Moeilijke Bijbelteksten: Waarvoor staat eerstgeboorte?

God 26 februari 2021 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over de vraag wat eerstgeboorte voor betekenis heeft in Bijbelse zin.

Het eerstgeboren kind had in Bijbelse tijden een belangrijke plaats en in heel wat hedendaagse families ook nog. In Bijbelse zin gaat het om de eerstgeboren zoon van een man. Waarom was dit zo belangrijk? Voor Adam was de geboorte van zijn eerste zoon, waarschijnlijk KaĆÆn, van groot belang omdat hij sterfelijkheid ervaren had na het eten van de boom van kennis van goed en kwaad (Gn 3:7). Die sterfelijkheid (ziek worden) werd een confrontatie met doodgaan, omdat grondige genezing ervan (eten van de Boom van het Leven) door God werd afgesneden, als straf voor zijn fundamentele ongehoorzaamheid (3:22, 24).

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie. In meer algemene zin kan gesteld worden dat de eerstgeborene diegene is die de spits afbijt in de rij kinderen die hopelijk geboren worden. Voor die kinderen zal de eerstgeborene hun oudste zijn.

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie.

Eerstgeboorte vraagt bevestiging
Toch blijkt al vanaf het begin dat eerstgeboorte geen garantie is voor een goed karakter, de juiste persoon om Gods nalatenschap voort te zetten en Adam te representeren. Het begon al met Adam zelf, Gods eerstgeboren zoon, die Zijn bevel (2:16-17) had overtreden. God moest ook KaĆÆn, de eerstgeborene van Adam, corrigeren (4:6-7). Ook later in de Bijbelse geschiedenis komt herhaaldelijk naar voren dat de eerstgeboren zoon verzaakte om diens vaders vrome nalatenschap te volgen (49:3-4). Soms was hij ronduit kwaad naar Gods wil (38:7). De namen in de geslachtslijsten in de Bijbel geven dus niet altijd de eerstgeboren zoon aan. Slechts in enkele gevallen is dat zeker (10:15; 22:21).

Eerstgeboorterecht
Naarmate dat de nakomelingen van Noach omvangrijker werden en meer bezit kregen kwam ook het element van recht op erfgoed naar voren. De eerstgeboren zoon (preciezer: de kandidaat patriarch) kreeg recht op het grootste (dubbel; Dt 21:17) deel van het familiebezit; het eerstgeboorterecht. Dit bleek zelfs overdraagbaar of verkoopbaar (Gn 25:31).

Maar uit het verhaal van Ezau en Jakob blijkt dat de eerstgeboren zoon naast recht op het erfgoed ook recht op de vaderlijke zegening had. Die zegening (Bijvoorbeeld: 1:28-30; 9:26-27) was een oudere instelling dan het erfrecht en gaat er ook bovenuit en eraan vooraf.

Voorwaarden eerstgeboorte
In het verhaal van Abraham komt een bijzonder gegeven naar voren. Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is. Ismael werd als eerste aan Abraham geboren bij een bijvrouw, maar Ismael moest wijken voor Abrahams eerste zoon Izak bij zijn eigen vrouw. Als een man meerdere eigen vrouwen had, dan ging echter niet de eerstgeborene zoon van de meest geliefde vrouw voor, maar de eerstgeboren zoon in volgorde (Dt 21:15-17). Bij Jakob telt dus Ruben als eerstgeborene en niet Jozef van zijn meer geliefde vrouw Rachel (Gn 29:30; 35:23-24).

Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is.

Als er een man geen zonen kreeg, maar alleen dochters, dan ging het eerstgeboorterecht over op de dochters (Nm 27:8), waarbij de eerstgeborene weer de meeste rechten had (Gn 19:33). Toch waren deze dochterrechten onvergelijkelijk met die van de eerstgeboren zoon, want in Bijbelse zin werd verwacht dat die dochters snel trouwden. Dan zouden de erfrechten van haar vader overgaan op haar man op voorwaarde dat die man verwant was aan haar vaders familie, zodat het patriarchaat en de erfenis toch binnen de familie bleef.

Als de eerstgeboren zoon ernstig zondigde werd die uitgesloten voor het eerstgeboorterecht, zoals Ruben, de eerstgeboren zoon van Jakob (49:4).

Relativering eerstgeboorte
Soms werd aan een man maar ƩƩn zoon geboren, zoals Izak. De eerstgeboorte van een eniggeboren zoon is evident (beperkte betekenis).
Later toen Israƫl een natie was geworden waren er mannen die geen vrouw namen omwille van hun dienst aan God (Jr 16:2; Mt 19:12; 1 Kor 7:1). Het nalatenschap van zulke ambtsdragers werd dan overgedragen aan diens leerlingen of bedienden. Soms had hun nalatenschap daardoor zelfs grotere impact dan nalatenschap van een vader op diens zoon.

God bepaalt
Uit de geschiedenis van Ezau en Jakob bleek de eerstgeboren zoon, die ook nog eens fysiek de sterkste was, moest buigen voor zijn jongere broer (Gn 25:23). Daaruit blijkt dat God het is Die de nieuwe patriarch kiest/aanwijst/bevestigt (1 S 16:7) en dat Hij niet de menselijke traditie van de eerstgeboren zoon volgt. Daarin zit een vooraf factor (karaktereigenschappen/wil), zoals in het geval van Jakob boven Ezau of EfraĆÆm boven Manasse, maar ook een achteraf factor ingegeven door daden.

Dat God het leven van vleselijke schepselen in Handen heeft wordt zichtbaar bij de Uittocht van de kinderen van Jakob/Israƫl uit Egypte. In dat land werd toen leiderschap en al wat edel was toegeschreven aan het eerstgeborene. Blijkbaar bestond over eerstgeboorte afgoderij. Daarom besloot God in ƩƩn slag al het eerstgeborene van de schepselen in Egypte te doden.

De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk.

Wijding van het eerstgeborene
Wat God aan Egypte deed, waar de nakomelingen van Jakob/Israƫl van gevrijwaard bleven door het volgen van het nieuw ingestelde PƩsach gebruik (Ex 12:3-11), had wel gevolgen voor de Israƫlieten. Van toen aan eisten God al het mannelijke eerstgeborene van mens en dier van Zijn volk op. Dat was een nieuw bevel (13:2, 12; Nm 3:13).

Dus door de slag die God aan (de afgoderij van) Egypte toebracht, werd eerstgeboorte ook een ernstig geestelijk gegeven. Het kwam in verband te staan met opoffering aan en het opeisen door God. Eigenlijk hetzelfde waarmee Egypte te maken kregen. Zo blijft tot op vandaag de Uittocht fysiek merkbaar in Gods volk. Ook in het Nieuwe Verbond, want het avondmaal (of eucharistie) staat voor de herdenking van de dood van de Here Jezus in verband met PƩsach.

Nieuwe voorwaarden
Sinds de Uittocht moest al het mannelijke eerstgeborene van Israƫl gewijd (geofferd) worden aan God. Maar daarop werden uitzonderingen gemaakt.

Voor onreine dieren bestond al de algemene regel dat die niet aan God geofferd mochten worden. Daarom moesten die eerstgeboren dieren gelost worden door een ander dier te offeren; plaatsvervanging. Als het onreine dier niet gelost werd, moest het zo gedood worden dat het ongeschikt werd voor Israƫl (Ex 34:20).
Mensen mochten als algemene regel ook niet aan God geofferd worden (Dt 12:31), dus moeten ook gelost worden (Nm 18:15; vergelijk Gn 22:12-13).

Betekenis
De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk. Hieruit blijkt dat zij een priesterlijk volk zijn, een heilige natie (Ex 19:6) en het patriarchaat en het nalatenschap niet afhangt van de kracht van de eerstgeborene maar van God. Feitelijk is elk mens die zich tot God bekeerd (Joods of niet) een eerstgeborene en moet aan God gewijd leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#367 Jeffrey & Farshid Seyed Mehdi over oorlog Israƫl-Iran en een hoopvolle toekomst
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Donald Trump
Nieuws

Amerikaanse kerkleiders spreken zich fel uit tegen wetsvoorstel Trump: ā€œOnmenselijkā€

Een groep katholieke bisschoppen en evangelische Latino-leiders spreekt zich fel uit tegen het wetsvoorstel van president Donald Trump, bekend als de 'One Big Beautiful Bill'. Zij waarschuwen dat het plan - dat asiel in Amerika flink moet terugdringe

Ds. M. H. Bil
Nieuws

Ds. M. H. Bil aanvaardt beroep uit Veenendaal en verlaat Dodewaard

De hervormde gemeente te Veenendaal mag een nieuwe dominee verwelkomen. Ds. M. H. Bil heeft het op hem uitgebrachte beroep aangenomen. In de Sionskerk volgt Bil ds. P. Hoogendam op die vorig jaar vanwege gezondheidsredenen vervroegd met emeritaat gin

Ds. A. A. Egas
Video

Ds. Egas ontving van de koster een bijzonder verzoek: "Kan het een plekje in de kerk krijgen?"

Onlangs ontving ds. A. A. Egas een bijzonder verzoek van de koster van de gemeente waaraan hij verbonden is. De koster toonde de CGK-predikant uit Damwoude een mooie ingelijste plaat waarop de brede en de smalle weg te zien is. Egas werd gevraagd of

Wilkin van de Kamp
Video

Wilkin van de Kamp over Gods Geest: "Hij wil dat we op Jezus gaan lijken"

Als we Jezus als onze Zaligmaker kennen, mogen we ook weten dat de Geest in ons wil werken. Op het moment dat de Geest in ons werkt, zal Hij ons van binnenuit veranderen zodat we steeds meer op Jezus gaan lijken. Dat vertelde spreker Wilkin van de Ka

Samen Geloven
Interview

Deze kerk in Waddinxveen ziet interculturele contacten als verrijking

Nederland verbubbelt, blijkt uit onderzoek van het CBS. "Dat is ƩƩn van onze redenen om het verkenningstraject van Samen Geloven aan te gaan", vertelt Jeroen van Gent, pastoraal ouderling van wijkgemeente De Rank in Waddinxveen. "We dachten: laten we

kerk
Nieuws

Christelijke gezinnen aangevallen in India: ā€œKeer terug naar het hindoeĆÆsmeā€

Een lunchbijeenkomst van twintig christelijke gezinnen in het oosten van India is op brute wijze verstoord door een gewelddadige aanval van honderden hindoe-nationalisten. De aanval vond plaats op 21 juni in de afgelegen regio Malkangiri, in de deels

GroenGelovig
Persbericht

GroenGelovig 2025 op zaterdag 18 oktober in De Basiliek in Veenendaal

Op zaterdag 18 oktober vindt in De Basiliek in Veenendaal GroenGelovig 2025 plaats. Het evenement is een initiatief van Tearfund en wil mensen motiveren en handelingsperspectief geven om hun leven en hun omgeving eerlijker en rechtvaardiger te maken.

Syrie
Nieuws

Kerkleider haalt uit naar Syrische president tijdens begrafenis slachtoffers bomaanslag

De Grieks-orthodoxe patriarch van Antiochiƫ, Johannes (X) Yazigi, heeft zich fel uitgesproken tegen de Syrische regering na de dodelijke aanslag op een kerk in Damascus. Tijdens een emotionele uitvaartdienst in de Kerk van het Heilig Kruis legde hij

Meerartikelen

Jacobs
Column

Hoe steeds meer Joodse activiteiten geen doorgang meer vinden in Nederland

Opperrabbijn Jacobs verbaasde zich tijdens zijn bezoek aan Belgrado over de vrijheid voor Joden. De synagoge aldaar hoefde niet beveiligd te worden. Dat is in Nederland weer anders. Sterker nog, hij vertelt in zijn nieuwe dagboek hoe steeds meer Jood

Dr. Steven Paas
Opinie

Theologische verheffing van Israƫl is en blijft riskant

In tegenstelling tot wat Bjorn Lous beweert, bevatten mijn artikelen (zie o.a. mijn eerdere reactie op Bjorn) geen persoonlijke aanvallen, geen verdediging van een superieure ā€˜religie’, geen karikaturale of onredelijke eisen aan Joden en geen uitwerk

Tyler Blevins
Getuigenis

Bekende Amerikaanse gamer: "Mijn band met Jezus wordt steeds sterker"

De bekende Amerikaanse gamer en livestreamer Tyler Blevins, wereldwijd bekend onder zijn online naam Ninja, laat zich steeds openlijker uit over zijn christelijk geloof. Tijdens een recente livestream op Twitch vertelde hij dat hij en zijn vrouw Jess

Babette van Drunen
Interview

Babette verloor haar vader, maar vond de Vader terug: ā€œIk geloof dat ik lang heimwee hadā€

We leerden haar kennen als de vrije geest uit B&B Vol Liefde, een jonge vrouw op zoek naar heling en liefde. Maar achter die ogenschijnlijke vrijheid ging diepe gebrokenheid schuil. Babette van Drunen zocht haar herstel jarenlang in de New Age, tot z

Mordechai Klimer
Interview

Joodse Messiasbelijder over grenzen aan naastenliefde: "Bidden we soms ook voor de duivel?"

Mordechai Klimer is een Messiasbelijdende Jood, geboren in Israƫl als zoon van Holocaustoverlevenden. Hij draagt een boodschap met zich mee die even ongemakkelijk als hoopvol is: over herstel, over verzoening, en over de rol van Israƫl in Gods plan.

Jurjen ten Brinke
Video

God voelt ver weg: hoe nu verder? Bekende christenen reageren

Het is een vraag die we misschien allemaal wel eens stellen: hoe kom ik dichter bij God als ik mij ver bij Hem vandaan voel? Die vraag legden we onlangs onder meer voor aan SDOK-woordvoerder Richard Groenenboom, ds. Kees van Velzen, EO-presentator Ju

priester
Nieuws

Zorgen in Nicaraguaanse kerk: priester verdwijnt na arrestatie

De Nicaraguaanse priester Pedro Abelardo MƩndez PƩrez is sinds 19 juni spoorloos, nadat hij samen met zijn chauffeur werd gearresteerd door de politie. MƩndez verdween na het leiden van een eucharistieviering in Granada. Dit roept ernstige zorgen op

Noord-Korea
Nieuws

Christenen aangehouden na poging om Bijbels naar Noord-Korea te sturen

Zes Amerikaanse christenen zijn door de Zuid-Koreaanse autoriteiten gearresteerd nadat ze probeerden 1.600 plastic flessen gevuld met Bijbels naar Noord-Korea te sturen via zee. De flessen bevatten miniatuur-Bijbeltjes, USB-sticks, geld en rijst. Dat

Christelijk zomerkamp
Nieuws

Christelijk zomerkamp in Colorado mag blijven bestaan: ā€˜Overheid mag geloof niet straffen’

Het christelijk zomerkamp IdRaHaJe uit Colorado mag blijven bestaan. Vanwege een nieuwe genderwet van de staat riskeerde het zomerkamp namelijk haar deuren te moeten sluiten. Dit werd echter via een rechtszaak voorkomen. Het zomerkamp blijft de ruimt

Ds. V. S. van der Meer
Video

HHK-predikant wijst op grote verschillen tussen rivaliserende voetbalclubs en de kerk

"De kerk is geen clubje, zoals bij het voetbal waar de ƩƩn zegt: 'Ik ben voor Feyenoord' en de ander: 'Ik ben voor Ajax of PSV'. De kerk is het lichaam van Christus", aldus ds. V. S. van der Meer. De hersteld hervormde predikant wees in een recente p

U.S. Customs and Border Protection
Nieuws

Iraanse christenen gearresteerd door immigratiediensten in Los Angeles

Pastor Ara Torosian van Cornerstone Church in West Los Angeles slaat alarm nadat vijf leden van zijn Iraanse gemeente zijn gearresteerd door Amerikaanse immigratiediensten. Onder de arrestanten zijn een gezin met een 3-jarig kind en een echtpaar dat

china
Nieuws

Chinese huiskerk maakt bijzonder statement na veroordeling drie kerkleiders

De Linfen Covenant Home Church, een ongeregistreerde huiskerk in de Chinese provincie Shanxi, heeft een krachtig statement afgegeven na de veroordeling van drie van haar leiders. De autoriteiten arresteerden de voorgangers op 19 augustus 2022. Dit ge