Moeilijke Bijbelteksten: Waarvoor staat eerstgeboorte?

God 26 februari 2021 Marco van Putten
Marco van Putten

In de serie Moeilijke Bijbelteksten behandelt Bijbelleraar Marco van Putten in korte artikelen onderwerpen uit de Bijbel die moeilijk worden gevonden. Dit artikel gaat over de vraag wat eerstgeboorte voor betekenis heeft in Bijbelse zin.

Het eerstgeboren kind had in Bijbelse tijden een belangrijke plaats en in heel wat hedendaagse families ook nog. In Bijbelse zin gaat het om de eerstgeboren zoon van een man. Waarom was dit zo belangrijk? Voor Adam was de geboorte van zijn eerste zoon, waarschijnlijk Kaïn, van groot belang omdat hij sterfelijkheid ervaren had na het eten van de boom van kennis van goed en kwaad (Gn 3:7). Die sterfelijkheid (ziek worden) werd een confrontatie met doodgaan, omdat grondige genezing ervan (eten van de Boom van het Leven) door God werd afgesneden, als straf voor zijn fundamentele ongehoorzaamheid (3:22, 24).

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie. In meer algemene zin kan gesteld worden dat de eerstgeborene diegene is die de spits afbijt in de rij kinderen die hopelijk geboren worden. Voor die kinderen zal de eerstgeborene hun oudste zijn.

De eerstgeboren zoon werd gezien als de representant van Adam nadat hij zou zijn gestorven; het begin van een nieuwe generatie.

Eerstgeboorte vraagt bevestiging
Toch blijkt al vanaf het begin dat eerstgeboorte geen garantie is voor een goed karakter, de juiste persoon om Gods nalatenschap voort te zetten en Adam te representeren. Het begon al met Adam zelf, Gods eerstgeboren zoon, die Zijn bevel (2:16-17) had overtreden. God moest ook Kaïn, de eerstgeborene van Adam, corrigeren (4:6-7). Ook later in de Bijbelse geschiedenis komt herhaaldelijk naar voren dat de eerstgeboren zoon verzaakte om diens vaders vrome nalatenschap te volgen (49:3-4). Soms was hij ronduit kwaad naar Gods wil (38:7). De namen in de geslachtslijsten in de Bijbel geven dus niet altijd de eerstgeboren zoon aan. Slechts in enkele gevallen is dat zeker (10:15; 22:21).

Eerstgeboorterecht
Naarmate dat de nakomelingen van Noach omvangrijker werden en meer bezit kregen kwam ook het element van recht op erfgoed naar voren. De eerstgeboren zoon (preciezer: de kandidaat patriarch) kreeg recht op het grootste (dubbel; Dt 21:17) deel van het familiebezit; het eerstgeboorterecht. Dit bleek zelfs overdraagbaar of verkoopbaar (Gn 25:31).

Maar uit het verhaal van Ezau en Jakob blijkt dat de eerstgeboren zoon naast recht op het erfgoed ook recht op de vaderlijke zegening had. Die zegening (Bijvoorbeeld: 1:28-30; 9:26-27) was een oudere instelling dan het erfrecht en gaat er ook bovenuit en eraan vooraf.

Voorwaarden eerstgeboorte
In het verhaal van Abraham komt een bijzonder gegeven naar voren. Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is. Ismael werd als eerste aan Abraham geboren bij een bijvrouw, maar Ismael moest wijken voor Abrahams eerste zoon Izak bij zijn eigen vrouw. Als een man meerdere eigen vrouwen had, dan ging echter niet de eerstgeborene zoon van de meest geliefde vrouw voor, maar de eerstgeboren zoon in volgorde (Dt 21:15-17). Bij Jakob telt dus Ruben als eerstgeborene en niet Jozef van zijn meer geliefde vrouw Rachel (Gn 29:30; 35:23-24).

Het gaat er niet zozeer om wie in volgorde de eerstgeboren zoon was, maar bij welke vrouw die zoon geboren is.

Als er een man geen zonen kreeg, maar alleen dochters, dan ging het eerstgeboorterecht over op de dochters (Nm 27:8), waarbij de eerstgeborene weer de meeste rechten had (Gn 19:33). Toch waren deze dochterrechten onvergelijkelijk met die van de eerstgeboren zoon, want in Bijbelse zin werd verwacht dat die dochters snel trouwden. Dan zouden de erfrechten van haar vader overgaan op haar man op voorwaarde dat die man verwant was aan haar vaders familie, zodat het patriarchaat en de erfenis toch binnen de familie bleef.

Als de eerstgeboren zoon ernstig zondigde werd die uitgesloten voor het eerstgeboorterecht, zoals Ruben, de eerstgeboren zoon van Jakob (49:4).

Relativering eerstgeboorte
Soms werd aan een man maar één zoon geboren, zoals Izak. De eerstgeboorte van een eniggeboren zoon is evident (beperkte betekenis).
Later toen Israël een natie was geworden waren er mannen die geen vrouw namen omwille van hun dienst aan God (Jr 16:2; Mt 19:12; 1 Kor 7:1). Het nalatenschap van zulke ambtsdragers werd dan overgedragen aan diens leerlingen of bedienden. Soms had hun nalatenschap daardoor zelfs grotere impact dan nalatenschap van een vader op diens zoon.

God bepaalt
Uit de geschiedenis van Ezau en Jakob bleek de eerstgeboren zoon, die ook nog eens fysiek de sterkste was, moest buigen voor zijn jongere broer (Gn 25:23). Daaruit blijkt dat God het is Die de nieuwe patriarch kiest/aanwijst/bevestigt (1 S 16:7) en dat Hij niet de menselijke traditie van de eerstgeboren zoon volgt. Daarin zit een vooraf factor (karaktereigenschappen/wil), zoals in het geval van Jakob boven Ezau of Efraïm boven Manasse, maar ook een achteraf factor ingegeven door daden.

Dat God het leven van vleselijke schepselen in Handen heeft wordt zichtbaar bij de Uittocht van de kinderen van Jakob/Israël uit Egypte. In dat land werd toen leiderschap en al wat edel was toegeschreven aan het eerstgeborene. Blijkbaar bestond over eerstgeboorte afgoderij. Daarom besloot God in één slag al het eerstgeborene van de schepselen in Egypte te doden.

De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk.

Wijding van het eerstgeborene
Wat God aan Egypte deed, waar de nakomelingen van Jakob/Israël van gevrijwaard bleven door het volgen van het nieuw ingestelde Pésach gebruik (Ex 12:3-11), had wel gevolgen voor de Israëlieten. Van toen aan eisten God al het mannelijke eerstgeborene van mens en dier van Zijn volk op. Dat was een nieuw bevel (13:2, 12; Nm 3:13).

Dus door de slag die God aan (de afgoderij van) Egypte toebracht, werd eerstgeboorte ook een ernstig geestelijk gegeven. Het kwam in verband te staan met opoffering aan en het opeisen door God. Eigenlijk hetzelfde waarmee Egypte te maken kregen. Zo blijft tot op vandaag de Uittocht fysiek merkbaar in Gods volk. Ook in het Nieuwe Verbond, want het avondmaal (of eucharistie) staat voor de herdenking van de dood van de Here Jezus in verband met Pésach.

Nieuwe voorwaarden
Sinds de Uittocht moest al het mannelijke eerstgeborene van Israël gewijd (geofferd) worden aan God. Maar daarop werden uitzonderingen gemaakt.

Voor onreine dieren bestond al de algemene regel dat die niet aan God geofferd mochten worden. Daarom moesten die eerstgeboren dieren gelost worden door een ander dier te offeren; plaatsvervanging. Als het onreine dier niet gelost werd, moest het zo gedood worden dat het ongeschikt werd voor Israël (Ex 34:20).
Mensen mochten als algemene regel ook niet aan God geofferd worden (Dt 12:31), dus moeten ook gelost worden (Nm 18:15; vergelijk Gn 22:12-13).

Betekenis
De plicht om de mannelijke eerstgeborenen aan God te wijden laat zien dat Hij Eigenaar is van Zijn volk. Hieruit blijkt dat zij een priesterlijk volk zijn, een heilige natie (Ex 19:6) en het patriarchaat en het nalatenschap niet afhangt van de kracht van de eerstgeborene maar van God. Feitelijk is elk mens die zich tot God bekeerd (Joods of niet) een eerstgeborene en moet aan God gewijd leven.

Praatmee

Beluister onze podcast

#361 Jeffrey & Andries Knevel over SGP-vrouwen, de nieuwe paus en het Joodse volk
Of beluister op:
Luister naar
0:00

Meerartikelen

Gebedsnacht
Nieuws

Ruim 2.000 Engelse jongeren komen tijdens gebedsnacht in kerk bijeen om God te zoeken

In het Verenigd Koninkrijk (VK) lijkt iets bijzonders gaande. Steeds meer jonge mensen keren terug naar de kerk, op zoek naar genezing, vrijheid en ontmoeting met God. Afgelopen weekend kwamen ruim 2.000 jongeren samen in Londen voor een nacht van ge

Mozambique
Nieuws

Christenen in Mozambique lijden onder islamitisch geweld

Christenen in Mozambique lijden zwaar onder terroristische aanvallen van islamitische milities. Dat schrijft Kerk in Nood dat in het land actief is en probeert de lokale bevolking de helpen. De afgelopen dagen zijn er meerdere aanvallen geweest. Het

Pausmobiel
Nieuws

Pausmobiel wordt omgebouwd tot mobiele kliniek voor kinderen in Gaza

Een bijzondere wens van de vorige maand overleden paus Franciscus krijgt binnenkort vorm: zijn voormalige pausmobiel wordt omgebouwd tot mobiele kliniek voor zieke en gewonde kinderen in Gaza. Mobiele kliniek moet half mei operationeel zijnDe transfo

paus
Verdieping

6 dingen die je moet weten over de nieuwe paus Leo XIV

Donderdag kwam er witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad. Een uur later werd bekend dat de Amerikaanse kardinaal Robert Prevost (69) de nieuwe paus is en de naam Leo XIV zal dragen. Wat weten we over deze nieuw paus? Cva

Frank Damazio
Nieuws

Voormalig megakerkleider en auteur Frank Damazio (75) overleden

Frank Damazio, jarenlang voorganger van de City Bible Church (nu Mannahouse Church) in Portland, Oregon, is op 75-jarige leeftijd overleden. Dat maakte de kerkelijke gemeente maandagavond bekend op Facebook. 'Met een verslagen hart maken we het overl

Andries Knevel
Podcast

Waar moet de nieuwe paus aan voldoen? Andries Knevel antwoordt

Deze week vindt in Rome het conclaaf plaats. Verschillende kardinalen van de Rooms-Katholieke Kerk komen deze week samen om een nieuwe paus te kiezen. Waar moet een nieuwe paus aan voldoen? Op deze vraag geeft theoloog en journalist Andries Knevel an

Nigeria
Nieuws

Zes christenen vermoord bij islamitische aanvallen in Nigeria: ‘We vrezen voor een nieuw bloedbad’

In Nigeria zijn afgelopen weekend opnieuw christenen het slachtoffer geworden van gewelddadige aanvallen. Islamitische Fulani-herders vielen op zaterdag 3 en zondag 4 mei twee christelijke dorpen aan in de deelstaat Plateau. Daarbij werden zes christ

Nirky en Jan
Interview

Zondag is Nirky Postema te gast in Hour of Power

Zondag is het moederdag. In Hour of Power is Nirky Postema te gast. Ze wist dat ze geen kinderen kon krijgen, maar bidt op een dag toch voor een wonder en Nirky wordt zwanger. Na 24 weken verliest ze echter haar kindje. Vervolgens gebeurt er iets wat

Meerartikelen

Week van het Gezin
Persbericht

Week van het Gezin over verslavende werking van de smartphone

Met het thema ‘Scherm uit, gezin aan’ brengt de Week van het Gezin (11 t/m 17 mei 2025) een actueel onderwerp onder de aandacht. Uit onderzoek en enquêtes blijkt steeds duidelijker dat overmatig schermgebruik door kinderen en jongeren nadelige effect

Maarten van Rossem
Nieuws

Nieuw seizoen ‘Adieu God?’ met Maarten van Rossem, Angela Groothuizen en Rob Jetten

Vanaf zaterdag 10 mei krijgt het bekende interviewprogramma Adieu God? een prominenter uitzendtijdstip. Op de zaterdagavond om 20.05 uur gaat Tijs van den Brink wekelijks in gesprek met een bekende gast over geloof, ongeloof en alles er tussenin. In

Proponent J. P. Bredenhoff
Video

Prop. J. P. Bredenhoff wijst op listige werkwijze satan om christenen van het avondmaal te houden

"Die tegenstander wijst op de omstandigheden en zegt: 'Het wordt helemaal niks.' Maar u moet niet op de omstandigheden letten, maar op de Heere", aldus proponent J. P. Bredenhoff. In een recente preek vertelde de hervormde proponent op welke listige

Nelleke Plomp
Column

Nooit geleerd om te geloven? Wees fier op gelovige opvoeders

‘We hebben alles, behalve iets dat ons mensen samenbindt. Wij zijn geloof niet verloren, we hebben het nooit geleerd.’ Deze woorden van Freya India over jongeren liegen er niet om. Zij is zelf zo’n jongere: een succesvolle en superslimme Engelse onde

witte rook
Nieuws

Leo XIV eerste Amerikaanse paus: "De wereld heeft Christus nodig"

De Amerikaanse kardinaal Robert Prevost (69) is de nieuwe paus. Donderdagavond iets na 18.00 uur kwam er witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse kapel. Ruim een uur later werd op het balkon van de Sint Pieterbasiliek bekendgemaakt dat Prevost

Kerk
Nieuws

Protestantse gemeente Zaandam verwelkomt nieuwe dominee: ds. S. A. Blok

De protestantse gemeente te Zaandam heeft een nieuwe predikant: ds. S. A. Blok. De predikant uit Tilburg heeft het op haar uitgebrachte beroep aangenomen. In Zaandam wordt Blok de opvolger van ds. Pieter van der Woel die in 2020 naar Assendelft vertr

Bijbel
Nieuws

Rijkswaterstaat vist enorme Bijbel uit de IJssel

Op Bevrijdingsdag werd er in IJssel bij Zwolle wel een heel bijzondere vondst gedaan. Rijkswaterstaat viste namelijk een enorme Statenbijbel uit het water. Dat meldt RTV Focus Zwolle. De Bijbel is mogelijk gestolen.  Het is puur toeval dat medewerker

 ANP/Alberto Pizzoli
Nieuws

Zwarte rook boven Vaticaan: dit is wat we de komende dagen kunnen verwachten

Woensdagavond kwam er zwarte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. Dat betekent dat er nog geen nieuwe paus is gekozen. Vandaag wordt het conclaaf hervat en vinden er vier nieuwe stemrondes plaats. Cvandaag zet kort op een rijtje wat we de

Opperrabbijn Jacobs
Column

Hoe ik de periode rondom 4 en 5 mei beleefde

Het is allesbehalve veilig in Nederland voor Joden die zich durven uit te spreken. Maar toch voelde opperrabbijn Jacobs zich veilig welkom en zelfs bijna helemaal thuis toen hij deze week een bezoek aan Urk bracht. Hij vertelt in zijn nieuwe ondersta

EP
Nieuws

Europees Parlement: antisemitisme en geweldverheerlijking moet uit Palestijnse schoolboeken

Het Europees Parlement roept de Palestijnse Autoriteit op om haar schoolboeken zo spoedig mogelijk op te schonen: zonder antisemitisme of het verheerlijken van geweld tegen Joden. Het Europarlement wil dat de Palestijnen dit doen vóór het begin van h

Biechten
Video

Hoe gaat de biecht in z'n werk? Bekijk deze uitlegvideo

Nog nooit gebiecht of is het lang geleden? In deze video wordt stap voor stap uitgelegd hoe biechten in zijn werk gaat. Wat zeg je precies? Hoe bereid je je voor? En wat kun je verwachten? Bekijk de video van het YouTube-kanaal Credo en klik hier voo

Baptize California
Nieuws

Bijna 8.000 mensen gedoopt op strand in Californië: "Grootste doopdienst ooit"

Dit weekend zijn meer dan 7.750 mensen gedoopt in de Stille Oceaan bij Huntington Beach (Californië). Dat meldt The Christian Post. Het zou volgens de organisatoren de grootste eendaagse doopdienst zijn die ooit in de geschiedenis van de Verenigde St