Moeilijke Bijbelteksten: Waarvoor staat eerstgeboorte?

God 26 februari 2021 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over de vraag wat eerstgeboorte voor betekenis heeft in Bijbelse zin.

Het eerstgeboren kind had in Bijbelse tijden een belangrijke plaats en in heel wat hedendaagse families ook nog. In Bijbelse zin gaat het om de eerstgeboren zoon van een man. Waarom was dit zo belangrijk? Voor Adam was de geboorte van zijn eerste zoon, waarschijnlijk KaĆÆn, van groot belang omdat hij sterfelijkheid ervaren had na het eten van de boom van kennis van goed en kwaad (Gn 3:7). Die sterfelijkheid (ziek worden) werd een confrontatie met doodgaan, omdat grondige genezing ervan (eten van de Boom van het Leven) door God werd afgesneden, als straf voor zijn fundamentele ongehoorzaamheid (3:22, 24).

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie. In meer algemene zin kan gesteld worden dat de eerstgeborene diegene is die de spits afbijt in de rij kinderen die hopelijk geboren worden. Voor die kinderen zal de eerstgeborene hun oudste zijn.

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie.

Eerstgeboorte vraagt bevestiging
Toch blijkt al vanaf het begin dat eerstgeboorte geen garantie is voor een goed karakter, de juiste persoon om Gods nalatenschap voort te zetten en Adam te representeren. Het begon al met Adam zelf, Gods eerstgeboren zoon, die Zijn bevel (2:16-17) had overtreden. God moest ook KaĆÆn, de eerstgeborene van Adam, corrigeren (4:6-7). Ook later in de Bijbelse geschiedenis komt herhaaldelijk naar voren dat de eerstgeboren zoon verzaakte om diens vaders vrome nalatenschap te volgen (49:3-4). Soms was hij ronduit kwaad naar Gods wil (38:7). De namen in de geslachtslijsten in de Bijbel geven dus niet altijd de eerstgeboren zoon aan. Slechts in enkele gevallen is dat zeker (10:15; 22:21).

Eerstgeboorterecht
Naarmate dat de nakomelingen van Noach omvangrijker werden en meer bezit kregen kwam ook het element van recht op erfgoed naar voren. De eerstgeboren zoon (preciezer: de kandidaat patriarch) kreeg recht op het grootste (dubbel; Dt 21:17) deel van het familiebezit; het eerstgeboorterecht. Dit bleek zelfs overdraagbaar of verkoopbaar (Gn 25:31).

Maar uit het verhaal van Ezau en Jakob blijkt dat de eerstgeboren zoon naast recht op het erfgoed ook recht op de vaderlijke zegening had. Die zegening (Bijvoorbeeld: 1:28-30; 9:26-27) was een oudere instelling dan het erfrecht en gaat er ook bovenuit en eraan vooraf.

Voorwaarden eerstgeboorte
In het verhaal van Abraham komt een bijzonder gegeven naar voren. Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is. Ismael werd als eerste aan Abraham geboren bij een bijvrouw, maar Ismael moest wijken voor Abrahams eerste zoon Izak bij zijn eigen vrouw. Als een man meerdere eigen vrouwen had, dan ging echter niet de eerstgeborene zoon van de meest geliefde vrouw voor, maar de eerstgeboren zoon in volgorde (Dt 21:15-17). Bij Jakob telt dus Ruben als eerstgeborene en niet Jozef van zijn meer geliefde vrouw Rachel (Gn 29:30; 35:23-24).

Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is.

Als er een man geen zonen kreeg, maar alleen dochters, dan ging het eerstgeboorterecht over op de dochters (Nm 27:8), waarbij de eerstgeborene weer de meeste rechten had (Gn 19:33). Toch waren deze dochterrechten onvergelijkelijk met die van de eerstgeboren zoon, want in Bijbelse zin werd verwacht dat die dochters snel trouwden. Dan zouden de erfrechten van haar vader overgaan op haar man op voorwaarde dat die man verwant was aan haar vaders familie, zodat het patriarchaat en de erfenis toch binnen de familie bleef.

Als de eerstgeboren zoon ernstig zondigde werd die uitgesloten voor het eerstgeboorterecht, zoals Ruben, de eerstgeboren zoon van Jakob (49:4).

Relativering eerstgeboorte
Soms werd aan een man maar ƩƩn zoon geboren, zoals Izak. De eerstgeboorte van een eniggeboren zoon is evident (beperkte betekenis).
Later toen Israƫl een natie was geworden waren er mannen die geen vrouw namen omwille van hun dienst aan God (Jr 16:2; Mt 19:12; 1 Kor 7:1). Het nalatenschap van zulke ambtsdragers werd dan overgedragen aan diens leerlingen of bedienden. Soms had hun nalatenschap daardoor zelfs grotere impact dan nalatenschap van een vader op diens zoon.

God bepaalt
Uit de geschiedenis van Ezau en Jakob bleek de eerstgeboren zoon, die ook nog eens fysiek de sterkste was, moest buigen voor zijn jongere broer (Gn 25:23). Daaruit blijkt dat God het is Die de nieuwe patriarch kiest/aanwijst/bevestigt (1 S 16:7) en dat Hij niet de menselijke traditie van de eerstgeboren zoon volgt. Daarin zit een vooraf factor (karaktereigenschappen/wil), zoals in het geval van Jakob boven Ezau of EfraĆÆm boven Manasse, maar ook een achteraf factor ingegeven door daden.

Dat God het leven van vleselijke schepselen in Handen heeft wordt zichtbaar bij de Uittocht van de kinderen van Jakob/Israƫl uit Egypte. In dat land werd toen leiderschap en al wat edel was toegeschreven aan het eerstgeborene. Blijkbaar bestond over eerstgeboorte afgoderij. Daarom besloot God in ƩƩn slag al het eerstgeborene van de schepselen in Egypte te doden.

De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk.

Wijding van het eerstgeborene
Wat God aan Egypte deed, waar de nakomelingen van Jakob/Israƫl van gevrijwaard bleven door het volgen van het nieuw ingestelde PƩsach gebruik (Ex 12:3-11), had wel gevolgen voor de Israƫlieten. Van toen aan eisten God al het mannelijke eerstgeborene van mens en dier van Zijn volk op. Dat was een nieuw bevel (13:2, 12; Nm 3:13).

Dus door de slag die God aan (de afgoderij van) Egypte toebracht, werd eerstgeboorte ook een ernstig geestelijk gegeven. Het kwam in verband te staan met opoffering aan en het opeisen door God. Eigenlijk hetzelfde waarmee Egypte te maken kregen. Zo blijft tot op vandaag de Uittocht fysiek merkbaar in Gods volk. Ook in het Nieuwe Verbond, want het avondmaal (of eucharistie) staat voor de herdenking van de dood van de Here Jezus in verband met PƩsach.

Nieuwe voorwaarden
Sinds de Uittocht moest al het mannelijke eerstgeborene van Israƫl gewijd (geofferd) worden aan God. Maar daarop werden uitzonderingen gemaakt.

Voor onreine dieren bestond al de algemene regel dat die niet aan God geofferd mochten worden. Daarom moesten die eerstgeboren dieren gelost worden door een ander dier te offeren; plaatsvervanging. Als het onreine dier niet gelost werd, moest het zo gedood worden dat het ongeschikt werd voor Israƫl (Ex 34:20).
Mensen mochten als algemene regel ook niet aan God geofferd worden (Dt 12:31), dus moeten ook gelost worden (Nm 18:15; vergelijk Gn 22:12-13).

Betekenis
De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk. Hieruit blijkt dat zij een priesterlijk volk zijn, een heilige natie (Ex 19:6) en het patriarchaat en het nalatenschap niet afhangt van de kracht van de eerstgeborene maar van God. Feitelijk is elk mens die zich tot God bekeerd (Joods of niet) een eerstgeborene en moet aan God gewijd leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Raouf Leeraar
Video

Christenen voor Israƫl genoemd in VN-rapport over verdrijving Palestijnen, Raouf Leeraar reageert

Volgens VN-rapporteur Francesca Albanese zouden bijna 50 organisaties zich schuldig maken aan de verdrijving van Palestijnen. Dat schrijft zij in een nieuw rapport. In het rapport staat onder meer dat de bezetting van de Westelijke Jordaanoever blijf

Urkers
Video

Prachtig: honderden Urkers zingen uit volle borst 'Een toekomst vol van hoop'

'U geeft een toekomst vol van hoop. Dat heeft U aan ons beloofd. Niemand anders U alleen, leidt ons door dit leven heen', deze woorden komen uit het voor veel christenen bekende lied 'Een toekomst vol van hoop'. Het lied - afkomstig van de christelij

Ds. G. van Zanden
Video

Hervormde predikant vraagt toehoorders of hij hun internetgeschiedenis mag zien

"Mag ik jullie internetgeschiedenis eens zien? Nee hƩ? Dat dacht ik wel", aldus ds. G. van Zanden. De hervormde predikant uit Katwijk aan Zee stelde deze vraag in een recente preek aan zijn luisteraars. De predikant wees hen erop dat ze een streep mo

Ron van der Spoel
Video

Ron van der Spoel behandelt Psalm 80 in nieuwe gebedsvlog

Het gebed is onlosmakelijk verbonden aan het christelijk geloof, maar hoe bid je nu precies? In de Gebedsvlogs van IZB deelt PKN-predikant Ron van der Spoel waardevolle inzichten en praktische handvatten om gebed en stilte een plek te geven in je dag

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp vertelt hoe de discipelen tijdens Pinksteren met Gods Geest vervuld werden

Pinksteren ligt inmiddels alweer even achter ons, maar in een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' staat spreker en schrijver Wilkin van de Kamp nog een keer stil bij dit bijzondere heilsfeit. In onderstaande aflevering vertelt Van d

Drs. Piet Guijt
Column

Christenen moeten zich wapenen tegen dubieus piramideverhaal

Sinds maart 2025 gaat er een opmerkelijke theorie rond over verborgen structuren onder de Egyptische piramide van Chefren. De hype verspreidt zich razendsnel online, maar wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt volledig. Sterker nog: betrokken onder

Rafael en Remilyn
Getuigenis

Rafael: van gangster tot Gods dienaar

Rafael, uit Cavite op de Filipijnen was gevreesd, gewelddadig en verslaafd. Maar toen Gods Woord hun gezin bereikte via het Project Filippus van Bible League, begon er iets te veranderen. Vandaag leidt hij zijn gezin in gebed en verspreidt hij het Ev

Ds. Kees van Velzen
Video

Christenen vertellen wat de kerk volgens hen meer dan ooit nodig heeft

Wat heeft de kerk meer dan ooit nodig? Deze vraag legden wij onlangs aan diverse christenen voor. Onder andere ds. Kees van Velzen, CU-Tweede Kamerlid Don Ceder, EO-presentator Jurjen ten Brinke, presentator Jan van den Bosch en theoloog Willem Ouwen

Meerartikelen

Willem Lingeman
Opinie

Hebben gelovigen de wet der tien geboden nodig?

Elke zondagmorgen buigen veel christenen zich onder het voorlezen van de Wet des Heeren, zoals die te vinden is in Exodus 20:1-17 en Deuteronomium 5:6-21. In veel kerken, met name van reformatorische signatuur, is dit zoals men zegt: ā€˜een goede gewoo

Zwitsers parlementsgebouw
Nieuws

Zwitserse overheid wil eiceldonatie voor vrouwen legaliseren

De Zwitserse Evangelische Alliantie (SEA) heeft zich uitgesproken tegen plannen van de overheid om eiceldonatie voor vrouwen te legaliseren. Volgens de christelijke koepelorganisatie brengt het wetsvoorstel ernstige ethische risico’s met zich mee en

Michal Canina Geske
Nieuws

Dochter van vermoorde christelijke uitgever dreigt Turkije te worden uitgezet

De Duitse Michal Canina Geske, de dochter van een in 2007 vermoorde christelijke uitgever in Turkije, dreigt na bijna dertig jaar Turkije te moeten verlaten. Dat meldt de Deutsche Welle. Michal was pas drie jaar oud toen ze met haar ouders naar Turki

Ds. J. Koppelaar
Video

HHK-predikant: Israƫl heeft het recht om zichzelf te verdedigen

Al ruim anderhalf jaar zijn Israƫl en Hamas met elkaar in oorlog. In het begin van de oorlog kozen veel mensen Israƫls kant. Vandaag de dag scharen steeds meer mensen zich achter de Palestijnen. Ds. J. Koppelaar - hersteld hervormd emerituspredikant

 Wilkin van de Kamp
Video

Volgens Wilkin van de Kamp verwaarloosde de kerk eeuwenlang het werk van de Heilige Geest

"In de vierde eeuw na Christus beschreef een theoloog de Heilige Geest al als de 'onbeschreven God', de God over wie niemand schrijft", aldus Wilkin van de Kamp. In een nieuwe aflevering van de serie 'Begin je dag met God' vertelt de spreker en schri

Elvis E
Video

Elvis E. is aanstaande zondag te zien bij Hour of Power

Zondag in Hour of Power het verhaal van de veelzijdige en muzikale Elvis E. De musicus groeide op in Nigeria en werd geboren als prins. Hij kende daar rijkdom en armoede. God betekent alles in zijn leven. "Waar ik tekort kom, vult God het voor mij in

HSV
Nieuws

Hersteld Hervormde Kerk versoepelt koers rond Herziene Statenvertaling

De Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft haar standpunt ten aanzien van het gebruik van de Herziene Statenvertaling (HSV) versoepeld. Tijdens de synodevergadering van juni besloot het landelijke kerkverband dat het gebruik van de HSV niet langer wordt

Bart Bolhuis
Nieuws

Prominent ChristenUnie-lid stapt over naar Partij voor de Dieren

Bart Bolhuis, tot voor kort actief binnen de ChristenUnie, heeft bekendgemaakt dat hij per 1 augustus in dienst treedt als beleidsmedewerker bij de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren. De overstap markeert een duidelijke breuk met zijn v

Gids bij de Bijbel
Nieuws

NBG helpt jongeren met 'Gids bij de Bijbel'

Wat staat er allemaal in de Bijbel? Spreekt God echt door de Bijbel? Bijbellezen, hoe doe je dat eigenlijk? Voor jongeren met dit soort vragen is er nu de Gids bij de Bijbel. "Deze Gids is een mega-handige, laagdrempelige, frisse en tegelijk verdiepe

Diederik van Dijk
Nieuws

SGP stelt Kamervragen over christenvervolging in Indonesiƫ

SGP-Kamerlid Diederik van Dijk heeft minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken schriftelijke vragen gesteld over christenvervolging in Indonesiƫ. Aanleiding daarvoor is de recente, zorgelijke berichtgeving die onder andere op deze website verscheen. H

Tweede Kamer
Nieuws

Kamer stemt na chaotische dag voor strenger asielbeleid: dit was de rol van de christelijke partijen

Na een lange dag vol onduidelijkheid en twijfel stemde de Tweede Kamer donderdag uiteindelijk in met de Asielnoodmaatregelenwet. In die wet staat onder meer dat illegaal in Nederland verblijven strafbaar wordt. SGP en ChristenUnie speelden gedurende

Sebastiaan van Wessem
Opinie

Oude Testament als gewelddadig afschrijven is riskant

'Voor veel christenen (ook voor mij) bestaat er een stilzwijgend conflict tussen deze twee gezichten van God', stelde Olaf ten Napel eerder deze week in dit Cvandaag-artikel. Veel christenen zullen het dilemma herkennen dat Olaf beschrijft als we kij