Moeilijke Bijbelteksten: Waarvoor staat eerstgeboorte?

God 26 februari 2021 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over de vraag wat eerstgeboorte voor betekenis heeft in Bijbelse zin.

Het eerstgeboren kind had in Bijbelse tijden een belangrijke plaats en in heel wat hedendaagse families ook nog. In Bijbelse zin gaat het om de eerstgeboren zoon van een man. Waarom was dit zo belangrijk? Voor Adam was de geboorte van zijn eerste zoon, waarschijnlijk Kaïn, van groot belang omdat hij sterfelijkheid ervaren had na het eten van de boom van kennis van goed en kwaad (Gn 3:7). Die sterfelijkheid (ziek worden) werd een confrontatie met doodgaan, omdat grondige genezing ervan (eten van de Boom van het Leven) door God werd afgesneden, als straf voor zijn fundamentele ongehoorzaamheid (3:22, 24).

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie. In meer algemene zin kan gesteld worden dat de eerstgeborene diegene is die de spits afbijt in de rij kinderen die hopelijk geboren worden. Voor die kinderen zal de eerstgeborene hun oudste zijn.

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie.

Eerstgeboorte vraagt bevestiging
Toch blijkt al vanaf het begin dat eerstgeboorte geen garantie is voor een goed karakter, de juiste persoon om Gods nalatenschap voort te zetten en Adam te representeren. Het begon al met Adam zelf, Gods eerstgeboren zoon, die Zijn bevel (2:16-17) had overtreden. God moest ook Kaïn, de eerstgeborene van Adam, corrigeren (4:6-7). Ook later in de Bijbelse geschiedenis komt herhaaldelijk naar voren dat de eerstgeboren zoon verzaakte om diens vaders vrome nalatenschap te volgen (49:3-4). Soms was hij ronduit kwaad naar Gods wil (38:7). De namen in de geslachtslijsten in de Bijbel geven dus niet altijd de eerstgeboren zoon aan. Slechts in enkele gevallen is dat zeker (10:15; 22:21).

Eerstgeboorterecht
Naarmate dat de nakomelingen van Noach omvangrijker werden en meer bezit kregen kwam ook het element van recht op erfgoed naar voren. De eerstgeboren zoon (preciezer: de kandidaat patriarch) kreeg recht op het grootste (dubbel; Dt 21:17) deel van het familiebezit; het eerstgeboorterecht. Dit bleek zelfs overdraagbaar of verkoopbaar (Gn 25:31).

Maar uit het verhaal van Ezau en Jakob blijkt dat de eerstgeboren zoon naast recht op het erfgoed ook recht op de vaderlijke zegening had. Die zegening (Bijvoorbeeld: 1:28-30; 9:26-27) was een oudere instelling dan het erfrecht en gaat er ook bovenuit en eraan vooraf.

Voorwaarden eerstgeboorte
In het verhaal van Abraham komt een bijzonder gegeven naar voren. Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is. Ismael werd als eerste aan Abraham geboren bij een bijvrouw, maar Ismael moest wijken voor Abrahams eerste zoon Izak bij zijn eigen vrouw. Als een man meerdere eigen vrouwen had, dan ging echter niet de eerstgeborene zoon van de meest geliefde vrouw voor, maar de eerstgeboren zoon in volgorde (Dt 21:15-17). Bij Jakob telt dus Ruben als eerstgeborene en niet Jozef van zijn meer geliefde vrouw Rachel (Gn 29:30; 35:23-24).

Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is.

Als er een man geen zonen kreeg, maar alleen dochters, dan ging het eerstgeboorterecht over op de dochters (Nm 27:8), waarbij de eerstgeborene weer de meeste rechten had (Gn 19:33). Toch waren deze dochterrechten onvergelijkelijk met die van de eerstgeboren zoon, want in Bijbelse zin werd verwacht dat die dochters snel trouwden. Dan zouden de erfrechten van haar vader overgaan op haar man op voorwaarde dat die man verwant was aan haar vaders familie, zodat het patriarchaat en de erfenis toch binnen de familie bleef.

Als de eerstgeboren zoon ernstig zondigde werd die uitgesloten voor het eerstgeboorterecht, zoals Ruben, de eerstgeboren zoon van Jakob (49:4).

Relativering eerstgeboorte
Soms werd aan een man maar één zoon geboren, zoals Izak. De eerstgeboorte van een eniggeboren zoon is evident (beperkte betekenis).
Later toen Israël een natie was geworden waren er mannen die geen vrouw namen omwille van hun dienst aan God (Jr 16:2; Mt 19:12; 1 Kor 7:1). Het nalatenschap van zulke ambtsdragers werd dan overgedragen aan diens leerlingen of bedienden. Soms had hun nalatenschap daardoor zelfs grotere impact dan nalatenschap van een vader op diens zoon.

God bepaalt
Uit de geschiedenis van Ezau en Jakob bleek de eerstgeboren zoon, die ook nog eens fysiek de sterkste was, moest buigen voor zijn jongere broer (Gn 25:23). Daaruit blijkt dat God het is Die de nieuwe patriarch kiest/aanwijst/bevestigt (1 S 16:7) en dat Hij niet de menselijke traditie van de eerstgeboren zoon volgt. Daarin zit een vooraf factor (karaktereigenschappen/wil), zoals in het geval van Jakob boven Ezau of Efraïm boven Manasse, maar ook een achteraf factor ingegeven door daden.

Dat God het leven van vleselijke schepselen in Handen heeft wordt zichtbaar bij de Uittocht van de kinderen van Jakob/Israël uit Egypte. In dat land werd toen leiderschap en al wat edel was toegeschreven aan het eerstgeborene. Blijkbaar bestond over eerstgeboorte afgoderij. Daarom besloot God in één slag al het eerstgeborene van de schepselen in Egypte te doden.

De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk.

Wijding van het eerstgeborene
Wat God aan Egypte deed, waar de nakomelingen van Jakob/Israël van gevrijwaard bleven door het volgen van het nieuw ingestelde Pésach gebruik (Ex 12:3-11), had wel gevolgen voor de Israëlieten. Van toen aan eisten God al het mannelijke eerstgeborene van mens en dier van Zijn volk op. Dat was een nieuw bevel (13:2, 12; Nm 3:13).

Dus door de slag die God aan (de afgoderij van) Egypte toebracht, werd eerstgeboorte ook een ernstig geestelijk gegeven. Het kwam in verband te staan met opoffering aan en het opeisen door God. Eigenlijk hetzelfde waarmee Egypte te maken kregen. Zo blijft tot op vandaag de Uittocht fysiek merkbaar in Gods volk. Ook in het Nieuwe Verbond, want het avondmaal (of eucharistie) staat voor de herdenking van de dood van de Here Jezus in verband met Pésach.

Nieuwe voorwaarden
Sinds de Uittocht moest al het mannelijke eerstgeborene van Israël gewijd (geofferd) worden aan God. Maar daarop werden uitzonderingen gemaakt.

Voor onreine dieren bestond al de algemene regel dat die niet aan God geofferd mochten worden. Daarom moesten die eerstgeboren dieren gelost worden door een ander dier te offeren; plaatsvervanging. Als het onreine dier niet gelost werd, moest het zo gedood worden dat het ongeschikt werd voor Israël (Ex 34:20).
Mensen mochten als algemene regel ook niet aan God geofferd worden (Dt 12:31), dus moeten ook gelost worden (Nm 18:15; vergelijk Gn 22:12-13).

Betekenis
De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk. Hieruit blijkt dat zij een priesterlijk volk zijn, een heilige natie (Ex 19:6) en het patriarchaat en het nalatenschap niet afhangt van de kracht van de eerstgeborene maar van God. Feitelijk is elk mens die zich tot God bekeerd (Joods of niet) een eerstgeborene en moet aan God gewijd leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#378 Jeffrey & Elise van Hoek over het reformatorisch onderwijs: dubbele boodschappen en vooroordelen
Of beluister op:

Meerartikelen

YouVersion
Nieuws

Mensen lezen Gods Woord massaal via telefoon: YouVersion viert miljardste download

In november 2025 bereikt de populairste Bijbelapp ter wereld, YouVersion, een bijzondere mijlpaal: meer dan één miljard downloads. Wat begon als een eenvoudig idee van een jonge Amerikaan is uitgegroeid tot een wereldwijd platform waarmee miljoenen m

RTVE
Nieuws

Spaanse publieke omroep biedt excuses aan na negatieve berichtgeving over kerken

De Spaanse publieke omroep RTVE heeft excuses aangeboden nadat in een televisieprogramma de groei van evangelicale kerken werd omschreven als “zorgwekkend” en “gevaarlijk”. Na een golf van klachten van kijkers en protestantse organisaties beloofde de

Syrie
Nieuws

Angst onder Syrische christenen gegroeid sinds verkiezingen

De eerste parlementaire verkiezingen sinds de val van president Bashar al-Assad op 6 oktober hebben in Syrië geleid tot geweld in de stad Aleppo. Dat zegt pater Hugo Alaniz, missionaris in Aleppo, in een interview met Kerk in Nood. De spanningen wekk

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant staat tijdens preek stil bij slachtpartij Hamas op 7 oktober

Begin oktober vond de jaarlijkse Israëlzondag weer plaats. Op deze zondag herdenken christenen de blijvende band tussen de kerk en Israël, maar ook bij de pijn van het antisemitisme. De Israëlzondag is een initiatief van de PKN en krijgt vooral aanda

Ron van der Spoel
Video

Ron van der Spoel vertelt waarom Psalm 87 ons anders naar het journaal leert kijken

Predikant Ron van der Spoel noemt in een nieuwe overdenking Psalm 87 een psalm van inclusie. Iedereen hoort erbij in Gods koninkrijk, ongeacht afkomst. De psalm spreekt over volken zoals Babel en Tyrus. Zij worden beschouwd als geboren in Sion, oftew

Carla Dik-Faber
Podcast

Hoe kerken groener kunnen worden: in gesprek met Carla Dik-Faber

Hoe kan een kerk groener worden? En waarom is dat belangrijk voor ons geloof? In deze videopodcast van LPB Media gaat Derk Jan Poel in gesprek met Carla Dik-Faber, voormalig Kamerlid voor de ChristenUnie en nu projectleider van GroeneKerken. Samen me

Phil Moore
Persbericht

‘De vergeten strategie van Jezus’ centraal op DMM-conferentie in Veenendaal

Wereldwijd groeit de kerk als nooit tevoren. Dit gebeurt niet door grote campagnes of kerken met indrukwekkende gebouwen, maar door eenvoudige discipelen die nieuwe discipelen maken. Tijdens de DMM-conferentie (Disciple Making Movements) in Veenendaa

Diederik van Dijk
Interview

SGP-Kamerlid bezorgd over forse asielinstroom: "We moeten iets doen"

De Bijbel roept op om de vreemdeling lief te hebben, maar tegelijk groeit in Nederland de zorg: hoe ver reikt barmhartigheid als de samenleving onder druk staat? SGP-Kamerlid Diederik van Dijk pleit voor een “asielbeleid met een warm hart én een koel

Meerartikelen

Eline Stam
Interview

Voor jongeren is geloof geen taboe, ziet kinderpsychiater Eline Stam

Geloof en zingeving zijn nauw verbonden met psychische gezondheid. Tijdens haar opleiding merkte kinder- en jeugdpsychiater Eline Stam dat veel collega’s het onderwerp belangrijk vinden, maar tegelijkertijd aarzelen om ernaar te vragen. Daarom deed z

Wandelen in de natuur
Column

Wandelen met God: een levenslange tocht vol bergen en dalen

Mijn man en ik zijn gek op de natuur. Wij hebben samen al eindeloze kilometers gewandeld op de mooiste plekken. De mooiste bossen, hoge duinen, dicht begroeide vlaktes, maar ook kale stukken land. Iedere plek waar we wandelen, toont een eigen schoonh

Josh McDowell
Boekfragment

Jezus in het evangelie van Markus: mens of God?

Tijdens een lezing aan een universiteit werd de spreker onderbroken door een professor die beweerde dat alleen het evangelie van Johannes Jezus als God presenteert. In Markus, zei hij, zou Jezus dat nooit doen. Maar klopt dat wel? Een nadere blik op

Grinwis
Nieuws

Doorrekening verkiezingsprogramma: 'CU-plannen heilzaam voor Nederland'

Traditiegetrouw heeft de ChristenUnie haar verkiezingsprogramma laten doorrekenen door de onafhankelijke rekenmeesters van het Centraal Planbureau (CPB). De resultaten liegen er niet om. In onderstaande blog staat ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis

Flach
Nieuws

Doorrekening verkiezingsprogramma: 'SGP legt financieel degelijke plaat neer'

De doorrekening van het SGP-verkiezingsprogramma door het CPB laat zien dat de SGP 3,2 miljard euro investeert in gezinnen en in 2035 de NAVO-norm van 3,5 procent haalt. Door slim te kijken naar andere posten, legt de partij ook nog eens een financie

Azerbeidzjan
Nieuws

Religieuze vrijheid onder druk: Azerbeidzjan blokkeert registratie van kerken

De Azerbeidzjaanse overheid heeft opnieuw een protestantse kerk de officiële registratie geweigerd. Daardoor mag de Peace Church-gemeente niet samenkomen. Mensenrechtenorganisaties spreken van een structurele beperking van de godsdienstvrijheid in he

Soli Deo Gloria
Video

Luister naar deze prachtige samenzang van Psalm 89 in de Grote Kerk van Epe

'Want God is ons ten schild in 't strijdperk van dit leven, en onze Koning is van Isrels God gegeven', deze prachtige woorden uit vers 8 van Psalm 89 klonken tijdens een samenzangsmoment in de Grote Kerk van Epe. Die avond nam het Urkse mannenkoor So

Ds. D. J. Budding
Video

Ds. Budding deelt indrukwekkende getuigenis van gemeentelid dat snel zou sterven

"Ik pakte haar hand en ik vroeg haar: hoe is het met u? En toen zei ze zo heel mooi en diepgevoelend: 'Mijn ziel is immers stil tot God. Hij immers zal mijn Rotssteen wezen'", aldus ds. D. J. Budding. De hervormde emerituspredikant deelde in een rece

Wilkin van de Kamp
Video

De gaven van de Geest zijn volgens Wilkin van de Kamp geen mensenwerk

In deze video staat Wilkin van de Kamp stil bij een diep en vaak verkeerd begrepen principe: het initiatief voor de gaven van de Geest ligt altijd bij God zelf. Aan de hand van Johannes 5:19 laat Wilkin zien hoe zelfs Jezus niets deed uit eigen beweg

Bart Broekman
Video

Hoe kun je écht naast iemand staan? Bart Broekman deelt zijn visie

Hoe kijk je naar mensen om je heen? En hoe kun je er écht voor iemand zijn? In zijn nieuwe boek De coach als metgezel laat Bart Broekman zien hoe een coach vanuit nabijheid en geloof een blijvend verschil kan maken in iemands leven. In het programma

Vrijheid van onderwijs
Opinie

Vrijheid van onderwijs is geen misdaad: neutraliteit is een mythe

Bijbels beraad man/vrouw, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en vermeend ‘onzinnige verhalen’ als de schepping. Met deze onderwerpen poogde Nieuwsuur recentelijk aan te tonen dat er iets fundamenteel mis is met het reformatorisch onderwijs. Alsof botse

Gerrit Vreugdenhil
Podcast

Ds. Gerrit Vreugdenhil wijst op blinde vlek onder christenen: "Geestelijke strijd is reëel"

Theoloog en predikant Gerrit Vreugdenhil prikt door de nuchterheid van veel Nederlandse gelovigen heen. “Wij zijn gewend geraakt om alleen te denken in wat zichtbaar en meetbaar is”, zegt hij in podcast De Stem van SDOK. “Maar de Bijbel spreekt over