mannen niet.
  • Herziene Statenvertaling - Er mag onder de dochters van Israël geen hoer zijn; en er mag geen schandknaap zijn onder de zonen van Israël.
  • Naardense Bijbel - Nooit mag een heiligdomshoer / er één wezen uit Israëls dochters, / nooit zal een heiligdomsknaap / er één wezen uit Israëls zonen.
  • NBG51 - Er zal onderde dochters van Israël geen aan ontucht gewijde vrouw zijn, en er zal onder de zonen van Israël geen aan ontucht gewijde man zijn.
Wat is hier aan de hand? Wordt er iets verdoezeld? Hebben we een nieuwe #metoo kwestie?

Het gaat hier om de vertaling van de Hebreeuwse woorden qedeshah en qadesh. In de NBV zijn die vertaald met respectievelijk ‘hoer bij een tempel’ en ‘schandknaap’. In de meeste oudere Nederlandse vertalingen gebeurt hetzelfde, zij het met wat variatie. In de NBV21 zijn de termen veel terughoudender vertaald als ‘vrouw/man die zich wijdt aan een afgod’. In de Bijbel in gewone taal ongeveer net zo: ‘vrouw/man die werkt voor andere goden’. De Hebreeuwse woorden zijn afgeleid van het werkwoord qdsh, ‘heilig zijn’. In de Naardense Bijbel is dat verband zichtbaar door de vertaling ‘heiligdomshoer’ en ‘heiligdomsknaap’.

De relatie met prostitutie
Hoe kwam men er nu bij om in die oudere vertalingen hier en ook op andere plaatsen deze verbinding met prostitutie te leggen? Op het eerste gezicht is dat helemaal niet zo vreemd. Het gebeurt namelijk ook in Genesis 38 (het verhaal van Tamar die zich als prostituee aanbiedt aan haar schoonvader Juda) en in Hosea 4. Daar worden de als qedeshah aangeduide vrouwen in één adem genoemd met ‘gewone’ prostituees. Iets dergelijks zien we ook in de genoemde tekst uit Deuteronomium 23. Daar lezen we namelijk in het volgende vers:

U mag in het heiligdom van de Heer, uw God, geen hoerenloon of schandegeld gebruiken voor het inlossen van een gelofte, want de Heer, uw God, heeft van beide een afschuw.

De bronnen
Waarom is er in de NBV21 dan toch voor gekozen om dat verband niet meer expliciet te leggen? Dat heeft te maken met nieuwe inzichten wat betreft de veronderstelde tempelprostitutie. Lange tijd was men het erover eens dat er in Israël – net als elders in het oude Nabije Oosten – tempelprostitutie werd bedreven. Dat zou zijn oorsprong vinden in mythen over de godin van de vruchtbaarheid en in het ritueel van het heilige huwelijk. In dat ritueel zou deze godin zich verbonden hebben met een andere god of met de koning om zo de vruchtbaarheid op aarde te bevorderen. Ook de tempelprostitutie zou passen in dit kader, als een vorm van offeren aan de godin van de vruchtbaarheid of de liefde. In Israël zou het dan verbonden zijn geweest met de Kanaänietische goden Baäl en Asjera.

Volgens Herodotus was elke in Babylon woonachtige vrouw verplicht eenmaal in haar leven in de tempel van de godin van de liefde te gaan zitten en gemeenschap te hebben met een vreemdeling.

Er zijn echter steeds meer geleerden die betwijfelen of er ooit wel zoiets als tempelprostitutie is geweest. Een belangrijk argument is dat in Mesopotamische teksten het verwante Akkadische woord, qadishtu, een aanduiding is van een cultisch functionaris of soms van een vroedvrouw, maar nooit verwijst naar prostitutie. Er is geen enkele Mesopotamische tekst gevonden waarin duidelijk wordt beschreven hoe we ons de praktijk van dit soort prostitutie zouden moeten voorstellen.

Zoiets vinden we wel bij Herodotus, maar deze Griekse schrijver uit de vijfde eeuw voor het begin van onze jaartelling schreef zijn tekst over de Babylonische gebruiken (Historiën 1.199) in een tijd dat het Babylonische rijk al niet meer bestond. Hij heeft echter wel veel invloed heeft gehad op de bestudering van dit onderwerp. Volgens Herodotus was elke in Babylon woonachtige vrouw verplicht eenmaal in haar leven in de tempel van de godin van de liefde te gaan zitten en gemeenschap te hebben met een vreemdeling. Mannen die daarvan gebruik wilden maken hoefden slechts een door hen zelf te bepalen bedrag aan de tempel te betalen. Vrouwen mochten niemand weigeren en pas weer naar huis als ze hun taak hadden vervuld. Herodotus meldt dat dit voor lelijke vrouwen soms wel drie of vier jaar kon duren.

Bedenkelijke mannenfantasie
Hoe serieus mag je zo’n tekst nemen? Is dit niet vooral een mannenfantasie over gerechtvaardigde, goedkope seks buiten het huwelijk, met grappen over lelijke vrouwen? Op basis van wat we nu weten over de rol van vrouwen in de Babylonische cultus kunnen we ook stellen dat het slechts ten dele is gebaseerd op de feiten. Lees deze passageKarel van der Toorn stelt dat Herodotus waarschijnlijk aan de haal gegaan is met het door hem niet goed begrepen fenomeen van het inlossen van een gelofte. We kennen dat ook in het oude Israël: mensen konden een gelofte doen, waarbij zij aan God een verzoek doen en als tegenprestatie een offer beloven. Dat offer kon bestaan uit een geldbedrag of daarin omgezet worden. Wanneer een vrouw om een of andere reden dat bedrag uiteindelijk niet op kon brengen, kon ze haar toevlucht nemen tot betaalde seks.

Rehabilitatie van de cultuspersoneel
We snappen Deuteronomium 23:18–19 beter als we het lezen tegen deze achtergrond. Ook daar is namelijk sprake van de vervulling van een gelofte. Dat neemt niet weg dat er in Deuteronomium 23:18–19 wel degelijk sprake is van foute seks en dat daar ook vrouwen en mannen die werkten in de tempel bij betrokken waren. Dat mag er echter niet toe leiden om alle cultusfunctionarissen daarvan te betichten. Net zo goed als alle ontuchtschandalen in de Rooms-Katholieke kerk er niet toe mogen leiden om alle pastoors voor kinderverkrachters uit te maken. Daarom is het goed om met de NBV21 de qedeshah en de qadesh in ieder geval het voordeel van de twijfel te gunnen en voortaan niet meer bij voorbaat uit te maken voor tempelhoer en schandknaap. Goed dat die woorden nu vervangen zijn.

Prof. dr. K. Spronk is hoogleraar Oude Testament aan de PThU. Bovenstaand artikel verscheen onlangs op de site van de PThU en is met toestemming door CIP.nl overgenomen.

Praatmee

Beluister onze podcast

#369 Ds. Bram Hofland & ds. John de Groot over de hel, eeuwige straf en het laatste oordeel
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

 Proponent L. Schouten
Nieuws

Preekbevoegdheid verleend aan PKN-proponent door Hersteld Hervormde Kerk

Het breed moderamen van de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft proponent L. Schouten uit Elspeet per dinsdag preekbevoegdheid toegekend. Dat meldt het kerkverband op haar website. Schouten is al zo’n 35 jaar als proponent actief binnen de voormalige

Willem Lingeman
Video

Echtpaar noemt huwelijk "één groot drama": Willem Lingeman reageert

Bijbelleraar Willem Lingeman reageert in een videoboodschap op een pijnlijke huwelijksgeschiedenis van een echtpaar. Volgens het stel was hun huwelijk “zeker niet Gods wil” en noemt men het “één groot drama”. Inmiddels zijn ze gescheiden en beiden he

Apollinaris Darmawan
Nieuws

Indonesische christen op leeftijd vrijgelaten na jarenlange gevangenisstraf

Na meer dan vier jaar gevangenschap is de christelijke bekeerling Apollinaris Darmawan vrijgelaten uit de Kebon Waru-gevangenis in Indonesië. De man werd in november 2024 vervroegd vrijgelaten, nadat hij meerdere strafverminderingen kreeg. Darmawan z

Indonesische vlag
Nieuws

Honderden moslims protesteren tegen bouw Indonesische kerk

In het Indonesische Kalibaru, een dorp in de stad Depok (West-Java), protesteerden op 5 juli honderden moslims tegen de bouw van een christelijke kerk. Dit gebeurde ondanks dat de kerk alle benodigde vergunningen bezit. Op videobeelden is te zien hoe

Ds. P. den Ouden
Video

Waaraan kun je genade in je hart herkennen? HHK-predikant antwoordt

Waaraan kun je herkennen dat er genade in je hart gekomen is? Op die vraag gaf ds. P. den Ouden in een recente preek antwoord. De HHK-predikant uit Katwijk aan Zee gebruikte in zijn antwoord een citaat van Augustinus. De kerkvader had ooit een briefw

Ann Michelle Lee
Video

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Aanbiddingsleidster Ann Michelle Lee is aanstaande zondag te gast bij Hour of Power. Ze vertelt daar hoe ze God echt leerde kennen. Ook deelt ze haar droom en boodschap voor de jongere generatie. "Ik wil zoveel mogelijk mensen brengen naar het hart v

Mexico
Nieuws

Mexico: een jaar ontheemd en geen zicht op terugkeer

De maand juli markeert de trieste ‘verjaardag’ van de vlucht van honderden christenen uit hun gemeenschappen in de Mexicaanse deelstaat Chiapas. Ze moesten vrijwel alles achterlaten: hun land, huizen en dieren. Meer dan honderd christenen - van piepj

Arthur Alderliesten
Nieuws

Dolle Mina’s verstoren bijeenkomst Schreeuw om leven: directeur reageert

Afgelopen maandag verstoorden pro-abortus demonstranten een bijeenkomst van Schreeuw om leven in Gouda. De avond was bedoeld om mensen uit de achterban te informeren over het waken bij abortusklinieken. De circa 25 demonstranten - die zich presenteer

Meerartikelen

Syrie
Interview

Syrische christenen houden stand in vijandige omgeving: "God gebruikt de kerk"

"Voor veel mensen wordt de droom van een islamitische staat in Syrië steeds meer werkelijkheid. En daarin is geen plaats voor ongelovigen, zoals christenen." Aan het woord is Ibrahim Lahdo, tot voor kort woonachtig in Syrië. Cvandaag sprak met hem ov

Wilkin van de Kamp
Boekfragment

De wereld kijkt niet naar je preek, maar naar je daden

Tijdens een zendingsreis in Zuid-Afrika kreeg ik onverwacht de gelegenheid om een van de meest gevaarlijke townships in Kaapstad te bezoeken. Kolonel Bazil Vellai, lid van de kerk waar ik te gast was, had ons persoonlijk uitgenodigd om Manenberg - de

Ds. M. van Reenen
Column

Overvolle huizen: spullen verzamelen of schatten in de hemel?

Een verhuizing levert veel op: stress, chaos, drukte, dozen, helpers, een verhuiswagen die de bocht niet kan halen... Maar ook: bezinning. Al die spullen die je uit het ene huis haalt en in het andere weer neerzet, waar komt het vandaan, waar moet he

Kerk van de Heilige Familie
Nieuws

Drie doden bij aanval op katholieke kerk in Gaza: Israël start onderzoek

Bij een aanval op de Kerk van de Heilige Familie in Gaza-stad zijn donderdag drie mensen omgekomen en raakten er meerdere gewond, onder wie de priester van de parochie. De kerk, waar sinds het uitbreken van de oorlog honderden christenen schuilen, we

Jan Pool
Column

Dankbaarheid is geen luxe; het is een manier van leven

Het leven kent zowel prachtige als pijnlijke momenten. Onlangs kreeg ik de sleutel van een prachtige auto, een cadeau van een dierbare vriend voor wie ik al vijftien jaar een mentor mag zijn. Ik ontving hem met tranen van ontroering in mijn ogen. Wat

Josephat Gwajima
Nieuws

Tanzania sluit grote pinksterkerk na kritiek op mensenrechtenschendingen

De Tanzaniaanse overheid heeft de grote protestantse kerk Glory of Christ Tanzania Church gesloten. Reden: een preek waarin voorganger Josephat Gwajima sprak over mensenrechtenschendingen in het land. Zes weken na de sluiting is de kerk nog altijd di

Ds. D. J. Budding
Video

Hervormde predikant wijst op kerken waar het evangelie niet ten volle klinkt

Als je op het volmaakte offer van de Heere Jezus ziet, dan mag je weten dat je zalig wordt. Toch zijn er, met name aan de rechterflank van de reformatorische gezindte, christenen die zich afvragen of zij wel zalig kunnen worden. Die worsteling leidt

Wilkin van de Kamp
Nieuws

Wilkin van de Kamp nodigt je uit om de Plaatsvervanger van Jezus beter te leren kennen

"De Heilige Geest is de Geest van Jezus in jou Die het leven van Jezus in en door jou wil leiden", aldus Wilkin van de Kamp in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God'. De spreker en schrijver nodigt je in deze aflevering - en in de

Päivi Räsänen
Nieuws

Finse politica overweegt om haar kerk te verlaten na jarenlange LHBTI-strijd

De Finse politica Päivi Räsänen overweegt een definitief afscheid van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland. De aanleiding: de groeiende acceptatie van homorelaties binnen de kerk en het recente besluit van een bisschop om kerken open te stellen v

Naomi Oosterhof
Podcast

Wat houdt ware vriendschap in? Beluister deze podcast

In deze podcastaflevering staat Naomi Oosterhof (foto) stil bij een thema dat ons allemaal raakt: vriendschap. Wat onderscheidt een gewone vriend van een broeder of zuster voor het leven? En hoe kijkt God eigenlijk naar vriendschappen? Naomi neemt je

Groot Letter-uitgave
Persbericht

Bijbelvereniging introduceert Groot Letter Nieuwe Testament (HSV)

Sinds vorige maand is bij de Bijbelvereniging het Nieuwe Testament in Groot Letter-uitgave verkrijgbaar. Deze speciale editie is gedrukt in de Herziene Statenvertaling (HSV) en bedoeld voor mensen die gebaat zijn bij grotere letters, zoals ouderen en

Serhii Burlaka met Oekraïense militairen
Interview

Serhii werkt voor ZOA én is legerpredikant: "Er is een wonder nodig voor Oekraïne"

Als ZOA-medewerker voorziet Serhii Burlaka mensen in de ‘bevrijde gebieden’ rond Cherson (Oekraïne) van voedsel. Maar één week in de maand werkt hij als legerpredikant aan het front. “Ik preek in zo’n week soms maar twee minuten. Het is veel belangri